احمد بن محمد بن عیسی اشعری در معارف و سیره رضوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث احمد بن محمد بن عیسی اشعری است. احمد بن محمد بن عیسی اشعری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن محمد بن عیسی اشعری در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
ابوجعفر احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله بن سعد بن مالک بن احوص بن سائب بن مالک بن عامر اشعری، محدث، راوی و فقیه بزرگ امامی و از چهره‌های مشهور قرن سوم قمری و از فرزندان ذُخران بن عوف بن جماهر بن اشعر[۱] و از اصحاب و راویان امام رضا (ع)[۲]، امام جواد (ع)[۳] و نیز امام هادی (ع) بود[۴].
از دوران کودکی و نوجوانی او اطلاع چندانی در دست نیست، اما همان‌گونه که از سلسله نسب وی بر می‌آید، اصالتاً عرب و اهل کوفه بود که با مهاجرت جدش سعد بن مالک به قم و اسکان در آن، به این دیار منسوب شد[۵]. این موضوع روشن می‌سازد که وی نیز در قم رشد و نمو یافته و در آنجا با معارف اهل بیت(ع) آشنا شده است.
ابوجعفر احمد اشعری، در دوران جوانی برای کسب دانش و گسترش اطلاعات علمی خود به شهر کوفه، از مراکز مهم حدیثی، مهاجرت کرد و در آنجا نزد استادی به نام حسن بن علی الوشاء، علم حدیث را فرا گرفت[۶]. ابوجعفر هر چند از بزرگان بسیاری بهره برد، قرار گرفتن وی در شعاع نورانی امامان معصوم (ع)، او را به یکی از محدثان و فقیهان نامدار شیعه تبدیل کرد. از این‌رو، وی هنگامی که به قم بازگشت، به اشاعه آموزه‌های اهل بیت (ع) پرداخت. کار وی تا آنجا بالا گرفت که به عنوان شیخ و فقیه برجسته قمی‌ها معروف شد[۷].
اشعری از افراد مقرب امام جواد (ع) بود، به گونه‌ای که در خلوتش حضور می‌یافت[۸]. او راوی قابل اعتماد و بلند مرتبه‌ای بود که ثقه بودنش را شیخ طوسی و نجاشی تأیید کرده‌اند[۹]. از این رو، در ردیف محدثان بزرگ عصر خود به شمار می‌رفت و اعتبار خاصی یافته بود و با مهارت فراوان در حدیث، روایات سره را از ناسره تشخیص می‌داد. از ویژگی‌های بارز ابوجعفر این بود که در بیان روایات محکم و با سند تأکید داشت و از راویان غیر موثق و ضعیف دوری می‌کرد و از قدرت خویش برای مواجهه با آنان بهره می‌گرفت. در همین زمینه، احمد بن محمد خالد برقی قمی را بدان سبب که از افراد ضعیف نقل حدیث می‌کرد، از قم بیرون کرد[۱۰] و به او یادآور شد که این شیوه وی، موجب خدشه‌دار شدن معارف ناب اهل بیت(ع) می‌شود، اما پس از مدتی او را به قم باز گرداند و از وی عذرخواهی کرد و پس از مرگش در مراسم تدفین وی شرکت کرد[۱۱]. شایان ذکر است که در کتاب اصول علم الرجال آمده است: با اینکه ابوجعفر اشعری بر برقی خرده گرفته، ولی خود وی نیز گاهی دچار اشکال نقل از راویان غیر موثق شده و گاهی از این دسته روایات آورده که تعدادشان بسیار اندک است[۱۲].
ابوجعفر همچنین با اندیشه غلو که در قم طرفدارانی یافته بود، سخت مخالف بود، از این رو علیه سهل بن زیاد به غلو و کذب گواهی داد و برای تنبیهش او را از قم بیرون کرد و از او برائت جست و مردم را از شنیدن روایاتش و همچنین نقل روایت از او منع کرد[۱۳].
سهل هم به ناچار در شهر ری ساکن شد و در آن دیار از طریق محمد بن عبد الحمید عطار با ابا محمد عسکری (ع) مکاتبه داشت[۱۴]. وی همچنین ابو جعفر محمد بن علی بن ابراهیم بن موسی قرشی صیرفی ملقب به ابوسمینه را که از کوفه بر او وارد شده بود، به حکم ضعف و فساد عقیدتی و اشتهار به غلو، از قم اخراج کرد[۱۵]. شاید به سبب همین رفتارهای مقتدرانه بود که وی «سلطان قم» لقب گرفته بود[۱۶].
ابوجعفر اشعری که از راویان احادیث امامان (ع) بود، مدت زیادی از عمر خود را به نقل حدیث از ایشان و بزرگان دین سپری کرد؛ افرادی مانند حسین بن سعید، حسین بن فضال، زحل عمر بن عبدالعزیز[۱۷]، حسین بن سعید اهوازی[۱۸] و دیگران.
در عصر ابوجعفر وضع خلافت عباسی به گونه‌ای بود که بیان فضائل اهل بیت (ع)، به ویژه در محافل عمومی به شدت خطرناک و دشوار بود[۱۹]، اما با این حال، ابوجعفر با بهره‌وری از موقعیت و جایگاه اجتماعی خود به نشر احادیث ائمه (ع) اهتمام فراوان داشت. این شرایط در دوره امام جواد (ع) در مدینه[۲۰]و امام هادی (ع) در سامرا[۲۱] به مراتب سخت‌تر بود، زیرا این دو بزرگوار تحت مراقبت‌های امنیتی و زیر فشارهای شدید حکومتی بودند و این خود مانع جدی برای ارتباط آنان با شاگردانشان ایجاد می‌کرد. از این رو، ابوجعفر بیشتر روایات خود را با استناد به امام رضا (ع) نقل کرده است.
ابوجعفر یکی از مشهورترین راویان کلام امام هشتم (ع) محسوب می‌شد که احادیث فراوان و پر محتوایی را از آن حضرت نقل کرده است. روایات منقول از او را می‌توان به سه دسته احادیث کلامی، اخلاقی و فقهی تقسیم‌بندی کرد. در اینجا برای نمونه از هر دسته یک مورد ارائه می‌شود. از جمله احادیث کلامی وی درباره تأیید امامت امام هادی (ع) از جانب امام جواد (ع) است[۲۲]. یکی از احادیث اخلاقی وی درباره سجده است. وی از امام رضا (ع) نقل می‌کند: نزدیک‌ترین حالت بنده به خدا در حالت سجده است. یکی روایات فقهی وی به طلاق سه گانه در مجلس واحد مربوط می‌شود که آن حضرت فرمود: مطلقه شیعه بر غیر شیعه حلال نیست، ولی مطلقه اهل سنت بر شیعه حلال است، چون آنان قائل به تحقق آن در جلسه واحدند[۲۳]. با توجه به شخصیت علمی ابوجعفر، راویان بسیاری چون محمد بن یحیی عطار، محمد بن علی بن محبوب[۲۴]، عبدالله بن جعفر حمیری، محمد بن حسن صفار و دیگران از وی روایت نقل کرده‌اند[۲۵].
ابوجعفر به انگیزه دغدغه‌های دینی، فعالیت‌های خود را پیش می‌برد و به این دلیل به تألیف کتاب‌هایی پرداخت که ناظر به زدودن شبهات و ترویج اندیشه‌های صحیح دینی بود. کتاب‌های وی عبارت است از: التوحید، فضل النبی (ص)، المتعة، النوادر، الناسخ و المنسوخ (کتاب التفسیر)[۲۶]، الأظلة، المسوخ، فضائل العرب. بنا بر نقلی کتابی در حج نیز داشته است[۲۷]. کتاب النوادر او را داوود بن کوره مبوب کرده بود[۲۸]. همچنین الطب الصغیر و الطب الکبیر از نوشته‌های اوست[۲۹]. علاوه بر این نوشته‌ها، او کتاب ثواب الحج ابوجعفر محمد بن اسماعیل بن بزیع از اصحاب امام رضا (ع)[۳۰]، الجامع فی الحدیث ابوعبدالله موسی بن قاسم بن معاویه[۳۱] و قبض روح المؤمن و الکافر، تألیف سعید بن جناح کوفی[۳۲] را از صاحبانش روایت کرده است. بنابر این، وی با این کارنامه علمی به نحوی در حفظ و انتقال مواریث دینی به نسل‌های بعد می‌کوشید.
درباره وفات ابوجعفر اشعری منابع تاریخی و رجالی مطلب روشنی به دست نداده‌اند، اما گزارش‌های برخی از منابع نشان می‌دهد که وی در اواخر قرن سوم قمری وفات یافته است [۳۳][۳۴].[۳۵]
منابع
پانویس
- ↑ رجال النجاشی، ص۸۱-۸۲.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۵۱، ۳۷۳؛ عوالم العلوم، ج۲۲، ص۴۵۵.
