آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Heydari (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۲۵ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۷:۲۳ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاترمهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / کارکردها، ویژگی‌ها و آثار انتظار
مدخل اصلیآثار نظامی و انتظامی انتظار

آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «فواید و آثار انتظار چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

پاسخ جامع اجمالی

* پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده می‌شود:
سلیمیان الهی‌نژاد شفائی موسوی هرنجی حکیمی گوهری
  1. آماده کردن، جمع‌آوری و مجهز شدن به سلاح و مهمات[۱۲] و کسب مهارت و آمادگی و تلاش‌های نظامی[۱۳] و نیروی سلحشوری[۱۴] و آمادگی برای نبرد نهایی[۱۵]. امام کاظم(ع) فرمودند: «هر کس مرکبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن دشمنان ما را خشمگین سازد در حالی که خودش به ما منسوب باشد، خداوند روزیش را فراخ گرداند، به او شرح صدر عطا کند، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته ‌هایش او را یاری کند»[۱۶].[۱۷]
  2. تقویت و آمادگی جسمانی[۱۸]: امام صادق(ع) فرمودند: «مردی از اصحاب او توانایی چهل مرد را دارد و قلب او از پارۀ آهن استوارتر است و اگر بر کوه‌های آهن بگذرند، آن را برکَنند و شمشیرهای خود را در نیام نکنند تا آنکه خدای تعالی خشنود گردد»[۱۹]. روایت بیانگر این مطلب است، افرادی که ادعای انتظار و زمینه‌سازی دارند، هرگز نباید دچار تن پروری و سستی شوند[۲۰]. همچنین حضرت فرمودند: «مردانی که گویی قلب‌های شان مانند پاره ‌های آهن است. هیچ چیز نتواند دل ‌های آنان را نسبت به ذات خداوند گرفتار شک سازد. سخت ‌تر از سنگ هستند. اگر بر کوه ‌ها حمله کنند، آنها را از هم خواهند پاشید... گویی که بر اسبان خود، مانند عقاب هستند. بر زین اسب امام(ع) دست می‌کشند و از این کار برکت طلب می‌کنند. گرد امام(ع) خویش می‌چرخند و در جنگ‌‌ها جان خود را سپر او می‌سازند و هر چه او بخواهد، برایش انجام می‌دهند. مردانی که شب‌ها نمی‌خوابند؛ در نمازشان همهمه‌ای چون صدای زنبور عسل دارند. شب‌ها بر پای خویش ایستاده و صبح بر مرکب‌‌های خود سوارند. پارسایان شب‌اند و شیران روز، اطاعت آنان در برابر امام شان، از اطاعت کنیز برای آقایش زیادتر است. مانند چراغ‌ها هستند... گویی که دل‌های شان قندیل است. از ترس خدا بیمناک و خواهان شهادت‌اند. تمنای شان شهید شدن در راه خداست. شعارشان این است: "ای مردم! برای خون خواهی حسین به پا خیزید." وقتی حرکت می‌کنند، پیشاپیش آنان به فاصلۀ یک ماه ترس و وحشت حرکت کند، آنان دسته دسته به سوی مولا می‌روند. خدا به وسیلۀ آنان، امام راستین را یاری می‌فرماید»[۲۱].[۲۲]
  3. تقویت بنیۀ دفاعی توسط حکومت اسلامی: قرآن کریم با همۀ صراحت بر این مهم تأکید کرده، پیروان خود را به فراهم نمودن همۀ ابزارهای ممکن در این راه سفارش می‌کند[۲۳]: ﴿وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لاَ تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ[۲۴].[۲۵] این آموزه اگر چه مربوط به همگان و همۀ دوران هاست؛ اما با توجه به حساسیت دوران غیبت و آستانۀ ظهور، اهمیت فراوانی دارد[۲۶]. امر مذکور در آیه امر عامی است به مؤمنان که در قبال کفار به قدر توانایی‌شان از تدارکات جنگی که به آن احتیاج پیدا خواهند کرد تهیه کنند و آنچه که توانایی تهیۀ آن را دارند و جملۀ ﴿تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ در مقام بیان تعلیل جملۀ ﴿وَأَعِدُّواْ لَهُم است و معنایش این است، این قوا و امکانات دفاعی را تدارک ببینید تا به وسیلۀ آن دشمن خدا و دشمن خود را ترسانیده و از آنان زهر چشم گرفته باشید. بر این اساس حکومت اسلامی وظیفه دارد بر اساس آیۀ مذکور آمادگی نظامی حکومت اسلامی را بیشتر نموده تا دشمنان اسلام، طمع آسیب ‌رسانی به حکومت اسلامی را نداشته باشند[۲۷].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛
حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در دو کتاب «نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی» و «پرسمان مهدویت» در این‌باره گفته است:

گونه اول: آن است که گروهی از مسلمانان در مرزهای کشورهای اسلامی برای دورکردن دشمنان آماده باشند.

گونه دوم: آن است که مؤمنان در هر حال، منتظر فرج معصومان(ع) باشند، و در فرمانبرداری امر آنها و شکیبایی بر طول زمان ظهور و فرج و در آنچه در حال ناپیدایی آنها و امر آنها است، ثابت قدم باشند، و در این حال، تا اندازه امکان آماده باشند؛ عزم بر یاری ایشان در هنگام ظهور داشته باشند و از نظر ظاهری و جسمی هم در امر آنها ثابت قدم باشند.

امام صادق(ع) فرمود: هر یک از شما برای ظهور قائم(ع) جنگ‌افزاری فراهم کنید؛ اگر چه یک تیر باشد. امید است همین که کسی این نیت را داشته باشد، حق تعالی او را از یاران و یاوران او قرار دهد[۳۱]. به دست‌آوردن توان و قوت برای رودررویی با تهدیدهای دشمنان، همواره مورد پافشاری آموزه‌های دینی بوده است. قرآن کریم با همه صراحت بر این مهم تأکید کرده، پیروان خود را به فراهم‌نمودن همه ابزارهای ممکن در این راه سفارش می‌کند[۳۲] »[۳۳].

۲. حجت الاسلام و المسلمین الهی‌نژاد؛
حجت الاسلام و المسلمین حسین الهی‌نژاد، در دو مقاله «وظایف منتظران در عصر غیبت» و «ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر» در این‌باره گفته است:

«به تصریح روایات، آماده کردن سلاح و کسب مهارت نظامی که مناسب با هر عصری باشد، برای شرکت در سپاه حضرت مهدی(ع) از وظایف منتظران است. امام صادق(ع) فرمود: «لَيُعِدَّنَّ أَحَدُكُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى إِذَا عَلِمَ ذَلِكَ مِنْ‏ نِيَّتِهِ‏ رَجَوْتُ‏ لِأَنْ‏ يُنْسِئَ‏ فِي‏ عُمُرِهِ‏ حَتَّى‏ يُدْرِكَهُ‏ فَيَكُونَ‏ مِنْ‏ أَعْوَانِهِ‏ وَ أَنْصَارِه‏»[۳۹]. همچنین امام کاظم(ع) فرمود: «مَنِ‏ ارْتَبَطَ دَابَّةً مُتَوَقِّعاً بِهِ‏ أَمْرَنَا وَ يَغِيظُ بِهِ‏ عَدُوَّنَا وَ هُوَ مَنْسُوبٌ إِلَيْنَا أَدَرَّ اللَّهُ رِزْقَهُ وَ شَرَحَ صَدْرَهُ وَ بَلَّغَهُ أَمَلَهُ وَ كَانَ عَوْناً عَلَى حَوَائِجِه‏»[۴۰]»[۴۱].

  • «اسلوب و روش بزرگان دین (پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم(ع)) آموزش دین به صورت تدریجی، آن هم در قالب تئوری و عملی بوده است. درباره آمادگی مردم برای قیام جهانی و زمینه‌سازی بستر برای رسیدن به آن، از این دو شیوه بهره جسته‌اند. از لحاظ تئوری، احادیث فراوانی هست که مردم را به جمع‌آوری سلاح و مهمات تشویق می‌کند. امام صادق(ع) فرمود: « لَيُعِدَّنَّ أَحَدُكُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً»[۴۲]
هریک از شما باید برای قیام حضرت قائم (ع) [نیرویی] فراهم سازد؛ هرچند تیری باشد. به لحاظ عملی نیز، پیامبر و ائمه(ع) کوشش زیادی کرده‌اند و جامعه را با این امر مهم، آشنا ساخته‌اند. براساس احادیث، در هر زمانی که اسم خاص حضرت امام مهدی (ع) "قائم" برده می‌شد، معصومان(ع) با تمام قد بلند شده و دست بر سر می‌گذاشتند و برای شرکت در قیام امام مهدی (ع) اظهار آمادگی می‌کردند[۴۳]»[۴۴].
۳. حجت الاسلام و المسلمین شفائی؛
حجت الاسلام و المسلمین محبوب شفائی، در کتاب «موعود حق» در این‌باره گفته است: «امر بسیار مهم، و بسیار مغفول، امر آمادگی نظامی، در عصر انتظار، است. انسان منتظر یک قیام بزرگ، و یک انقلاب خونین، و یک درگیری عظیم جهانی، آیا ممکن است که خود هیچ‌گونه آمادگی برای حضور در این درگیری و کمک به آن نداشته باشد؟ در اینجا تعلیم و دستوری است درخشان، از حضرت امام جعفر صادق(ع). امام در این تعلیم، حوزه منتظران را فرا می‌خواند تا همواره نیرومند و مسلح باشند، و دوره انتظار دولت مهدی(ع) را، با دست پر، به سر آورند: «"لِيُعِدَّنَّ أَحَدُكُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً فَإِنَّ اللَّهَ إِذَا عَلِمَ ذَلِكَ مِنْ نِيَّتِهِ رَجَوْتُ لِأَنْ يُنْسِئَ فِي عُمُرِهِ حَتَّى يُدْرِكَهُ وَ يَكُونَ مِنْ أَعْوَانِهِ وَ أَنْصَارِهِ"»[۴۵]. و در گذشته، شیعیان به این امر توجه بیشتر داشته‌اند، تا جایی که برخی اسلحه نیز در خانه نگاه می‌داشته‌اند، و اینچنین آماده شرکت در استقرار عدل بزرگ بوده‌اند. انسان‌هایی در طول قرون و اعصار، در مدت عمر، اسحله داشته باشند، که به هنگام ظهور منجی انسانیت، و گسترنده اصول عدالت، و در هم کوبنده جباران، و خوارسازنده مستبکران، به او بپیوندند، و برای نجات بشریت مظلوم و محروم به پاخیزند. این چه زلال جاری، و چه عصمت پاک، و چه باور تابناکی است؟ آفرین بر این اعتقاد و آمادگی... رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: «"اَلْمَهْدِيُّ يَقْفُو أَثَرِي لاَ يُخْطِئُ"»[۴۶]»[۴۷].
۴.حجت الاسلام و المسلمین موسوی؛
حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی موسوی، در مقاله «تربیت سیاسی در پرتو انتظار» در این‌باره گفته است:

«قرآن کریم انبیای الهی را به کسب توان و قدرت برای حفظ و دفاع از ارزش‌های دینی و انسانی فرا خوانده است: ﴿خُذُوا مَا آتَيْنَاكُمْ بِقُوَّةٍ[۴۸]. ﴿يَا يَحْيَى خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا[۴۹].

﴿وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ[۵۰].

