آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)

آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / کارکردها، ویژگی‌ها و آثار انتظار
مدخل اصلی	آثار روان‌شناختی انتظار
تعداد پاسخ	۹ پاسخ

آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «فواید و آثار انتظار چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

• یکی از آثار انتظار در زندگی انسان تکامل روحی و معنوی است؛ زیرا انتظار موجب می‌شود افراد خود را با معیارهای مورد پذیرش دین و امامت وفق دهند و زندگی خود را با معارف دینی هماهنگ و همراه سازند. انتظار امام معصوم (ع) از لحاظ روان‌شناختی، حالت‌هایی را در انسان پدید می‌‌آورد مانند: امید، آمادگی و اشتیاق. هر یک از این مؤلفه‌ها در شخصیت انسان منتظر تأثیراتی خواهد گذاشت. آمادگی در حوزۀ محبت، پالایش روح و تصفیۀ باطن و تطهیر درون و نیز انس منطقی با ادعیه و اذکاری است که از ناحیۀ معصومان (ع) رسیده و رمز ارتباط حبی و باطنی میان شیعه و امام خود است، لذا بیشترین آثاری که در زمینۀ انتظار وجود دارد در بخش رفتار ایجاد "آمادگی روحی و روانی" است. کسانی که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند یار و یاور خوبی برای امام مهدی (ع) باشند؛ چرا که آنان با کمترین فشاری که به آنها وارد ‌شود، عرصه را خالی می‌کنند. بنابراین فردی که منتظر ظهور حضرت است، این انتظار در تمام ابعاد روحی و روانی او نیز تأثیرگذار است. لذا از طریق ارتباط معنوی که فرد با یک انسان کامل الهی برقرار می‌‌سازد، حسی در او به وجود می‌‌آید که او را در مقابل بسیاری از افکار رنج‌آور، گرفتاری‌ها و بیماری‌های روحی رایج در جامعۀ امروزی مقاوم می‌‌سازد.
• انتظار دارای آثار روحی و روانی است که برخی از آنها عبارتند از:

