سوره ملک در علوم قرآنی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره ملک است. سوره ملک از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره ملک در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

«فرمانروایی و حکومت در دست خدای توانا است». سوره مُلک با این فراز شروع می‌شود و از خدا، توحید، خلقت زمین و آسمان و حیوانات، روز قیامت، پاداش و کیفر، و نعمت و نقمت خدا سخن می‌گوید. به مناسبت وجود واژه «مُلک» در آیه اول، سوره را «مُلک» نامیده‌اند.

غرض این سوره بیان عمومیت ربوبیت خدای تعالی برای تمامی عالم است، در مقابل مسلک وثنی‌ها که معتقدند برای هر یک از نواحی عالم ربی جداگانه است که یا از خیل فرشتگان است، و یا از مخلوقات دیگر، و خدای عز و جل رب همه عالم نیست، بلکه تنها رب آن ارباب است و بس.

و به همین جهت در این سوره بسیاری از نعمت‌های الهی از خلقت و تدبیر را نام می‌برد، چون در حقیقت ذکر این نعمت‌ها استدلالی است بر ربوبیت عامه الهی.

و نیز به همین مناسبت است که سخن را با کلمه تبارک آغاز کرده، چون این کلمه به معنای کثرت صدور برکات از ناحیه خدای عز و جل است، و نیز مکرر جناب ربوبی را به صفت رحمان که مبالغه در رحمت است، می‌ستاید؛ چون رحمت همان عطیه در قبال استدعای حاجتمند است، و در این سوره سخنی هم از انذار و تهدید آمده، و در آخر به مسأله حشر و قیامت منتهی می‌گردد.

و مضامین آیات آن به دو مسأله خلاصه می‌شود: یکی دعوت به اینکه یگانگی او در ربوبیت را بپذیرند، و دوم اینکه به معاد معتقد شوند. گفته شده این سوره به شهادت سیاق آیاتش در مکه نازل شده است.

ویژگی‌های سوره مُلک

1. به نظر بیش‌تر مکتب‌های تفسیری سی آیه و به شمارش مکی ۳۱ آیه، ۳۳۰ یا ۳۳۷ کلمه و ۱۳۰۰، ۱۳۱۳ یا ۱۳۵۰ حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، هفتاد و هفتمین و در مصحف شریف شصت و هفتمین سوره است.
3. پس از سوره طور و پیش از سوره حاقه و پیش از هجرت در مکه نازل شد و هیچ آیه مدنی ندارد.
4. از نظر کمّیّت، از سوره‌های مفصّل و از نوع طوال آن است که حدود نصف یک حزب را شامل می‌شود.
5. در این سوره نَسخی نیست.

مطالب مهم سوره ملک

1. مباحث خداشناسی و اوصاف و افعال الهی؛
2. آفرینش آسمان و زمین؛
3. مرگ و حیات، وسیله آزمایش الهی؛
4. معاد و حشر و نشر.

اسامی سوره مُلک

سوره ملک دارای پنج نام دیگر به شرح ذیل است:

1. تبارک: این سوره به نام اولین واژه آن یعنی «تبارک» نامگذاری شده است.
2. مانعه و منّاعه: «مانعه» یعنی بازدارنده، و «مناعه» یعنی بسیار بازدارنده. در روایتی از ابن عباس آمده است که پیامبر (ص) در شأن سوره ملک فرمودند: « هِىَ الْمَانِعَةِ، هِىَ الْمُنْجِيَةُ، تنجيه مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ » «سوره ملک برای کسی که آن را تلاوت و به‌آن عمل کند مانع عذاب قبر است و او را از آن عذاب نجات می‌دهد». با عنایت به مضمون روایت نبوی (ص) سوره ملک را «مانعه» و «مناعه» نیز نامیده‌اند.
3. منجیه: «منجیه» اسم فاعل از ریشه «نجاة» به معنای نجات‌دهنده است. کسی که سوره ملک را تلاوت و به‌آن عمل کند؛ براساس روایت ابن‌عباس از پیامبر (ص)، از عذاب قبر و جهنم نجات می‌یابد.
4. واقیه: «واقیه» از ماده «وقی» به معنای نگهدارنده و بازدارنده است. سوره ملک برای کسی که آن را تلاوت و به‌آن عمل کند بازدارنده از عذاب جهنم است؛ از این رو آن را «واقیه» نیز نامیده‌اند.
5. مجادله: «مجادله» مصدر «جادل» نوعی مناظره است که برای اظهار و روشن ساختن مطلب حق و واداشتن خصم به پذیرش آن صورت می‌پذیرد. چون سوره ملک در قیامت و در پیشگاه خداوند به مجادله و دفاع از قاری و تلاوت‌کننده این سوره می‌پردازد «مجادله» نیز نام گرفته است.

فضیلت سوره ملک

از رسول خدا (ص) روایت شده است: هر کس در شب سوره ملک را قرائت کند اجری مانند احیای شب قدر خواهد داشت. و خود آن حضرت هر شب پیش از خواب این سوره را قرائت می‌کردند. بر اساس روایتی دیگر ایشان فرموده‌اند: دوست دارم که سوره ملک در قلب هر مؤمنی باشد. همچنین فرمودند: بدانید سوره ملک از طرف قاری و صاحب این سوره در روز قیامت مجادله می‌کند و برای او طلب آمرزش و مغفرت می‌کند.

یکی از ارزش‌ها وبرتری‌های این سوره نجات دهندگی ان است. ابن عباس می‌گوید: مردی بر روی قبری نشست در حالی که نمی‌دانست آنجا قبری است، و سوره ملک را قرائت نمود، ناگاه صدایی بلند شنید که می‌گوید: این سوره نجات دهنده است. این مطلب را به عرض پیامبر خدا (ص) رساندند ایشان فرمود: این سوره نجات دهنده از عذاب قبر است.

امام باقر (ع) نیز در فضیلت این سوره فرمودند: سوره ملک، سوره مانعه است و مانع از عذاب قبر می‌شود و در تورات نیز سوره ملک نوشته شده است. هر کس در شب‌ها این سوره را قرائت نماید عملی زیاد و پاک و نیکو به جا آورده است. و از گروه غافلان نوشته نمی‌شود. من پس از نماز عشای خود به حالت نشسته آن را قرائت می‌کنم و پدرم امام سجاد (ع) در شب و روز این سوره را قرائت می‌کرد. هر کس آن را قرائت کند هنگامی که نکیر و منکر از جانب پاهایش وارد قبرش می‌شوند پاهایش به این دو فرشته می‌گویند: شما را به بالاتر از من راهی نیست زیرا این بنده خدا به روی ما ایستاده و سوره ملک را در هر شب و روز قرائت می‌کرد و اگر از جانب شکم و سینه‌اش بیایند به آنها گفته می‌شود که شما را به این بنده راهی نیست؛ زیرا او، سینه‌اش را جایگاه سوره ملک قرار داده است، و اگر نکیر و منکر از جانب سرش بیایند زبانش به آن دو می‌گوید: شما را به پایین‌تر از من راهی نیست زیرا این بنده خدا به وسیله من سوره ملک را هر شب و روز قرائت می‌کرد.

علاوه بر آنچه گذشت، آثار و برکات دیگری نیز برای این سوره در احادیث ذکر شده است، مثل: امان از هر بدی و آفت، شفاعت و دفع عذاب قبر، غفران برای اموات، و درد دندان.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی