سیره امام صادق

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام صادق است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

ابعاد سیره امام صادق

سیره اخلاقی امام صادق

مقالهٔ اصلی: سیره اخلاقی امام صادق

امام صادق(ع) به مرتبه بزرگی از اخلاق والای اسلامی و انسانی دست یافته بود. امام(ع) به واسطه همین اخلاق خوب که امتداد اخلاق بزرگ‌منشانه جدّش رسول خدا توانسته بود دل‌های مردم را به دست آورده و عواطف و محبّت آنان را به خود جلب نماید.

نشانه این مکارم اخلاق و بلندطبعی آن حضرت، این بود که به کسانی که به ایشان بدی روا می‌داشتند، خوبی و احسان می‌نمود. امام صادق(ع) از گشاده‌دست‌ترین مردم بوده و به جهت رفاه حال فقرا و محرومان، از آنچه در نزد او بود، بذل و بخشش می‌فرمود.

از دیگر جلوه‌های شخصیت بزرگ امام صادق(ع) این بود که آن حضرت، در عین حالی‌که سَرور مسلمانان و پیشوای میلیون‌ها نفر بودند، خود را کسی ندانسته و شدیدا به تواضع و فروتنی عشق می‌ورزیدند. از نشانه‌های تواضع آن حضرت این بود که از نشستن روی فرش‌های گرانقیمت خودداری کرده و همیشه بر فرش حصیر می‌نشستند.

سیره عبادی امام صادق

مقالهٔ اصلی: سیره عبادی امام صادق

روآوردن امام صادق(ع) به عبادت و اطاعت خداوند تعالی از بارزترین صفات ایشان است. آن حضرت در زمانه خود از همه مردم بیشتر خدا را عبادت می‌کرده و در عبادت خود اخلاص را به بزرگترین وجهی رعایت می‌نموده است. اکنون خلاصه‌ای از شرح عبادات آن حضرت را می‌آوریم:

1. نماز: نماز از والاترین و بااهمیت‌ترین عبادات در اسلام است و امام صادق(ع) در بسیاری از روایات خود، این مطلب را مورد تأکید قرار داده است. ایشان فرموده‌اند: «مَا تَقَرَّبَ الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ بِشَيْ‌ءٍ أَفْضَلَ مِنَ الصَّلَاةِ»؛ بعد از معرفت خدا، هیچ عملی مانند نماز بنده را به خدا نزدیک نمی‌کند و هنگام شهادت فرمودند: «إِنَّ شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلَاةِ»؛ شفاعت ما به کسانی که نماز را سبک بشمارند، نمی‌رسد.
2. روزه: روزه یکی از عبادات مهم اسلام است و این بدان جهت است که براین عبادت، آثار مهم اجتماعی، طبّی و اخلاقی مترتّب شده و روزه سپری در برابر آتش جهنّم است. هم‌چنان که امام صادق(ع) در روایت چنین فرموده‌اند: «وَ هُوَ جُنَّةٌ مِنَ النَّارِ». امام صادق(ع) بیشتر روزهای عمر شریفش را به جهت نزدیکی به خداوند متعال، روزه‌دار بود و این مسأله در ماه مبارک رمضان، شکل دیگری به خود می‌گرفت.
3. حج: حج گذشته از قداست و معنویتی که دارد، از مهمترین گردهم‌آیی‌های سیاسی و عبادی است که همه ساله در عالم اسلام برپا می‌شود. امام صادق(ع) به دفعات متعدّد عمل حج را به انجام رساندند و با بسیاری از حاجیان مسلمان در این سفرها دیدار کردند. امام صادق(ع) در تمام این دیدارها، همیشه معلّم و ارشادکننده آنها به مسائل حج بوده‌اند .

سیره علمی امام صادق

مقالهٔ اصلی: سیره علمی امام صادق

امام صادق(ع) با فکر روشن و دید دقیق خود، سینه دانش‌ها را شکافت و دنیا را از دانش خود آکنده ساخت. هم اوست که می‌گوید: «سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي فَإِنَّهُ لَا يُحَدِّثُكُمْ أَحَدٌ بَعْدِي بِمِثْلِ حَدِيثِي»؛ از من سؤال کنید پیش از آنکه مرا از دست بدهید. بدرستی‌که پس از من، کسی مانند حدیث مرا به شما نخواهد گفت‌ و این سخنی بود که جز جدّ بزرگوارش امام امیر المؤمنین(ع)، کسی را یارای تکلّم به آن نبوده است. بزرگترین جلوه گستردگی علمی امام صادق(ع) این بود که تعداد چهار هزار دانشجو از دریای دانش آن حضرت سیراب شده‌اند و دانش و فرهنگ را در جمیع تمدّن‌های اسلامی پخش کرده و پرچم معرفت دینی و احکام شرعی را برافراشته‌اند.

سیره سیاسی امام صادق

مقالهٔ اصلی: سیره سیاسی امام صادق

پس از رحلت رسول خدا(ص)، طرفداران امیرالمؤمنین(ع) به تبیین اندیشه‌های اصولی خود پرداختند. با کشته شدن عثمان و روی کار آمدن امویان، جامعه اسلامی به دو گروه عثمانی و علوی تقسیم شد. پس از حادثه کربلا گروه‌های مختلفی به نام خون‌خواهی امام حسین(ع) برای براندازی حکومت عرب‌گرای اموی به پا خواستند. جریان‌های سیاسی در مخالفت با دولت اموی مشترک بودند، اما ادعای امامت و رهبری سیاسی سبب تعارض درونی آنها بود و اجازه نمی‌داد اتحادیه سیاسی علیه دولت اموی شکل گیرد.