1. عمل به واجبات و ترک محرمات: مراقبت از هوای نفس و گناه و پروای الهی، زمینه‌سازِ راستین ظهور، به خوبی می‌داند محبوب‌ترین کارها نزد امام زمان، انجام واجبات دینی و ترک محرمات است. او به درجه‌ای از ایمان می‌رسد که توفیق در عمل به واجبات و ترک کارهای حرام را بهترین لذت‌های زندگی می‌داند. پیشوایان معصوم (ع) نیز هرگاه از حالت انسان‌های دوران غیبت یاد می‌کردند، به مناسبت، از انجام واجبات و پروای الهی سخن می‌گفتند. امام صادق (ع) می‌فرماید: «همانا برای صاحبِ این امر، غیبتی است؛ پس انسان باید تقوا پیشه نماید و به دین خود چنگ زند». پروای الهی در همۀ زمان‌ها واجب است؛ اما به دلیل شرایط خاص، در دوران غیبت اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که در این زمان عوامل فراوانی دست به دست هم داده تا انسان‌ها را به بیراهه بکشاند و گمراه سازد.
2. دعا و ارتباط قلبی با امام زمان: آمادگی در حوزۀ محبت پالایش روح و تصفیه باطن و تطهیر درون و نیز انس منطقی با ادعیه و اذکاری است که از ناحیۀ معصومان (ع) رسیده و رمز ارتباط حبی و باطنی میان شیعه و امام خود است. در این عرصه انسان منتظر با درک این نکته که "امام اگر چه ظاهر نیست اما حاضر است‌"، باید از یک سو همواره از خویشتن مراقبت کند و از گناه دوری نماید تا مشمول ادعیۀ امامش باشد و از سوی دیگر باید به فضای قدسی دعا و ذکر راه یابد و از این طریق "انتظار" را که به طور طبیعی سخت و طاقت‌گیر است، لطیف و زیبا نماید. بر اوست که از رهگذر انس با دعای ندبه و عهد و ادعیه دیگر، توجه خود را به امام معطوف نماید و در قلمرو محبت امام قرار گیرد. منتظر با ذکر پروردگار و دعا جهت تعجیل در فرج حضرت، روح خویش را قوت بخشیده و دل خود را شفا و نورانی می‌‌سازد. شیعه با دعا کردن برای آن حضرت کمال توجه به سوی او برایش حاصل می‌‌شود و علاقۀ خود را به حضرت نشان می‌‌دهد. این موضوع در کلام نورانی به نقل از امام صادق (ع) این‌گونه بیان شده است: «هرکس بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: «خداوندا بر محمد (ص)، و خاندان او درود فرست و در فرج ایشان تعجیل کن»، نمیرد تا قائم (ع) را دریابد». در این حیطه حضرت مهدی (ع) نیز برای منتظرین دعا می‌‌کند. دعای حضرت سبب آرامش و اطمینان منتظر می‌‌گردد. چنانکه در توقیعی به نقل از آن حضرت آمده که فرمود: «ما در پی حفظ آنان هستیم، با دعایی که از خداوند زمین و آسمان پوشیده نیست، پس با این امر دل‌های اولیاء و دوستان ما مطمئن باشد». از این جهت در روایتی به نقل از امام صادق (ع) دعا مورد تأکید واقع شده، چنانکه حضرت با تأکید شیعه به شناخت خداوند، پیامبر و حجت‌های الهی، از جمله دعاهای دوران غیبت را این‌گونه توصیه فرموده است: «"اللَّهُمَ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی"»
3. رعایت آموزه‌های اخلاقی: انتظار فرج باعث می‌شود شخص با خودسازی و تهذیب باطن، پلیدی و ناخالصی را از قلب خویش دور سازد و از این راه به کمال روحی دست پیدا کند و خود را از تباهی و سقوط در ورطۀ هلاکت نجات دهد. امام زین العابدین (ع) دربارۀ انتظار و جایگاه منتظران و تکامل روحی و عقلانی آنان می‌فرماید: «غیبت ولیّ خداوند که دوازدهمین نفر از اوصیای پیغمبر اکرم (ص) و امامان بعد از اوست، طولانی می‌شود. مردمانی که در زمان غیبت او و معتقد به امامت او و منتظر ظهور او هستند، برتر از اهل هر زمانی‌اند؛ زیرا خداوند عزوجل آنقدر از عقل‌ها و فهم‌ها و معرفت به آنان عنایت می‌کند که غیبت نزد آنان به منزله مشاهده است و آنان را در آن زمان به منزلۀ مجاهدانی قرار داده است که در حضور پیغمبر اکرم (ص) با شمشیر می‌جنگند. آنان حقیقتاً بااخلاص‌اند و شیعیانِ باصداقت ما هستند و مردم را در آشکار و پنهان به سوی دین خداوند فرا می‌خوانند. سپس آن حضرت فرمودند: انتظار فرج، از اعظم فرج است» کسانی که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند یار و یاور خوبی برای آن حضرت باشند؛ چرا که با کمترین فشاری که برایشان وارد می‌شود، عرصه را خالی می‌کنند. بی‌گمان برای حضرت مهدی (ع) یارانی هست که قوت و قدرت بالای روحی و روانی دارند تا بتوانند بر دشمنان چیره شوند. بر این اساس افزون بر انجام واجبات و ترک محرمات "رعایت آموزه‌های اخلاقی" نیز اهمیت والایی دارد، امام صادق (ع) در این‌باره می‌فرماید: «هر کسی که شادمان می‌شود از اینکه از یاران قائم باشد، پس باید منتظر باشد، پرهیزگاری پیشه کند و نیکویی‌های اخلاق را انجام دهد؛ در حالی که منتظر است»
4. تمسک به ولایت: خداوند در قرآن کریم می‌‌فرماید: ﴿الَّذِينَ آمَنُواْ وَلَمْ يَلْبِسُواْ إِيمَانَهُم بِظُلْمٍ أُوْلَئِكَ لَهُمُ الأَمْنُ وَهُم مُّهْتَدُونَ﴾ تطهیر از شرک و نفاق و هرگونه ظلمی در گرو تمسک به ولایت است. وجود امام مهدی (ع) مطهر از هرگونه نخوت و آلودگی است. لذا رسیدن به مقام أمن که آرزوی بزرگ اولیای خداست، جز از راه ولایت و اعتقاد به حضرت نخواهد بود. انتظار صحیح امری است سازنده و آرامش‌بخش در روح و روان فرد، چنانکه رسول اکرم (ص) فرمودند: «به شما بشارت می‌دهم به مهدی... که ساکنان اهل آسمان و زمین از او راضی می‌شوند»
5. پیش گیری از بیماری‌های روانی: انتظار ـ به ویژه مؤلفۀ امیدواری آن ـ یک شیوۀ پیش‌گیرانه برای بیماری‌های روانی حاد، مثل افسردگی است و از این جهت، می‌تواند زمینه‌ساز بهداشت روان باشد. از مهم‌ترین ارکان بهداشت روان، داشتن بینش مثبت، اهداف بلند و متعالی و نیز برنامه‌ای برای رسیدن به آنهاست و مهم‌تر از اینها، تصحیح و تنظیم فکر و باورها برای رسیدن به اهداف و آرزوهای موردنظر است. گاهی سستی اراده، ترس، غم، اضطراب و عدم اشراف کامل بر موقعیت باعث می‌شود نتوانیم از راه‌حل‌های ممکن به شکل مطلوب بهره ببریم. توسل و توکل، باعث تقویت اراده و عدم تأثیر عوامل مخلّ روانی می‌شود. بنابراین، انتظار در ابعاد عاطفی آن؛ یعنی اشتیاق، محبت، شورِ طلب و چشم به راه بودن که همگی مستلزم نوعی توسل و رابطۀ قلبی با حضرت است، به ویژه بر بهداشت روان به معنای پیش‌گیری اولیه و ممانعت از بیماری‌ها و ارتقای توان‌مندی‌ها در مقابله با استرس‌ها و اضطراب‌ها نقش مؤثّری دارد.
6. ماندگاری اصل امید در دل‌ها: امید در دل‌ها بسان چراغ فروزانی است که با روشنایی خود طراوت، سرور و شادمانی را به ارمغان می‌‌آورد. شاید در میان حالات روحی و روانی، صفتی تاثیرگذارتر از امید وجود نداشته باشد، چنانکه عکس آن نیز صادق است به این معنا که صفتی شکننده‌تر از یأس و ناامیدی قابل تصور نیست. همۀ روان‌شناسان بر این باورند که اگر لحظه‌ای امید از دل‌های مردم زدوده شود و این چراغ برای تنها چند دقیقه به خاموشی گراید، تمام فعالیت‌های انسانی در گستره‌های مختلف علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دچار اختلال و ایستایی می‌شود؛ زیرا انسان‌ها در هر سطح فکری و شغلی باشند‌‌ به امید فردایی بهتر و روشن‌تر دست به تلاش و کوشش می‌‌زنند حتی عارفان واله که از زندگی چیزی جز لقای حق و رسیدن به مقام فنا را انتظار نمی‌برند، اگر امید دست‌یابی به وصل و لقای حق از آنان ستانده شود، ناگهان دچار حیرت و سردرگمی خواهند شد.
7. برخورداری از احساس امنیت با داشتن پناهگاه معنوی: امنیت بسان امید نعمتی گران‌قدر است که غالباً مورد غفلت مردم است. امنیت گاه ظاهری و گاه باطنی است. زمامداری که در میان کاخ پوشیده از نگاهبان‌ها و مراقب‌های مختلف و با استفاده از مدرن‌ترین ابزار حفاظت و اطلاعات، شب را به صبح می‌‌رساند، البته احساس آرامش و امنیت دارد این امنیت ظاهری، سطحی و شکننده است؛ زیرا او می‌‌تواند همیشه رویکرد خطر را به خاطر غفلت یا خیانت همراهان خود محتمل بداند. اما امنیت از نوعی که برای مؤمنان وعده داده شده، امنیتی است حقیقی، ماندگار و زوال ناپذیر. قرآن در این باره می‌‌فرماید: ﴿الَّذِينَ آمَنُواْ وَلَمْ يَلْبِسُواْ إِيمَانَهُم بِظُلْمٍ أُوْلَئِكَ لَهُمُ الأَمْنُ وَهُم مُّهْتَدُونَ﴾. مؤمنی که دارای چنین احساس امنیتی است، ممکن است به ظاهر در امواج بلاها و فتنه‌ها اسیر باشد، اما همچنان احساس امنیت و آرامش می‌‌کند. انتظار ظهور منجی و باور حضور او در میان مردم به تقویت برخورداری از چنین احساس امنیت کمک می‌‌رساند؛ زیرا امام عصر (ع) خلیفۀ خداوند در زمین و تجلّی‌بخش اسمای الهی است. همان‌گونه که خداوند خود پناه مؤمنان است حجّت او به روی زمین نیز می‌‌تواند به عنوان پناهگاهی امنیت‌بخش برای مؤمنان نقش‌آفرینی کند. از این روست که امام عصر (ع) در بخشی از نامه خود به اسحاق بن یعقوب دربارۀ نقش خود چنین فرمود: «من برای زمینیان امانم، همان‌گونه که ستارگان برای اهل آسمان امان‌اند»
