علم معصوم به زمان و کیفیت مرگ افراد

این مدخل زیرشاخهٔ بحث علم معصوم است. مدخل مرتبط ندارد پرسش‌های مرتبط با این مدخل را ببینید

مقدمه

آیا علم به زمان و کیفیت مرگ خود و دیگران علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟

(پرسمان علم معصوم)

از جمله علومی که در روایات به ائمه(ع) نسبت داده شده، آگاهی از زمان و نحوه مرگ و پیش‌آمد‌ها ناگوار است. این علم که در اصطلاح احادیث "علم المنایا و البلایا" خوانده می‌شود، در روایات علوی زیاد به چشم می‌خورد، چنان‌که آن حضرت در ضمن یکی از خطبه‌های نهج البلاغه می‌فرماید: «از من بپرسید، پیش از آنکه مرا نیابید، بدان کس که جانم به دست اوست، نمی‌پرسید از چیزی که میان شما تا روز قیامت است، و نه از گروهی که صد تن را به راه راست می‌خواند و صد را موجب ضلالت است، جز آنکه شما را از آن آگاه می‌کنم، از آنکه مردم را بدان می‌خواند و آنکه رهبری‌شان می‌کند، و آنکه آنان را می‌راند، وآن جا که فرود می‌آیند، و آنجا که بار گشایند، و آنکه کشته شود از آنان، و آنکه بمیرد از ایشان خبر می‌دهم». در جای دیگر حضرت می‌‌فرماید: «از من بپرسید پیش از آنکه مرا از دست دهید، آیا نمی‌پرسید از کسی که از زمان فرارسیدن مرگ و حوادث ناخوشایند و علم نسب‌شناسی، آگاه است».

این علم نیز مانند سایر موارد، ویژه آن حضرت نیست بلکه دیگر اعضای اهل‌بیت(ع) از آن برخوردارند. بلکه بر اساس روایات نه تنها اهل‌ بیت(ع) میراث‌دار چنین علومی بودند، که آن حضرت دریچه‌های از این دانش را به روی برخی یاران خویش، هم چون رشید هجری نیز گشوده بود. و او نه تنها از زمان و چگونگی شهادت خود آگاه بود، بلکه بارها از زمان مرگ دیگران نیز پرده می‌گشود و حوادث چنان می‌شد که او خبرداده بود.

آگاهی از زمان مرگ و پیشامد‌های ناگوار، از اموری است که به طور عادی از انسان‌ها پنهان است. اعتقاد فعلی و رسمی شیعیان این است که ائمه(ع)، از چنین علمی به اذن الهی بهره‌مندند، شواهدی وجود دارد که این اعتقاد از سوی اصحاب ائمه(ع) نیز ابراز شده است. شاید نخستین کسی که این اعتقاد را اظهار نموده است، سلمان فارسی است. مطابق نقل، سلمان فارسی بعد از جریان تأسف بار سقیفه خطبه‌ای خواند که در آن به حقانیت امام علی(ع) و فضایل بی‌شمار آن حضرت اشاره نمود. در این خطبه می‌خوانیم: همانا علم منایا و بلایا و علم وصایا و فصل الخطاب در نزد علی(ع) است، همان‌گونه که نزد هارون بن عمران بود. در روایتی فصل الخطاب به دانستن زبان‌های مختلف تفسیر شده است.

در نقلی آمده است که اصبغ بن نباتهاز یاران نزدیک امام علی(ع) و دیگر اصحاب، امام(ع) را بارها دیده بودند که به افراد از زمان، چگونگی و سبب مرگ آنان خبر می‌‌داد. اصبغ بن نباته می‌گوید: هنگامی که فردی به خدمت امام(ع) می‌رسید، آن حضرت می‌فرمود: خودت را برای مرگ مهیا کن و بعد زمان دقیق بیماری و سبب آن و روز مرگ و حتی لحظه مرگ وی را به او خبر می‌داد. راوی می‌گوید: من این سخن اصبغ را برای امام باقر(ع) نقل کردم و گفتم: چرا شما چنین خبری به ما نمی‌دهید تا ما نیز آماده مرگ شویم؟ حضرت فرمود: این دری بود که پدرم علی بن الحسین آن را بست و تا زمان قیام قائم ما گشوده نخواهد شد. این نقل تاریخی نشان می‌دهد که یاران ائمه(ع)، چه در زمان امام علی(ع) و چه در زمان سایر ائمه، به برخورداری آنان از این علم، باور داشته‌اند.

شیخ صدوق در ذیل روایتی که مطابق آن امام رضا(ع) از زمان مرگ یکی از یارانش خبر داد، می‌گوید: «حضرت رضا(ع) این امور را از کتاب منایا که در نزد وی بود می‌دانست. در این کتاب مدت عمر هر یک از اهل‌بیت(ع) ثبت است و آن کتاب به طور موروثی از رسول خدا(ص) به امامان(ع) رسیده است. و از این جهت است که امیرالمؤمنین(ع) فرمود: "همانا علم منایا و بلایا و انساب و فصل الخطاب به من داده شده است".

این عبارت نشان می‌دهد که شیخ صدوق معتقد است ائمه(ع) از زمان مرگ اشخاص به واسطه کتابی که از رسول خدا(ص) به ایشان رسیده است، آگاه است.

منابع

1. عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی