حدیث غدیر در سیره و معارف معصومان
اهل‌بیت و حدیث غدیر
پس از پیامبر اکرم(ص) اهل‌بیت معصوم او به تبلیغ و نشر حدیث غدیر پرداختند. امیرالمؤمنین(ع) این کار را آغاز کرد و صدیقه طاهره(س) نیز در این باره به یاری او شتافت. امیرالمؤمنین(ع) چه در دوران قبل و چه بعد از خلافت ظاهری، حدیث غدیر را تبلیغ کرد. امام(ع) در سخنانی که در شورای شش نفره‌ای- که از سوی عمر برای تعیین جانشین او تشکیل شده بود- ایراد کرد، فضائل و مناقب خود را بیان فرمود که حدیث غدیر از آن جمله است[۱]. همچنین در جمع عده‌ای از مسلمانان در مسجد پیامبر(ص) در دوران خلافت عثمان حدیث غدیر را به آنان یادآور شد[۲].
مهم‌ترین اقدام امیرالمؤمنین(ع) در این باره در دوران خلافت ظاهری او در رحبه کوفه انجام گرفت، زیرا مردم را جمع کرد و از آنان خواست تا هر کس شاهد واقعه غدیر بوده و سخنرانی پیامبر(ص) را شنیده است بر آن گواهی دهد، که به نقل احمد بن حنبل سی نفر، و به گفته ابونعیم، افراد بسیاری بر پای خاستند و بر حدیث غدیر گواهی دادند[۳].
پس از امیرالمؤمنین(ع) دیگر امامان اهل‌بیت(ع) نیز در شرایط مناسب، حدیث غدیر را بازگو می‌کردند، تا این سند استوار ولایت، زنده و پایدار بماند، چنان‌که امام حسن مجتبی(ع) پس از امضای عهدنامه صلح با معاویه برای مردم سخنرانی کرد و درباره فضایل و برجستگی‌های اهل‌بیت پیامبر(ص) سخن گفت که حدیث غدیر از آن جمله است[۴]. امام(ع) با این کار خود می‌خواست مردم را از این حقیقت آگاه سازد که پیشوای واقعی و جانشین برحق پیامبر(ص) اوست نه معاویه، و امضای عهدنامه صلح و واگذار کردن امر خلافت به معاویه صرفاً برای حفظ مصالح امت اسلامی بوده است.
امام حسین(ع) نیز در خطبه غرّایی در جمع بسیاری از صحابه و تابعین - که شمار آنان هفتصد نفر نقل شده است - در سرزمین منی درباره فضائل و مناقب اهل‌بیت پیامبر(ص) و اینکه رهبری امت اسلامی حق آنان است نه معاویه، سخن گفت و از آن جمله حدیث غدیر را برای آنان یادآوری کرد، و از آنان خواست تا آن مطالب را برای کسانی که مورد اعتماد آنان است بازگو کنند[۵].[۶]
تفسیر حدیث از زبان اهل‌بیت پیامبر(ص)
پیامبر(ص) در حدیث ثقلین - که از احادیث متواتر و مورد قبول همه مسلمانان است- عترت و اهل بیت خود را همتای قرآن قرار داده و هدایت امت را در گرو پیروی از آنان قرار داده است. این حدیث بر عصمت و مرجعیت علمی و دینی اهل‌بیت پیامبر(ص) دلالت می‌کند و بیانگر این است که گفتار و رفتار آنان، معیار تشخیص حق و باطل است. همین افراد ولایت در حدیث غدیر را به ولایت امامت و رهبری امت اسلامی تفسیر کرده‌اند:
- از طریق شیعه و اهل‌سنت روایت شده است که فاطمه زهرا(س) حدیث غدیر را از دلایل امامت علی(ع) دانسته است. طبق نقل شمس‌الدین جزری دمشقی در کتاب اسنی المطالب فی مناقب علی بن ابی‌طالب از فاطمه زهرا(س) روایت شده است که فرمود: «أنسیتم قول رسول الله یوم غدیر خم: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ»، آیا سخن پیامبر را فراموش کرده‌اید که در غدیر خم فرمود: هر کس من مولای او هستم علی مولای اوست”[۷]. ابن‌بابویه قمی نیز از محمود بن لبید (محمود أبی‌لبید) روایت کرده که گفته است از فاطمه زهرا(س) پرسیدم: “آیا رسول خدا قبل از وفاتش، امامت علی(ع) را بیان کرد؟” حضرت زهرا(س) پاسخ داد: «وا عجبا أنسیتم یوم غدیر خم»[۸]، این پرسش شگفت‌آور است! آیا روز غدیر خم را فراموش کرده‌اید؟”
- در خطبه‌ای که امام حسن مجتبی(ع) در حضور مردم و معاویه ایراد کرد، فرمود: “بنی‌اسرائیل هارون را- که برادر و جانشین و وزیر موسی(ع) بود- رها کردند و از سامری پیروی کردند و گوساله‌پرست شدند. این امت نیز شنید که پیامبر(ص) درباره پدرم فرمود: علی(ع) نسبت به من مانند هارون نسبت به موسی است مگر اینکه پس از من پیامبری نخواهد بود، و نیز پیامبر را دیدند که در غدیر خم او را به امامت نصب کرد و به آنان دستور داد که حاضران آن مطلب را به غایبان برسانند”[۹].
- ابواسحاق از امام زین‌العابدین(ع) پرسید معنای سخن پیامبر(ص) که فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ» چیست؟ امام(ع) پاسخ داد: “به آنان فرمود که او امام پس از وی می‌باشد”[۱۰].
- از امام رضا(ع) روایت شده که پس از تلاوت آیه ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ﴾[۱۱] فرمود: “امر امامت از تمامیت دین است و پیامبر(ص) از بین امت نرفت، مگر اینکه علی(ع) را به عنوان امام و راهنمای آنان منصوب کرد”[۱۲]. روشن است که سخن امام رضا(ع) ناظر به واقعه و حدیث غدیر است.
روایات اهل‌بیت(ع) درباره دلالت حدیث غدیر بر امامت امیرالمؤمنین(ع) بسیار است و به ذکر نمونه‌های بیشتری نیازی نیست، چنان که احتجاج‌ها و استدلال‌های امیرالمؤمنین(ع) به حدیث غدیر بر امامت خود نیز از مسلمات تاریخ است[۱۳].[۱۴]
- ↑ المناقب خوارزمی، ص۳۱۳، حدیث ۳۱۴.
- ↑ فرائد السمطین، جوینی، ج۱، ص۳۱۲، حدیث ۲۵۰.
- ↑ المسند، احمد بن حنبل، تحقیق حمزة احمد الزین، ج۱۴، ص۴۳۶، حدیث ۱۹۱۹۸.
- ↑ کتاب الولایة، ابن‌عقده الکوفی، ص۱۸۲-۱۸۹، حدیث ۱۷.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس هلالی، ص۱۹۱-۱۹۴.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، براهین و نصوص امامت، ص ۲۱۶.
- ↑ الغدیر، ج۱، ص۳۹۶-۳۹۷.
- ↑ غایة المرام، ج۱، ص۳۲۴-۳۲۵.
- ↑ غایة المرام، ج۱، ص۳۲۴-۳۲۳، به نقل از: امالی شیخ طوسی، ج۲، ص۱۷۴-۱۸۰؛ الغدیر، ج۱، ص۳۹۸؛ ینابیع المودة، ج۳، ص۱۵۰، باب ۹۰.
- ↑ غایة المرام، ج۱، ص۳۲۴-۳۲۳، به نقل از: امالی شیخ صدوق، ص۱۰۹.
- ↑ «امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم» سوره مائده، آیه ۳.
- ↑ اصول کافی، ج۱، ص۵۱۴؛ باب نادر جامع فی فضل الامام و صفاته، حدیث اول.
- ↑ ر.ک: الغدیر، ج۱، ص۳۲۷-۳۹۶.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، براهین و نصوص امامت، ص ۲۴۳.