ثابت بن هرمز فارسی در تراجم و رجال
آشنایی اجمالی
ثابت بن هرمز[۱] این عنوان با تعبیر "عمرو بن أبي المقدام عن أبيه" در سند هفت روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از کتابهای الکافی، تفسیر العیاشی، تهذیب الأحکام و تأویل الآیات الظاهرة واقع گردیده است؛ نمونه:
«فِي تَفْسِيرِ الْعَيَّاشِيُّ: عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ، عن أَبِيهِ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: لَمَّا عَطَشُ الْقَوْمِ بِيَوْمٍ بَدْرٍ، انْطَلَقَ عَلِيُّ بِالْقِرْبَةِ لِيَسْتَقِيَ. وَ هُوَ عَلَى الْقَلِيبِ إِذْ جَاءَتْ رِيحُ شَدِيدَةُ ثُمَّ مَضَتْ فَلَبِثَ مَا بَدَا لَهُ، ثُمَّ جَاءَتْ رِيحُ أُخْرَى ثُمَّ مَضَتْ، ثُمَّ جَاءَتْهُ أُخْرَى كَادَ أَنْ تَشْغَلْهُ وَ هُوَ عَلَى الْقَلِيبِ، ثُمَّ جَلَسَ حَتَّى مَضَى. فَلَمَّا رَجَعَ إِلَى رَسُولِ اللٰه - صَلَّى اللٰه عَلَيْهِ وَ آلِهِ - أُخْبِرُهُ بِذَلِكَ. فَقَالَ رَسُولُ اللٰه - صَلَّى اللٰه عَلَيْهِ وَ آلِهِ - أَمَّا الرِّيحُ الْأَوَّلِ جَبْرَائِيلُ مَعَ أَلْفُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ، وَ الثَّانِيَةُ فِيهَا مِيكَائِيلَ مَعَ أَلْفُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ، وَ الثَّالِثَةُ فِيهَا إِسْرَافِيلَ مَعَ أَلْفُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ. وَ قَدْ سَلِمُوا عَلَيْكَ، وَ هُمْ مُدَدِ لَنَا. وَ هُمْ الَّذِينَ رَآهُمْ إِبْلِيسَ فَ نَكَصَ عَلىٰ عَقِبَيْهِ يَمْشِي الْقَهْقَرَى حِينَ يَقُولُ: ﴿إِنِّي أَرَى مَا لَا تَرَوْنَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ وَاللَّهُ شَدِيدُ الْعِقَابِ﴾[۲]»[۳].[۴]
شرح حال راوی
مراد از "أبيه" که عمرو بن أبی المقدام از وی روایت کرده، ثابت[۵] بن هرمز، أبو المقدام العجلی الحدّاد الکوفی است که در کُتب رجال شیعه و سنی عنوان گردیده است. وی از راویان کوفی است و در اسناد شماری از روایات قرار گرفته و با عناوین مختلفی مانند ثابت بن هرمز[۶]، ثابت بن أبی المقدام[۷]، ثابت الحذاء[۸]، ثابت بن الحداد[۹] و أبو المقدام ثابت الحداد[۱۰] روایت کرده است.
فرزندش (عمرو) نیز از راویان حدیث بوده و روایات فراوانی از پدرش نقل کرده است[۱۱].
نجاشی: ثابت بن هرمز أبو المقدام الحداد، روى نسخة عن علي بن الحسين(ع)، رواها عنه ابنه عمرو بن ثابت، قال ابن نوح: حدثنا علي بن الحسين بن سفيان قال: حدثنا علي بن العباس بن الوليد قال: حدثنا عباد بن يعقوب الأسدي قال: حدثنا عمرو بن ثابت، عن أبيه، عن علي بن الحسين(ع)[۱۲].
شیخ طوسی در الفهرست از ایشان نام نبرده[۱۳]؛ ولی در الرجال در اصحاب سه امام معصوم(ع) از وی یاد کرده است.
رجالیان سنّی نیز از راوی یاد کرده و احوال او را گزارش کردهاند؛ نمونهها:
ابن حجر عسقلانی: ثابت بن هرمز الكوفي أبو المقدام الحداد[۱۴] مشهور بكنيته...[۱۵]؛ و در بخش الکُنی نوشته است: "أبو المقدام، هو ثابت بن هرمز الحداد"[۱۶].
مزّی در باب الأسماء: ثابت بن هرمز الكوفي، أبو المقدام الحداد، والد عمرو بن أبي المقدام، مولى بكر بن وائل، ويقال: مولى بني عجل بن لجيم بن صعب بن علي بن بكر بن وائل،...، روى عن: حبة بن جوين العرني...، و علي بن الحسين بن علي بن أبي طالب، و أبيه هرمز...[۱۷].
وی در باب الکُنی نوشته است: "أبو المقدام ثابت بن هرمز الحداد. روى عن: عديّ بن دينار (د سق)، و غيره. روى عنه: سفيان الثوري (د سق) و غيره. روى له أبو داوود و النسائي، و ابن ماجة. و قد تقدّم في الأسماء"[۱۸].[۱۹]
طبقه راوی
تاریخ ولادت و وفات راوی پیدا نیست؛ لکن برقی او را در اصحاب امام سجاد و امام صادق(ع) ذکر کرده است[۲۰] و نجاشی نیز وی را از راویان امام سجاد برشمرده[۲۱] و شیخ طوسی هم از ایشان در اصحاب امام سجاد[۲۲]، امام باقر[۲۳] و امام صادق[۲۴] یاد کرده است و در اسناد روایات نیز از هر سه بزرگوار روایت کرده است:
- روایت از امام سجاد(ع): «عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(ع) قَالَ: ﴿الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ﴾[۲۵] قَالَ: مَا ظَهَرَ مِنْهَا نِكَاحُ امْرَأَةِ الْأَبِ وَ مَا بَطَنَ الزِّنَى»[۲۶].
- روایت از امام باقر(ع): «حَدَّثَنِي أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ وَ جَمَاعَةُ مَشَايِخِي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ: خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى كَرْبَلَاءَ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ الْكَعْبَةَ بِأَرْبَعَةٍ وَ عِشْرِينَ أَلْفَ عَامٍ وَ قَدَّسَهَا وَ بَارَكَ عَلَيْهَا فَمَا زَالَتْ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ اللَّهُ الْخَلْقَ مُقَدَّسَةً مُبَارَكَةً وَ لَا تَزَالُ كَذَلِكَ وَ يَجْعَلُهَا أَفْضَلَ أَرْضٍ فِي الْجَنَّةِ»[۲۷].
