آیا عدالت خواهی فطری است؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
آیا عدالت خواهی فطری است؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاترمهدویت / امامت و ولایت امام مهدی / اهداف امامت و ولایت امام مهدی (وظایف امام مهدی) / برقراری عدل و دفع و رفع ظلم
تعداد پاسخ۱ پاسخ

آیا عدالت خواهی فطری است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

علی اصغر رضوانی

آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «موعودشناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است:

«در بین صاحب‌نظران بحث است که آیا میل به عدالت با قطع نظر از منافع شخصی انسان، فطری است و در نهاد انسان وجود دارد یا خیر؟ اسلام معتقد است که در نهاد بشر عدالت‌خواهی وجود دارد، گرچه منافعش را نیز تأمین نکند. اگر بشر خوب تربیت شود به جایی می‌رسد که خودش واقعاً عدالت خواه می‌شود. برای اثبات این مطلب می‌‌توانیم مواردی را عرضه کنیم که افرادی عادل و عدالت‌خواه بوده‌اند در حالی که منافعشان هم ایجاب نمی‌کرده است ولی عدالت، ایده و هدف و آرزویشان بوده است، بلکه عدالت را در حدّ یک محبوب دوست داشته‌اند و خودشان را فدای راه عدالت کرده‌اند.

در مقابل، اکثر فیلسوفان اروپا معتقدند که در نهاد بشر چنین قوه و نیرویی اساساً وجود ندارد، و همین فکر است که دنیا را به آتش جنگ سوق داده و می‌‌دهد. آنان معتقدند که عدالت اختراع مردان زبون است؛ زیرا مردان ضعیف و زبون وقتی در مقابل افراد قوی قرار گرفتند چون زور نداشتند با آنها مبارز کنند کلمه عدالت را اختراع کردند که عدالت خوب است و انسان باید عادل باشد. و دلیلش هم این است که همین شخص طرفدار عدالت اگر خودش زورمند شود همان کاری را خواهد کرد که آن زورمند سابق می‌‌کرد.

"نیچه"، فیلسوف معروف آلمانی می‌‌نویسد: "چقدر زیاد اتفاق افتاده که من خندیده ام وقتی دیده ام ضُعفا دم از عدالت و عدالت خواهی می‌‌زنند. نگاه می‌‌کنم می‌‌بینم اینها که می‌‌گویند عدالت، چون چنگال ندارند. می‌‌گویم: ای بیچاره! تو اگر چنگال می‌‌داشتی هرگز چنین حرفی را نمی‌زدی".این گروه خود نیز بر دو دسته‌اند: یک دسته می‌گوید: عدالت را به عنوان یک آرزو نباید به دنبالش رفت، بلکه باید به دنبال قوت و نیرو رفت. و گروهی دیگر معتقدند که به دنبال عدالت باید رفت از آن جهت که منافع فرد در آن است نه از جهت مطلوبیت ذاتی آن؛ برتراند راسل فکرش چنین است.

ولی از همه این اقوال که بگذریم هنگامی که به فطرت خود باز می‌گردیم درمی یابیم که موضوع عدالت‌خواهی از امور فطری بشر است. فطری بودن عدالت خواهی را از چند راه می‌‌توان به اثبات رسانید:

  1. درون کاوی و مطالعه حالات روانی؛ زیرا گرایش‌های فطری از نهاد روح و جان انسان سرچشمه گرفته و از پدیده‌های روانی اوست.
  2. رجوع به آرای روان شناسان که به فعالیت‌های روانی و رفتارهایی که نمودار آنها است می‌پردازد.»[۱].

پاسخ‌های دیگر

۱. حجت الاسلام و المسلمین کاشانی‌ادیب؛
حجت الاسلام و المسلمین وحید کاشانی‌ادیب، در مقاله «فضیلت انتظار و جایگاه منتظران در قرآن کریم و روایات» در این‌باره گفته است:

«در روایات ما از انتظار فرج به عنوان محبوب‌ترین عمل و افضل اعمال یاد است. مولای متقیان علی (ع) در پاسخ سؤالی که از ایشان در مورد محبوب‌ترین کارها شد، فرمودند: "انتظار فرج"[۲]. ایشان در جای دیگر به انتظار فرج تأکید می‌‌کنند و می‌‌فرمایند: "از عنایات الهی مأیوس نشوید، همانا محبوب‌ترین اعمال انتظار فرج است"[۳].

از روایت اخیر معلوم می‌‌گردد که چرا محبوب‌ترین عمل، انتظار فرج است؛ زیرا انتظار فرج، نقطه مقابل یأس از رحمت و عنایات الهی است و یأس مبغوض‌ترین کار در نزد خداوند بعد از شرک است. پس هر عاملی که آن را از بین ببرد، محبوب خدا خواهد بود. در روایات دیگری می‌‌بینیم که انتظار فرج برترین اعمال به حساب می‌‌آید و از زمره عبادات شمرده می‌‌شود. امام جواد (ع) می‌‌فرمایند: "برترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج است"[۴] و علی (ع) عبادت بودن انتظار را به صورت فرض گرفته و برترین عبادت یک مؤمن را انتظار فرج می‌‌داند[۵]. روایات در این خصوص بسیار است[۶] و وجه اینکه از آن به عنوان عبادت، برترین عبادت و برترین اعمال یاد شده است، نیز معلوم است.

در تعریف اصطلاحی انتظار از روایات چنین دریافتیم که انتظار مجموعه‌ای از عقاید و اعمال مطابق با تعالیم اهل بیت (ع) است که با پافشاری و طلب همراه است. این مجموعه با ثبات، بندگی دائمی خدا را برای صاحب خود به ارمغان می‌‌آورد. پس مهیا کننده و به وجود آورنده شرائط بندگی و عبادت، بر تمامی عبادات برتری دارد»[۷].

پانویس

  1. رضوانی، علی ‎اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۲۶-۲۸.
  2. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۲۲.
  3. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۲ ص۱۲۳، به نقل از خصال: «قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع): انْتَظِرُوا الْفَرَجَ وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ‏ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ».
  4. ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۷۱ و ۷۲.
  5. المحاسن، ج۱، ص۴۵۳.
  6. ر.ک: ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۵۴۶ - ۵۴۷؛ الیقین باختصاص مولانا امیرالمؤمنین بامره المؤمنین، ص۱۷۷؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۲ - ۱۲۶، ینابیع الموده، ص۵۹۲.
  7. کاشانی‌ادیب، وحید، فضیلت انتظار و جایگاه منتظران در قرآن کریم و روایات، ص۱۸۰-۱۸۱.