آیا اعتقاد به علم غیب معصوم شرک نیست؟ (پرسش)

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

آیا اعتقاد به علم غیب معصوم شرک نیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

آیا اعتقاد به علم غیب معصوم(ع) شرک نیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم غیب معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• آیا اثبات علم غیب برای معصوم شرک است؟

پاسخ به این پرسش

امینی

علامه امینی در کتاب «الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب» در این‌باره گفته‌ است:

«هیچ مانعی وجود ندارد که خداوند به برخی از بندگانش مقداری از علم غیب: علم ما کان و ما یکون، علم آسمان‌ها و زمین، علم اولین و آخرین و علم فرشتگان و رسولان، تعلیم دهد، چنانکه هیچ مانعی در اینکه خداوند کسی را مقداری از علم ظاهریش عطا کند تا ابراهیم‌وار ملکوت آسمان‌ها و زمین را ببیند وجود ندارد. در این گونه موارد، هیچ‌گاه تصور اینکه بنده با خدا شریک در علم غیب و یا علم ظاهری است و لو آنکه در هر مرحله‌‎ای از آن قرار داشته باشد، نمی‌رود میان آنها فرق بسیار زیادی است، زیرا قیود امکانی بشری در علم او همواره ملحوظ است، خواه متعلق علمش غیب یا آشکار باشد و نمی‌شود او را از این قیدها جدا نمود. اما علم الهی به غیب یا آشکار با قیود یکتائی مخصوص به ذات واجب احد اقدس همراه است».

پاسخ های دیگر

 با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته می‌شود:  

۱. علامه طباطبایی؛

علامه طباطبایی علامه طباطبایی در کتاب «بررسی‌های اسلامی» در این باره گفته است: «علم غیب و هرگونه مشاهده غیبی‌ اختصاص به خدای‌ متعال دارد و نسبت آن به غیر خدا شرک است و بنابراین انبیا و اولیا پس از مردن هیچ‏گونه اطلاعی‌ از دنیا ندارند، زیرا دنیا نسبت به آخرت غیب است، مطلبی‌ است برخلاف نص قرآن کریم که می‌‏فرماید: ﴿﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ﴾﴾ خدای‌ متعال در این آیه تسلط بر غیب را از غیر خود نفی‌ می‌‏کند و در عین حال رسول را استثنا می‌‏نماید و استثنا را مقید به دنیا و غیر دنیا نمی‌‏کند، پس ممکن است که رسول خدا در حال حیات و بعد از ممات به حسب خواست خدا و تعالیم الهی‌، از غیب اطلاع داشته باشد و مؤید آن است‏ این‏که در هر جای‌ قرآن که از رسول علم غیب نفی‌ می‌‏شود، همراه آن وحی‌ را کنار می‌‏گذارد، مانند آیه‏ ﴿﴿قُلْ مَا كُنتُ بِدْعًا مِّنْ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِي مَا يُفْعَلُ بِي وَلا بِكُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ مَا يُوحَى إِلَيَّ﴾﴾ و آیه‏ ﴿﴿وَلَوْ كُنتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لاَسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ إِنْ أَنَاْ إِلاَّ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ﴾﴾ و در سوره ابراهیم در جواب انکار امت‏هایی‌ که به پیغمبرانشان اعتراض می‌‏کردند که شما مانند ما بشر هستید، از قول پیغمبران نقل می‌‏فرماید: ﴿﴿قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِن نَّحْنُ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَمُنُّ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ﴾﴾ و از همه این آیات صریح‏تر از زبان مسیح (ع) خطاب به قومش نقل می‌‏فرماید: ﴿﴿وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ﴾﴾ و همچنین آیه‏ ﴿﴿مُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِن بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ﴾﴾ و هم‏چنین روایات بسیاری‌ که به عنوان ملاحم و اخبار از حوادث آخرالزمان و غیره از رسول اکرم(ص) و ائمه (ع) رسیده است. بنابراین، آنچه گذشت آیات قرآنی‌ کمالی‌ مانند علم غیب و قدرت به معجزات و نظایر آنها را که از رسول اکرم(ص) نفی‌ می‌‏نماید، همه ناظر به استقلال و قدرت ذاتی‌ است و آنچه اثبات می‌‏کند مربوط به عنایت الهی‌ و تعلیم خدایی‌ است و علم غیب در رسول اکرم(ص) از راه وحی‌ و در ائمه و اولیا از راه وراثت و تعلم از رسول(ص) می‌‏باشد، چنانکه روایات نیز به همین معنی‌ دلالت دارد».