- روایت از امام صادق(ع): «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَلِيٍّ الْوَاسِطِيُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عِصْمَةَ عَنْ يَحْيَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) مَنْزِلَهُ فَإِذَا عَائِشَةُ مُقْبِلَةٌ عَلَى فَاطِمَةَ تُصَايِحُهَا وَ هِيَ تَقُولُ وَ اللَّهِ يَا بِنْتَ خَدِيجَةَ مَا تَرَيْنَ إِلَّا أَنَّ لِأُمِّكِ عَلَيْنَا فَضْلًا وَ أَيُّ فَضْلٍ كَانَ لَهَا عَلَيْنَا مَا هِيَ إِلَّا كَبَعْضِنَا فَسَمِعَ مَقَالَتَهَا فَاطِمَةُ فَلَمَّا رَأَتْ فَاطِمَةُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) بَكَتْ فَقَالَ لَهَا مَا يُبْكِيكِ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ قَالَتْ ذَكَرَتْ أُمِّي فَتَنَقَّصَتْهَا فَبَكَيْتُ فَغَضِبَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) ثُمَّ قَالَ مَهْ يَا حُمَيْرَاءُ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَارَكَ فِي الْوَلُودِ الْوَدُودِ وَ إِنَّ خَدِيجَةَ رَحِمَهَا اللَّهُ وَلَدَتْ مِنِّي طَاهِراً وَ هُوَ عَبْدُ اللَّهِ وَ هُوَ الْمُطَهَّرُ وَ وَلَدَتْ مِنِّي الْقَاسِمَ وَ فَاطِمَةَ وَ رُقَيَّةَ وَ أُمَّ كُلْثُومٍ وَ زَيْنَبَ وَ أَنْتِ مِمَّنْ أَعْقَمَ اللَّهُ رَحِمَهُ فَلَمْ تَلِدِي شَيْئاً»[۲۸].
آیت الله بروجردی، ثابت بن هرمز را از طبقه چهارم[۲۹] و ابن حجر او را از طبقه ششم راویان به شمار آورده[۳۰] است.[۳۱]
استادان و شاگردان راوی
أبو المقدام ثابت الحداد از افراد فراوانی روایت کرده که از استادان وی به شمار میآیند؛ از جمله علی بن حسین بن علی بن ابی طالب(ع)، شقیق بن سلمة، أبی برزة، أبو یحیی عبید بن کرب، سعید بن جبیر، سلمة بن کهیل، هرمز (پدر راوی)، حبّة العرنی، زید بن وهب، عدی بن دینار و سعید بن المسیب[۳۲]؛ و کسان بسیاری از ایشان روایت کردهاند که از شاگردانش شمرده میشوند؛ مانند: ابان بن تغلب، عمرو بن أبی المقدام، سفیان الثوری، قیس بن ربیع اسدی، شریک بن عبدالله نخعی، شعبة بن حجاج، اسرائیل بن یونس، سلیمان الأعمش و منصور بن معتمر[۳۳].[۳۴]
مذهب راوی
در رجال کشی، در سه موضع، بر انحراف فکری راوی و گرایش وی به مذهب بتریّه تصریح شده است:
- وَ الْبُتْرِيَّةُ هُمْ أَصْحَابُ كَثِيرٍ النَّوَّاءِ، وَ الْحَسَنِ بْنِ صَالِحِ بْنِ حَيٍّ، وَ سَالِمِ بْنِ أَبِي حَفْصَةَ، وَ الْحَكَمِ بْنِ عُتَيْبَةَ، وَ سَلَمَةَ بْنِ كُهَيْلٍ، وَ أَبُو الْمِقْدَامِ ثَابِتٍ الْحَدَّادِ[۳۵].
- ... فَأَمَّا مَسْعَدَةُ بْنُ صَدَقَةَ بُتْرِيٌّ، وَ عَبَّادُ بْنُ صُهَيْبٍ عَامِيٌّ، وَ ثَابِتٌ أَبُو الْمِقْدَامِ بُتْرِيٌ، وَ كَثِيرٌ النَّوَّاءُ بُتْرِيٌّ...[۳۶].
- «علی بن الحسن، قال: حدثنی العباس بن عامر، و جعفر بن محمد، عن أبان بن عثمان، عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(ع) يَقُولُ إِنَّ الْحَكَمَ بْنَ عُتَيْبَةَ[۳۷] وَ سَلَمَةَ وَ كَثِيرَ النَّوَّاءِ وَ أَبَا الْمِقْدَامِ وَ التَّمَّارَ يَعْنِي سَالِماً[۳۸] أَضَلُّوا كَثِيراً مِمَّنْ ضَلَّ مِنْ هَؤُلَاءِ النَّاسِ وَ إِنَّهُمْ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ﴾[۳۹]»[۴۰].
استاد الکلّ، وحید بهبهانی با استناد به روایت الکافی[۴۱] درباره انحراف فکری ثابت بن هرمز و بتری بودنش تردید کرده و نوشته است: "وهذا ينافي كونه بتريّاً، لأنهم قائلون بإمامة الشيخين"[۴۲]؛ ولی بعضی از محققان، برخلاف برداشت او از روایت، آن را مؤید انحراف اعتقادی راوی دانسته و نوشته است: "فإن التدبر يعطي أن أبا المقدام إنما يذكر هذه الوسوسة العامة للإمام، باقر علوم الأولين والآخرين (صلوات الله عليه)، تمايلاً منه إليهم، و اغتراراً منه بتوسّلاتهم الشيطانية، تكريما لرأي الناس، قبال أمر الله و وحيه، و ردّا له"[۴۳].
علامه مامقانی در جمع میان محتوای روایت الکافی با روایات کشّی چنین نوشته که ثابت بن هرمز در آغاز بر مذهب بتریّه بوده و پس از ملاقات با امام باقر(ع) و تبیین و روشنگری آن حضرت بر بطلان مبانی فکری این فرقه ضالّه، از عقیده انحرافی خود دست کشیده و به مذهبحق گرایش پیدا کرده است[۴۴].
علامه شوشتری پس از نقل عبارت مامقانی نوشته که ظاهر روایات کشّی نشان میدهد که وی تا پایان عمرش بر عقیده انحرافی خود پایدار بوده و سکوت رجالیان سنّی از جمله ابن حجر و ذهبی از تصریح به مذهب راوی، مؤید این مطلب است[۴۵]؛ ولی در پایان چنین مینویسد: والإنصاف: وقوع التّعارض بين سكوت الشيخ - في الرجال - و النجاشي و طعن الكشّي فيه، كما قال؛ فلا يبعد ترددهما في بتريته. و حينئذ فالواجب سبر أخباره[۴۶].
یکی از محقّقان با استناد به اتفاق نظر رجالیان سنّی در توثیق راوی[۴۷] و نقل اقوال آنها درباره ثابت بن هرمز نوشته است: كان عجلياً، بترياً، معيناً للعامة، و قنطرة لهم في القول بإمامة ابني أبي قحافة و الخطاب، و ولايتهما، والتبري من أعدائهما. و هل ظلم أعظم من هذا علي الشريعة و أهلها و على محمد و آله الطاهرين المظلومين المقهورين؟ و هل نصر أعظم منه لأعداء آل محمد(ع)[۴۸].[۴۹]
تحقیق
برای انحراف فکری راوی و بتری بودنش میتوان به دو مطلب استدلال کرد: عبارت کشّی (چنانکه گذشت) و اتفاق رجالیان سنّی بر توثیق راوی، چنانکه خواهد آمد؛ ولی قرائن دیگری با آن تنافی دارند و ناسازگارند؛ نمونهها:
- ذکر نام راوی در رجال نجاشی بدون اشاره به انحراف عقیدتی وی، با اینکه موضوع رجال نجاشی یادکرد راویان امامی است.
- عدم اشاره شیخ طوسی به بتری بودن راوی، با اینکه رجال کشی در اختیار شیخ طوسی بوده و به تلخیص و تهذیب آن پرداخته است؛ معلوم میشود انحراف عقیدتی راوی برای شیخ طوسیثابت نبوده است.
- عدم نقل روایت در مدح خلیفه یکم و دوم از سوی راوی، با اینکه بتریّه معتقد به امامت آن دو نفر پیش از امام علی(ع) بوده و تولّی نسبت به آن دو را لازم میدانند و از دشمنان و مخالفینشان بیزاری میجویند.
- ملاحظه محتوا و مضامین روایات راوی که چند نمونه از آنها نقل خواهند شد.
نتیجه: ثابت بن هرمز در مقطعی، دچار انحراف فکری گردیده؛ ولی در ملاقاتهایی که وی و همفکرانش با امام باقر(ع) داشتند، گفتوگوهایی انجام میگرفته و امام(ع) به تبیین و روشنگری میپرداختند و بطلان مبانی فکری آنان را بیان میکردند و همین سبب گردید تا حقیقت برای ثابت بن هرمز آشکار گردد و در مسیر حق قرار بگیرد؛ مؤیدش عبارت نجاشی و روایت الکافی استز
نجاشی در ترجمه محمد بن عذافر: «عن أبي مريم عبدالغفار بن القاسم، عن عذافر الصيرفي قال: كنت مع الحكم بن عتيبة عند أبي جعفر(ع) فجعل يسأله و كان أبو جعفر(ع) له مكرما فاختلفا في شيء فقال أبو جعفر(ع): يا بني قم! فأخرج كتاب علي(ع)، فأخرج كتاباً مدروجا عظيما و فتحه (ففتحه) و جعل ينظر حتي أخرج المسألة، فقال أبو جعفر(ع): هذا خط علي(ع) و إملاء رسول الله(ص)، و أقبل علي الحكم و قال يا أبا محمد! اذهب أنت و سلمة و أبو المقدام[۵۰] حيث شئتم يمينا و شمالا فو الله لا تجدون العلم أوثق منه عند قوم كان ينزل عليهم جبرئيل(ع)»[۵۱].
کلینی: «ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ(ع) إِنَّ الْعَامَّةَ يَزْعُمُونَ أَنَّ بَيْعَةَ أَبِي بَكْرٍ حَيْثُ اجْتَمَعَ النَّاسُ كَانَتْ رِضًا لِلَّهِ جَلَّ ذِكْرُهُ وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيَفْتِنَ أُمَّةَ مُحَمَّدٍ صمِنْ بَعْدِهِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(ع) أَ وَ مَا يَقْرَءُونَ كِتَابَ اللَّهِ أَ وَ لَيْسَ اللَّهُ يَقُولُ: ﴿وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ﴾[۵۲] قَالَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّهُمْ يُفَسِّرُونَ عَلَى وَجْهٍ آخَرَ فَقَالَ أَ وَ لَيْسَ قَدْ أَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنِ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْأُمَمِ أَنَّهُمْ قَدِ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ حَيْثُ قَالَ: ﴿وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَلَكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَمِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَلَكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ﴾[۵۳]وَ فِي هَذَا مَا يُسْتَدَلُّ بِهِ عَلَى أَنَّ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ(ص) قَدِ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِهِ فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ»[۵۴].
چند نمونه از روایات راوی که بر عقیده صحیح وی دلالت دارند:
- «ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ(ع) إِنَّ الْعَامَّةَ يَزْعُمُونَ أَنَّ بَيْعَةَ أَبِي بَكْرٍ حَيْثُ اجْتَمَعَ النَّاسُ كَانَتْ رِضًا لِلَّهِ جَلَّ ذِكْرُهُ وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيَفْتِنَ أُمَّةَ مُحَمَّدٍ(ص) مِنْ بَعْدِهِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(ع) أَ وَ مَا يَقْرَءُونَ كِتَابَ اللَّهِ أَ وَ لَيْسَ اللَّهُ يَقُولُ: ﴿وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ﴾[۵۵] قَالَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّهُمْ يُفَسِّرُونَ عَلَى وَجْهٍ آخَرَ فَقَالَ أَ وَ لَيْسَ قَدْ أَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنِ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْأُمَمِ أَنَّهُمْ قَدِ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ حَيْثُ قَالَ: ﴿وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَلَكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَمِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَلَكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ﴾[۵۶] وَ فِي هَذَا مَا يُسْتَدَلُّ بِهِ عَلَى أَنَّ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ(ص) قَدِ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِهِ فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ»[۵۷].
