علی بن جعفر عریضی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث علی بن جعفر عریضی است. علی بن جعفر عریضی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: علی بن جعفر عریضی در معارف و سیره رضوی - علی بن جعفر عریضی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

علی بن جعفر عریضی، کوچک‌ترین فرزند امام صادق(ع) و مادرش امّ ولد است. که در خردسالی، پدر بزرگوار خود را از دست داد.

او دو پسر به نام‌های «احمد» و «محمد» داشت که از راویان وی بودند و خود و فرزندان و بازماندگان‌اش که بسیار نیز بودند، در (عُرَیْض) روستایی در حدود هشت کیلومتری مدینه، سکنا گزیدند وبه همان مکان، منسوب و به (عُرَیْضی) مشهور شدند. وی که در امامی بودن‌اش تردیدی نیست، در نشر و کتابتِ حدیث اهل بیت(ع) کوششی بسیار داشت.

شیخ طوسی برای او کتاب‌هایی در مناسک، حلال و حرام ونیز در پرسش‌های فراوان او از برادر بزرگوارش امام کاظم(ع) بر شمرده‌اند.

شیخ مفید نیز او را دارای روایت بسیار، به ویژه از امام کاظم(ع) دانسته است. به عنوان نمونه، کلینی از محمد بن حسن بن عمار روایت می‌‌کند که وی به مدّت دو سال، احادیث امام کاظم(ع) را از علی بن جعفر می‌‌شنید ومی نگاشت.

بنابر ادّعای مجلسی اول (پدر علامه مجلسی) وی در کوفه و سپس در قم به نشر حدیث پرداخت.. وی بنا به نقل ابن عنبه در سال ۱۹۹ ﻫ.ق همراه علویان و به سرکردگی برادرش محمّد بن جعفر علیه مأمون، خلیفه عبّاسی، شورید، هر چند ذهبی که این جریان را ضمن حوادث سال ۲۰۰ ﻫ.ق گزارش کرده است، نامی از او نبرده، ولی ابوالفرج از او آشکارا یاد کرده است.

از روایات موجود در رجال کشّی و کافی به روشنی برمی آید که وی به اهل بیت(ع) ایمان و محبّتی تمام داشته است و گاه در مناظراتی، در مقام اثبات امامت و شایستگی‌های آن بزرگواران برمی‌آمد و از هیچ گونه تکریم و بزرگداشت آنان خودداری نمی‌کرد. یک بار که در مجلسی با دیگران نشسته بود، با ورود امام جواد(ع)و به احترام آن حضرت برخاست و آن حضرت بدو گفت: ای عمو! بنشین.

گفت: چه گونه بنشینم در حالی که شما ایستاده‌اید! پس از بازگشت آن حضرت از مجلس، اطرافیان، علی را ملامت کرده، گفتند: چه گونه او را چنین تکریم کردی در حالی که از او بزرگ‌تر و عموی پدرش هستی.

پاسخ داد: خاموش باشید! آیا فضل و بزرگی او را انکار کنم پناه بر خدا! من بنده او هستم.

تمام رجالیون شیعی وی راکه از راویان طبقه دهم است، به بزرگی و جلالت قدر ستوده‌اند و در میان رجالیون اهل سنّت نیز عجلی و ابن حجر وی را از شخصیّت‌های برجسته تابعی یا از بزرگان راویان طبقه دهم دانسته‌اند، هرچند ذهبی ادّعا کرده است که من هیچ یک از صاحب‌نظران را ندیدم که او را توثیق یا روایت‌اش را تضعیف کند، امّا ابن حجر او را فردی مقبول دانسته است.

شیخ طوسی وی را از اصحاب امام صادق(ع) امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) دانسته است.

او از پدرش امام صادق(ع) و برادرش امام کاظم(ع)، حسین بن زید، سفیان ثوری، معتِّب غلام پدرش و ابوسعید مکی روایت کرده است. و فرزندان‌اش احمد و محمّد و ابراهیم بن عبداللّه، سلمة بن شبیب و محمد بن عبدالعزیز از او روایت کرده‌اند.

ترمذی تنها یک حدیث از او نقل کرده است، ولی شمار زیادی از احادیث او در استبصار، من لا یحضره الفقیه، تهذیب، کافی، کامل الزیارات، تفسیر قمی و منابع دیگر نقل شده است. وی از رسول خدا(ص) روایت کرده است که آن حضرت دست حسن و حسین را گرفت و فرمود: هر که مرا واین دو و پدر و مادر آنان را دوست بدارد، روز رستاخیز با من در یک درجه خواهد بود.

ذهبی، تاریخ درگذشت او را سال ۲۱۰ ﻫ.ق گزارش کرده است، امّا از گزارش ابن عنبه بر می‌‌آید که وی باید عصر امام هادی(ع) یعنی سال‌های بعد از سال ۲۲۰ ﻫ.ق را که امام جواد(ع)در آن به شهادت رسید، درک کرده باشد.

مشهور است که وی در شهر قم به خاک سپرده شد. مامقانی از محمد تقی مجلسی، پدر علامه مجلسی نقل کرده است که وی شنیده است: علی بن جعفر پس از خروج از مدینه و آمدن به کوفه و سپس به قم و نشر حدیث در این سامان، در قم درگذشت و همان جا مدفون شد، امّا مرحوم مجلسی با دلایلی که مامقانی آنها را نقل کرده است، این ادّعا را نپذیرفته است. مامقانی نیز دلایل خود مبنی بر تضعیف ادّعای مذکور را بدان افزوده و ظاهراً - همان گونه که علامه محمد باقر مجلسی هم بدان تصریح کرده است - مشهور آن است که وی در همان روستای (عُرَیْض) در گذشت و به خاک سپرده شد.

جستارهای وابسته

• جعفر بن محمد صادق (پدر)
• اسحاق بن جعفر (برادر)
• محمد بن اسحاق بن جعفر (برادرزاده)
• اسماعیل بن محمد بن اسحاق بن جعفر (نواده برادر)
• احمد بن علی بن جعفر عریضی (فرزند)
• محمد بن علی بن جعفر عریضی (فرزند)

منابع

1. عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