انسان منتظر نیز مهارت دارد که داشته‌های خود را اعم از هویت و فرهنگ خویش حفظ کند و اجازه نخواهد داد که خط قرمزهای مکتب او در برابر شبهات و حمله‌های دشمن اعم از تهاجم نظامی و شبیخون فرهنگی محو شود، بلکه با کسب قدرت و توان لازم به دفاع از هویت و فرهنگ خویش می‌‌پردازد. بنابراین، آمادگی برای نبرد نهایی، از مهم‌ترین سیاست‌های راهبردی منتظران است. امام موسی کاظم(ع) می‌‌فرماید:

هر کس اسبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن، دشمنان ما را خشمگین سازد، در حالی که منسوب به ماست، خداوند روزی‌اش را فراخ گرداند و به او شرح صدر عطا کند و او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته هایش یاری‌اش کند[۵۱]»[۵۲].
۵. آقای هرنجی (کارشناس ارشد فقه)؛
آقای منصور هرنجی، در کتاب «انتظار و وظایف منتظران» در این‌باره گفته است: «یاران حضرت مهدی، دلیر و جنگاور میدان‌های نبرد می‌باشند. آنان دل‌هایی چون پولاد دارند و از انبوه دشمن هراسی به دل راه نمی‌دهند. انسان منتظر یک قیام بزرگ، یک انقلاب خونین، یک درگیری عظیم جهانی، باید آمادگی کامل نظامی داشته باشد. یاران حضرت مهدی(ع) ایمان به هدف، همه وجودشان را تسخیر کرده و عشق به خاندان پیامبر(ص) به بازوان‌شان قوت و توان بخشیده است. اراده جنگیدن، سرشار از شجاعتی بی‌همانند، آنان را به رزمگاه می‌کشاند. عشق به شهادت سراپای وجودشان را به خود جذب کرده است، عزت نفس و بلندی همت، آنان را از کوه بلند پایه‌تر کرده و هیبت‌شان را در سینه ستم‌کاران دو چندان. آنان غیر مردانند و آدم‌های ترسو و زبون را در جمع‌شان راهی نیست. منتظران مسلمان باید همیشه آمادگی نظامی و نیروی سلحشوری داشته باشند. تا به هنگام طلوع حق، به صف پیکارگران، رکاب مهدی(ع) بپیوندند و در آن نبرد بزرگ حق و باطل، حماسه بیافریند و حضوری فعال داشته باشند. امام صادق(ع) در تعلیم منتظران دستوری صادر می‌فرماید که این‌گونه است: « لَيُعِدَّنَّ أَحَدُكُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً... ». "هر یک از شما برای خروج قائم اسلحه تهیه کنید، اگرچه یک نیزه. چون وقتی خداوند ببیند کسی به نیت یاری مهدی اسلحه تهیه کرده است، امید است عمر او را دراز کند تا ظهور را درک نماید و از یاوران مهدی باشد"[۵۳]. امام سجاد(ع) می‌فرماید: "دل‌های یاران مهدی(ع) چون پاره‌های آهن شده است"[۵۴][۵۵].
۶. آقای حکیمی؛
آقای امیر مهدی حکیمی، در کتاب «منتظر چشم به راهی فریادگر» در این‌باره گفته است:

«قدرت جسمانی و آمادگی نظامی نیز از محورهای قابل توجه در بحث انتظار است. انسانی که منتظر قیامی خونین و انقلابی بزرگ می‌‌باشد، آیا ممکن است که خود هیچ‌گونه آمادگی برای حضور در این انقلاب و قیام نداشته باشد؟ مسلمان باید همیشه آمادگی نظامی داشته باشد تا در آن هنگام که نخستین درخشش حق آغاز شد به صف باران حق بپیوندد و در رکاب مهدی(ع) قرار گیرد و در آن نبرد و پیکار بزرگِ حق علیه باطل شرکت کند و برای پیروزی عدل و برپا شدن حماسه آفریند و حضوری جدی و مؤثر داشته باشد.

