شغل پیامبر خاتم

مقدمه

نخستین آگاهی ما درباره شغل پیامبر اکرم (ص) پیش از بعثت، برآمده از روایتی است که ابن اسحاق از ابوهریره نقل کرده است. بر اساس این روایت، رسول خدا (ص) در تاریخی نامعلوم به شغل شبانی پرداخته است. ابوهریره به نقل از پیامبر گوید: "هیچ پیامبری نبوده مگر آنکه گوسفند چرانده است". سپس گوید: از آن حضرت سؤال شد: شما نیز شبانی کرده‌اید؟ حضرت فرمود: "من نیز شبانی کرده‌ام"^[۱]. در روایت دیگری نیز آمده است: چون میان ساربانان و چوپانان بگو مگویی شد و ساربانان بر چوپانان تکبر کردند ^[۲] گوید: به ما چنین رسیده و خدا عالم است. حضرت فرمود: خداوند، موسی را به پیامبری برانگیخت، در حالی که گوسفند چرانی می‌کرد و داوود را مبعوث کرد و او نیز چوپان بود. من نیز وقتی به پیامبری رسیدم، چوپان گوسفندان خاندان خود در اجیاد (از محلات جنوبی مکه) بودم"^[۳]

حدیث شبانی کردن رسول خدا (ص) از طریق ابوهریره، در منابع گوناگون اهل سنت نقل شده است^[۴]، اما ابوهریره در برخی کتب تراجم، تضعیف شده و به دروغگویی متهم است^[۵].

گذشته از اتهام ابوهیره، شغل شبانی نزد اهل مکه شغل مناسبی نبود^[۶] و برخی ابن مسعود را با گفتن "يا رويعي الغنم" تحقیر می‌کردند^[۷]. از این‌رو، نسبت شغل چوپانی به رسول خدا (ص) پیش از بعثت، محل تردید و بی‌وجه است.

برخی، چوپانی پیامبر برای مکیان و سپری کردن او با گوسفندان را، تمرینی برای مدارا کردن با سرکشان، و فقر مالی ابوطالب را انگیزه این شبانی دانسته‌اند^[۸]. برخی نیز گفته‌اند: خداوند برای همه پیامبران مقرر کرده است در بخشی از زندگانی خود چوپانی کنند تا تواضع، شجاعت، مدارا و صبر با دیگران و کمک به افراد جامعه را از گوسفندان یاد بگیرند^[۹].

جعفر مرتضی عاملی^[۱۰] در پاسخ به کسانی که شبانی حضرت را تمرینی برای مدارا با مردم دانسته‌اند می‌نویسد: آیا در روحیه پیامبر، ظلم و غضب وجود داشت که نیازمند به تهذیب و اعتدال باشد؟ و بر فرض پذیرفتن، آیا مدرسه‌ای بهتر از این نبود؟ بعد از همه اینها، آیا این سخن، با قصه شکافتن سینه که نزد این طایفه مقبول است، منافات ندارد؟ مگر ظلم و خشونت، سهم شیطان نبود و جبرئیل با عمل جراحی، آن را از ریشه قطع نکرد؟ و آیا بر اساس روایات، مگر او از کودکی فرشته‌ای نداشت که وی را راهنمایی و اصلاح کند. جواد علی پس از نقل شبانی حضرت در قبیله بنی سعد و مکه می‌گوید: دست‌مزد او، قراریطی بود که اهل مکه به وی می‌پرداختند. بر اساس این گزارش، حضرت برای هر گوسفند، یک قیراط می‌گرفت که کمتر از درهم است^[۱۱].

جعفر مرتضی عاملی^[۱۲] ضمن تردید در داستان شبانی پیامبر گوید: قراریط، به مقداری از درهم و دینار تفسیر شده که با آن اشیای ناچیز خریداری می‌شد. بنابراین، ما تردید داریم که حضرت، در ازای چنین مزدی که حتی پیرزنان هم بدان رغبتی نشان نمی‌دهند، برای غیر خاندان خویش چوپانی کرده باشد. افزون بر اینکه یعقوبی^[۱۳] گفته است: پیامبر هرگز اجیر کسی نشد. آنچه بیشتر موجب تردید در این روایات می‌شود این است که پس از نقل داستان چوپانی آن حضرت، گفته می‌شود وی گوسفندان را به رفیق خود سپرد و برای تماشای جشن عروسی که در آن رقص و آواز بود به مکه رفت^[۱۴].

بنابراین، نمی‌توان روایت قابل اعتباری در منابع، در وجه انتساب چوپانی به آن حضرت به دست آورد و با اطمینان شغل چوپانی را درباره ایشان پذیرفت.

بر اساس برخی قرائن و روایات، رسول خدا (ص) پیش از بعثت به بازرگانی اشتغال داشته است و با توجه به توانگری و مهارت آن حضرت در تجارت و امانتداری او در مسائل مالی بوده که حضرت خدیجه نیز وی را همراه کاروان تجاری خویش به شام خدایه فرستاد. روایت و سخن ملاقات حضرت سائب بن سائب در فتح مکه با رسول خدا (ص) و سخن آن حضرت درباره سائب که فرمود: «مَرْحَباً بِأَخِي وَشَرِيكِي لَا يُدَارِي، وَلَا يُمَارِي »^[۱۵]؛ نیز مؤید همین معناست که آن حضرت پیش از بعثت، تنها به تجارت پرداخته است.^[۱۶]

جستارهای وابسته

منابع

محمدی، رمضان، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱

پانویس

↑ ابن هشام، ج۱، ص۱۷۶.
↑ ابن سعد، ج۱، ص:۱۰۱.
↑ بیهقی، سنن، ج۶، ص۳۹۶؛ ابن سعد، ج۱، ص۱۰۲.
↑ بخاری، ج۳، ص۴۸؛ زیلعی، ج۵، ص۲۸۰؛ بیهقی، سنن، ج۶، ص۱۱۸؛ هیثمی، ج۸، ص۲۹۱.
↑ ر. ک: ابوریه، شیخ المضیره ابوهریره، ص۴۴.
↑ ذهبی، سیر، ج۲، ص۶۳۲.
↑ واقدی، ج۱، ص۹۰؛ ابن هشام، ج۲،ص۲۸۹.
↑ زرگری نژاد، ص۱۸۲.
↑ ابوفارس، سیره، ص۱۱۴.
↑ جعفر مرتضی عاملی، ج۱، ص۱۳۷.
↑ ابن حجر، فتح، ج۴، ص۳۶۳.
↑ جعفر مرتضی عاملی، ج۱، ص۱۳۷.
↑ یعقوبی، ج۲، ص۲۱.
↑ ابن اسحاق، ص۷۹؛ طبری، ج۲، ص۳۴.
↑ ابن ابی شبیه، ج۸، ص۵۴۲؛ احمد بن حنبل، ج۳، ص۴۲۵.
↑ محمدی، رمضان، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۳۸-۳۹.

[1] ابن هشام، ج۱، ص۱۷۶.

[2] ابن سعد، ج۱، ص:۱۰۱.

[3] بیهقی، سنن، ج۶، ص۳۹۶؛ ابن سعد، ج۱، ص۱۰۲.

[4] بخاری، ج۳، ص۴۸؛ زیلعی، ج۵، ص۲۸۰؛ بیهقی، سنن، ج۶، ص۱۱۸؛ هیثمی، ج۸، ص۲۹۱.

[5] ر. ک: ابوریه، شیخ المضیره ابوهریره، ص۴۴.

[6] ذهبی، سیر، ج۲، ص۶۳۲.

[7] واقدی، ج۱، ص۹۰؛ ابن هشام، ج۲،ص۲۸۹.

[8] زرگری نژاد، ص۱۸۲.

[9] ابوفارس، سیره، ص۱۱۴.

[10] جعفر مرتضی عاملی، ج۱، ص۱۳۷.

[11] ابن حجر، فتح، ج۴، ص۳۶۳.

[12] جعفر مرتضی عاملی، ج۱، ص۱۳۷.

[13] یعقوبی، ج۲، ص۲۱.

[14] ابن اسحاق، ص۷۹؛ طبری، ج۲، ص۳۴.

[15] ابن ابی شبیه، ج۸، ص۵۴۲؛ احمد بن حنبل، ج۳، ص۴۲۵.

[16] محمدی، رمضان، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۳۸-۳۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]