۲. آیت‌الله قاضی طباطبایی؛

سید محمد علی قاضی طباطبایی آیت‌الله سید محمد علی قاضی طباطبایی در مقدمه کتاب «بررسی‌های اسلامی» در این‌باره گفته‌ است: «به جهت رفع اشتباه از بعضی اذهان ساده و سطحی فرق میان علم خداوند تعالی و علم امام و فعلیت آن در این جا مشروحا بیان می‌‏شود: علم خدا قدیم و علم امام حادث و موهوبی از جانب خداست. علم خدا به نحو علیت و معلولیت است و علم امام به نحو انکشاف است. علم خدا عین ذات اوست، علم امام زائد بر ذات اوست. علم خدا ازلی است، علم امام در ازل نبود مسبوق به عدم است. علم خدا محتاج به توجه نیست، علم امام محتاج به توجه است. علم خدا لایتناهی و غیر محدود است، علم امام متناهی و محدود است. بلی؛ نسبت به علم سایر بشر اگر از علم امام لایتناهی تعبیر شود مانع ندارد و ممکن است فرق‏‌های دیگری نیز وجود داشته باشد ولی پس از دقت تمامی آنها به فرق‏‌هایی که ذکر شد بر می‏‌گردد. با در نظر گرفتن آنچه از فرق میان علم خدا و امام نگارش یافت شرک و غلوی در بین تصور کردن ناشی از عدم فهم مطلب و بی علمی و از نقطه نظر به واقع نرسیدن است» .

۳. آیت‌الله حسینی طهرانی؛

حسینی طهرانی آیت‌الله سید محمد حسین حسینی طهرانی در کتاب «امام‌شناسی» در این‌باره گفته‌ است: «افرادی که به علم غیب خداوندی به اذن حضرت او راه می‌یابند نه آنست که خود عالم به غیبی شده‌اند در برابر ذات حقّ‌، تا منافات با توحید باشد‌، بلکه حقیقهً عین علم اوست که در اینها ظهور کرده است‌‌. و این عین توحید است‌‌. خداوند به قدر ذرّه خَردلی از علم بیکران خود‌، مستقلاًّ به غیر نمی‌دهد و نمی‌تواند هم بدهد‌. زیرا اعطاء ملازم با تنقیص علم لایتناهی‌‌، بلکه تنقیص ذات اوست‌‌. امّا اعطاء غیر استقلالی‌‌، منافات با توحید ندارد بلکه عین توحید است‌‌. اعطاء غیر استقلالی‌‌، یعنی ظهور و تجلّی و درخشش و تابندگی همچون خورشید که نور و شعاع خود را در عالم می‌گسترد و به هر موجودی نورپاشی می‌کند و همه به قدر سعه و گشایش ظرف وجودی خودشان از او نور و حرارت می‌گیرند ولی نور از خورشید جدا نمی‌شود و به موجودات که پرتو می‌دهد‌، در آنها إلی الابد نمی‌ماند‌. تا هنگامی که خورشید بر فراز آسمان است اشیاء را نورانی می‌کند‌، و نور را به اشیاء نمی‌بخشد بلکه موقّتاً تابشی بطور عاریت و موقّت دارد‌. چون شب فرار رسد و این چشمه نور در زیر افق پنهان گردد‌، تمام درخشش و نور و ظهور را با خود می‌برد و چنان دست این اشیاء را از نور خود خالی می‌گذارد که ابداً قبلاً چنین تصوری را هم نمی‌نمودند‌».

۴. حجت الاسلام و المسلمین جزیری احسائی؛

علی جزیری احسائی حجت الاسلام و المسلمین علی جزیری احسائی در کتاب «دفع الریب عن علم الغیب» در این‌باره گفته‌ است: «علم همه مخلوقات نسبت به غیب و بلکه نسبت امور مشهود فقط بواسطه تعلیم خداوند به آنها حاصل می‌شود و اگر تعلیم خداوند نباشد نسبت به هیچ یک از امور مشهود و غیبی علم پیدا نمی‌کنند. بلکه اگر تعلیم خداوند نباشد حتی به نفوس خود هم علم پیدا نمی‌کنند. این اعتقاد هیچ شائبه ای از شوائب شرک به خداوند سبحان در آن وجود ندارد».