- ↑ الجامع لرواة و أصحاب الإمام الرضا (ع)، ج۱، ص۹۴.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۸۳.
- ↑ رجال النجاشی، ص۸۲.
- ↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۴۶۶؛ أصول علم الرجال ص۲۵۱.
- ↑ رجال النجاشی، ص۸۲.
- ↑ طرائف المقال، ج۲، ص۵۳۸.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۶۶؛ رجال النجاشی، ص۸۲.
- ↑ الجامع لرواة و أصحاب الإمام الرضا (ع)، ج۱، ص۹۴.
- ↑ الجامع لرواة و أصحاب الإمام الرضا (ع)، ج۱، ص۹۴.
- ↑ أصول علم الرجال، ص۴۶۲- ۴۶۳؛ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۲۹۸- ۲۹۹.
- ↑ الرجال، ابن‌غضائری، ص۶۶؛ خلاصة الأقوال، ص۳۵۶؛ التحریر الطاووسی، ص۲۳۹.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۸۵.
- ↑ رجال النجاشی، ص۳۳۲؛ الرجال، ابن‌غضائری، ص۹۴.
- ↑ رجال النجاشی، ص۸۲.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۱۹، ۲۱۷، ۲۸۱.
- ↑ رجال النجاشی، ص۵۸.
- ↑ نقش امام رضا (ع) در حدیث شیعه، ص۲۹- ۳۰.
- ↑ تحلیلی از زندگانی و دوران امام محمد تقی (ع)، ص۲۱- ۲۲.
- ↑ زندگانی امام علی الهادی (ع)، ص۲۵۸- ۲۵۹.
- ↑ الجامع لرواة و أصحاب الإمام الرضا (ع)، ج۱، ص۹۴.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۸۵.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۲۳.
- ↑ طرائف المقال، ج۲، ص۵۴۰.
- ↑ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۲۶.
- ↑ رجال النجاشی، ص۸۲.
- ↑ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۱۹، ص۵۷.
- ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۳، ص۱۰۱.
- ↑ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۵، ص۱۸.
- ↑ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۵، ص۲۹.
- ↑ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۱۷، ص۳۷.
- ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۳، ص۱۰۰.
- ↑ منابع: اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تصحیح و تعلیق: میرداماد استر آبادی، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت علیا لإحیاء التراث، اول، ۱۳۶۳ش؛ أصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، مسلم بن صمدحسن داوری (معاصر)، تقریر: محمدعلی صالح، نمونه، ۱۴۱۶ق؛ التحریر الطاووسی، حسن بن زین الدین معروف به صاحب معالم (۱۰۱۱ق)، تحقیق: فاضل جواهری، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۱۱ق؛ تحلیلی از زندگانی و دوران امام محمد تقی، فضل الله صلواتی (معاصر)، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۸۴ش، الجامع لرواة و أصحاب الإمام الرضا، محمد مهدی نجف (معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۷ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محماد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، بیروت، دار الأضواء، دوم، بی تا، الرجال، احمد بن حسین واسطی معروف به ابن غضائری (۴۵۰ق)، تحقیق: محمد رضا حسینی جلالی، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۲ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ زندگانی امام علی الهادی علی، باقر بن شریف قرشی (۱۴۳۳ق)، ترجمه: سید حسن اسلامی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۳۷۱ش؛ طرائف المقال فی معرفة طبقات الرجال، سید علی اصغر بن محمد شفیع بروجردی (۱۳۱۳ق)، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۱۰ق؛ عوالم العلوم و المعارف و الأحوال، عبدالله بن نورالله بحرانی اصفهانی (قرن ۱۲ق)، تحقیق: سیدمحمدباقر ابطحی، قم، مدرسة الإمام المهدی گاه اول، ۱۴۱۳ق؛ عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدمهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق؛ الفهرست فهرست کتب الشیعة و أصولهم)، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: عبدالعزیز طباطبایی، قم، مکتبة الطباطبایی، اول، ۱۴۲۰ق، مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سیدابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ موسوعة طبقات الفقهاء، زیر نظر: جعفر بن محمد حسین سبحانی (معاصر)، تحقیق و نشر: مؤسسة الإمام الصادق، قم، اول، ۱۴۱۸ق؛ نقش امام رضا (ع) در حدیث شیعه، صغری محبی پور (معاصر)، تهران، نشر بین الملل، ۱۳۸۸ش
- ↑ غفرانی، علی، مقاله «احمد بن محمد بن عیسی اشعری»، دانشنامه امام رضا ص ۷۲۰.