8. توسعۀ امیدهای واقعی: امید، محرک انسان برای رویارویی با آینده است‌. برخی آن را انگیزه و پاره‌ای دیگر آن را نیاز آدمی می‌‌دانند. امام مجتبی (ع) فرمودند: «در دولت مهدی (ع) درندگان سازش می‌‌کنند‌، نباتات از دل زمین می‌‌رویند و آسمان برکاتش را فرو می‌‌فرستد. گنج‌های نهفته در دل زمین برای او آشکار می‌‌شود و بین مشرق و مغرب را مالک می‌‌شود‌. خوشا به حال کسی که آن روزگار مسعود را درک کند و دستوراتش را با گوش جان بشنود» مفهوم انتظار در حقیقت، امید به فردای ظهور است فردایی که هرگز با دوران غیبت قابل مقایسه نیست.
9. پویایی معطوف به هدف‌: انتظار از دیدگاهی‌ به معنای عدم رضایت از وضع موجود و تلاش برای تحقق وضع مطلوب است. پویایی منتظران حقیقی، نیل به جامعۀ موعود انبیا و اوصیاست. تجلی این نوع تلاش را در فرمایش امام صادق (ع) می‌‌بینیم: «هر کس دوست دارد از یاران حضرت مهدی (ع) باشد باید انتظار او را داشته باشد و به نیکویی و پرهیزکاری رفتار کند؛ پس اگر او به این حال پیش از قیام حضرت از دنیا برود، پاداش یاران مهدی (ع) را خواهد گرفت. بنابراین بکوشید و جدیت کنید و چشم به راه باشید که بر شما گوارا باد»
10. استقرار وحدت و همبستگی: اگر انتظار آرمان مشترک امت اسلامی دانسته شود از حیث فردی موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی می‌‌شود و از حیث جمعی، موجب همدلی، همنوایی و هم اندیشی امت منتظر خواهد شد. تحقق آرمان مشترک انتظار در میان امت اسلامی زمینه‌ساز احیای امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت همگانی می‌‌شود.
11. مراقبۀ دایمی: یکی از پیامدهای منطقی انتظار، احساس حضور است. منتظر حقیقی با اعتقاد به اینکه اعمالش پیوسته در منظر آن عزیر منتظر است هر جا باشد گویی خود را در خیمۀ آن حضرت و گوش به فرمان ایشان احساس می‌‌کند و لازمۀ انتظار‌ واقعی را تلاش برای جلب رضایت حضرت می‌‌داند.
12. سلامت اخلاقی جامعه: از حیث ارتباط منطقی و معنایی، خانوادۀ سالم زمینه‌ساز جامعۀ سالم و جامعۀ سالم، عامل تداوم و بقای خانوادۀ سالم است و این دو با یکدیگر نسبت تعاملی دارند. بنابراین نوعی التزام منطقی میان سلامت اخلاقی خانواده و سلامت اخلاقی جامعه وجود دارد. امام صادق (ع) فرمودند: «بر شماست رعایت کردن ورع به درستی ورع آن دینی است که ما ملتزم به آن هستیم و خدا را به وسیلۀ آن بندگی می‌‌کنیم و همین را از اهل ولایت و محبت خود انتظار داریم. ما را به خاطر شفاعت کردن به سختی و زحمت نیندازید» لذا خانوادۀ منتظر با درک مسؤولیت اجتماعی در برابر اصلاح جامعه‌ تا حد توان خود تلاش می‌‌کند‌.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «پرسمان مهدویت» در این‌باره گفته است: «اساسی‌ترین ویژگی در بخش رفتار ایجاد "آمادگی روحی و روانی" در خود است. برای درک زمان ظهور حضرت مهدی (ع). این امرِ مهم، فقط با عمل به واجبات و ترک محرمات حاصل می‌شود. زمینه‌ساز راستین به خوبی می‌داند که محبوب‌ترین کارها نزد امام زمان، "انجام واجبات دینی" و "ترک محرمات" است. او به درجه‌ای از ایمان می‌رسد که توفیق در عمل به واجبات و ترک کارهای حرام را بهترین لذت‌های زندگی می‌داند. پیشوایان معصوم (ع) نیز هرگاه از حالت انسان‌های دوران غیبتت یاد می‌کردند، به مناسبت، از انجام واجبات و پروای الهی سخن می‌گفتند. امام صادق (ع) می‌فرماید: «"إِن لِصَاحِبِ هَذَا الأَمرِ غَیبَه فَلیتقِ اللهَ عَبدٌ وَ لیتَمَسک بِدِینِهِ…"»؛ همانا برای صاحبِ این امر، غیبتی است؛ پس باید انسان تقوا پیشه نماید و به دین خود چنگ زند…. کسانی که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند یار و یاور خوبی برای آن حضرت باشند؛ چرا که آنان با کمترین فشاری که برایشان وارد می‌شود، عرصه را خالی می‌کنند. بی‌گمان برای حضرت مهدی (ع) یارانی هست که قوت و قدرت بالای روحی و روانی دارند تا بتوانند بر دشمنان چیره شوند. لازم به یادآوری است که افزون بر انجام واجبات و ترک محرمات "رعایت آموزه‌های اخلاقی" نیز اهمیت والایی دارد، امام صادق (ع) در این‌باره می‌فرماید: «"… مَن سُر أَن یکُونَ من أَصحَابِ القَائِمِ فَلینتَظِر وَ لیعمَل بِالوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الأخلَاقِ وَ هُوَ مُنتَظِر…"»؛ هر کسی که شادمان می‌شود از اینکه از یاران قائم باشد، پس باید منتظر باشد، پرهیزگاری پیشه کند و نیکویی‌های اخلاق را انجام دهد؛ در حالی که منتظر است…. پروای الهی در همه زمان‌ها واجب است؛ اما به دلیل شرایط خاص، در دوران غیبت اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که در این زمان عوامل فراوانی دست به دست هم داده تا انسان‌ها را به بیراهه بکشاند و گمراه سازد.».