۵. آقای رضوانی (پژوهشگر حوزه علمیه قم)؛

علی اصغر رضوانی آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «علم و سلطه غیبی اولیا» در این‌باره گفته است: «برخی گمان می‌کنند که اگر معتقد به علم غیب برای پیامبر(ص) یا اولیای الهی شویم لازم می‌آید که بین خداوند متعال و آنان مساوات قائل باشیم همان‌گونه که مشرکان می‌گفتند: ما شما را با پروردگار عالمیان مساوی می‌دانستیم. پاسخ: کسانی که به تبع آیات و روایات به علم غیب اولیا و در رأس آنها پیامبر اسلام (ص) عقیده پیدا کرده‌اند هرگز چنین اعتقادی را ندارند، بلکه اصل غیب و استقلال آن را برای خدا می‌دانند و اگر پیامبر (ص) و اولیا از آن باخبرند به اذن و اراده و مشیت و عنایت خدا است. احمد رضا قادری بریلوی در این باره می‌گوید: اینکه علم خدا ذاتی و علم خلق دادنی است. علم خدا واجب لذاته و علم خلق ممکن لذاته است. علم خدا ازلی سرمدی و قدیم حقیقی و علم مخلوق حادث است؛ زیرا تمام مخلوقات حادث می‌باشند، و صفت بر موصوفش مقدم نمی‌گردد. علم خدا غیر مخلوق و علم خلق مخلوق است. علم خدا غیر مقدور و علم خلق مقدور و مغلوب می‌باشد. علم خدا واجب البقاء و علم خلق جایز الفناست. در علم خدا تغییر ممتنع است ولی در علم خلق تبدّل ممکن می‌باشد».

۶. آقای عرفانی (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة)؛

عرفانی آقای محمد نظیر عرفانی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین» در این‌باره گفته‌ است: «اعتقاد ما نسبت به علم غیب معصومان(ع) این است که آنها با اراده الهی عالم به غیب می‌باشند و چنین اعتقادی که علم غیب آنها به صورت استقلالی باشد مورد قبول ما نیست، بنابر این شرک در صورتی بوجود خواهد آمد که ما علم غیب آنها را مستقل از علم الهی بدانیم و إلا اگر علم غیب معصومان(ع) در طول علم الهی و با اذن خداوند باشد هیچ گونه شرکی به وجود نخواهد آمد. و لذا حضرت عیسی(ع) می‌فرمایند من مردگان را به اذن خدا زنده می‌کنم و کور مادر زاد را شفا می‌بخشم اما تمام اینها با اذن واجازه خداوند است. واگر اهل بیت(ع) در روز قیامت شفاعت می‌نمایند، بدون اذن الهی صورت نخواهد گرفت: ﴿﴿وَلا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلاَّ لِمَنْ أَذِنَ لَهُ﴾﴾، برخی گمان برده‌اند که اشتراک معصوم با خداوند در داشتن علم غیب موجب غلو در حق معصوم و زمینه‌ساز نوعی شرک می‌شود، در پاسخ می‌توان گفت: اثبات مراحل پائینی برخی صفات الهی برای مخلوقات مایه هیچ گونه شرک و غلو نیست انسان‌ها به قدر وسعت وجودی خود واجد صفات کمالی رحمت، علم، قدرت و.... هستند و این امر هیچ‌گونه شرک را برنمی‌انگیزد، چون تفاوت میان این داشتن و داشتن الهی، اصولاً قابل مقایسه نیست، همین طور علم غیب معصوم با علم غیب الهی، فرق دارد. مهم‌ترین فرق‌های آن از قرار ذیل است: علم غیب خداوند بالذات است؛ یعنی خارج از ذات نیست. اما علم غیب امامان و انبیا(ع) بالغیر و مأذون از جانب خداوند است، لذا قرآن مجید به صراحت علم غیب بالذات و مستقل را از غیر خدا نفی می‌کند. علم غیب الهی، قدیم و سابق بر همه مخلوقات و معلومات است، ولی علم غیبی انبیا و ائمه(ع) در ظرف وجودی خود آنان شکل گرفته و حادث است. علم غیب الهی عین ذات او است، ولی علم غیبی انبیاء و ائمه(ع) زاید بر ذات آنان است. علم غیب الهی مانند اصل علم الهی منشاء پیدایش اشیاء است علم عنایی در مقام فاعلیت است، اما علم غیب انبیا و ائمه(ع) چنین نیست. اصولاً برای خداوند غیب و شهادتی مطرح نیست، بلکه همه هستی درمحضر اوست و در مقایسه با مخلوقات، علم غیبی برای خداوند متصور است، در حالی که برای معصومان(ع) به واقع غیب و شهادت مطرح است. بنابراین احدی در علم غیب، شریک خداوند نخواهد بود. علم غیب خداوند که عین ذات اوست، همچون ذات او بی‌نهایت و نامحدود است، هیچ استثناء و قیدی ندارد، ‌اما علم غیب معصومان (ع) زاید بر ذات و همچون ذات آنان محدود است به آن حد و مقداری که خداوند خواسته باشد. ﴿﴿وَلاَ يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَاء﴾﴾، لذا شبهه فوق ناشی از برداشت نادرست از برخی آیات و نیز عدم توجه به آیات دیگر است. وجود این فرق‌های اساسی میان علم غیب الهی با علم غیب پیامبر(ص) و امام(ع)، زمینه هر گونه غلو و شرک را بر طرف می‌سازد، چنانکه در علم عقاید مسلّم است که داشتن وجود و اوصاف و برخی مقامات که به اذن الهی، مستند به خالقیت الهی و در طول قدرت الهی باشد هیچ‌گونه شرک و غلوی محسوب نمی‌شود و مرز میان شرک و توحید همین جاست که اثبات هر گونه وجود یا صفت یا مقامی در برابر خداوند و در عرض صفات الهی شرک است».

