محمد بن اسماعیل بن بزیع کوفی در معارف و سیره رضوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث محمد بن اسماعیل بن بزیع کوفی است. محمد بن اسماعیل بن بزیع کوفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: محمد بن اسماعیل بن بزیع کوفی در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط نداردمحمد بن اسماعیل بن بزیع کوفی ازاصحاب امام کاظم، امام رضا و امام جواد(ع) بود. علمای شیعی ایشان را توثیق کرده و از او روایت نقل می‌کنند. امام رضا(ع) در مورد محمد بن اسماعیل فرمودند: دوست داشتم در بین شما کسی مانند او باشد.
آشنایی اجمالی
ابوجعفر محمد بن اسماعیل بن بزیع کوفی از موالی منصور عباسی و در شمار وزرا[۱] و اصحاب امام کاظم، امام رضا و امام جواد(ع) بود[۲] و از امام رضا و امام جواد(ع)[۳] و افرادی چون علی بن نعمان، منصور بن یونس، حماد بن عیسی، ظریف بن ناصح و یونس بن عبدالرحمان روایت نموده است. احمد بن محمد بن عیسی اشعری، معاویة بن حکیم، علی بن ابراهیم، علی بن مهزیار، ابراهیم بن هاشم و محمد بن حسین از وی روایت کرده‌اند[۴].[۵]
علمای رجال در کتب خود او را از ثقات اهل حدیث و از چهره‌های بزرگ امامیه شمرده‌اند، وی در نقل حدیث موثق و مورد اعتماد بود و به اخبار و آثار آشنا و بصیر بود، او در شناخت حدیث متبحر و در طریق حق ثابت و مستقیم بود، فقهای شیعه به روایات او عمل کرده‌اند و به اقوال و آراء او اعتماد نموده‌اند[۶].
محمد بن اسماعیل در کتب بزرگان و رجالیون
احمد بن ابی عبدالله برقی در رجال خود او را از اصحاب امام رضا(ع) و امام جواد(ع) ذکر می‌کند، و شیخ ابوجعفر طوسی در رجال گفته: محمد بن اسماعیل بن بزیع از یاران امام رضا(ع) و امام کاظم(ع) است و از ثقات محدثان کوفه به شمار بوده و اخبار او در نزد فقهاء جزء صحاح است و در فهرست نیز او را از مؤلفان و مصنفان ذکر کرده است[۷].
نجاشی در فهرست خود گوید: ابوجعفر محمد بن اسماعیل بن بزیع از صالحان امامیه و ثقات آنها به شمار است، او تألیفات زیادی دارد که یکی از آنها کتاب ثواب حج است، او از یاران و اصحاب امام کاظم(ع) بوده و امام جواد(ع) را هم درک کرده است و او را از کارگزاران ابوجعفر منصور هم نوشته‌اند. کتاب ثواب الحج و کتاب الحج اثر وی می‌‌باشد.[۸] به رغم اینکه نجاشی او را از وزرا قلمداد کرده، اما در منابع تاریخی اثری از وزارت او نیست، هر چند فردی به نام عمر بن بزیع ریاست دیوان زمام را داشته است[۹].[۱۰]
کشی گوید: محمد بن اسماعیل گفت: از امام جواد(ع) درخواست کردم پیراهن خود را به من مرحمت کند تا آن را در کفن خود بگذارم، امام هم پیراهن خود را برای من فرستادند، حمدویه از مشایخ خود روایت کرده که محمد بن اسماعیل از وزرا به شمار می‌رفت و علی بن نعمان وصیت کرد کتاب‌هایش را به او بدهند.
در کتاب محمد بن حسن بن بندار قمی دیدم که به خط خود نوشته بود که محمد بن احمد بن یحیی گفت: در معیّت محمد بن علی بن بلال در قید بودیم، محمد بن علی گفت: بیایید با هم به زیارت قبر محمد بن اسماعیل بن بزیع برویم، هنگامی که کنار قبر او رسیدیم محمد بن علی بن بلال کنار سرش به طرف قبله قرار گرفت و گفت: صاحب این قبر به من فرمودند که از امام جواد(ع) شنیدم فرمود: هرکس قبر برادر مؤمن خود را زیارت کند و در کنار سرش رو به قبله بنشیند و دست خود را روی قبر بگذارد و سوره مبارکه ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ﴾ را قراءت نماید و هفت بار آن را تکرار کند، از وحشت بزرگ روز قیامت در امان خواهد ماند[۱۱].