اینکه در و تعالیم ما رسیده است که با آئین جنگ و جهاد آشنا شوید و مسلمان دین‌باور باید به سلاح مجهز باشد و در دوران پیش از ظهور ابزار جنگ و دفاع را در دسترس قرار دهد، برای رشد و خروشان‌سازی همین روحیه رزم‌آوری و مرزبانی و پاسداری است. امام صادق(ع): - باید هر یک از شما برای خروج قائم اسلحه تهیه کند، هر چند یک نیزه. چون وقتی خداوند ببیند کسی به نیت یاری مهدی اسلحه تهیه کرده است، امید است عمر او را دراز کند تا ظهور را درک نماید و از یاوران مهدی باشد [یا برای این آمادگی، به ثواب درک ظهور یاوران برسد].
و این تعلیم والا خشونت‌طلبی و خونریزی نیست، بلکه برای دفاع از حقوق انسان‌های مظلوم است که زیر فشار دژخیمان خون‌آشام نابود شده‌اند و جز پوست و استخوانی از آنان باقی نمانده است. همان مدعیان حقوق بشری است که انسان‌ها را در راه منافع خویش به آسانی فدا می‌کنند و خون‌آشامان هر لحظه خونی تازه می‌ریزند. و هر کس از حق خود یا محرومی دفاع کند، او را به خشونت متهم می‌کنند. آری، مهدی باوران، خون‌آشامان چپاول‌گر و غاصب را از دم شمشیر خویش می‌گذرانند و انسان‌های شریف و مظلوم را یاری می‌رسانند و رهایی می‌بخشند[۵۶]. منتظران باید چنین بیندیشند و با چنین گفتمانی زندگی کنند»[۵۷].
۷. آقایان گوهری و دیمه کار گراب؛
آقایان عباس گوهری و محسن دیمه کار گراب، در مقاله «رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه» در این‌باره گفته‌اند: «بی‌تردید در مسیر زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، دشمنان اسلام مانند همیشه مانع از تحقق چنین اقداماتی خواهند شد. یکی از روش‌های آنها به منظور مقابله با چنین اقداماتی تلاش‌های نظامی است. آیه ﴿وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ...[۵۸] به این مطلب اشاره دارد. به گفته علامه طباطبایی امر مذکور در این آیه امر عامی است. به مؤمنان که در قبال کفار به قدر توانایی‌شان از تدارکات جنگی که به آن احتیاج پیدا خواهند کرد تهیه کنند به مقدار آن چه که کفار بالفعل دارند و آن چه که توانایی تهیه آن را دارند و جمله ﴿...تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ... در مقام بیان تعلیل جمله ﴿وَأَعِدُّوا لَهُمْ... است و معنایش این است که این قوا و امکانات دفاعی را تدارک ببینید تا به وسیله آن دشمن خدا و دشمن خود را ترسانیده و از آنان زهر چشم گرفته باشید[۵۹]. بر این اساس حکومت اسلامی وظیفه دارد بر اساس آیه مذکور آمادگی نظامی حکومت اسلامی را بیشتر نموده تا دشمنان اسلام، طمع آسیب‌رسانی به حکومت اسلامی را نداشته باشند»[۶۰].

پرسش‌های مصداقی همطراز

منبع‌شناسی جامع مهدویت

پانویس

  1. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
  2. «ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
  3. «"اصْبِرُوا عَلَی أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّکُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَکُمُ الْمُنْتَظَرَ"»؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۱۹۹.
  4. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
  5. ر.ک. ابن منظور، لسان العرب، ج۷، ص۳۰۳؛ طریحی، فخر الدین (د/۱۰۸۵ق)، مجمع البحرین، ج۴، ص۲۴۸.
  6. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
  7. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
  8. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
  9. «"لَیُعِدَّنَّ أَحَدُکُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی إِذَا عَلِمَ ذَلِکَ مِنْ‏ نِیَّتِهِ‏ رَجَوْتُ‏ لِأَنْ‏ یُنْسِئَ‏ فِی‏ عُمُرِهِ‏ حَتَّی‏ یُدْرِکَهُ‏ فَیَکُونَ‏ مِنْ‏ أَعْوَانِهِ‏ وَ أَنْصَارِه"»؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، غیبت نعمانی، باب ما جاء فی ذکر الشیعه، ص ۱۷۳؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۶.
  10. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲؛ الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۸؛ ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۵؛ شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴ ـ ۸۸؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص۴۶ ـ ۶۳؛ حکیمی، امیر مهدی، منتظر چشم به راهی فریادگر، ص ۳۵.
  11. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
  12. ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۵؛ حکیمی، امیر مهدی، منتظر چشم به راهی فریادگر، ص ۳۵.
  13. ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۵؛ شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴ ـ ۸۸؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص۴۶ ـ ۶۳؛ حکیمی، امیر مهدی، منتظر چشم به راهی فریادگر، ص ۳۵؛ گوهری، عباس و دیمه کار گراب، محسن ، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، ص ۱۱۱.
  14. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص۴۶ ـ ۶۳.
  15. ر.ک. موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۴۱.
  16. «"مَنِ‏ ارْتَبَطَ دَابَّةً مُتَوَقِّعاً بِهِ‏ أَمْرَنَا وَ یَغِیظُ بِهِ‏ عَدُوَّنَا وَ هُوَ مَنْسُوبٌ إِلَیْنَا أَدَرَّ اللَّهُ رِزْقَهُ وَ شَرَحَ صَدْرَهُ وَ بَلَّغَهُ أَمَلَهُ وَ کَانَ عَوْناً عَلَی حَوَائِجِه‏"»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۶، ص ۵۳۵، ح ۱.
  17. ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۸؛ موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۴۱.
  18. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲؛ حکیمی، امیر مهدی، منتظر چشم به راهی فریادگر، ص ۳۵.
  19. «"... فَإِن الرجُلَ مِنهُم یعطَی قُوهَ أَربَعینَ رَجُلاً وَ إِن قَلبَهُ لَأشَد مِن زُبَرِ الحَدِیدِ وَ لَو مَروا بِجِبَالِ لَقَطَعُوهَا لَا یکُونَ سُیوفَهُم حَتی یرضَی اللهُ عَزوَجَل"»؛ بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص ۶۷۳، ح ۲۶.
  20. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
  21. «"رِجَالٌ کَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِیدِ لَا یَشُوبُهَا شَکٌّ فِی ذَاتِ اللَّهِ أَشَدُّ مِنَ الْحَجَرِ لَوْ حَمَلُوا عَلَی الْجِبَالِ لَأَزَالُوهَا لَا یَقْصِدُونَ بِرَایَاتِهِمْ بَلْدَةً إِلَّا خَرَّبُوهَا کَأَنَّ عَلَی خُیُولِهِمُ الْعِقْبَانَ یَتَمَسَّحُونَ بِسَرْجِ الْإِمَامِ(ع)یَطْلُبُونَ بِذَلِکَ الْبَرَکَةَ وَ یَحُفُّونَ بِهِ یَقُونَهُ بِأَنْفُسِهِمْ فِی الْحُرُوبِ وَ یَکْفُونَهُ مَا یُرِیدُ فِیهِمْ رِجَالٌ لَا یَنَامُونَ اللَّیْلَ لَهُمْ دَوِیٌّ فِی صَلَاتِهِمْ کَدَوِیِّ النَّحْلِ یَبِیتُونَ قِیَاماً عَلَی أَطْرَافِهِمْ وَ یُصْبِحُونَ عَلَی خُیُولِهِمْ رُهْبَانٌ بِاللَّیْلِ لُیُوثٌ بِالنَّهَارِ هُمْ أَطْوَعُ لَهُ مِنَ الْأَمَةِ لِسَیِّدِهَا کَالْمَصَابِیحِ کَأَنَّ قُلُوبَهُمُ الْقَنَادِیلُ وَ هُمْ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ مُشْفِقُونَ یَدْعُونَ بِالشَّهَادَةِ وَ یَتَمَنَّوْنَ أَنْ یُقْتَلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ شِعَارُهُمْ یَا لَثَارَاتِ الْحُسَیْنِ إِذَا سَارُوا یَسِیرُ الرُّعْبُ أَمَامَهُمْ مَسِیرَةَ شَهْرٍ یَمْشُونَ إِلَی الْمَوْلَی إِرْسَالًا بِهِمْ یَنْصُرُ اللَّهُ إِمَامَ الْحَقِّ"»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.
