همسران امام علی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام علی است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

ازدواج با فاطمه

مقالهٔ اصلی: ازدواج امام علی با حضرت فاطمه

پیامبر خدا، پس از سیزده سال سخت‌کوشی، تلاش در راه ابلاغ رسالت و تحمل دشواری‌ها، شکنجه‌ها و آزارها به مدینه هجرت کرد و حکومت اسلامی را بنیاد نهاد. علی (ع) از آغازین روزهای رسالت پیامبر (ص)، همگام و همراه پیامبر خدا بود و در سال اول هجرت، ۲۴ سال داشت. او باید ازدواج می‌کرد و زندگانی مشترک را آغاز می‌کرد. فاطمه (س) نُه ساله است. او دختر پیامبر خداست و در جایگاهی بلند از فضایل انسانی و ویژگی‌های والای ملکوتی که پیامبر خدا بارها او را ستوده و "پاره قلب" خود نامیده است.

موقعیت پیامبر (ص) در جایگاه زعامت امت از یک‌سوی و شخصیت والای فاطمه (س) از سوی دیگر، زمینه‌ای بود تا کسانِ بسیاری ـ به‌ویژه آنان‌که از این‌گونه پیوندها بیشتر در فکر رقم زدن آینده خود هستند ـ، به خواستگاری بروند. پیامبر (ص)، به همه جواب رد می‌داد و گاه، تصریح می‌کرد که منتظر "قضای الهی" است. برخی از دوستان علی (ع) و صحابیان پیامبر خدا به وی پیشنهاد کردند به خواستگاری فاطمه (س) برود. علی (ع)، قلبی دارد سرشار از ایمان و سینه‌ای آکنده از عشق؛ اما دستانی تهی و پیراسته از درهم و دینار. علی (ع) به خانه پیامبر خدا رفت، شکوه و عظمت پیامبر خدا، او را از سخن گفتن باز داشت. با چشمانی آمیخته با آزرم، نگاهی به پیامبر (ص) داشت و نگاهی دیگر به زمین. پیامبر (ص) با تمهیداتی علی (ع) را به سخن گفتن وا داشت، و چون علی (ع) سخن گفت، فرمود: "چیزی در زندگی داری؟". جواب، معلوم بود؛ اما مگر فاطمه (س) را همسانی جز علی (ع) و همسری لایق جز او بود؟! ازدواج (و به تعبیر پیامبر خدا: امر الهی) تحقق یافت و آن دو بزرگوار، زندگانی مشترک را در اولین سال هجرت، با مهریه‌ای بسیار اندک و مراسمی بس ساده و جهیزیه‌ای ساده‌تر آغاز کردند و بدین سان، شکوهمندترین خانه و نقش آفرین‌ترین زندگانی مشترک در تاریخ اسلام، رقم خورد. در کنار خانه پیامبر (ص)، خانه‌ای خُرد ـ که به راستی از همه تاریخ، بزرگ‌تر و غبطه‌آفرین عرشیان و زمینیان بود ـ، بر پا شد. این خانه، سرچشمه فضیلت‌ها، مکرمت‌ها، عشق، ایمان، ایثار، جهاد، ساده زیستی،... بود و به راستی خانه‌ای بود که سر بر عرش می‌سایید. علی (ع)، این پارسای شب و زمزمه‌گر خلوت‌های آن، شیر بیشه نبرد بود و هنوز زخم‌های نشسته بر پیکرش التیام نیافته، در جنگی دیگر حاضر بود و رزم آورترین و بزرگ‌ترین هماوردجوی میدان. و فاطمه (س)، آرام و پرشکیب، بار زندگی را بر دوش داشت، با کم‌ترین امکانات می‌ساخت، زخم‌های همسر و پدر را می‌شست و افزون بر همسری علی (ع)، به تعبیر لطیف پیامبر خدا، "برای پدر، مادری می‌کرد". اولین ثمر این پیوند الهی، به سال سوم هجری دیده به جهان گشود که حسن (ع) نام گرفت و دومین آن، حسین (ع) بود که در سال چهارم به دنیا آمد. زینب و ام کلثوم (ع) پس از برادرها پای به دنیا گذاردند و آخرین آنها، محسن، سقط گردید و شهد شهادت نوشید. پیامبر خدا (ص): من هم انسانی مانند شما هستم، از شما زن می‌گیرم و به شما زن می‌دهم، مگر فاطمه را که ازدواجش از آسمان نازل شده است.

امام صادق (ع): اگر خداوند- تبارک و تعالی- امیر مؤمنان (ع) را برای فاطمه (س) نیافریده بود، برای او هیچ همسری بر روی زمین نبود، از آدم تا کنون.