- «عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع)، عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): نُجُومٌ فِي السَّمَاءِ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ، فَإِذَا ذَهَبَ نُجُومُ السَّمَاءِ أَتَى أَهْلَ السَّمَاءِ مَا يَكْرَهُونَ، وَ نُجُومٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي مِنْ وُلْدِي أَحَدَ عَشَرَ نَجْماً أَمَانٌ فِي الْأَرْضِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ أَنْ تَمِيدَ بِأَهْلِهَا، فَإِذَا ذَهَبَتْ نُجُومُ أَهْلِ بَيْتِي مِنَ الْأَرْضِ أَتَى أَهْلَ الْأَرْضِ مَا يَكْرَهُونَ»[۵۸].
- «عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ(ع) يَا بَا الْمِقْدَامِ وَ اللَّهِ لَأَنْ أُطْعِمَ رَجُلًا مِنْ شِيعَتِي أَحَبُّ إِلَيَ مِنْ أَنْ أُطْعِمَ أُفُقاً مِنَ النَّاسِ قُلْتُ كَمِ الْأُفُقُ قَالَ مِائَةُ أَلْفٍ»[۵۹].
- «... عَنْ ثَابِتٍ أَبِي الْمِقْدَامِ قَالَ: كُنْتُ مَعَ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) فَإِذَا بِجَنَازَةٍ لِقَوْمٍ مِنْ جِيرَتِهِ فَحَضَرَهَا وَ كُنْتُ قَرِيباً مِنْهُ فَسَمِعْتُهُ يَقُولُ- اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَنْتَ خَلَقْتَ هَذِهِ النُّفُوسَ وَ أَنْتَ تُمِيتُهَا وَ أَنْتَ تُحْيِيهَا وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِسَرَائِرِهَا وَ عَلَانِيَتِهَا مِنَّا وَ مُسْتَقَرِّهَا وَ مُسْتَوْدَعِهَا اللَّهُمَّ وَ هَذَا عَبْدُكَ وَ لَا أَعْلَمُ مِنْهُ شَرّاً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ وَ قَدْ جِئْنَاكَ شَافِعِينَ لَهُ بَعْدَ مَوْتِهِ فَإِنْ كَانَ مُسْتَوْجِباً فَشَفِّعْنَا فِيهِ وَ احْشُرْهُ مَعَ مَنْ كَانَ يَتَوَلَّاهُ»[۶۰]!
- «... عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ ظَرِيفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) ذَاتَ يَوْمٍ عَلَى مِنْبَرِ الْكُوفَةِ أَنَا سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ وَصِيُّ سَيِّدِ النَّبِيِّينَ أَنَا إِمَامُ الْمُسْلِمِينَ وَ قَائِدُ الْمُتَّقِينَ وَ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ وَ زَوْجُ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ أَنَا الْمُتَخَتِّمُ بِالْيَمِينِ وَ الْمُعَفِّرُ لِلْجَبِينِ أَنَا الَّذِي هَاجَرْتُ الْهِجْرَتَيْنِ وَ بَايَعْتُ الْبَيْعَتَيْنِ أَنَا صَاحِبُ بَدْرٍ وَ حُنَيْنٍ أَنَا الضَّارِبُ بِالسَّيْفَيْنِ وَ الْحَامِلُ عَلَى فَرَسَيْنِ أَنَا وَارِثُ عِلْمِ الْأَوَّلِينَ وَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْعَالَمِينَ بَعْدَ الْأَنْبِيَاءِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ خَاتَمِ النَّبِيِّينَ أَهْلُ مُوَالاتِي مَرْحُومُونَ وَ أَهْلُ عَدَاوَتِي مَلْعُونُونَ وَ لَقَدْ كَانَ حَبِيبِي رَسُولُ اللَّهِ(ص) كَثِيراً مَا يَقُولُ يَا عَلِيُّ حُبُّكَ تَقْوَى وَ إِيمَانٌ وَ بُغْضُكَ كُفْرٌ وَ نِفَاقٌ وَ أَنَا بَيْتُ الْحِكْمَةِ وَ أَنْتَ مِفْتَاحُهُ وَ كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِبُّنِي وَ يُبْغِضُكَ»[۶۱].
- «... عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ لَوْ بَقِيَتِ الْأَرْضُ يَوْماً بِلَا إِمَامٍ مِنَّا لَسَاخَتْ بِأَهْلِهَا وَ لَعَذَّبَهُمُ اللَّهُ بِأَشَدِّ عَذَابِهِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى جَعَلَنَا حُجَّةً فِي أَرْضِهِ وَ أَمَاناً فِي الْأَرْضِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ لَمْ يَزَالُوا فِي أَمَانٍ مِنْ أَنْ تَسِيخَ بِهِمُ الْأَرْضُ مَا دُمْنَا بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يُهْلِكَهُمْ ثُمَّ لَا يُمْهِلَهُمْ وَ لَا يُنْظِرَهُمْ ذَهَبَ بِنَا مِنْ بَيْنِهِمْ وَ رَفَعَنَا إِلَيْهِ ثُمَّ يَفْعَلُ اللَّهُ مَا شَاءَ وَ أَحَبَّ»[۶۲].
- «... عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(ع) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ﴾[۶۳] فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(ع) هَذِهِ الْآيَةُ فِينَا خَاصَّةً فَمَا كَانَ لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ فَهُوَ لَنَا وَ نَحْنُ ذُو الْقُرْبَى وَ نَحْنُ الْمَسَاكِينُ لَا تَذْهَبُ مَسْكَنَتُنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ أَبَداً وَ نَحْنُ أَبْنَاءُ السَّبِيلِ فَلَا يُعْرَفُ سَبِيلُ اللَّهِ إِلَّا بِنَا وَ الْأَمْرُ كُلُّهُ لَنَا»[۶۴].
- «... عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: مَرَرْتُ مَعَ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) بِالْبَقِيعِ فَمَرَرْنَا بِقَبْرِ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ مِنَ الشِّيعَةِ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ جُعِلْتُ فِدَاكَ هَذَا قَبْرُ رَجُلٍ مِنَ الشِّيعَةِ قَالَ فَوَقَفَ عَلَيْهِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ وَ صِلْ وَحْدَتَهُ- وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ آمِنْ رَوْعَتَهُ وَ أَسْكِنْ إِلَيْهِ مِنْ رَحْمَتِكَ مَا يُسْتَغْنَى بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاكَ وَ أَلْحِقْهُ بِمَنْ كَانَ يَتَوَلَّاهُ»[۶۵].
- «عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ(ع) أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ نَصَرَنَا بِيَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَهُوَ مَعَنَا فِي الْغُرْفَةِ الَّتِي نَحْنُ فِيهَا وَ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ نَصَرَنَا بِلِسَانِهِ فَهُوَ دُونَ ذَلِكَ بِدَرَجَةٍ وَ مَنْ أَحَبَّنَا بِقَلْبِهِ وَ كَفَّ بِيَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَهُوَ فِي الْجَنَّةِ»[۶۶].
- «... حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ(ص) عَنِ الْكَلِمَاتِ الَّتِي تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ ﴿فَتَابَ عَلَيْهِ﴾[۶۷] قَالَ سَأَلَهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ إِلَّا تُبْتَ عَلَيَ فَتَابَ عَلَيْهِ»[۶۸].
- «... عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ بَشِيراً مَا اسْتَقَرَّ الْكُرْسِيُّ وَ الْعَرْشُ وَ لَا دَارَ الْفَلَكُ وَ لَا قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا بِأَنْ يُكْتَبَ عَلَيْهَا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَمَّا عَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ اخْتَصَّنِي بِاللُّطْفِ بِذَاتِهِ قَالَ يَا مُحَمَّدُ قُلْتُ لَبَّيْكَ رَبِّي وَ سَعْدَيْكَ فَقَالَ أَنَا الْمَحْمُودُ وَ أَنْتَ مُحَمَّدٌ شَقَقْتُ اسْمَكَ مِنِ اسْمِي وَ فَضَّلْتُكَ عَلَى جَمِيعِ بَرِيَّتِي فَانْصِبْ أَخَاكَ عَلِيّاً عَلَماً لِعِبَادِي يَهْدِيهِمْ إِلَى دِينِي يَا مُحَمَّدُ إِنِّي قَدْ جَعَلْتُ عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَمَنْ تَأْمَّرَ عَلَيْهِ لَعَنْتُهُ وَ مَنْ خَالَفَهُ عَذَّبْتُهُ وَ مَنْ أَطَاعَهُ قَرَّبْتُهُ يَا مُحَمَّدُ إِنِّي جَعَلْتُ عَلِيّاً إِمَامَ الْمُسْلِمِينَ فَمَنْ تَقَدَّمَ عَلَيْهِ خَزَيْتُهُ وَ مَنْ عَصَاهُ سَجَنْتُهُ إِنَّ عَلِيّاً سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ وَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْخَلِيقَةِ أَجْمَعِينَ»[۶۹].[۷۰]
جایگاه حدیثی راوی
علامه حلّی، انحراف عقیدتی راوی را سبب ضعف او دانسته و نام او را در قسم دوم کتاب که به راویان ضعیف و مردود اختصاص دارد، ذکر کرده و نوشته است: "ثابت الحدّاد أبو المقدام، زيدي، بتري"[۷۱].
ابن داوود نام راوی را دو بار یاد کرده؛ یک بار در قسم یکم کتاب چنین نوشته: "ثابت بن هرمز أبو المقدام، الفارسي الحداد،...، مهمل، وفيه غمز، ذكر لأجله في الضعفاء"[۷۲] و بار دوم در قسم دوم کتاب چنین: "في بعض نسخ الفهرس: زيدي، بتري،...[۷۳].
علامه مجلسی نیز وی را از راویان ضعیف شناسانده[۷۴] و علام مامقانی نوشته است: "لكن الإشكال في أنه لم يرد فيه مدح يلحقه بالحسان"[۷۵].
رجالیان سنّی تقریباً در وثاقت راوی، یکسان نظر دارند:
- یحیی بن معین: "عمرو بن ثابت بن أبي المقدام ليس بثقة ولا مأمون وأبوه ثقة"[۷۶].
- احمد حنبل: "وهو ثقة"[۷۷].
- ابو حاتم رازی: "صالح"[۷۸].
- ابن حبان: "ثابت بن هريمز يروي عن عباد، عن علي روى عنه أهل العراق ومن زعم أنه ثابت بن هرمز فإنما تورع عن التصغير"[۷۹].
- ذهبی: "ثابت بن هرمز أبو المقدام الكوفي...، ثقة[۸۰]؛ "ثابت بن أبي المقدام، وهو ثابت بن هرمز؛ هو ثقة احتج به النسائي"[۸۱]؛ "أبو المقدام الكوفي... ثابت بن هرمز الحداد، وثّقة ابن معين. له في السنن حدیث"[۸۲].
- ابن حجر: "ثابت بن هرمز الكوفي أبو المقدام الحداد، مشهور بكنيته، صدوق يهم"[۸۳].
- ابن ماکولا: "وأما حداد... فهو أبو المقدام ثابت بن هرمز الحداد...، وابنه عمرو بن ثابت"[۸۴].
- خلیفة بن خیاط: "ومن ربيعة بن نزار...، وثابت الحداد أبو المقدام من بني عجل بن لجيم بن صعب بن علي بن بكر بن وائل مولى لهم"[۸۵].[۸۶]
تحقیق
چنانکه گذشت، منشأ تضعیف راوی از سوی بعضی رجالیان شیعه، انحراف عقیدتی و بتری بودن وی بوده است که در مباحث قبل نقد شد و دلیل دیگری بر تضعیف راوی اقامه نشده است؛ لکن با توجه به سکوت نجاشی از جرح و تضعیف وی و قرار گرفتن نامش در سند روایت کتاب کامل الزیارات، به وثاقت یا دست کم، حسن حال وی حکم داده میشود[۸۷].[۸۸]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۲۳۲، (ح۴۲۲)، ص۲۳۶، (ش ۴۲۹) و ص۳۹۰، (ش (۷۳۳)؛ رجال النجاشی، ص۱۱۶، ش۲۹۸؛ رجال الطوسی، ص۱۱۰، (ش ۱۰۸۲)، ص۱۲۹، (ش ۱۳۰۶) و ص۱۷۳، (ش ۲۰۴۶)؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلّی)، ص۲۰۹، ش۱؛ إیضاح الاشتباه، ص۱۲۶، ش۱۲۱؛ الرجال (ابن داود)، ص۷۸، (ش ۲۷۹)، ص۴۳۳، (ش ۸۵) و ص۵۳۳؛ منهج المقال، ج۳، ص۱۲۶، ش۹۲۹؛ تعلیقة علی منهج المقال، ص۱۰۱؛ نقد الرجال، ج۱، ص۳۱۶، ش۸۵۴؛ مجمع الرجال، ج۱، ص۲۹۶ و ۲۹۸، ج۷، ص١٠٠؛ جامع الرواه، ج۱، ص۱۳۴، (ش۱۰۶۷) و ص۱۳۹، (ش۱۰۹۰)، ج۲، ص۴۱۹، ش۳۱۵۳؛ الرجال (الحر العاملی)، ص۷۴، ش۲۵۶؛ الوجیزة فی الرجال، ص۴۱، ش۳۲۰؛ منتهی المقال، ج۲، ص۱۹۱، (ش۵۰۲) و ص۱۹۹، (ش۵۰۷)، ج۷، ص۲۵۶، ش۳۸۲۳؛ عدة الرجال، ج۱، ص۳۲۶؛ توضیح المقال، ص۲۱۵؛ بهجة الآمال، ج۲، ص۴۶۹؛ تنقیح المقال، ج۱۳، ص۳۳۸، ش۳۴۴۰؛ أعیان الشیعه، ج۴، ص۵؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۸۹، (ش۱۹۴۲) و ص۳۰۵، (ش ۱۹۷۸)؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۷۷، (ش۲۳۱۴) و ص۸۵، (ش۲۳۴۰)؛ قاموس الرجال، ج۲، ص۴۴۲، (ش ۱۲۶۳) و ص۴۷۰، (ش۱۲۸۸). ب. منابع سنّی: الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۲۸؛ تاریخ ابن معین (الدوری)، ج۱، ص۳۹۷، ش۲۶۹۰؛ العلل (ابن حنبل)، ج۳، ص۹۶، ش۴۳۵۵؛ التاریخ الکبیر، ج۲، ص١٧١، ش۲۰۹۴؛ الجرح والتعدیل، ج۲، ص۴۵۹، ش۱۸۵۴؛ تاریخ اسماء الثقات، ص۵۳، ش۱۴۸؛ إکمال الکمال، ج۲، ص۴۰۳؛ تهذیب الکمال، ج۴، ص۳۸۰، ش۸۳۳؛ الکاشف، ج۱، ص۲۸۳، ش۷۰۰؛ میزان الإعتدال، ج۱، ص۳۶۸، ش۱۳۷۷؛ طبقات خلیفه، ص۲۷۳؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۴۸، ش۸۳۴؛ تهذیب التهذیب، ج۲، ص۱۵، ش۲۵؛ لسان المیزان، ج۲، ص۷۹؛ الأنساب (سمعانی)، ج۲، ص۱۸۲.
- ↑ «من چیزی میبینم که شما نمیبینید، من از خداوند میهراس» سوره انفال، آیه ۴۸.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۳۵۶ - ۳۵۷ به گزارش از تفسیر العیاشی، ج۲، ص۶۵، ح۷۰.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 137-138.
- ↑ علامه حلّی در ضبط نام راوی نوشته است: ثابت - بالثاء المنقطة فوقها ثلاث نقط - بن هرمز: بضم الهاء، و اسکان الراء، و ضم المیم و الراء أخیراً، أبو المقدام الحداد: بالحاء المهملة، والدالین المهملتین. (إیضاح الإشتباه، ص۱۲۶، ش۱۲۱).
- ↑ ر.ک: الأمالی (صدوق)، ص۲۱۰، ح۱؛ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۵۷.
- ↑ ر.ک: المحاسن، ج۱، ص۲۹۵، ح۴۶۲؛ الکافی، ج۳، ص۱۸۸، ح۶.
- ↑ ر.ک: تفسیر القمی، ج۱، ص۳۶.
- ↑ ر.ک: بحار الأنوار، ج۵، ص۲۳۷، ح۱۶.
- ↑ ر.ک: من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۵۴۴.
- ↑ در تفسیر کنز الدقائق با عنوان ثابت بن هرمز روایتی نقل نشده است، بلکه آنچه نقل گردیده با عنوان عمرو بن أبیالمقدام عن أبیه بوده است، از این رو مناسب است شرح حال او ذیل همین عنوان یاد شود.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۱۶، ش۲۹۸
- ↑ شاید به جهت عدم دسترسی به اثر علمی راوی بوده، چون موضوع الفهرست شیخ طوسی مانند فهرست نجاشی به یادکرد راویان صاحب اثر اختصاص دارد؛ یا اینکه کتاب را از پسر دانسته که از پدر نقل کرده است، چنانکه علامه شوشتری چنین عقیده دارد: {{عربی|و الفهرست لم یعنون إلا ابنه، و وجهه: أنه فهم کون الکتاب إنما للإبن، رواه عن أبیه. (قاموس الرجال، ج۲، ص۴۷۴).
- ↑ الحداد: بفتح الحاء المهملة والألف بين الدالين المهملتين أولاهما مشددة، هذه النسبة إلي بيع الحديد و شرائه و عمله، و جماعة من أهل العلم اشتهروا بهذا الإسم لأن واحدا من آبائهم و أجدادهم كانوا يعملون الأشياء الحديدية، و المشهور بهذه النسبة،...، و من القدماء أبو المقدام ثابت بن هرمز الحداد.... (الأنساب سمعاني)، ج۲، ص۱۸۱).
- ↑ تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۴۸، ش۸۳۴.
- ↑ تقریب التهذیب، ج۲، ص۴۷۳.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۴، ص۳۸۰، ش۸۳۳.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۳۴، ص۳۱۵، ش۷۶۴۷.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 138-140.
- ↑ رجال البرقی، ص۹: الحذّاء [الحداد] و هو ابن أبی المقدام بن هرم [هرمز] الفارسی و ص۱۶: عمرو بن أبی المقدام، و اسم أبی المقدام ثابت.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۱۶، ش۲۹۸: روی نسخة عن علی بن الحسین(ع).
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۱۰، ش۱۰۸۲: ثابت بن هرمز الفارسی أبو المقدام العجلی الحداد، مولی بنی عجل.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۷۳، ش۲۰۴۶: ثابت بن هرمز العجلی، أبو المقدام الکوفی.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۲۹، ش۱۳۰۶: ثابت بن هرمز العجلی، أبو المقدام الکوفی.
- ↑ بگو: بیایید تا آنچه را خداوند بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم: اینکه چیزی را شریک او نگیرید و به پدر و مادر نیکی کنید و فرزندانتان را از ناداری نکشید؛ ما به شما و آنان روزی میرسانیم؛ و زشتکاریهای آشکار و پنهان نزدیک نشوید و آن کس را که خداوند (کشتن او را) حرام کرده است جز به حق مکشید؛ این است آنچه شما را به آن سفارش کرده است باشد که خرد ورزید سوره انعام، آیه ۱۵۱.
- ↑ تفسیر العیاشی، ج۱، ص۳۸۳، ح۱۲۴.
- ↑ کامل الزیارات، ص۲۷۰، ح۱۳.
- ↑ الخصال، ص۴۰۴ - ۴۰۵، ح۱۱۶.
- ↑ ر.ک: الموسوعة الرجالیه، ج۴، ص۸۲.
- ↑ ر.ک: تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۴۸، ش۸۳۴. (اختلاف دیدگاه در تعیین طبقه راوی به اختلاف در ملاک برمیگردد. (ر.ک: الموسوعة الرجالیه، ج۱، مقدمه کتاب؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۲۴ – ۲۵)).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 141-143.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۴، ص۳۸۰، ش۸۳۳؛ المحاسن، ج۱، ص۲۹۵، ح۴۶۲؛ الإمامة و التبصره، ص۱۳۲، ح۱۴۱؛ الأمالی (صدوق)، ص۷۵، ح۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۶، ح۳۲۴۳؛ تفسیر العیاشی، ج۲، ص۶۶، ح۷۶؛ تهذیب الأحکام، ج۳، ص۲۵۳، ح۱۹؛ تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۱۱۱، ش۷۰۹۵؛ مسند أحمد، ج۶، ص۳۵۵؛ السنن الکبری (بیهقی)، ج۸، ص۱۰۱.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۹، ص۴۸، ش۵۶۴۷؛ الکافی، ج۲، ص۲۳۶، ح۲۴؛ سنن النسائی، ج۱، ص۱۵۴؛ مسند احمد، ج۱، ص۱۰۱؛ المصنف، ج۸، ص۶۴، ش۳۰۷؛ تهذیب الکمال، ج۴، ص۳۸۰، ش۸۳۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 143.
- ↑ رجال الکشّی (إختیار معرفة الرجال)، ص۲۳۳، ش۴۲۲.
- ↑ رجال الکشّی (إختیار معرفة الرجال)، ص۳۹۰، ش۷۳۳.
- ↑ مصحّف الحکم بن عتیبة.
- ↑ و الظاهر أنه سالم بن أبی حفصة (مح). (جامع الرواه، ج۱، ص۳۴۸).
- ↑ و برخی از مردم میگویند: به خداوند و روز واپسین ایمان آوردهایم با آنکه آنان مؤمن نیستند سوره بقره، آیه ۸.
- ↑ رجال الکشّی (إختیار معرفة الرجال)، ص۲۴۰ - ۲۴۱، ش۴۳۹.
- ↑ ر.ک: الکافی، ج۸، ص۲۷۰، ح۳۹۸؛ تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۰۰، ح۱۵۱.
- ↑ تعلیقة علی منهج المقال، ص١٠١.
- ↑ تهذیب المقال، ج۴، ص۳۰۸.
- ↑ تهذیب المقال، ج۱۳، ص۳۴۴، ش۳۴۴۰: إنه کان فی أول أمره بتریا، لما نقله من احتجاج العامة؛ ثم لما وصل إلی محضر أبی جعفر(ع) و استفسر عن حجتهم، و بیّن(ع) فساد حجتهم عدل إلی الحق.
- ↑ قاموس الرجال، ج۲، ص۴۷۱ - ۴۷۳، ش۱۲۸۸: کلام الکشّی ظاهر فی بقائه أبدا... و سکوتهما عن مذهبه ظاهر فی عامیته، و مؤید لقول الکشّی.
- ↑ قاموس الرجال، ج۲، ص۴۷۴.
- ↑ دیدگاه رجالیان سنّی در بحث جایگاه حدیثی راوی یاد میشود.
- ↑ تهذیب المقال، ص۳۱۰.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 144-146.
- ↑ مقصود راوی مورد بحث ثابت بن هرمز است.
- ↑ رجال النجاشی، ص۳۶۰، ش۹۶۶
- ↑ و محمد جز فرستادهای نیست که پیش از او (نیز) فرستادگانی (بوده و) گذشتهاند؛ آیا اگر بمیرد یا کشته گردد به (باورهای) گذشته خود باز میگردید؟ و هر کس به (باورهای) گذشته خود باز گردد هرگز زیانی به خداوند نمیرساند؛ و خداوند سپاسگزاران را به زودی پاداش خواهد داد سوره آل عمران، آیه ۱۴۴.
- ↑ برخی از آن پیامبران را بر برخی دیگر برتری دادیم؛ از ایشان یکی آن است که خداوند با وی سخن گفت و پایگاههای ۱ برخی از ایشان را بالا برد. و ما به عیسی پسر مریم، برهانها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس پشتیبانی کردیم و اگر خداوند میخواست پس از آنان کسانی که این برهانها (ی روشن) به آنان رسید، با هم جنگ نمیکردند ولی اختلاف ورزیدند و برخی از ایشان مؤمن و برخی کافر شدند و اگر خداوند میخواست با یکدیگر به پیکار بر نمیخاستند اما خداوند آنچه بخواهد، همان میکند سوره بقره، آیه ۲۵۳.
- ↑ الکافی، ج۸، ص۲۷۰، ح۳۹۸؛ نیز ر.ک: تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۰۰، ح۱۵۱.
