نیایش سی و یکم
مقدمه
این نیایش حضرت سجاد (ع) است در طلب توبه. یکی از نشانه‌های مهر خداوند توبه‌پذیری اوست. خداوند می‌فرماید: ﴿وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ﴾[۱]. معمولاً قرآن کریم به دنبال آیات عذاب، جمله ﴿إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا﴾[۲] یا جمله ﴿إِلَّا مَنْ تَابَ﴾[۳] را آورده تا بگوید: راه بازگشت هرگز بر کسی بسته نیست. توبه کردن امری واجب و فرمان خداوند است: ﴿تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً﴾[۴].
قبول توبه واقعی از سوی خدا قطعی است، زیرا نمی‌توان باور کرد که ما به امر خدا توبه کنیم ولی او نپذیرد: ﴿هُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ﴾[۵]. خداوند نه تنها توبه را می‌پذیرد بلکه کسانی را نیز که بسیار اهل توبه‌اند دوست دارد: ﴿يُحِبُّ التَّوَّابِينَ﴾[۶]. توبه باید با عمل نیک و جبران گناهان همراه باشد: ﴿إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا﴾[۷]. توبه رمز رستگاری است: ﴿وَتُوبُوا... لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[۸].
توبه وسیله تبدیل سیئات به حسنات است: ﴿إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ﴾[۹]. امام زین‌العابدین (ع) دعای خود را با ستایش خدا آغاز می‌کند: «بارخدایا، ای آنکه توصیف و اصفان، وصف‌کردنت نتواند و ای آنکه امید امیدواران از تو در نگذرد و ای آنکه پاداش نیکوکاران در نزد تو تباه نگردد. ای خداوندی که پرستندگان چون از تو ترسند از دیگر کس نترسند و ای خداوندی که پرهیزگاران چون بیم تو به دل دارند، بیم کس به دل راه ندهند».
آن‌گاه خود را، در مقابل خدا، چنین توصیف می‌کند: «اینجا که من ایستاده‌ام، جایگاه کسی است که بازیچه دست گناهان است و زمام اختیارش در کف خطاها و لغزش‌ها. شیطان بر او تاخته و چیرگی یافته، پس، از روی تفریط، از انجام هرچه تو بدان فرمان داده‌ای قصور ورزیده و از سر غرور، هرچه را از آن نهی کرده‌ای مرتکب شده است؛ همانند کسی که گستردگی عرصه قدرت تو را نمی‌شناسد یا آنکه احسان تو را در حق خود انکار می‌کند. و آن‌گاه که دیده هدایتش بینا شود و آن ابرهایی که بصیرتش را فرو پوشانیده پراکنده گردد، آن ستم‌ها که در حق خود کرده برشمرد و در آن خلاف‌ها که در امر پروردگارش مرتکب شده بیندیشد. پس عصیان بزرگ خود را به همان بزرگی که هست بنگرد و خلاف عظیم خود را به همان عظمت که هست مشاهده کند».
این روش ائمه است که در دعا ابتدا بزرگی‌های خدا را و سپس کوچکی‌ها و کوتاهی‌های خود را می‌شمرند و آن‌گاه لب به درخواست باز می‌کنند. به این عبارات دقت کنید: «بارخدایا، بنده تو در پیشگاه تو به تضرع ایستاده و به خشوع چشم بر زمین دوخته و در پیشگاه عزّ تو سر به خواری فرو داشته و خاضعانه راز دلش را که تو خود بدان آگاه‌تری با تو در میان نهاده و فروتنانه گناهانش را که تو خود شمارشان را بهتر می‌دانی یک‌یک برمی شمرد. به درگاه تو استغاثه می‌کند از واقعه شگرفی که بدان گرفتار آمده و تو خود از آن باخبری، و زاری می‌کند از عملی ناپسند که به سبب سرپیچی از حکم تواش رسوا ساخته؛ همان گناهانی که لذّات آنها سپری گشته و شتابان گریخته است ولی عواقب شومش باقی است، چنان‌که گویی هرگز سر رفتنش نیست».
و باز التماس می‌کند و با اصرار طلب بخشش می‌کند و با خواهش‌های خود دریای رحمت الهی را به جوش می‌آورد: «ای خداوند من، چنین بنده‌ای اگر به عدل خود عقوبتش کنی زبان به انکار نمی‌گشاید و اگر عفوش کنی و بر او رحمت آوری عفو و رحمتش را در برابر عظمتت بزرگ نشمارد؛ زیرا تو آن پروردگار کریمی هستی که آمرزش گناهان را بزرگ نمی‌شمری».
«ای خداوند، این منم که به‌سوی تو آمده‌ام و مطیع فرمان توأم؛ آنجا که فرمان داده‌ای که بندگانت دست به دعا بردارند. اینک خواهم به آن وعده اجابت که داده‌ای وفا کنی، که تو خود گفته‌ای: بخوانید مرا تا شما را اجابت کنم. بارخدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و آن‌سان که من در برابر تو به گناه خود اعتراف کرده‌ام، تو نیز به آمرزش خود مرا بپذیر. و آن‌سان که خود را در برابر تو پست گردانیده‌ام، مرا از لغزش‌های گناه برگیر و آن‌سان که در انتقام گرفتن از من درنگ کرده‌ای، مرا در پرده رحمت خویش مستور دار».
حضرت بار دیگر با آیات قرآن با خدا حرف می‌زند: «ای خداوند من، تو خود در کتاب محکمت گفته‌ای که توبه بندگانت را می‌پذیری و گناهانشان را عفو می‌کنی و توبه‌کنندگان را دوست می‌داری، پس همچنان که وعده داده‌ای توبه مرا بپذیر و همچنان که بر عهده گرفته‌ای از خطاهای من در گذر و آن‌سان که شرط کرده‌ای محبت خود نصیب من ساز».
«ای پروردگار من، من نیز شرط می‌کنم که زین پس کاری را که تواش ناخوش داشته‌ای مرتکب نشوم و بر عهده می‌گیرم که عملی را که توأش ناپسند داشته‌ای، انجام ندهم و از هرچه معصیت توست دوری گزینم» و در پایان پشیمانی واقعی خود را از انجام گناه به پیشگاه خداوند ابراز می‌دارد: «اللَّهُمَّ إِنْ يَكُنِ النَّدَمُ تَوْبَةً إِلَيْكَ فَأَنَا أَنْدَمُ النَّادِمِينَ...»؛ «بارخدایا، اگر پشیمانی به درگاه تو توبه است، من پشیمان‌ترین پشیمانانم و اگر ترک گناه بازگشت به توست، من نخستین بازگشتگانم و اگر استغفار است که گناهان را می‌ریزد، من در زمره استغفارکنندگانم»[۱۰].[۱۱]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «و من توبه‌پذیر بخشاینده‌ام» سوره بقره، آیه ۱۶۰.
- ↑ «جز کسانی که توبه کردند» سوره بقره، آیه ۱۶۰ و سوره آل عمران، آیه ۸۹ و....
- ↑ «جز آنان که توبه کنند» سوره مریم، آیه ۶۰.
- ↑ «به سوی خداوند توبه‌ای راستین کنید» سوره تحریم، آیه ۸.
- ↑ «و اوست که توبه را از بندگانش می‌پذیرد» سوره شوری، آیه ۲۵.
- ↑ «بی‌گمان خداوند توبه‌کاران را دوست می‌دارد» سوره بقره، آیه ۲۲۲.
- ↑ «جز کسانی که توبه کردند و به اصلاح (کار خود) پرداختند و (پوشیده‌ها را) روشن بیان داشتند» سوره بقره، آیه ۱۶۰.
- ↑ «و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.
- ↑ «جز کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و کاری شایسته کنند؛ که خداوند نیکی آنان را جانشین بدی‌هایشان می‌گرداند» سوره فرقان، آیه ۷۰.
- ↑ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
- ↑ بهشتی، سید جواد، مقاله «نیایش سی و یکم»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۴۸۱.