علامه حلی نیز در بخش اول خلاصه او را عنوان کرده و گفتار نجاشی و کشی را نقل می‌کند، در جامع الرواة از تفرشی نقل می‌کند که محمد بن اسماعیل از مشایخ شیخ کلینی است ولی این نظریه بعید به نظر می‌رسد؛ زیرا کلینی به واسطه علی بن ابراهیم قمی از پدرش از وی روایت کرده است و ظاهراً او محمد بن اسماعیل برمکی یا محمد بن اسماعیل زعفرانی است[۱۲].
محمد بن اسماعیل و امام رضا(ع)
او از امام رضا(ع) روایات زیادی در موضوعات مختلف نقل کرده، محمد بن اسماعیل بن بزیع گوید: از امام رضا(ع) پرسیدم: محمد بن عبدالله قمی سؤال می‌کند ما مزارعی داریم که در آنجا آتش‌کده‌هایی هستند، مجوسان گاو و گوسفند و پول‌هایی به آنجا هدیه می‌کنند، آیا صاحبان مزارع و دهکده‌ها می‌‌توانند در آن هدایا تصرف کنند و از آنها استفاده کنند، در حالی که آن آتشکده‌ها خادم و سادن دارند، امام(ع) فرمودند مانعی ندارد[۱۳].
غلام ابی جعفر منصور (خلیفه عباسی)، از صلحای شیعه و مورد اعتماد و از خاندان بزرگ و معروف بود. امام رضا (ع) به او فرمودند: «برای خدای متعال در دربار ستمکاران کسی است که خدا برهان را برای او روشن کرده و او را در مملکت قدرت داده که به وسیله او ستم را از اولیای خودش دفع کند و به وسیله او امور مسلمین را اصلاح نماید. مؤمنین برای رهایی از ضرر به اینها پناه می‌برند و برای نجات از ظلم صاحبان حاجت، به آنها رو می‌کنند و به سبب اینها، خدای متعال ترس را در خانه ستم از مؤمنین می‌برد و آنها امنای خدا در روی زمین هستند و آنها کسانی هستند که با نورشان روز قیامت روشن می‌شود و نور آنها برای اهل آسمان‌ها، مانند نور است برای اهل زمین و به خدا آنها برای بهشت خلق شده‌اند و بهشت برای آنها خلق شده است و من تبریک می‌گویم به آنها و اگر هر یک از شما بخواهد، به همه آنها می‌رسد. محمد پرسید: خدا مرا فدایت گرداند، برای چه؟ امام (ع) فرمودند: او از ما و با آنهاست (یعنی با حکومت ستمکار) و بنابراین او ما را خوشحال می‌کند پس تو از آنها باش ای محمد».
حسین بن خالد صیرفی روایت کرده است: نزد امام رضا (ع) بودیم. نام محمد بن اسماعیل بن بزیع به میان آمد، امام (ع) به اصحابش فرمودند: دوست داشتم در بین شما کسی مانند او باشد»[۱۴].
جستارهای وابسته
- اسماعیل بن بزیع (پدر)
منابع
محمدی، حسین، رضانامه
عطاردی قوچانی، عزیزالله، راویان امام رضا در مسند الرضا
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱
پانویس
- ↑ رجال النجاشی، ج۲، ص۲۱۴.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۶۰، ۳۶۸ و ۴۰۵.
- ↑ خلاصة الاقوال، ص۱۳۹.
- ↑ جامع الرواة، ج۲، ص۶۹ ـ ۷۶.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱، ص۷۳۳ - ۷۳۴.
- ↑ عطاردی قوچانی، عزیزالله، راویان امام رضا در مسند الرضا، ص ۴۴۰-۴۴۲.
- ↑ عطاردی قوچانی، عزیزالله، راویان امام رضا در مسند الرضا، ص ۴۴۰-۴۴۲.
- ↑ رجال النجاشی، ج۲، ص۲۱۴ و ۲۱۶.
- ↑ تاریخ الطبری، ج۶، ص۳۹۱.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱، ص۷۳۳ - ۷۳۴.
- ↑ «مَنْ زَارَ قَبْرَ أَخِيهِ الْمُؤْمِنِ فَجَلَسَ عِنْدَ قَبْرِهِ وَ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ وَ وَضَعَ يَدَهُ عَلَى الْقَبْرِ فَقَرَأَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ سَبْعَ مَرَّاتٍ أَمِنَ مِنَ الْفَزَعِ الْأَكْبَرِ»، معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۹۵.
- ↑ عطاردی قوچانی، عزیزالله، راویان امام رضا در مسند الرضا، ص ۴۴۰-۴۴۲.
- ↑ عطاردی قوچانی، عزیزالله، راویان امام رضا در مسند الرضا، ص ۴۴۰-۴۴۲.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه ص۶۳۶.