جابر بن یزید جعفی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث جابر بن یزید جعفی است. جابر بن یزید جعفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جابر بن یزید جعفی در علوم قرآنی - جابر بن یزید جعفی در معارف و سیره حسینی - جابر بن یزید جعفی در تراجم و رجال - جابر بن یزید جعفی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

جابر از طایفه ریشه‌دار و قدیمی جعفی (شاخه ای از قبیله بزرگ مذحج) و از دانشمندان بزرگ شیعه است. تعصب وی در تشیع و منزلت ویژه‌اش نزد اهل بیت(ع) بر کسی پوشیده نیست. به همین جهت، برخی او را نکوهش کرده و از (سبئیّه) یعنی اصحاب عبداللّه بن سبا دانسته‌اند. او از عنفوان جوانی دل‌بسته دانش علوی بود و بدین جهت بار سفر بست و برای فراگیری علم به مدینه آمد و به محضر امام باقر(ع) بار یافت و از گنجینه‌های حدیث، فقه و ادب باقری گوهرهای فراوانی گرفت تا آنجا که در مسجد کوفه می‌‌نشست و دیگران از حدیث و علم‌اش بهره‌مند می‌‌شدند و محدثانی چون: سفیان ثوری و شعبه برای همین منظور به خانه‌اش می‌‌آمدند.

او دارای کتاب‌هایی چون: کتاب التفسیر، کتاب الفضائل، کتاب الجمل، کتاب صفین و اصل یا جامع روایی است.

او را از راویان و از اصحاب سرّ امام باقر و امام صادق ذکر کرده‌اند. از وی نقل کرده‌اند که از امام باقر(ع) هفتاد هزار حدیث آموختم. به آن حضرت گفتم: مرا از تعلیم اسرار خود گران بار ساختید. گاهی بدان، سینه‌ام تنگ می‌‌شود و چون دیوانگان می‌‌گردم. فرمود: هر گاه چنین شدی به صحرا برو و گودالی حفر کن و سرت را در آن فرو کن و بگو که این مطالب را محمد بن علی بر من روایت کرده است. و نیز امام باقر(ع) در ضمن حدیثی او را مؤمن آزموده ای می‌‌داند که حامل احادیث اهل بیت است. از مفضل بن عمر روایت است که امام صادق(ع) درباره جابر فرمود: مکانت او نزد ما بسان منزلت سلمان نزد پیامبر(ص) است. و نیز فرمود: خدا رحمت کند جابر جعفی را که روایت‌اش از ما درست و تمام است. فرومایگان را به احادیث وی روایت مکنید که آن را تباه می‌‌کنند.

چنان که گذشت، جابر کانون نشر حدیث و دانش در کوفه بود. به شعبه گفتند: چرا از جابر روایت می‌‌کنی پاسخ داد: او احادیثی دارد که نمی‌توان از آن گذشت. ذهبی می‌‌نویسد: او به رغم تشیّع و ضعف‌اش، یکی از کانون‌های دانش بود. در میان اهل سنت، دو دیدگاه متفاوت در باره جابر به چشم می‌‌خورد. از طرفی سفیان ثوری، شعبه، زهیر بن معاویه، وکیع و ابن شیبه او را موثق، پارسا و راست گوترین مردم معرفی کرده‌اند. ابن عدی تصریح می‌‌کند که حدیث او بسامان است و مردم از وی روایت حدیث کرده‌اند و همه سخن در سرزنش جابر آن است که او به رجعت علی بن ابی طالب(ع) باور دارد. یعقوب بن شیبه گفته است: کسی جز (زائده) حدیث جابر را ترک نکرده است و او مردی است که در حدیث‌اش اضطراب است. ابوحاتم از سفیان ثوری نقل می‌‌کند که: جابر در روایت حدیث، پرهیزکار است و از شعبه روایت می‌‌کند که: جابر راست گوست.

از سوی دیگر ابوحنیفه، شعبی، یحیی بن معین، ابو زرعه، ابن سعد، ابن جارود، ابن قتیبه، نسائی، مسلم، ذهبی و ابن حجر او را به دروغ گویی نسبت داده و یا تضعیف کرده‌اند.

