علم لدنی در قرآن و حدیث به چه معنا به کار رفته است؟ (پرسش)

علم لدنی در قرآن و حدیث به چه معنا به کار رفته است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل بالاتر	غیب
مدخل اصلی	غیب در لغت
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

علم لدنی در قرآن و حدیث به چه معنا به کار رفته است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم غیب معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

پاسخ نخست

عظیمی

خانم زهرةالسادات میرترابی حسینی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «علم لدنی در قرآن و حدیث» در این‌باره گفته‌ است:

«ائمه معصومین (ع)، اصطلاحِ «علم لدنی» را در مقام بیان مراد و مقصود آیۀ شریفۀ ۶۵ سورۀ کهف بکار برده‌اند، و نیز در تعریف «علم» از نوری سخن به میان آورده‌اند که خداوند در دل هر کس بخواهد، قرار می‌دهد و مولا علی (ع)، از آن به «علم رفیع» یاد نمودند اما گاه در لابلای متون روایی، تعبیراتی خاص از «علم» -که گویا ناظر به «علم لدنی» و علمی ویژه است- به چشم می‌خورد. اما در اینجا چند نمونه را نقل کرده و قضاوت را به اهل علم، وا می‌گذاریم: «عن رسول الله (ص): «إنّ من العلم کهیئة المکنون، لا یعلمه إلّا العلماء بالله، فإذا نطقوا به لاینکره إلّا اهل الغرّة بالله»؛ عنه (ص): «لو خفتم الله خیفته لعلمتم العلم الذی لا جهل معه..»؛عنه (ص): «من تعلم فعمل علمه الله ما لم یعلم..». قریب به همین مضمون روایتی از اما باقر (ع) در دست است که فرمودند: «من عمل بما یعلم علّمه الله ما لایعلم». و نیز از امام جعفر صادق (ع) روایت شده که: «من عمل بما علم کفی ما لا یعلم». علاوه بر این، وجود تعابیر مشابه در بیانات ائمه (ع) در باب «حکمت» با آنچه راجع به علم حقیقی و ذاتی فرموده‌اند، این تصور را پدید می‌آورد که رابطۀ تنگاتنگی بین «حکمت» و «علم لدنی» وجود دارد و چه بسا از مفاد کلام آن بزرگواران جز مصداقی واحد در این خصوص، نتوان یافت. هر چند پذیرش این مطلب نیازمند غور و بررسی وسیع در متون روایی، و خارج از محدودۀ این نوشتار است، لکن ارائه شواهدی از روایات، تا حدّی که گویای منشأ این تصور و ادّعا باشد، ضروری به نظر می‌رسد. عن رسول الله (ص): «إن الله تبارک و تعالی خلق العقل من نور مخزون مکنون فی سابق علمه، الذی لم یطّلع علیه نبیٌّ مرسل و لا ملک مقرّب، فجعل العلم نفسه، و الفهم روحه، و الزهد رأسه، و الحیاة عینَیه، و الحکمة لسانه، و الرأفَة فمه، و الرّحمة قلبه..». . عنه (ص): «أنّ الله خلق الإسلام فجعل له عرصةٌ و جعل له نوراً و جعل له حصناً و جعل له ناصراً، فأمّا عرصته بالقرآن، و أمّا نوره فالحکمة، و أمّا حصنه فالمعروف، و أمّا أنصاره فأنا و أهل بیتی و شیعتنا..». عن الکاظم (ع): «إن الله خلق قلوب المؤمنین مطویّة مبهمة علی الإیمان، فإذا أرادَ استنارة ما فیها نضحها بالحکمة، و زرعها بالعلم، و زارعها و القیّم علیها ربّ العالمین»؛. عن الصادق (ع): «الحکمة ضیاءالمعرفة و میراث التقوی و ثمرة الصدق. و لو قلت: ما أنعم الله علی عبدٍ من عباده بنعمة أعظم و أنعم و أرفع و أجزل و أبهی من الحکمة لقلت صادقاً! قال الله عزّوجلّ: «یُوتِی الحِکمة من یشاءُ و من یوت الحکمة فقد اوتی خیرا کثیرا و ما یذکر الا اولوا الالباب» أی: «لا یعلم ما أودعت و هیّأت فی الحکمة إلّا من استخلصته لنفسی و خصصته بها. و الحکمة هی النجاة و صفة الحکیم الثبات عند أوائل الأمور و الوقوف عند عواقبها، و هو هادی خلق الله تعالی».

عن امیرالمؤمنین (ع): «إنّ الشّک و المعصیة فی النار، لیسا منّا و لا إلینا، وَ إنّ قلوب المؤمنین لمطویّة بالإیمان طیّاً فإذا أراد الله إنارة ما فیها فتحها بالوحی فزرع فیها الحکمة زارعها و حاصله‌ها». عنه (ع): «بالحکمة یکشف غطاء العلم». فی التوراة قال الله لموسی (ع): «عظّم الحکمة، فإنّی لا أجعل الحکمة فی قلب أحد إلّا و أردت أن أغفر له، فتعلّها ثم إعمل بها، ثمّ ابذلها، کی تنال بذلک کرامتی فی الدنیا و الآخرة». . در برخی روایات، از نوعی خاص از علم، به «علمِ باطن» تعبیر شده است که توجه به مضامین کلام معصومین (ع) در آنها، احتمال انطباق آن با آنچه قرآن آن را «علم لدنی» می‌خواند، را قوّت می‌بخشد و ما برای نمونه، دو روایت را برگزیده و نقل می‌نماییم. عن علی (ع) قال: «قال رسول (ص): «علمُ الباطن سِرٌّ من اسرار الله و حکم من حکم الله تعالی یقذف فی قلوب من یشاء من عباده». عنه قال: «لقد سبق إلی جنّات عدنٍ إلی أقوام ما کانوا بأکثر صلاةٍ و لاصیام و لا حج و لا اعتمارٍ عقلوا عن الله ما أمرهم به»؛ هرچند کلام ائمه (ع) نور است و رشد و هدایتِ. ثمرۀ آن، (کلامهم نورٌ و أمرهم رُشدٌ) و هر چه بیشتر به آن پرداخته شود، فضای بحث عطرآگین‌تر خواهد شد، ناچاریم به همین مقدار اکتفا نماییم تا مجالی برای بحث‌های بعدی بیابیم».