۲. حجت الاسلام و المسلمین نصیری؛

علی نصیری حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی نصیری، در کتاب «انتظار موعود» در این‌باره گفته است: «انتظار ظهور منجی و تحقق حکومت عدالت‌گستر جهانی، آثار روان‌شناختی مهمی را نیز در پی دارد که در این جا دو اثر را بر می‌‌شمریم که عبارت‌اند از: ماندگاری اصل امید در دل‌ها؛ برخورداری از احساس امنیت با داشتن پناهگاه معنوی. ماندگاری اصل امید در دل‌ها: امید در دل‌ها به‌سان چراغ فروزانی است که با روشنایی خود طراوت، سرور و شادمانی را به ارمغان می‌‌آورد. شاید در میان حالات روحی و روانی، صفتی تاثیرگذارتر از امید وجود نداشته باشد، چنان که عکس آن نیز صادق است؛ به این معنا که صفتی شکننده‌تر از یأس و ناامیدی قابل تصور نیست. همه روان‌شناسان بر این باورند که اگر لحظه‌ای امید از دل‌های مردم زدوده شود و این چراغ برای تنها چند دقیقه به خاموشی گراید، تمام فعالیت‌های انسانی در گستره‌های مختلف علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دچار اختلال و ایستایی می‌شود، زیرا انسان‌ها در هر سطح فکری و شغلی که باشند‌‌، به امید فردایی بهتر و روشن‌تر دست به تلاش و کوشش می‌‌زنند، حتی عارفان واله که از زندگی چیزی جز لقای حق و رسیدن به مقام فنا را انتظار نمی‌برند، اگر امید دست‌یابی به وصل و لقای حق از آنان ستانده شود، ناگهان دچار حیرت و سردرگمی خواهند شد برخورداری از احساس امنیت با داشتن پناهگاه معنوی: امنیت را نیز به‌سان امید می‌‌بایست نعمتی گران‌قدر دانست که غالباً مورد غفلت مردم است. امنیت گاه ظاهری و گاه باطنی است. باری، زمامداری که در میان کاخ پوشیده از نگاهبان‌ها و و مراقب‌های مختلف و با استفاده از مدرن‌ترین ابزار حفاظت و اطلاعات، شب را به صبح می‌‌رساند، البته احساس آرامش و امنیت دارد؛ با این حال، این امنیت ظاهری، سطحی و شکننده است، زیرا او می‌‌تواند همیشه رویکرد خطر را به خاطر غفلت یا خیانت همراهان خود محتمل بداند. اما امنیت از نوعی که برای مؤمنان وعده داده شده، امنیتی است حقیقی، ماندگار و زوال ناپذیر. قرآن در این باره می‌‌فرماید: ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ﴾. مؤمنی که دارای چنین احساس امنیتی است، ممکن است به ظاهر در امواج بلاها و فتنه‌ها اسیر باشد، اما هم‌چنان احساس امنیت و آرامش می‌‌کند. بدین جهت است که ابراهیم (ع) بی آنکه بر خود بلرزد، با اطمینان کامل پای به آتشگاه مشرکان که برای نابودی او فراهم کرده بودند، گذاشت و امام حسین (ع) به اذعان دشمنانش با نزدیک‌شدن به لحظات شهادت و به‌رغم روبه‌رو شدن با ده‌‌ها مصیبت شکننده، با آرامشی شگفت‌آفرین یارانش را به استقامت دعوت می‌‌کرد و خود به استقبال شهادت رفت. انتظار ظهور منجی و باور حضور او در میان مردم، به تقویت برخورداری از چنین احساس امنیت کمک می‌‌رساند، زیرا ما امام عصر (ع) را خلیفه خداوند در زمین و تجلّی‌بخش اسمای الهی می‌‌دانیم. بنابر این، همان‌گونه که خداوند خود پناه مؤمنان است حجّت او به روی زمین نیز می‌‌تواند به عنوان پناهگاهی امنیت‌بخش برای مؤمنان نقش‌آفرینی کند. از این روست که امام عصر (ع) در بخشی از نامه خود به اسحاق بن یعقوب درباره نقش خود چنین فرمود: «إِنِّي لَأَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ كَمَا أَنَ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ»؛ من برای زمینیان امانم، همان‌گونه که ستارگان برای اهل آسمان امان‌اند».

۳. حجت الاسلام و المسلمین آذربایجانی؛

مسعود آذربایجانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر مسعود آذربایجانی، در مقاله «رابطه انتظار و بهداشت روان» در این‌باره گفته است: «انتظار -به‌ویژه مؤلفه امیدواری آن- یک شیوه پیش‌گیرانه برای بیماری‌های روانی حاد، مثل افسردگی است و از این جهت، می‌تواند زمینه‌ساز بهداشت روان باشد. افزون بر این، مروری بر روان‌شناسی موفقیت -که در حقیقت همان مرتبه ارتقا در بهداشت روان است- معلوم می‌سازد که از مهم‌ترین ارکان آن، داشتن بینش مثبت، اهداف بلند و متعالی و نیز برنامه‌ای برای رسیدن به آنها است، مهم‌تر از اینها، تصحیح و تنظیم فکر و باورها برای رسیدن به اهداف و آرزوهای موردنظر است. به‌طور کلی، در مواجهه با مسائل زندگی و رسیدن به موفقیت -به‌ویژه در مشکلات- به دو دسته از عوامل نیازمندیم: فراهم آمدن اسباب طبیعی؛ دوم، شرایط روانی خاصی که بتوانیم با مسائل بهتر روبه‌رو شویم که معمولا به اولیای الهی فراهم می‌گردد. گاهی سستی اراده، ترس، غم، اضطراب و عدم اشراف کامل بر موقعیت باعث می‌شود که نتوانیم از راه‌حل‌های ممکن به شکل مطلوب بهره ببریم. توسل و توکل، باعث تقویت اراده و عدم تأثیر عوامل مخلّ روانی می‌شود. بنابراین، انتظار در ابعاد عاطفی آن؛ یعنی اشتیاق، محبت، شور طلب و چشم به‌راه بودن که همگی مستلزم نوعی توسل و رابطه قلبی با حضرت است، به‌ویژه بر بهداشت روان به معنای پیش‌گیری اولیه و ممانعت از بیماری‌ها و ارتقای توان‌مندی‌ها در مقابله با استرس‌ها و اضطراب‌ها نقش مؤثّری دارد».