همان گونه که از ابن عدی نقل کردیم و تلویحاً از تضعیف ذهبی و ابن حجر نیز معلوم می‌‌شود، عمده یا همه ضعف جابر به تشیّع (رفض) و ایمانش به رجعت برمی گردد وگرنه او در مقام روایت، راست گو، امین و پرهیزکار است. سید محسن امین پس از اشاره به نکوهش‌های مُسلِم در آغاز کتاب صحیحش، همه آنها را در این دو چیز خلاصه می‌‌کند و سپس در توضیح معنای رجعت، به نقل سید مرتضی چنین می‌‌نویسد: خدای بلند مرتبه به هنگام ظهور مهدی موعود(ع) گروهی از دوستان و شیعیان اهل بیت را با شماری از دشمنان‌شان به این جهان بازمی‌گرداند. این معنا در اخبار و روایات آمده است. کسانی که این روایات را تمام می‌‌دانند به رجعت ایمان می‌‌آورند وگر نه می‌‌توانند به آن معتقد نباشند، لکن رجعت ذاتاً یک امرِ ممکن است و محال شمردن آن مانند تردید در معاد و انکار قیامت است.

از دانشمندان شیعی، شیخ مفید او را در شمار فقها و بزرگان فتوا و اصول و صاحب تألیفاتی می‌‌داند که راهی برای نکوهش و جرح شان نیست. شیخ طوسی در رجال او را از اصحاب امام باقر و امام صادق دانسته و در الفهرست او را صاحب اصل و جامع روایی می‌‌داند. ابن شهر آشوب او را از اصحاب خاص امام صادق(ع) شمرده است. علامه حلی در خلاصه از ابن عقده روایت می‌‌کند: امام صادق(ع) وی را راست‌گو معرفی کرده است. سپس می‌‌نویسد: ابن غضائری او را توثیق کرده است.

مامقانی او را در اوج جلالت و عظمت می‌‌داند. سید محسن امین به تشیّع و وثوق و راست گویی‌اش تصریح می‌‌کند. آیة الله خوئی می‌‌نویسد: به گواهی ابن قولویه علی بن ابراهیم، شیخ مفید، ابن غضائری و پیش از اینها به مقتضای روایت صحیح از امام صادق، جابر جعفی ثقه و راست گوست. وی از کسانی چون: امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، حارث بن مسلم، خیثمه بصری، سالم بن عبدالله بن عمر، طاووس بن کیسان، عامر بن شراحیل شعبی، ابوطفیل، عکرمه مولای ابن عباس، شعبی و مجاهد روایت کرده است. و از وی کسانی چون: سفیان ثوری، شعبة بن حجاج، زهیر بن معاویه، سفیان بن عیینه، شریک بن عبدالله، ابو عوانه و اسرائیل بن یونس روایت کرده‌اند.

او که از طبقه پنجم تابعین است، روایاتش در برخی جوامع روایی اهل سنت مانند: سنن ترمذی، ابن ماجه و ابو داوود آمده است، چنان که روایات زیادی از وی در میان منابع روایی شیعه نیز نقل شده است .

جابر از امام باقر(ع) نقل می‌‌کند که: حدیث ما اهل بیت، سخت و عمیق و درکش برای اذهان ضعیف، دشوار است. به ژرفای آن نرسد مگر پیامبر یا فرشته مقرب یا مؤمنی آزموده. اگر چیزی از ما به تو رسید و فهم کردی خدا را بستای و اگر درک آن بر تو گران آمد، فهمش را به خود ما اهل بیت واگذار و چون و چرا مکن که این شرک است. وفات او را در سال‌های ۱۲۸.۱۲۷و ۱۳۲ﻫ.ق دانسته‌اند، لکن مشهور آن است که جابر به سال ۱۲۷ یا ۱۲۸ﻫ.ق در عصر امام صادق(ع)بدرود حیات گفت.

منابع

1. عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