دیدگاه مفسران درباره ختم نبوت چیست؟ (پرسش)
| دیدگاه مفسران درباره ختم نبوت چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ ختم نبوت |
| مدخل بالاتر | ختم نبوت |
| مدخل اصلی | ختم نبوت در علوم قرآنی |
| مدخل وابسته | نبوت |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
دیدگاه مفسران درباره ختم نبوت چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث ختم نبوت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی ختم نبوت مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه در کتاب «کلام نوین اسلامی ج۲» در این باره گفته است:
«مفسران سرشناس از اهل سنت و شیعه در تفاسیر خود ذیل آیه چهلم سوره احزاب، به تبیین و توضیح معنای ختم نبوت پرداخته‌اند. بیشتر مفسران اهل سنت در توضیح معنای ختم نبوت، این روایت نبوی را ذکر کردهاند که مَثَل من نسبت به نبوت، مَثَل آخرین خشت یک ساختمان است که با بر جای خود نهادن آن، کار عمارت آن ساختمان به پایان و کمال می‌رسد. بدین ترتیب پیامبر اسلام(ص) آخرین فرستاده از سلسله انبیای الهی است[۱].
همین معنا در تفاسیر شیعه نیز بیان شده است. عروسی حویزی در ذیل آیه چهلم سوره احزاب معنای یاد شده را بیان کرده است[۲]. علامه طباطبائی علاوه بر بیان شأن نزول آیه چهلم سوره احزاب، به مراد از خاتمیت ایشان اشاره کرده و می‌گوید: "رسالت با ختم نبوت پایان یافته و چون قرآن پیامبر اسلام(ص) را ختم النبیین خوانده، این معنا به دست می‌آید که ایشان خاتم رسولان نیز می‌باشد؛ زیرا نبوت، شرط مقدم بر رسالت است و با ختم نبوت، رسالت نیز ختم می‌شود. آیه به این نکته لطیف نیز اشاره دارد که ارتباط پیامبر با مسلمانان، رسالت و نبوت است همان شأنی که به فرمان خدای تعالی برقرار شده بود."[۳].
ادعا یا پذیرش ظهور پیامبری پس از پیامبر اسلام(ص) در اسلام، به معنای انکار ضروری دین و نفی سخن صریح خدای تعالی می‌باشد[۴].
محمد جواد مغنیه علاوه بر بیان اتفاق نظر مسلمانان بر خاتمیت پیامبر اسلام(ص) می‌نویسد: " هر که خاتمیت پیامبر اسلام(ص) را انکار کند؛ مسلمان نیست و هر که ادعای نبوت کند؛ باید کشته شود. وی در بیان دلیل ختم نبوت با پیامبر اسلام(ص) دلیلی غیر از صرف آیه و روایت ذکر کرده و در بیانی تحلیلی و با استفاده از برخی آیات می‌گوید: قرآن کریم ﴿تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ﴾[۵] است و از هیچ چیزی که لازمه هدایت و ارشاد مردم به سوی مصالحشان باشد، غفلت نورزیده ﴿مَّا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِن شَيْءٍ﴾[۶] و همه لوازم و شرایط هدایت و رشد و کمال انسان را در بر دارد. بنابراین نبی و دین دیگری برای هدایت و ارشاد انسان لازم نیست؛ بنابراین پیامبر اسلام آخرین پیامبر و اسلام آخرین دین الهی است؛ زیرا هیچ خبر جدیدی برای هدایت انسان‌ها نیست و هر چه بوده توسط پیامبر اسلام ابلاغ شده است[۷].
قرآن به ویژگی خاتمیت، از ابعاد دیگری نیز نگریسته و پیامبر اسلام(ص) را رسولی برای همه بشریت می‌داند: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاَّ كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا﴾[۸] هشدار ایشان خطاب به همه انسان‌ها است: ﴿تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا﴾[۹] پیامبر اسلام(ص) مظهر رحمت حق تعالی بر همه جهانیان است: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ﴾[۱۰]. در میان انبیای الهی هیچ کس دارای این ویژگی نبوده است.
همچنین یکی از علامات مهم جهان شمولی و جاودانگی اسلام و قرآن -که از ملزومات خاتمیت است-تحدی عامی است که قرآن انجام داده است. قرآن به صراحتجن و انس را به مبارزه و به ناتوانی آنان از ایجاد همانندی برای قرآن تصریح کرده است. آیات ۲۳ و ۲۴ سوره بقره می‌فرمایید: ﴿وَإِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُواْ شُهَدَاءَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنتُمْ صَادِقِينَ * فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ وَلَن تَفْعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ﴾[۱۱] و اگر درباره آنچه بر بنده خود (پیامبر) نازل کرده‌ایم شک و تردید دارید،دست کم یک سوره همانند آن بیاورید و گواهان خود را - غیر خدا- برای این کار، فراخوانید اگر راست می‌گویید؛ پس اگر چنین نکنید- که هرگز نخواهید کرد- از آتشی بترسید که هیزم آن، بدن‌های مردم (گنهکار) و سنگ‌ها (بت‌ها) است، و برای کافران، آماده شده است[۱۲].
خاتمیت در بیان برخی از مفسران بدین ترتیب تحلیل و تبیین شده است که ادامه وحی الهی بر اهل بیت(ع) نه تشریع ابتدایی، بلکه تفصیل اجمالی است که در قرآن بر پیامبر(ص) نازل شد و با تضمین خود حق تعالی: ﴿إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ﴾ [۱۳] ادامه یافت. خاتمیت پیامبر اسلام(ص) به سه ضلع قابل تحلیل است.خاتمیت خود آن حضرت در میان انبیا و مرسلین، خاتمیت کتاب ایشان در میان کتب آسمانی و خاتمیتشریعت ایشان در میان شرایع آسمانی الهی[۱۴].
مفسران دلایلی بر ختم نبوت به پیامبر اسلام(ص) ذکر کردهاند. از جمله اینکه پیامبری که پس از او پیامبری نیست؛ مهربان‌ترین پیامبر و برترین آنها در هدایت و ارشاد امت است. به عبارت دیگر هر پیامبری سهمی از شفقت و نصیحت را داراست اما برترین پیامبر، برترین درجه ممکن در شفقت و نصیحت را بر امت خویش دارد و او همان خاتم انبیا است؛ زیرا سهمی از شفقت و نصیحت و هدایت و ارشاد برای پیامبری پس از او باقی نمانده تا بعثت او به انجام برسد. در میان انبیا، بیشترین شفقت و رحمت به پیامبر اسلام(ص) اختصاص دارد. این معنا و مفاد این آیه است که: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ﴾ [۱۵]. از همین روست که ایشان خاتم رسل می‌باشد[۱۶] و با ایشان باب بعثت را مهر کردند[۱۷].
همچنین این دلیل در آراء مفسران دیده می‌شود که: پیامبر اسلام(ص) به برترین مرتبه از کمال و فضیلت رسید، همان مرتبه که برتر از آن جز خدای تعالی و صفات او نیست و هیچ کسی به کمال برتر از ایشان نایل نمی‌گردد؛ لذا وحی نازل بر ایشان کاملترین وحی و حاوی برترین حقایق و معارف است. پس کسی خبری جدید‌تر از پیام‌های رسول مکرم اسلام(ص) نخواهد آورد و بعثتی پس از بعثت ایشان اتفاق نخواهد افتاد[۱۸] این معنا نیز از تعبیر: ﴿تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ﴾[۱۹] به دست می‌آید: ﴿وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِم مِّنْ أَنفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَؤُلاء وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾[۲۰].[۲۱]
منبع‌شناسی جامع ختم نبوت
پانویس
- ↑ ابن کثیر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم، ج۳، ص۵۰۱ و ۵۰۲؛ آلوسی، تفسیر روح المعانی، ج۱۲، ص۴۶؛ مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، کتاب الفضائل، ج۸، ص۲۱ و ۲۳ ح ۲۲۸۶ و ۲۲۸۷؛ احمدبن حنبل، مسند احمد، ج۳، ص۱۳۴، ح۹۰۷۷ و ص۴۹۷، ح۱۱۳۴۳؛ متقی هندی، کنزالعمال، ج۱۳، ص۵۱۹، ح۳۷۳۳۹؛ بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع الصحیح، ج۴، ص۱۹۶، ح۳۵۳۴ و ۳۵۳۵.
- ↑ عبدالعلی جمهة العروسی الحویزی، نورالثقلین، ج۴، ص۲۸۴.
- ↑ طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان، ج۱۶، ص۳۲۵.
- ↑ ابی منصور عبدالقاهر تمیمی، اصول الدین، ص۱۶۲ و ۱۶۳؛ میمون بن محمد نسفی، بحرالکلام، ص۲۷۴.
- ↑ سوره نحل، آیه ۸۹.
- ↑ سوره انعام، آیه ۳۸.
- ↑ تفسیر الکاشف، ج۶، ص۲۲۵ و ۲۲۶؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، محمد صادقی، سوره احزاب، ج۲۲، ص۱۵۳ الی ۱۵۸.
- ↑ سوره سبأ، آیه ۲۸.
- ↑ سوره فرقان، آیه۱.
- ↑ سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۳ و ۲۴.
- ↑ سوره سبأ، آیه۲۸.
- ↑ سوره حجر، آیه ۹
- ↑ الفرقان، ج۲۲، ص۱۵۴ -۱۵۸.
- ↑ سوره انبیاء، آیه ۱۰۷
- ↑ تفسیر کبیر فخر رازی، ج۲۵، ۲۱۴؛ تفسیر روح المعانی، جزء۲۲، ص۴۶.
- ↑ روض الجنان، ج۱۵، ص۴۳۲.
- ↑ تفسیر الکاشف، ج۶، ص۲۲۵ و ۲۲۶.
- ↑ سوره نحل، آیه ۸۹.
- ↑ به یاد آورید روزی را که از هر امتی، گواهی از خودشان بر آنها برمی‌انگیزیم و تو را گواه بر آنان قرار می‌دهیم و ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز و مایه هدایت و رحمت و بشارت برای مسلمانان است. سوره نحل، آیه ۸۹.
- ↑ عبدالحسین خسروپناه، کلام نوین اسلامی ج۲، ص۲۸۳ تا ۲۸۷.