۴. حجت الاسلام و المسلمین ملکی راد؛

محمود ملکی راد حجت الاسلام و المسلمین محمود ملکی راد، در کتاب «خانواده و زمینه‌سازی ظهور» در این‌باره گفته است: «یکی از آثار انتظار در زندگی انسان تکامل روحی و معنوی است؛ زیرا انتظار موجب می‌شود افراد خود را با معیارهای مورد پذیرش دین و امامت وفق دهند و زندگی خود را با معارف دینی هماهنگ و همراه سازند. انتظار فرج باعث می‌شود شخص با خودسازی و تهذیب باطن، پلیدی و ناخالصی را از قلب خویش دور سازد و از این راه به کمال روحی دست پیدا کند و خود را از تباهی و سقوط در ورطه هلاکت نجات دهد. امام زین العابدین (ع) درباره انتظار و جایگاه منتظران و تکامل روحی و عقلانی آنان می‌فرماید: "... غیبت با ولیّ خداوند که دوازدهمین نفر از اوصیای پیغمبر اکرم (ص) و امامان بعد از اوست، طولانی می‌شود. مردمانی که در زمان غیبت او هستند و معتقد به امامت او و منتظر ظهور او می‌باشند، برتر از اهل هر زمانی‌اند؛ زیرا خداوند عزوجل آن‌قدر از عقل‌ها و فهم‌ها و معرفت به آنان عنایت می‌کند که غیبت نزد آنان به منزله مشاهده است و آنان را در آن زمان به منزله مجاهدانی قرار داده است که در حضور پیغمبر اکرم (ص) با شمشیر می‌جنگند. آنان حقیقتاً بااخلاص‌اند و شیعیانِ باصداقت ما می‌باشند و مردم را در آشکار و پنهان به سوی دین خداوند فرا می‌خوانند. سپس آن حضرت فرمودند: انتظار فرج، از اعظم فرج است". اینکه در این روایت انتظار فرج از جمله گشایش و فرج برشمرده شده در حقیقت به جهت جایگاه و اهمیت این امر و تأثیر آن بر تحول فردی و اجتماعی است».

۵. حجت الاسلام و المسلمین انصاری؛
رضا انصاری حجت الاسلام و المسلمین رضا انصاری، در مقاله «پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار» در این‌باره گفته است: «امید دستگیری و همیاری صبر و بردباری وحدت و همبستگی پویایی معطوف به هدف (زمینه‌سازی) اقتدار ولایت‌پذیری شوق دیدار و آرزوی وصال یاد و ذکر بصیرت خودپندار مثبت خودسازی تمییز و غربال آمادگی نظامی ایجاد تشنگی و عطش به آرمان‌های حضرت مقاومت در برابر دشمن حزن و اندوه».

۶. آقای دکتر شرفی جم؛

محمد رضا شرفی جم آقای دکتر محمد رضا شرفی جم، در دو مقاله «مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار» در این‌باره گفته است: «توسعه امیدهای واقعی: امید، محرک انسان برای رویارویی با آینده است‌. برخی آن را انگیزه و پاره‌ای دیگر آن را نیاز آدمی می‌‌دانند. امام مجتبی (ع) از پدر بزرگوارش نقل می‌‌کند: "در دولت مهدی (ع)، درندگان سازش می‌‌کنند‌، نباتات از دل زمین می‌‌رویند و آسمان برکاتش را فرو می‌‌فرستد. گنج‌های نهفته در دل زمین برای او آشکار می‌‌شود و بین مشرق و مغرب را مالک می‌‌شود‌. خوشا به حال کسی که آن روزگار مسعود را درک کند و دستوراتش را با گوش جان بشنود‌". مفهوم انتظار در حقیقت، امید به فردای ظهور است‌؛ فردایی که هرگز با دوران غیبت قابل مقایسه نیست‌؛ پویایی معطوف به هدف‌: انتظار از دیدگاهی‌، به معنای عدم رضایت از وضع موجود و تلاش برای تحقق وضع مطلوب است. یکی از روان‌شناسان می‌‌نویسد: "چیزی که به زندگی شور و هیجان می‌‌بخشد‌، تعقیب است نه تسخیر‌. راه است نه مقصد، تلاش است نه کامیابی". پویایی از دو نظر قابل تأمل است. انسان پویا ابتدا به نفی بی‌تفاوتی برمی‌خیزد و همین امر زمینه‌ساز نوآوری، خلاقیت و شکوفایی می‌‌شود. دیگر این که پویایی فارغ از هدف، عقیم و ناکارآمد است. پویایی منتظران حقیقی، نیل به جامعه موعود انبیا و اوصیا است. تجلی این نوع تلاش را در فرمایش امام صادق (ع) می‌‌بینیم: "هر کس دوست دارد از یاران حضرت مهدی (ع) باشد، باید انتظار او را داشته باشد و به نیکویی و پرهیزکاری رفتار کند. پس اگر او به این حال، پیش از قیام حضرت از دنیا برود، پاداش یاران مهدی (ع) را خواهد گرفت. بنابراین بکوشید و جدیت کنید و چشم به راه باشید که بر شما گوارا باد". استقرار وحدت و همبستگی: چنانچه انتظار را آرمان مشترک بدانیم، این احساس، از حیث فردی موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی می‌‌شود و ازحیث جمعی، موجب هم دلی، هم نوایی و هم اندیشی امت منتظر خواهد شد. آلپورت می‌‌گوید: "تلاش برای آینده، به همه شخصیت آدمی، یگانگی و یکپارچگی می‌‌بخشد"؛ به عبارت دیگر، می‌‌توان با کوشش برای دست یافتن به مقاصد و رسیدن به هدف ها، جنبه‌های شخصیت را یکپارچه ساخت و جامعیت بخشید. تحقق آرمان مشترک انتظار در میان امت اسلامی زمینه‌ساز احیای امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت همگانی می‌‌شود. مراقبه دایمی: یکی از پیامدهای منطقی انتظار، احساس حضور است. منتظر حقیقی با اعتقاد به این که اعمالش پیوسته در منظر آن عزیر منتظر است، هر جا که باشد گویی خود را در خیمه آن حضرت و گوش به فرمان ایشان احساس می‌‌کند و لازمه انتظار‌ واقعی را تلاش برای جلب رضایت حضرت می‌‌داند. امیرالمؤمنین علی (ع) می‌‌فرماید: "هیچ مؤمنی در شرق و غرب زمین از ما غایب نیست‌". بر مبنای بعضی آیات قرآن‌، اعمال ما در محضر خدای تعالی، رسول گرامی اسلام و مؤمنان حقیقی انجام می‌‌گیرد و حضرت ولی عصر (ع)، عالی‌ترین مصداق مؤمن حقیقی است که بر اعمال ما نظارت می‌‌کند. سلامت اخلاقی جامعه: از حیث ارتباط منطقی و معنایی، خانواده سالم زمینه‌ساز جامعه سالم و جامعه سالم، عامل تداوم و بقای خانواده سالم است و این دو با یکدیگر نسبت تعاملی دارند. بنابراین نوعی التزام منطقی میان سلامت اخلاقی خانواده و سلامت اخلاقی جامعه وجود دارد. حضرت در سفارش دیگری می‌‌فرماید: "بر شماست رعایت کردن ورع، به درستی که ورع آن دینی است که ما ملتزم به آن هستیم و خدا را به وسیله آن بندگی می‌‌کنیم و همین را از اهل ولایت و محبت خود انتظار داریم. ما را به خاطر شفاعت کردن به سختی و زحمت نیندازید". لذا خانواده منتظر با درک مسؤولیت اجتماعی در برابر اصلاح جامعه‌، تا حد توان خود تلاش می‌‌کند‌».

۷. آقای دکتر خانجانی؛

علی اوسط خانجانی آقای دکتر علی اوسط خانجانی، در مقاله «رسالت فردی و شخصی انسان منتظر» در این‌باره گفته است: «آمادگی در حوزه محبت پالایش روح و تصفیه باطن و تطهیر درون و نیز انس منطقی با ادعیه و اذکاری است که از ناحیه معصومان (ع) رسیده و رمز ارتباط حبی و باطنی میان شیعه و امام (ع) خود است. در این عرصه انسان منتظر با درک این نکته که "امام (ع) اگر چه ظاهر نیست اما حاضر است‌"، باید از یک سو همواره از خویشتن مراقبت کند واز گناه دوری نماید تا مشمول ادعیه زکیه امامش باشد و از سوی دیگر باید به فضای قدسی دعا و ذکر راه یابد و از این طریق "انتظار" را که به طور طبیعی سخت و طاقت‌گیر است، لطیف و زیبا نماید. بر اوست که از رهگذر انس با دعای ندبه و عهد و ادعیه دیگر، توجه خود را به امام معطوف نماید و در قلمرو محبت امام قرار گیرد».

۸. سرکار خانم پورسیدآقایی؛

زهرا سادات پورسیدآقایی سرکار خانم زهرا سادات پورسیدآقایی، در مقاله «بررسی تطبیقی شخصیت انسان منتظر با شخصیت سالم از دیدگاه روان‌شناسی کمال» در این‌باره گفته است: «انتظار امام معصوم (ع) از لحاظ روان‌شناختی، حالت‌های زیر را در انسان پدید می‌‌آورد: امید، آمادگی و اشتیاق. هر یک از این مؤلفه‌ها در شخصیت انسان منتظر تأثیراتی خواهد گذاشت که در ذیل به آنها پرداخته خواهد شد. مؤلفه امید: بُعد امید به ظهور امام زمان (ع) عبارت است از حالاتی که انسان منتظر دارای آن است و نشان‌دهنده آرزو و امید ظهور امام عصر (ع) است. برای درک تأثیر مؤلفه امید در شخصیت انسان منتظر باید ابتدا به بررسی رابطه انتظار با زمان پرداخت(...) انتظار حالتی قلبی و روحی است؛ آماده شدن برای چیزی که توقع می‌‌رود. هر قدر انتظار شدیدتر باشد آماده شدن هم بیشتر می‌‌شود. بُعد آمادگی برای ظهور امام عصر (ع) ناظر بر اعمال و رفتار و کرداری است که نشان‌دهنده تلاش در زمینه‌های ظهور امام زمان (ع) هستند و در ابعاد عملی چون صبر و پارسایی نمایان می‌‌شود(...) بُعد عاطفی انتظار که در حقیقت نقطه اوج انتظار و گرمی و حرارت آن به شمار می‌‌آید، اشتیاق است. هرچه آتش این اشتیاق در وجود منتظر بیشتر شعله‌ور شود، مفارقت دوست مشکل‌تر و تلخ‌تر خواهد شد و غم و اندوه فراوان‌تری به دنبال خواهد داشت چنان‌که به بکاء، جزع و ندبه منجر می‌‌شود».

۹. سرکار خانم صمیمی؛

سیمین صمیمی سرکار خانم سیمین صمیمی، در مقاله «عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث» در این‌باره گفته است: «فردی که منتظر ظهور حضرت است، این انتظار در تمام ابعاد روحی و روانی او نیز تأثیرگذار است. لذا از طریق ارتباط معنوی که فرد با یک انسان کامل الهی برقرار می‌‌سازد، حسی در او به وجود می‌‌آید که او را در مقابل بسیاری از افکار رنج‌آور، گرفتاری‌ها و بیماری‌های روحی رایج در جامعه امروزی مقاوم می‌‌سازد. با توجه به روایات، حضرت مهدی (ع) به وضع درونی و درجه روحیه مردم دانا است. در آیه‌ای از قرآن کریم خداوند می‌‌فرماید: ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ﴾، تطهیر از شرک و نفاق و هرگونه ظلمی در گرو تمسک به ولایت است. وجود حضرت (ع) مطهر از هرگونه نخوت و آلودگی است. لذا رسیدن به مقام أمن که آرزوی بزرگ اولیای خدا است، جز از راه ولایت و اعتقاد به حضرت نخواهد بود. انتظار صحیح امری است سازنده و آرامش‌بخش در روح و روان فرد چنان‌که در روایتی به نقل از رسول اکرم (ص) آمده که فرمود: « أُبَشِّرُكُمْ بِالْمَهْدِيِّ... يَرْضَى عَنْهُ سَاكِنُ السَّمَاءِ وَ سَاكِنُ الْأَرْضِ». این موضوع در قرآن بنابر روایتی به نقل از امام صادق (ع) این‌گونه بیان شده است: ﴿إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾. آیه فوق ناظر بر این است که در نبود غم‌ها آرامش روحی حاصل می‌‌گردد. منتظر با ذکر پروردگار و دعا جهت تعجیل در فرج حضرت روح خویش را قوت بخشیده و دل خود را شفا و نورانی می‌‌سازد. شیعه با توجه به فرموده پروردگار در قرآن کریم: "آنجا که ذکر و یاد تو را، نه اسم و نام تو را بالا بردیم در تو وسعتی پدید آوردیم و بارهای سنگین و کمرشکن را از تو برداشتیم، تا آنجا که تو همراه هر رنجی، راحتی می‌‌دیدی". و با تأسی از فرموده اهل بیت (ع) "دعا قضای پیچیده سخت را برمی‌‌گرداند". با دعا کردن برای آن حضرت کمال توجه به سوی او برایش حاصل می‌‌شود و علاقه خود را به حضرت نشان می‌‌دهد. این موضوع در کلام نورانی به نقل از امام صادق (ع) این‌گونه بیان شده است: "هرکس بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید:"خداوندا بر محمد (ص)، و خاندان او درود فرست و در فرج ایشان تعجیل کن"، نمیرد تا قائم (ع) را دریابد". در این حیطه حضرت مهدی (ع) نیز برای منتظرین دعا می‌‌کند. دعای حضرت سبب آرامش و اطمینان منتظر می‌‌گردد. چنان‌که در توقیعی به نقل از آن حضرت آمده که فرمود: "... ما در پی حفظ آنان هستیم، با دعایی که از خداوند زمین و آسمان پوشیده نیست، پس با این امر دل‌های اولیاء و دوستان ما مطمئن باشد". از این جهت در روایتی به نقل از امام صادق (ع) دعا مورد تأکید واقع شده، چنان‌که حضرت با تأکید شیعه به شناخت خداوند، پیامبر و حجت‌های الهی، از جمله دعاهای دوران غیبت را این‌گونه توصیه فرموده است: « اللَّهُمَ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي رَسُولَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي رَسُولَكَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي»».

پرسش‌های مصداقی همطراز

1. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
2. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
3. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
4. آثار فکری و اعتقادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
5. آثار اخلاقی و تربیتی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
6. آثار سیاسی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
7. آثار اقتصادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
8. آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های مصداقی زیرمجموعه

1. اشتیاق به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)
2. محبت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
   1. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   2. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   3. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
   4. آثار فکری و اعتقادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   5. آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   6. آثار سیاسی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   7. آثار اقتصادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   8. آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
2. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
3. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
4. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)