- ↑ و محمد جز فرستادهای نیست که پیش از او (نیز) فرستادگانی (بوده و) گذشتهاند؛ آیا اگر بمیرد یا کشته گردد به (باورهای) گذشته خود باز میگردید؟ و هر کس به (باورهای) گذشته خود باز گردد هرگز زیانی به خداوند نمیرساند؛ و خداوند سپاسگزاران را به زودی پاداش خواهد داد سوره آل عمران، آیه ۱۴۴.
- ↑ برخی از آن پیامبران را بر برخی دیگر برتری دادیم؛ از ایشان یکی آن است که خداوند با وی سخن گفت و پایگاههای ۱ برخی از ایشان را بالا برد. و ما به عیسی پسر مریم، برهانها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس پشتیبانی کردیم و اگر خداوند میخواست پس از آنان کسانی که این برهانها (ی روشن) به آنان رسید، با هم جنگ نمیکردند ولی اختلاف ورزیدند و برخی از ایشان مؤمن و برخی کافر شدند و اگر خداوند میخواست با یکدیگر به پیکار بر نمیخاستند اما خداوند آنچه بخواهد، همان میکند سوره بقره، آیه ۲۵۳.
- ↑ الکافی، ج۸، ص۲۷۰، ح۳۹۸؛ نیز ر.ک: تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۰۰، ح۱۵۱.
- ↑ الأصول الستة عشر، ص۱۶.
- ↑ المحاسن، ج۲، ص۳۹۱، ح۳۱.
- ↑ الکافی، ج۳، ص۱۸۸، ح۶.
- ↑ الأمالی (صدوق)، ص۲۵، ح۲.
- ↑ کمال الدین، ج۱، ص۲۰۴، ح۱۴.
- ↑ آنچه خداوند از (داراییهای) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و پیامبر و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد و آنچه پیامبر به شما میدهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز میدارد دست بکشید و از خداوند پروا کنید که خداوند، سخت کیفر است سوره حشر، آیه ۷.
- ↑ تأویل الآیات الظاهره، ص۶۵۲.
- ↑ کامل الزیارات، ص۳۲۱، ح۱۰.
- ↑ الأمالی (مفید)، ص۳۳، ح۸.
- ↑ آنگاه آدم از پروردگارش کلماتی فرا گرفت و (پروردگار) از او در گذشت که او بسیار توبهپذیر بخشاینده است سوره بقره، آیه ۳۷.
- ↑ الأمالی (صدوق)، ص۷۵ - ۷۶، ح۲.
- ↑ التحصین (سید بن طاووس)، ص۵۶۷ – ۵۶۸.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 146-153.
- ↑ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلّی)، ص۲۰۹، ش۱.
- ↑ الرجال (ابن داود)، ص۷۸، ش۲۷۹.
- ↑ الرجال (ابن داود)، ص۴۳۳، ش۸۵. عبارت فی بعض نسخ الفهرس صحیح نیست؛ زیرا شیخ طوسی در الفهرست از راوی یاد نکرده، بلکه در الرجال عنوان کرده است.
- ↑ الوجیزة فی الرجال، ص۴۱، ش۳۲۰.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱۳، ص۳۴۴، ش۳۴۴۰.
- ↑ تاریخ ابن معین (الدوری)، ج۱، ص۳۷۷ - ۳۷۸، ش۲۵۵۲.
- ↑ العلل، ج۳، ص۹۶، ش۴۳۵۵.
- ↑ الجرح والتعدیل، ج۲، ص۴۵۹، ش۱۸۵۴.
- ↑ الثقات، ج۶، ص۱۲۴.
- ↑ الکاشف، ج۱، ص۲۸۳، ش۷۰۰.
- ↑ میزان الإعتدال، ج۱، ص۳۶۸، ش۱۳۷۷.
- ↑ تاریخ الإسلام، ج۸، ص۳۲۵
- ↑ تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۴۸، ش۸۳۴. ابن حجر عسقلانی برای جایگاه حدیثی راوی، به مراتبی باور داشته و آنها را در دوازده مرتبه مرتّب کرده و نوشته است: انحصر لی الکلام علی أحوالهم فی اثنتی عشرة مرتبة،...، فأولها: الصحابة: فأصرح بذلک لشرفهم. الثانیة: من أکد مدحه: إما بأفعل کأوثق الناس، أو بتکریر الصفة لفظا کثقة ثقة، و معنی: کثقة حافظ؛ الثالثة: من أفرد بصفة، کثقة، أو متقن، أو ثبت، أو عدل. الرابعة: من قصر عن درجة الثالثة قلیلا و إلیه الإشارة بصدوق، أو لا بأس به، أو لیس به بأس. الخامسة: من قصر عن (درجة) الرابعة قلیلا، و إلیه الإشارة بصدوق، سیئ الحفظ، أو صدوق یهم، أو له أوهام، أو یخطئ، أو تغیّر بأخرة، و یلتحق بذلک من رمی بنوع من البدعة: کالتشیع، و القدر، و النصب و الارجاء، والتجهم مع بیان الداعیة من غیره،.... (تقریب التهذیب، ج۱، ص۸) از بررسی موارد استعمال کلمه یهم در این کتاب و سایر کتب رجالی اهل سنّت، برداشت میشود که مراد مصنّف از این کلمه، خطا و اشتباه و توهّم راوی در نقل حدیث است.
- ↑ إکمال الکمال، ج۲، ص۴۰۳.
- ↑ طبقات خلیفه، ص۲۷۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 153-155.
- ↑ «حَدَّثَنِي أَبُو الْعَبَّاسِ الْكُوفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْعُصْفُرِيِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ: خَلَقَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَرْضَ كَرْبَلَاءَ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ الْكَعْبَةَ بِأَرْبَعَةٍ وَ عِشْرِينَ أَلْفَ عَامٍ وَ قَدَّسَهَا وَ بَارَكَ عَلَيْهَا فَمَا زَالَتْ قَبْلَ خَلْقِ اللَّهِ الْخَلْقَ مُقَدَّسَةً مُبَارَكَةً وَ لَا تَزَالُ كَذَلِكَ حَتَّى يَجْعَلَهَا اللَّهُ أَفْضَلَ أَرْضٍ فِي الْجَنَّةِ وَ أَفْضَلَ مَنْزِلٍ وَ مَسْكَنٍ يُسْكِنُ اللَّهُ فِيهِ أَوْلِيَاءَهُ فِي الْجَنَّةِ». (کامل الزیارات، ص۲۶۸، ح۴).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 156.