همسران علی (ع) پس از فاطمه (س) ‌

امام علی (ع)، نُه سال با فاطمه (س) زیست و در حیات او، همسر دیگری اختیار نکرد؛ اما پس از وفات فاطمه (س)، چند همسر برگزید که عبارت‌اند از:

1. امامه بنت ابی‌العاص: امامه همسر امیرالمؤمنین و دختر زینب خواهر فاطمه زهرا (س) و دختر ابوالعاص (داماد رسول خدا (ص)) بود. وی در عهد رسول خدا (ص) به دنیا آمد و مورد توجه خاندان پیامبر (ص) قرار داشت، لذا فاطمه زهرا (س) موقع شهادتش به امیرالمؤمنین (ع) وصیت کرد که بعد از او با امامه ازدواج کند و فرمود: "چون امامه برای فرزندانم مثل خودم است"؛ امیرالمؤمنین (ع) نیز به وصیت حضرت فاطمه (س) عمل کرد و پس از رحلت آن بانوی دو سرا با امامه دختر خواهر فاطمه ازدواج کرد.
2. اسماء بنت عمیس: ایشان از بانوان بسیار مجلّل و خردمندی بود که در خاندان بزرگ و با شخصیت پرورش یافت. اوایل بعثت مسلمان شد و از اصحاب باوفای رسول خدا(ص) و یاران مخلص و محرم اسرار خاندان رسالت گردید. ابتدا با جعفر طیار ازدواج کرد و پس از شهادت ایشان همسر ابوبکر و سپس همسر امیرالمؤمنین(ع) شد. لحظات احتضار حضرت زهرا(س) بر بالین آن حضرت حاضر بود. اسماء با تربیت فرزندانی صالح و با ایمان همواره خود و فرزندانش در خدمت خاندان پیامبر(ص) بود و هیچ‌گاه از راه و رسمی که برگزیده بود، پا عقب نگذاشت.
3. فاطمه ام البنین: فاطمه بنت حزام بن خالد کلابیه معروف به "ام‌البنین" همسر امام علی (ع)، ادیب و شاعری فصیح است و نزد مسلمانان جایگاه ویژه‌ای دارد. علی (ع) به سبب اهداف بلندی که آثارش در کربلا ظاهر شد، او را به همسری خود برگزید و ثمره آن چهار فرزند است که ارشدشان عباس بن علی بن ابی طالب بود. بعد از حادثه عاشورا هر روز به بقیع رفته و برای فرزندانش سوگواری و مرثیه‌سرایی می‌کرد.
4. خوله، دختر جعفر بن قیس: وی از اسیرانی بود که سپاه اسلام وی را به اسارت گرفت و خوله به عنوان بخشی از غنایم، [تسلیم امام علی(ع) شد و بعد از آن به ازدواج این بزرگوار درآمد.
5. صهباء، دختر ربیعه: یکی دیگر از همسران امیرمؤمنان(ع)، ام‌حبیب، موسوم به «صهبا» دختر ربیعه تغلبیه بوده است. وی در اصل از مردم یمامه بود. این زن از قبیله «سبی» بود که خالد بن ولید، در عین التمر بر آنها حمله برد و ایشان را به اسیری گرفته بود. حضرت علی(ع) او را به چهل دینار خرید و به ازدواج خویش درآورد. صهبا زنی فصیح و بلیغ و خوش قلب و وفادار بود.
6. لیلی دختر مسعود: پس از ام البنین، آن حضرت با لیلی، دختر مسعود بن خالد النهشلیه تمیمه دارمیه ازدواج کرد. وی بعد از اسارت، از ارمنستان به دست مسلمین افتاد. امام علی(ع) وی را آزاد و با او ازدواج کرد و از او صاحب دو فرزند شد که در حادثه کربلا به شهادت رسیدند.
7. محیاه (مخبأة)، دختر امرء القیس: بلاذری در کتاب انساب الاشراف داستان ازدواج علی(ع) با دختر امرئ القیس را چنین می‌آورد: پدرش امرئ القیس، چون حضرت را می‌شناخت عرض کرد: ما میل داریم با شما خویشاوند شویم و علاقه دارم دختر خود محیا را به عقد شما در بیاورم. امام(ع) برای جلب محبت خاندان او قبول کردند.
8. ام سعید، دختر عروة بن مسعود ثقفی.

افزون بر اینها، هفده کنیز هم داشت که برخی برای وی، فرزند آوردند. همسران امام (ع) در هنگام شهادتش: امامه، ام البنین، اسماء بنت عمیس و لیلی بنت مسعود بودند.

منابع

1. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲
2. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین
3. ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲
4. سلمانی گواری، ابوالفضل، سیره خانوادگی ائمه معصوم