۷. پژوهشگران پایگاه تخصصی عاشورا؛

پژوهشگران پایگاه تخصصی عاشورا در کتاب «دانشنامه امام هادی» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «باید توجّه داشت که عالم به اسرار و علوم غیب، فقط خداوند است و او به پیامبران و رسولان خود، غیب را می‌آموزد و امامان از طریق پیامبر اکرم(ص) بر علوم غیبی اطّلاع می‌یابند. چون آنان در تبلیغ، شریک پیامبر می‌باشند. البتّه رسالت دو بُعد دارد: بُعد "ارتباط با خداوند" که شراکت‌بردار نیست و بُعد "ارتباط با مردم و تبلیغ دین" که شراکت‌بردار است. به دلیل آنکه موسی از خداوند خواست تا هارون را در امرِ تبلیغ دین شریکِ او قرار دهد. لذا موسی و هارون نزد فرعون رفتند و گفتند: ﴿﴿فَأْتِيَاهُ فَقُولا إِنَّا رَسُولا رَبِّكَ...﴾﴾. این در حالی است که هارون، رسول نبوده بلکه در امر رسالت، شریک بود. ولی حکم شریک همان حکم فردِ اصلی است و باز حضرت موسی(ع) از خداوند خواست که هارون را وزیر او گرداند. ﴿﴿وَاجْعَل لِّي وَزِيرًا مِّنْ أَهْلِي﴾﴾. برادرم هارون را. پیامبر نیز به امام علی(ع) فرمودند: «یا عَلی اَنتَ منّی بِمَنزلَة هارون مِن موسی». یعنی تو شریک و وزیر من در ارتباط با مردم، تبلیغ دین و ابلاغ هستی. امیرالمؤمنین(ع) در خطبه قاصعه می‌فرمایند: پیامبر رو به من کرد و فرمود: «اِنَّک تَسْمَعُ ما اَسْمَعُ وَ تَری ما اَری اِلاَّ اَنَّکَ لَسْتَ بِنَبی وَ لکِنَّکَ لَوَزیرٌ...».».

۸. پژوهشگران وبگاه فطرت.

پژوهشگران وبگاه فطرت در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «گروه وهابیت بر این باورند که علم غیب مخصوص خدای متعال است. بر این اساس، اعتقاد به علم غیب اولیای خدا را موجب کفر و شرک می‌دانند. این باور ناشی از برداشت نادرست از برخی آیات مربوط به این مسأله و عدم توجّه به آیات دیگر است. این نوشتار در صدد است که با نگاه جامع به همه این آیات و بااستفاده از روایات شیعه و سنی به اثبات رساند: علم غیب بر دو نوع است: یکی علم غیب ذاتی و دیگری علم غیب خدا دادی. نوع اول مخصوص خدای متعال است و اثبات آن برای غیر خدا موجب کفر و شرک است. نوع دوّم، از ویژگی‌های اولیا است واعتقاد به این نوع علم غیب برای آنها عین توحید است. برخی از وهّابیان پنداشته‌اند که اعتقاد به علم غیب اولیا، اختصاص به شیعیان دارد؛ از این رو اقدام به تکفیر آنها نموده‌اند. در این نوشتار با استناد به منابع و روایات اهل سنّت به اثبات رسیده است که این اعتقاد مخصوص شیعیان نیست؛ پس اگر چنین باوری موجب کفر و شرک باشد، خود این گروه ناخود آگاه در دام آن افتاده است».

پرسش‌های وابسته

1. چگونه انسان محدود می‌تواند دارای علم غیب نامحدود شود؟ (پرسش)
2. آیا علم غیب معصوم با اختیار وی منافات ندارد؟ (پرسش)
3. آیا اعتقاد به علم غیب امام غلو نیست؟ (پرسش)
4. آیا مقام علم غیب به غیر معصوم داده می‌شود؟ (پرسش)
5. شرایط دستیابی غیر معصوم به علم غیب چیست؟ (پرسش)
6. اگر علم غیب منحصر به خداست پس آیا پیامبران یا امامان علم غیب نداشته‌اند؟ (پرسش)
7. آگاهی انسان غیر معصوم از آینده یا امور غیبی چه توجیهی دارد؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم

• کتاب‌شناسی علم غیب معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم غیب معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم غیب معصوم.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: