فقه القرآن فی شرح آیات الأحکام (کتاب)
| فقه القرآن فی شرح آیات الأحکام | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | ابوالحسن سعید بن هبةالله راوندی مشهور به قطب‌الدین راوندی |
| ناشر | [[:رده:انتشارات انتشارات بنیاد فرهنگی امامت|انتشارات انتشارات بنیاد فرهنگی امامت]][[رده:انتشارات انتشارات بنیاد فرهنگی امامت]] |
| محل نشر | قم، ایران |
| سال نشر | ۱۴۳۷ ق، ۱۳۹۴ ش |
| شابک | ۹۷۸-۶۰۰-۹۴۱۰۵-۶-۹ |
| شماره ملی | ۴۰۹۵۸۶۵ |
فقه القرآن فی شرح آیات الأحکام کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویل ابعاد مختلف آیات قرآن میباشد. این کتاب اثر ابوالحسن سعید بن هبةالله راوندی مشهور به قطب‌الدین راوندی است و انتشارات بنیاد فرهنگی امامت انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
این کتاب تألیف محدّث، مفسّر و ادیب مشهور، قطب الدین ابو الحسین سعید بن هبة اللّه راوندی است. وی جامع انواع علوم بود و در علوم مختلف اسلامی تألیفاتی دارد که شمار آنها به شصت اثر می‌رسد.
کتاب «منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه» که ابن ابی الحدید در شرح خود بر نهج البلاغه بر آن تکیه کرده، از بهترین این آثار است. کتابی نیز که ما در صدد معرفی آن هستیم از بهترین و قدیمی‌ترین کتب در احکام القرآن است.
این کتاب بر اساس ابواب فقه مرتب شده و هر باب مشتمل بر آیات مربوط و فروع فقهی مترتب بر آن است و به همین علت بیشتر به تفسیر موضوعی آیات شباهت دارد. این کتاب، در نهایت ایجاز و اختصار نگاشته شده است؛ به طوری که در بیشتر موارد، ایجاز سبب ابهام آن می‌گردد.
مثلا پس از نقل آیه ﴿فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ﴾[۲]، ﴿رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ﴾[۳] از ابن عباس روایت می‌کند: «هر تسبیحی در قرآن به معنای نماز است» و می‌افزاید: از امام ابو جعفر و ابو عبدالله(ع) روایت شده که: «خداوند قومی را که در وقت نماز، تجارت و کارشان را رها می‌کنند و به نماز می‌پردازند، ستوده است».
راوندی می‌گوید: «دو وقت بر تاجران و معامله‌گران بسیار سخت است: یکی بامداد و دیگری شبانگاه؟!» سپس این آیه را ذکر می‌کند: ﴿قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[۴]، ﴿لَا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ﴾[۵]
او می‌گوید: «خداوند نماز را به واجبات مانند توحید و عدل اضافه کرده است؛ چون در آن (در هنگام تکبیر) خداوند به عظمت یاد می‌شود و در آن، قرآن - که انسان را به همه نیکی‌ها می‌خواند - خوانده می‌شود. همچنین رکوع و سجود که نهایت خضوع و فروتنی در برابر خداست در آن است. علاوه بر آن، در نماز، تسبیح وجود دارد که در آن، خداوند به پاکی و منزّه بودن یاد می‌شود. خداوند در این آیه، نماز و حیات را که یکی فعل بنده است و دیگری فعل خداست با هم آورده است؛ زیرا که هر دوی آنها به تدبیر و اراده خداست. چگونگی اعمال واجب در اول هر رکعت هیجده است و در بین علمای ما عده‌ای افزون بر این عدد گفته‌اند؛ هر چند واجبات در هر دو قول، به یک حالت و یک شکل آمده است»[۶].[۷]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
| قطب‌الدین راوندی | |
|---|---|
 | |
| تاریخ درگذشت | 573 ق |
| محل زندگی | کاشان، ایران |
| ملیت | اهل کاشان |
| تابعیت | ایران |
| زبان | فارسی |
| منصب | محقق، واعظ |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه اثناعشری |
| اطلاعات علمی | |
| حوزه علمیه | قم |
| استادان | فضل بن حسن طبرسی سید مرتضی رازی عمادالدین طبری سید مجتبی رازی |
| شاگردان | ابن‌شهرآشوب مازندرانی منتجب الدین رازی علی بن محمد مدائنی |
| آثار | «فقه القرآن» «الخرائج و الجرائح» «منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة» «شرح آیات المشکله فی التنزیه» «الناسخ و المنسوخ من القرآن» «تحفة العلیل» «رساله فی صحه احادیث اصحابنا» |
علامه ابوالحسن سعید بن هبةالله راوندی مشهور به قطب‌الدین راوندی، از عالمان شیعی و فقهای نام‌دار قرن ششم هجری است. وی در راوند کاشان متولد شد و تحصیلات مقدماتی را نزد پدر خویش کسب کرد. سپس به قم مهاجرت کرد و از محضر اساتید زمان خویش، مانند ابوصمصام حسینی، سید مرتضی رازی، سید مجتبی رازی، عمادالدین طبری و... بهره جست. شاگردان وی نیز برخی از علمای نام‌دار و برجسته‌اند، افرادی چون ابن‌شهر آشوب مازندرانی، شیخ منتجب الدین رازی و... .
از میان آثار وی شرح نهج البلاغه با عنوان منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة با نگاهی ادبی بر نهج البلاغه تدوین شده است. راوندی را می‌توان در زمره نخستین کسانی دانست که نهج البلاغه را مورد تدقیق قرار داده و در واقع راه تفسیر و شرح نهج البلاغه را بر دیگران گشوده‌اند. شرح قطب الدین راوندی در عصر شارح، مورد توجه اصحاب علم و دانش بوده و شارحان متأخر نیز از ان بهره برده‌اند. این کتاب به تصحیح استاد عزیزالله عطاردی در دو مجلد به زیور طبع آراسته شد.
راوندی آثار دیگری نیز داشت که مورد توجه دانشمندان علوم دینی بوده است. از جمله: المعنی در شرح النهایة شیخ طوسی؛ الرایع در احکام؛ المستقصی در شرح الذریعة سیدمرتضی و... افزون بر این، اشعاری نغز در زبان عربی از وی باقی‌مانده است که نشان از تبحّر او در ادبیات عرب دارد.
راوندی در شوال سال ۵۷۳ هجری از دنیا رفت. آرامگاه او در صحن مطهر حضرت معصومه در شهر قم قرار دارد.
قطب راوندی و اندیشه سیاسی او
ابوالحسن سعید بن هبة الله مشهور به قطب راوندی کاشانی یکی از علماء و محدثین بزرگ شیعه در سده ششم هجری است. راوندی استادی کامل، عالمی متبحّر، مفسری محقق، محدثی امین، حکیمی متأله و فقیهی کم‌نظیر بود. مرحوم قطب راوندی یکی از ستارگان درخشان علم و دانش، نویسنده‌ای توانا و از محققان نامی شیعه در عصر خود بود. او با تألیفات ارزنده خویش خدمت شایانی به عالم اسلام و مسلمانان کرده و نام شریف خود را در عداد علما برای همیشه جاوید گذاشت. تمام علمای شیعه و صاحب تراجم در تألیفات خود نام شریف او را در شمار اعلام بزرگ مکتب به عنوان فقیهی موثق متذکر شده و مشابه این توصیفات را علمای اهل تسنن نیز در مورد او یادآور شده‌اند. قطب‌الدین از شاگردان مفید ثانی، شیخ طبرسی، سید مجتبی رازی و سید مرتضی رازی، ابوالبرکات مشهور و ابوالفتح آمدی صاحب غرر و درر بوده و از آنها اجازه نقل روایت دارد. خاندان سید راوندی و قطب‌الدین راوندی، همگان از علمای شیعه بوده و اولاد و احفاد آنها نیز علوم پدران و اجداد را به میراث بردند. علامه قرن ششم محمد بن شهر آشوب در کتاب معالم العلماء، مرحوم قطب را به عنوان یکی از استادان بزرگ خود بسیار تجلیل و توصیف کرده و او را در عداد بزرگ‌ترین علمای عصر خویش یادآور شده است. به جز تربیت و تدریس فضلا آثاری ارزنده و سودمند نیز به رشته تحریر برد که هر یک از کتاب‌های او شامل چند جلد است، بعضی آثار مهم او عبارت است از: خلاصه التفاسیر در ۱۰ جلد، مغنی در شرح نهایه ۱۰ جلد، مستقصی در شرح ذریعه سید مرتضی ۳ جلد، شرح نهج‌البلاغه ۲ جلد، فقه القرآن، اسباب نزول، قصص الانبیاء، خرایج و الحرایج، احکام الاحکام در شرح آیات الاحکام، جواهر الاحکام، رساله الفقهاء، رایع در احکام شرایع، معارج در شرح خطب مولا، منهاع‌البراعه در شرح نهج‌البلاغه، تهافت الفلاسفه در حکمت، جواهرالاحکام، حل العقود، زهرالمباحثه، ضیاءالشهاب در شرح شهاب الأخبار، انجاز در شرح ایجاز، اغراب در اعراب. قطب‌الدین، اولین شخصیت علمی جهان اسلام است که مبادرت به نوشتن شرح نهج‌البلاغه کرد و پس از وی علمای مختلف قریب به ۳۰ شرح به تقلید از او، بر آن نوشته‌اند از بررسی کتب فوق و محتوای آنها علمای بزرگ جهانی به احاطه دانش‌های فراوان او در فقه و حکمت و حدیث ادبیات و لغت و تفسیر و کلام و شناخت او از کلمات مولای خود به خوبی پی برده‌اند و او بزرگ شخصیتی است که چون فیض کاشانی از ساعات و دقایق عمر خود حداکثر استفاده و بهره را برده است.
قطب راوندی در کتاب فقه‌القرآن اشاراتی نه چندان صریح به برخی از مسائل سیاسی و اندیشه شیعه دارد:
- همکاری با دولت جائر برای کسانی که توانایی کافی برای امانتداری یا احقاق حق، کمک به نیازمندان و اجرای احکام شرع دارند پسندیده، بلکه واجب است چنان‌که حضرت یوسف(ع) با وجود منصب نبوتی که داشت خود تقاضای تصدی بالاترین منصب حکومتی عزیز مصر را کرد ﴿قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَائِنِ الْأَرْضِ﴾[۸] و هدف وی آن بود که اموال عمومی را از دستبرد نااهلان حفظ کند و به آنها که استحقاق دارند، برساند و آن پیامبران هرگز هدف مادی نداشته‌اند[۹]. این نظریه ضمن تأیید نظریه دولت در دولت که در آثار پیشینیان راوندی نیز دیده می‌شد، نکته برجسته‌ای را در بر دارد که آن استناد به عمل پیامبری است که قرآن بارها از او یاد کرده است؛
- راوندی در مبحث امر به معروف و نهی از منکر کتاب فقه القرآن ضمن اشاره به مباحث سنتی این بحث سیاسی، شیوه تنفیذ این فریضه را در دو مورد فکری و عملی متفاوت دانسته و اعمال روش‌های اجباری و خشونت‌آمیز را تنها در موارد منکرات عملی پذیرفته است. وی در مورد منکرات فکری مانند مذاهب و آرای نادرست معتقد است که امر به معروف و نهی از منکر در اینگونه موارد جز با ارائه دلیل، برهان و دعوت مناسب جایز نیست. او تصریح می‌کند روش‌های خشونت‌آمیز مانند استفاده از زور، تنها در مواردی جایز است که کسی جرمی را در عمل مرتکب شده باشد و یا بر علیه دولت امام(ع) بشورد[۱۰]؛
- راوندی به پیروی از نظریات شیخ طوسی و معاصران خود در شرایط نماز جمعه می‌نویسد: «نماز جمعه پس از تکمیل شرایط آن جز در زمان حضور سلطان عادل یا کسی که توسط وی منصوب شده واجب نمی‌شود»[۱۱] و در نماز عیدین نیز شرایط مشابه نماز جمعه را متذکر شده است[۱۲] وی در وجوب جهاد (ابتدایی) نیز حضور امام(ع) را شرط دانسته[۱۳] و اشاره‌ای به عصر غیبت کرده است و بغات را هم شورشیانی می‌داند که بر علیه امام(ع) شوریده باشند[۱۴].[۱۵].[۱۶]
استادان
او تحصیلات دینی خود را نزد اساتیدی همچون: فضل بن حسن طبرسی، سید مرتضی رازی، عمادالدین طبری، سید مجتبی رازی پیگیری کرد.