کیسانیه معتقد به امامت فرزندان امام علی(ع) به رهبری محمد بن حنفیه بودند که در ادامه، عباسیان ادعا کردند رهبری کیسانیه به محمد بن علی عباسی واگذار شده است. بنوحسن(ع) و بنوحسین(ع) معتقد به امامت فرزندان حضرت فاطمه(س) بودند. قیام زید و شکست او از حکومت اموی سبب پیدایش زیدیه شد که قیام مسلحانه علیه ظلم را نشانه امامت می‌شمردند. خوارج نیز گروهی فعال و معتقد به براندازی نظام اموی بودند که برخلاف دیگر گروه‌های سیاسی، اعتقادی به انحصار امامت در میان قریش نداشتند. موالی نیز یک گروه اجتماعی بودند که به دلیل محرومیت‌های فراوان در دولت اموی به مخالفان آن دولت تبدیل شده بودند.

عباسیان به رهبری محمد بن علی بن عبدالله بن عباس، از اواخر قرن اول هجری به مبارزه امویان روی آوردند. آنان با نافرجام خواندن مبارزات علویان، از آنان فاصله گرفتند و بدون قصد واگذاری حکومت به آنان حرکتی سامانمند و پرشتابی را پی‌ریزی کردند. ناهماهنگی میان گروه‌های معارض اجازه ائتلاف به آنان را نمی‌داد.

نارضایتی عمومی از دولت اموی، تشکیلات دقیق عباسیان، انتخاب خراسان به عنوان سرزمینی مناسب و همسو با تفکر سیاسی فکری عباسیان و از سوی دیگر عدم اتحاد دیگر معارضان در برابر عباسیان عواملی برای پیروزی آنان در سال ۱۳۲ق شد.

امام صادق(ع) در برابر عباسیان راهی را انتخاب کرد که بدون حرکت نظامی، بتواند آنان را نقد کند و افکار اهل بیت(ع) را گسترش دهد و در فرهنگ عمومی جامعه تأثیر بگذارد. حضرت همچنین در برابر قیام‌های مانند قیام زید بن علی، نفس زکیه و ... نه آنها را تایید و نه رد می‌کرد و در برخی موارد کمک‌های مالی نیز به آنها داشته است.

سیره فرهنگی امام صادق

مقالهٔ اصلی: سیره فرهنگی امام صادق

برخی از فعالیت‌های فرهنگی امام صادق(ع) عبارت‌اند از:

1. رویارویی با جریان‌های الحادی: یکی از گام‌هایی که امام صادق(ع) در دوران امامت خویش برداشتند، روبه‌رو شدن با جریانات الحاد و بی‌دینی بود. امام(ع) در مقابله با آنان از روش‌های مختلف استفاده می‌کردند تا اینکه همه محتوای آنها را بیرون ریخته و در برابر اهداف ناپاک آنان ایستادگی نماید.
2. مبارزه با جریان غلوّ: موضع امام صادق(ع) در برابر جریان غلو و فعالیت‌های غالیان بسیار استوار و قاطع بود، آن حضرت به سدیر فرموده‌اند: ای سدیر چشم و گوش، پوست و مو، و گوشت و خون من از این گروه بیزار است، خدا و رسول نیز از ایشان بیزار باد، اینان بر دین من و پدران من نیستند، به خدا سوگند که در روز قیامت که خداوند میان من و آنان جمع کند بر آنها خشمگین است‌.
3. ارائه راه صحیح فهم دینی: امام صادق(ع) در همان زمانی که با جریانات فکری مبارزه می‌کرد، به مبارزه با جریانات دیگری هم می‌پرداخت که سنگ بنای بعضی از مکاتب فقهی گردیده بود که با روح شریعت اسلام منافات داشت و ممکن بود دین اسلام را از درون نابود کرده و محتوای آن را تغییر بدهد. از اینجا بود که امام صادق(ع) یاران خود را از عمل به مبانی این جریانات برحذر می‌داشته‌اند، آن حضرت به ابان بن تغلب فرموده است: «يَا أَبَانُ، إِنَّ السُّنَّةَ إِذَا قِيسَتْ مُحِقَ الدِّينُ»؛ ای ابان، اگر سنت مورد قیاس قرار گیرد دین نابود می‌شود.
4. مبارزه با مسأله تحریف قرآن و استفاده ابزاری از قرآن و مفاهیم آن برای مقاصد سیاسی‌: امام صادق(ع) در برابر استفاده‌های ابزاری سیاسی که نصّ قرآن را در خدمت اهداف سیاسی مشکوک خود می‌خواست، به دفاع از حریم قرآن پرداخت.

جستارهای وابسته

• سبک زندگی امام صادق
• سیره اخلاقی امام صادق
• سیره عبادی امام صادق
• سیره خانوادگی امام صادق
• سیره تربیتی امام صادق
• سیره اجتماعی امام صادق
• سیره علمی امام صادق
• سیره تبلیغی امام صادق
• سیره سیاسی امام صادق
• سیره اقتصادی امام صادق
• سیره فرهنگی امام صادق
• سیره مدیریتی امام صادق
• سیره نظامی امام صادق
• سیره قضایی امام صادق

منابع

1. حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۸
2. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