  22. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
  23. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸؛ درسنامه مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲؛ حکیمی، امیر مهدی، منتظر چشم به راهی فریادگر، ص ۳۵.
  24. «و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمی‌شناسید (اما) خداوند آنان را می‌شناسد» سوره انفال، آیه ۶۰.
  25. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲؛ گوهری، عباس و دیمه کار گراب، محسن ، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، ص ۱۱۱؛ موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۴۱.
  26. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
  27. ر.ک. گوهری، عباس و دیمه کار گراب، محسن ، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، ص ۱۱۱.
  28. «ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
  29. محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۱۹۹.
  30. نک: ابن منظور، لسان العرب، ج۷، ص۳۰۳؛ فخر الدین طریحی (د/۱۰۸۵ق)، مجمع البحرین، ج۴، ص۲۴۸.
  31. «لَيُعِدَّنَّ أَحَدُكُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى إِذَا عَلِمَ ذَلِكَ مِنْ نِيَّتِهِ رَجَوْتُ لِأَنْ يُنْسِئَ فِي عُمُرِهِ حَتَّى يُدْرِكَهُ فَيَكُونَ مِنْ أَعْوَانِهِ وَ أَنْصَارِهِ»؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۳۲۰، ح۱۰.
  32. انفال (۸)، آیه ۶۰.
  33. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.
  34. انفال، آیه ۶۰.
  35. صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص ۶۷۳، ح ۲۶.
  36. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.
  37. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۳، ص۵۴-۶۱.
  38. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹- ۲۱۲.
  39. «هر یک از شما باید برای خروج حضرت قائم(ع) هر چند به اندازه یک تیر، مهیا کند. هر گاه خدای تعالی چنین نیتی از او ببیند، امیدوارم عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک کند (و در زمره یاران و همراهانش قرار گیرد)» غیبت نعمانی، باب ما جاء فی ذکر الشیعه، ص ۱۷۳؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۶.
  40. «هر کس مرکبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن دشمنان ما را خشمگین سازد در حالی که خودش به ما منسوب باشد، خداوند روزیش را فراخ گرداند، به او شرح صدر عطا کند، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته‌هایش او را یاری کند» الکافی، ج ۶، ص ۵۳۵، ح ۱.
  41. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۸.
  42. محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص ۳۲۰، باب ۲۱، ح ۱۰.
  43. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲ ص ۳۶۶.
  44. الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص 265.
  45. «هریک از شما برای خروج قائم(ع) اسحله تهیه کنید، اگر چه یک نیزه. چون وقتی خداوند ببیند کسی است به نیت یاری مهدی(ع) اسلحه تهیه کرده است، امید است عمر او را دراز کند تا ظهور را درک نماید و از یاران مهدی باشد، {- یا برای این آمادگی، به ثواب درک ظهور برسد.}» محمد باقر مجلسی، بحار الانوار مترجم علی دوانی، ج ۵۲، ص ۳۶۶.
  46. مهدی(ع) روش ما را دنبال می‌کند و هرگز از روش من بیرون نمی‌رود"
  47. شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴-۸۸.
  48. «آنچه به شما دادیم با توانمندی بگیرید» سوره بقره، آیه ۶۳.
  49. «ای یحیی، کتاب (آسمانی) را با توانمندی بگیر! و ما به او در کودکی (نیروی) داوری دادیم؛» سوره مریم، آیه ۱۲.
  50. «و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمی‌شناسید (اما) خداوند آنان را می‌شناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد و بر شما ستم نخواهد رفت» سوره انفال، آیه ۶۰.
  51. اصول کافی، ج۶، ص۵۳۵، روایت یکم.
  52. موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۴۱.
  53. الغیبه، نعمانی، نقل از بحار، ج ۵۲، ص ۱۴۰.
  54. بحارالانوار، ج ۲، ص ۳۶۶، به نقل از خورشید مغرب، ص ۳۵۱.
  55. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۴۶-۶۳.
  56. برای روشن‌تر شدن این مطلب، به بخش آینده (مرزبانی و سنگربانی) مراجعه شود.
  57. حکیمی، امیر مهدی، منتظر چشم به راهی فریادگر، ص ۳۵.
  58. "و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید" سوره انفال، آیه ۶۰.
  59. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ۹ / ۱۱۴ و ۱۱۶.
  60. گوهری، عباس و دیمه کار گراب، محسن ، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، ص 111.