آثار
- فقه القرآن
- الخرائج و الجرائح
- منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة
- شرح آیات المشکله فی التنزیه
- الناسخ و المنسوخ من القرآن
- تحفة العلیل
- رساله فی صحه احادیث اصحابنا
جستارهای وابسته
آثار معرفی‌شدهٔ فقه القرآن فی شرح آیات الأحکام (کتاب)
پانویس
- ↑ شبکه جامع کتاب گیسوم
- ↑ «(این چراغ) در خانه‌هایی (است) که خداوند رخصت داده است تا والایی یابند و نامش در آنها برده شود؛ سپیده‌دمان و دیرگاه عصرها در آنها او را به پاکی می‌ستایند» سوره نور، آیه ۳۶.
- ↑ «مردانی که هیچ داد و ستد و خرید و فروشی آنان را از یاد خداوند و برپا داشتن نماز و دادن زکات (به خود) سرگرم نمی‌دارد؛ از روزی می‌هراسند که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیرورو می‌شوند» سوره نور، آیه ۳۷.
- ↑ «بگو: بی‌گمان نمازم و نیایشم و زندگیم و مرگم از آن خداوند پروردگار جهانیان است» سوره انعام، آیه ۱۶۲.
- ↑ «که او را شریکی نیست و به این فرمان یافته‌ام و من نخستین مسلمانم» سوره انعام، آیه ۱۶۳.
- ↑ راوندی، فقه القرآن، ج ۱، ص۱۱۱.
- ↑ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ج۲، ص ۲۴۲ - ۲۴۳.
- ↑ «(یوسف) گفت: مرا بر گنجینه‌های این سرزمین بگمار که من نگاهبانی دانایم» سوره یوسف، آیه ۵۵.
- ↑ سلسلة الینابیع الفقهیه، ج۱۳، ص۱۸۱ و ۱۳۶.
- ↑ سلسلة الینابیع الفقهیه، ج۱۳، ص۱۸۱ و ۱۳۶.
- ↑ فقه القرآن، ج۱، ص۱۳۳، ۱۶۰، ۳۳۰، ۳۵۸ و ۳۶۳.
- ↑ فقه القرآن، ج۱، ص۱۳۳، ۱۶۰، ۳۳۰، ۳۵۸ و ۳۶۳.
- ↑ فقه القرآن، ج۱، ص۱۳۳، ۱۶۰، ۳۳۰، ۳۵۸ و ۳۶۳.
- ↑ فقه القرآن، ج۱، ص۱۳۳، ۱۶۰، ۳۳۰، ۳۵۸ و ۳۶۳.
- ↑ فقه سیاسی، ج۸، ص۶۱ -۶۰.
- ↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۲، ص ۴۰۲.
پانویس
دریافت متن
- دریافت متن PDF کتاب از وبگاه کتابخانه دیجیتال نور
- دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه مدرسه فقاهت
- دریافت متن دیجیتال و PDF کتاب از بازار کتاب قائمیه
- دریافت متن دیجیتال کتاب از المکتبة الشیعیة
- دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه دیجیتال مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت