بحث:اسلام در قرآن

کامل‌ترین دین

اسلام، کامل ترین دین و جامع همه معارف نازل شده بر انبیای گذشته: ﴿شَرَعَ لَكُم مِّنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَن يَشَاء وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَن يُنِيبُ﴾

مقدمه

نخستین معنی که از اسلام به ذهن متبادر می‌شود دین پیروان قرآن است و هر کس که به یگانگی خدا و نبوت حضرت محمد(ص) و معاد اعتقاد داشته باشد مسلم یا مسلمان نامیده می‌شود، اما در قرآن مجید، اسلام، هم به این معنی و هم به معنی مطلق دین و هم به معنی دین حنیف بکار رفته و بیشتر مشتقات آن به معنی مطلق تسلیم و انقیاد است. کلمه اسلام هشت بار در قرآن مجید مذکور است:

1. ﴿إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ﴾.
2. ﴿وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ﴾.
3. ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾.
4. ﴿فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ﴾.
5. ﴿وَكَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ﴾.
6. ﴿أَفَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ﴾.
7. ﴿قُلْ لَا تَمُنُّوا عَلَيَّ إِسْلَامَكُمْ﴾.
8. ﴿وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُوَ يُدْعَى إِلَى الْإِسْلَامِ﴾.

در آیات یاد شده، همه جا اسلام به معنی دین مقدس محمدی یا مطلق دین بکار رفته است.

در سوره حجرات، اسلام در معنی اقرار ظاهری به دین اسلام اطلاق دارد چه در آیه ۱۴ این سوره در خطاب به اعراب مندرج است: ﴿قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ﴾.

در سوره نساء آیه ۹۴ نیز القاء سلام که نشانه ظاهری اسلام است غیر از ایمان معرفی شده ﴿وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا﴾. کلماتی که هم‌ریشه با اسلام است و در قرآن مجید مندرج است علاوه بر فعل ماضی و مضارع و امر و اسم فاعل اسلام عبارت است از: سلیم - سالم - سلام -تسلیم - و فعل ماضی سلم. و سلم «بفتحتین» و سلم «بکسر سین و سکون لام» با در نظر گرفتن اشتقاقات مختلف و موارد استعمال هر یک در قرآن مجید مطالبی بدین قرار به دست می‌آید:

1. از آنچه گفته شد معلوم می‌شود که اسلام با سلیم از یک ریشه است و با «شلیم» عبری هم‌ریشگی دارد و شلیم یا یکی از مشتقات آن به معنی بی‌عیب یا به معنی آرام و بی‌آزار از قدیم بر خاندان ابراهیم اطلاق می‌شده و با دین اسلام یا ملت ابراهیم رابطه نزدیک داشته است.
2. ابراهیم به جانب خدا با قلب سلیم روی آورده است. (سوره صافات آیه ۸۲). خداوند به ابراهیم فرموده است اسلام بیاور او گفته است که به پروردگار جهانیان تسلیم شدم (سوره بقره آیه ۱۲۵) حضرت ابراهیم یهودی و نصرانی نبوده چه تورات و انجیل پس از او نازل شده است. وی حنیف و مسلم بوده و از جمله مشرکان به شمار نمی‌رفته است (سورۀ آل عمران آیه ۴۶۰). حضرت ابراهیم هنگامی که با فرزند خود اسماعیل پایه‌های کعبه را بالا می‌برد به درگاه خدا دعا کرد و خواست که خدا هر دوی ایشان را مسلم قرار دهد و از ذریه ایشان امت مسلمه به وجود آورد. (سوره بقره آیه ۱۲۲). از آیات یاد شده، چنین مستفاد می‌شود که دین اسلام با ملت ابراهیم پیوستگی تام و تمام دارد.
3. هنگامی که یعقوب را مرگ فرا می‌رسد، از فرزندان خود می‌پرسد پس از من که را عبادت خواهید کرد؟ می‌گویند: خدای تو و خدای پدرانت خدای ابراهیم و اسحاق را عبادت خواهیم کرد. و ما برای او مسلم هستیم (سوره بقره آیه ۱۲۷). یعقوب به فرزندان خویش وصیت می‌کند که خداوند برای ایشان دین معهود برگزیده و به ایشان می‌گوید نمیرید مگر اینکه مسلم باشید. (سوره بقره آیه ۱۲۶). حضرت یوسف هنگامی که به دیدار ابوین خویش موفق می‌شود و خدا را بر نعمت‌ها و مواهبی که به وی ارزانی داشته سپاس می‌گوید، در دعای خود از خداوند می‌خواهد که او را مسلم بمیراند و به شایستگان ملحق سازد: ﴿تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ﴾. بر حسب مفاد این آیات، فرزندان ابراهیم تا حضرت یوسف همه مسلم بوده‌اند و می‌بایست ایشان مسلم بودن و اسلام خویش را بر حسب وصیت پدر تا هنگام مرگ حفظ کنند.
4. پس از یوسف، به پیغمبران دیگر نسبت اسلام داده نشده لکن به موجب آیه ۱۳۰ از سوره بقره، پیغمبر موظف است که بگوید آنچه بر ما نازل شده و به آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط وحی گردید و به آنچه به موسی وعیسی داده شده و به هر آنچه به پیغمبران پس از ایشان از طرف پروردگار عطا گردیده ایمان آورده‌ایم و هیچ یک از آنان منکر نمی‌شویم و ما به پروردگار خود مسلم هستیم.
5. اسلام حقیقی از نظر قرآن دین فطری است و عبارت است از آنکه آدمی خود را به رضای حق تسلیم کند و «اسلام وجه» و نیکوکاری برای آسایش و سعادت اخروی کافی است. یهود و نصاری گفته‌اند که فقط یهودیان و نصرانیان داخل بهشت خواهند شد ولی ایشان بر مدعای خویش برهانی ندارند. هر کس که خود را به خدا تسلیم کند و نیکوکار باشد مزدش نزد خدا ثابت است و ترس و اندوهی نخواهد داشت (سوره بقره آیه ۱۰۶). نه تنها مردم خود را به حق تسلیم می‌کنند بلکه موجودات آسمان و زمین همه تسلیم فرمان اویند. ﴿أَفَغَيْرَ دِينِ اللَّهِ يَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾. پیغمبر، خود نیز وجه خویش را به خدا تسلیم کرده است: «ای پیغمبر اگر با تو محاجه کنند بگو من و پیروانم وجه خود را به خدا تسلیم کرده‌ایم پس به اهل کتاب و امیین بگو اسلام آورند. اگر اسلام آوردند، هدایت یافتند و اگر روی گردان شدند، بر عهده تو جز وظیفه تبلیغ وظیفه دیگری نبوده است که ادا کرده‌ای» (سورۀ آل عمران آیه ۱۸).
6. اسلام دین فطری است و همه بر دین اسلام بوده‌اند و اهل کتاب از باب بغی و عناد میان خود اختلاف افکنده‌اند (سوره آل عمران آیه ۱۷).). ﴿إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ﴾. پیغمبر باید متوجه به دین حنیف باشد و آن فطرتی است که خداوند همه مردم را موافق با آن سرشته است ﴿فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا﴾. مردم همه بر یک امت بوده‌اند (سوره بقره آیه ۲۰۹). اختلاف انبیاء در فروع، از باب آزمایش یعنی تربیت تدریجی است و همه در اصول با هم متحدند ﴿انَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً﴾ ﴿وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ﴾.
7. کلمه سلم (بکسر سین وسکون لام) در قرآن مجید هم بر دین اسلام و هم بر صلح و سازش اطلاق شده و چنان می‌نماید که سلم و آرامش یکی از مختصات این شرع مقدس به شمار آمده باشد. در سوره بقره آیه ۲۰۴، مؤمنان همگی به دخول در سلم که دین اسلام یا صلح و آرامش باشد دعوت شده‌اند. در سوره انفال آیه ۶۳ ﴿وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا﴾. و در سوره محمد آیه ۳۸ ﴿وَتَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ﴾ مسلما سلم به معنی صلح به کار رفته است. لفظ سلم مکررا به معنی تسلیم و انقیاد نیز استعمال شده است. معنی سلام در مرحله اول نزدیک به معنی سلم است و القاء سلام در آیه ۹۶ از سورۀ نساء کنایه‌ای است از اظهار اسلام. ﴿وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا﴾. از این آیه مستفاد می‌شود که نشان مسلمانی و وسیله اینکه شخصی خود را به مسلمانی معرفی کند گفتن سلام به عنوان درود بوده است. همچنین سلام به معنی سلامت از عذاب و هم به معنی درود، مکررا در قرآن مجید به کار رفته و از مشتقات آن مسلمه به صیغه مفعول به معنی بی‌عیب استعمال شده و یکی از اوصاف گاوی است که بنی اسرائیل به فرمان خدا از طرف موسی مأمور به ذبح آن بودند. ﴿إِنَّهَا بَقَرَةٌ لَا ذَلُولٌ تُثِيرُ الْأَرْضَ وَلَا تَسْقِي الْحَرْثَ مُسَلَّمَةٌ لَا شِيَةَ فِيهَا﴾ اسلام یکی از اسماء خدا است؛ زیرا خدا از هر عیبی منزه و مبرا است. ﴿الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ﴾.
8. به موجب آیات قرآنی، اصل اسلام تسلیم به خدا است و این اصل در تمام ادیان وجود داشته و کمال هر دین در تکمیل همین معنی است.

اختلاف فروع ادیان بر حسب مقتضیات زمان است و حضرت محمد(ص) نیز گرچه فروع و احکامی غیر از پیغمبران دیگر آورده است، همان اسلام که دین فطری بشر و آئین پیغمبران پیشین بوده به حد کمال رسانیده و به وسیله آن نعمت را بر همه تمام و کامل کرده است.

منابع

1. خزائلی، محمد، اعلام قرآن