عبادت در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{امامت}}
{{مدخل مرتبط
{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = عبادت
| موضوع مرتبط = عبادت
| عنوان مدخل  = عبادت
| عنوان مدخل  = عبادت
| مداخل مرتبط = [[عبادت در لغت]] - [[عبادت در قرآن]] - [[عبادت در حدیث]] - [[عبادت در معارف و سیره نبوی]] - [[عبادت در معارف و سیره علوی]] - [[عبادت در فقه سیاسی]] - [[عبادت در معارف دعا و زیارات]] - [[عبادت در معارف و سیره فاطمی]] - [[عبادت در معارف و سیره سجادی]] - [[عبادت در معارف و سیره حسینی]]
| مداخل مرتبط = [[عبادت در لغت]] - [[عبادت در قرآن]] - [[عبادت در حدیث]] - [[عبادت در کلام اسلامی]] - [[عبادت در فقه سیاسی]] - [[عبادت در معارف دعا و زیارات]] - [[عبادت در معارف و سیره نبوی]] - [[عبادت در معارف و سیره علوی]] - [[عبادت در معارف و سیره فاطمی]] - [[عبادت در معارف و سیره حسینی]] - [[عبادت در معارف و سیره سجادی]] - [[عبادت در معارف و سیره امام جواد]] ـ [[عبادت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]
| پرسش مرتبط  =  
| پرسش مرتبط  =  
}}
}}
==مقدمه==
[[هدف از آفرینش]]، [[عبادت]]، [[بندگی]] و [[خداپرستی]] است. همچنین می‌دانیم آنانی که عارف‌ترند، عابدترند. [[عارفان]]، خدایشان را عاشقانه عبادت می‌کنند و خود را در محضر او بسیار کوچک می‌بینند. درباره سرسلسله عارفان، [[حضرت ختمی مرتبت]] آمده است که هرگاه به [[نماز]] می‌ایستاد، از [[خوف]] [[خداوند]]، رنگ از چهره‌اش می‌پرسید<ref>سنن النبی، ص۲۵۱.</ref>.


همچنین یکی از [[همسران]] [[رسول الله]]{{صل}} نقل می‌کند: «[[رسول خدا]]{{صل}} چنین بود که با ما گرم [[گفت‌وگو]] بود. چون وقت نماز می‌رسید (چنان حالش دگرگون می‌شد) که گویا نه او ما را می‌شناخته است و نه ما او را می‌شناسیم»<ref>سنن النبی، ص۲۵۱.</ref>. ایشان پیشاپیش برای وقت نماز لحظه شماری می‌کرد، چنانکه آمده است: «[[پیامبر اکرم]]{{صل}} برای وقت نماز [[انتظار]] می‌کشید و شوقش برای عبادت افزون می‌شد و [[چشم به راه]] رسیدن وقت نماز بود»<ref>سنن النبی، ص۲۶۸.</ref>.
== مقدمه ==
ایشان نماز وعبادت را بسیار [[دوست]] می‌داشت و می‌فرمودند: {{متن حدیث|جَعَلَ قُرَّةَ عَيْنِي فِي الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ‌}}<ref>«روشنایی چشم من در نماز و روزه قرار داده شده است»سنن النبی، ص۲۶۸.</ref>.
[[عبادت]]، برگرفته از واژه [[عربی]] "[[عبد]]"، به معنای [[بندگی]]<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱؛ ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج ۴، ص ۲۰۶ - ۲۰۷ و خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۴۹.</ref> و [[خضوع]] و تذلل است<ref>لسان العرب، ص ۲۷۱.</ref>. [[عبادت]]، اظهار [[بندگی]] به درگاه [[خداوند]] است. این اظهار [[بندگی]]، شرایطی دارد که در [[سیره]] و [[کلام]] [[رسول خدا]] {{صل}} بدان پرداخته شده است<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۴۹۲.</ref>.


نقل است که روزی [[جبرئیل]] بر [[حضرت]] فرود آمد و عرض کرد: [[خدای متعال]] [[سلام]] می‌رساند و می‌فرماید: این دشت [[مکه]] و بطحا از آن توست اگر بخواهی آن را برایت پر از طلا کنم! [[حضرت رسول]] سه بار به [[آسمان]] نگاه کرد، سپس گفت: «نه، خدایا! می‌خواهم یک [[روز]] [[سیر]] باشم تا تو را [[حمد]] و [[شکر]] کنم، یک روز گرسنه باشم تا از تو بخواهم؛ {{متن حدیث|قَالَ لَا يَا رَبِّ وَ لَكِنْ أَشْبَعُ يَوْماً فَأَحْمَدُكَ وَ أَجُوعُ يَوْماً فَأَسْأَلُكَ}}<ref>مکارم الاخلاق، طبرسی، ص۲۴.</ref>.
[[هدف از آفرینش]]، [[عبادت]]، [[بندگی]] و [[خداپرستی]] است. همچنین می‌دانیم آنانی که عارف‌ترند، عابدترند. [[عارفان]]، خدایشان را عاشقانه عبادت می‌کنند و خود را در محضر او بسیار کوچک می‌بینند<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[مروارید نبوت (کتاب)|مروارید نبوت]] ص ۱۴ و [[رسول مهربانی (کتاب)|رسول مهربانی]] ص ۲۹.</ref>.


رسول الله، به واقع [[بنده]] [[پاک]] [[خدا]] بود. این امر زمانی خود را بیشتر می‌نمایاند که وقتی یک [[زن]] [[بدوی]] به آن حضرت گفت: چرا مثل [[بندگان]] [[غذا]] می‌خوری و می‌نشینی، حضرت فرمود: {{متن حدیث|وَيْحَكِ وَ أَيُّ عَبْدٍ أَعْبَدُ مِنِّي‌}}<ref>«وای بر تو! چه کسی از من بنده‌تر است» مکارم الاخلاق، طبرسی، ص۱۶.</ref>.
== سیره نبوی در عبادت ==
رسول الله همواره خداوند را ناظر بر بندگان می‌دید و می‌فرمود:
درباره سرسلسله عارفان، [[حضرت ختمی مرتبت]] آمده است که هرگاه به [[نماز]] می‌ایستاد، از [[خوف]] [[خداوند]]، رنگ از چهره‌اش می‌پرید<ref>سنن النبی، ص۲۵۱.</ref>. همچنین یکی از [[همسران]] [[رسول الله]] {{صل}} نقل می‌کند: «[[رسول خدا]] {{صل}} چنین بود که با ما گرم [[گفت‌وگو]] بود. چون وقت نماز می‌رسید (چنان حالش دگرگون می‌شد) که گویا نه او ما را می‌شناخته است و نه ما او را می‌شناسیم»<ref>سنن النبی، ص۲۵۱.</ref>. ایشان پیشاپیش برای وقت نماز لحظه شماری می‌کرد، چنانکه آمده است: «[[پیامبر اکرم]] {{صل}} برای وقت نماز [[انتظار]] می‌کشید و شوقش برای عبادت افزون می‌شد و چشم به راه رسیدن وقت نماز بود»<ref>سنن النبی، ص۲۶۸.</ref>. ایشان نماز و عبادت را بسیار [[دوست]] می‌داشت و می‌فرمودند: {{متن حدیث|جَعَلَ قُرَّةَ عَيْنِي فِي الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ‌}}<ref>«روشنایی چشم من در نماز و روزه قرار داده شده است»سنن النبی، ص۲۶۸.</ref>.
{{متن حدیث|اعْبُدِ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ}}<ref>«خدا را چنان عبادت کن که گویی او را می‌بینی؛ زیرا اگر تو او را نمی‌بینی، او تو را می‌بیند». میزان الحکمه، ج۷، ص۳۴۱۶.</ref>.


ایشان [[سستی]] را [[آفت عبادت]] می‌دانست و می‌فرمود: {{متن حدیث|آفَةُ الْعِبَادَةِ الْفَتْرَةُ}}<ref>میزان الحکمه، ج۷، ص۳۴۲۸.</ref>.
نقل است که روزی [[جبرئیل]] بر حضرت فرود آمد و عرض کرد: [[خدای متعال]] [[سلام]] می‌رساند و می‌فرماید: این دشت [[مکه]] و بطحا از آن توست اگر بخواهی آن را برایت پر از طلا کنم! [[حضرت رسول]] سه بار به [[آسمان]] نگاه کرد، سپس گفت: «نه، خدایا! می‌خواهم یک [[روز]] [[سیر]] باشم تا تو را [[حمد]] و [[شکر]] کنم، یک روز گرسنه باشم تا از تو بخواهم: {{متن حدیث|قَالَ لَا يَا رَبِّ وَ لَكِنْ أَشْبَعُ يَوْماً فَأَحْمَدُكَ وَ أَجُوعُ يَوْماً فَأَسْأَلُكَ}}<ref>مکارم الاخلاق، طبرسی، ص۲۴.</ref>.
[[رسول الله]]{{صل}}، [[عبادت]] پنهانی را می‌پسندید و آن را [[برتر]] از عبادت آشکار می‌دانست:
{{متن حدیث|السِّرُّ أَفْضَلُ مِنْ الْعَلَانِيَةِ وَ الْعَلَانِيَةُ أَفْضَلُ لِمَنْ أَرَادَ الِاقْتِدَاءَ}}<ref>«(عبادت و حسنه) نهانی بهتر از آشکار است. انجام آشکار (این کارها) برای کسی (خوب) است که بخواهد الگو قرار گیرد». کنز العمال، ح۵۲۷۳.</ref>.


[[حضرت علی]]{{ع}} در [[نهج البلاغه]] می‌فرماید:
رسول الله، به معنای واقعی کلمه [[بنده]] [[پاک]] [[خدا]] بود. این امر زمانی خود را بیشتر می‌نمایاند که وقتی یک [[زن]] بدوی به آن حضرت گفت: چرا مثل [[بندگان]] [[غذا]] می‌خوری و می‌نشینی، حضرت فرمود: {{متن حدیث|وَيْحَكِ وَ أَيُّ عَبْدٍ أَعْبَدُ مِنِّي‌}}<ref>«وای بر تو! چه کسی از من بنده‌تر است» مکارم الاخلاق، طبرسی، ص۱۶.</ref>. رسول الله همواره خداوند را ناظر بر بندگان می‌دید و می‌فرمود: {{متن حدیث|اعْبُد اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ}}<ref>«خدا را چنان عبادت کن که گویی او را می‌بینی؛ زیرا اگر تو او را نمی‌بینی، او تو را می‌بیند». میزان الحکمه، ج۷، ص۳۴۱۶.</ref>.
[[پیامبر]] هر سال در [[غار حرا]] به عبادت می‌پرداخت و کسی جز من او را نمی‌دید<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۷.</ref>... رسول الله{{صل}} هماره در حال عبادت بود. [[حضرت]] در دشت و [[کوه]] و سبزه و [[گیاه]] و جانداران، آثار صنع [[الهی]] را می‌دید. با دیدن [[زمین]] و ماه و [[خورشید]] ضمن [[عبرت‌آموزی]] و درس‌آموزی از حرکت و [[سیر]] آنها، به [[عظمت]] آفریننده آنها توجه داشت و روحش با [[ابدیت]] پیوند می‌یافت. خلوت‌های او با [[پروردگار]] و [[مشاهده]] انجم و افلاک به عنوان [[آیات]] بزرگ الهی، [[دل]] او را به خود مشغول می‌کرد. بیشتر [[دوست]] داشت تنها باشد، [[فکر]] کند، درس بیاموزد و به [[خودسازی]] بپردازد. کم می‌خوابید و کم می‌خورد. حضرت مخصوصاً پس از ۳۵ سالگی، هر ساله حدود یک ماه به غار حرا می‌رفت و در آنجا به [[راز و نیاز]] با [[خدا]] مشغول شده و به سیر و [[سیاحت]] در [[آیات الهی]] می‌پرداخت و این در [[ماه رمضان]] بیشتر اتفاق می‌افتاد<ref>نک: نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴.</ref>.


شاید ویژگی‌های یک [[عابد]] [[حقیقی]] را در گفت‌وگوی [[خداوند]] با رسول الله{{صل}} در [[شب معراج]] بتوان دریافت. [[خداوند متعال]] در بخشی از [[حدیث معراج]] از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌پرسد: ای احمد! آیا می‌دانی چه زمانی بنده‌ام عابد [[راستین]] به شمار می‌رود، سپس می‌فرماید اگر هفت ویژگی در ([[بنده]] من) جمع باشد، [[شایسته]] این نام است:
ایشان [[سستی]] را [[آفت عبادت]] می‌دانست و می‌فرمود: {{متن حدیث|آفَةُ الْعِبَادَةِ الْفَتْرَةُ}}<ref>میزان الحکمه، ج۷، ص۳۴۲۸.</ref>. [[رسول الله]] {{صل}}، [[عبادت]] پنهانی را می‌پسندید و آن را [[برتر]] از عبادت آشکار می‌دانست: {{متن حدیث|السِّرُّ أَفْضَلُ مِنْ الْعَلَانِيَةِ وَ الْعَلَانِيَةُ أَفْضَلُ لِمَنْ أَرَادَ الِاقْتِدَاءَ}}<ref>«(عبادت و حسنه) نهانی بهتر از آشکار است. انجام آشکار (این کارها) برای کسی (خوب) است که بخواهد الگو قرار گیرد». کنز العمال، ح۵۲۷۳.</ref>.<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[مروارید نبوت (کتاب)|مروارید نبوت]] ص ۱۴ و [[رسول مهربانی (کتاب)|رسول مهربانی]] ص ۲۹.</ref>
#تقوایی که وی را از مرتکب شدن بر [[محرّمات]] باز دارد.
 
#سکوتی که وی را از مرتکب شدن بر محرّمات باز دارد.
«[[پیامبر خاتم]] پاره‌ای از شب، گاهی نصف، گاهی ثلث و گاهی دو ثلث شب را به [[عبادت]] می‌پرداخت. با اینکه تمام روزش، خصوصاً در [[مدینه]] در تلاش بود، از وقت عبادتش نمی‌کاست. او [[آرامش]] کامل خویش را در عبادت و [[راز و نیاز]] با [[حق]] می‌یافت<ref>مرتضی مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ص۲۳۹ و ۲۴۰.</ref>.
# [[ترس]] و خشیتی که هر [[روز]] به واسطه آن بگرید و فروتنی‌اش در برابر [[عظمت]] پروردگارش افزون گردد.
# [[حیا]] و [[پاک]] دامنی (که به واسطه آن) در [[خلوت]] (نیز) از من [[شرم]] کند.
#به اندازه رفع نیازش بخورد.
#از زرق و برق [[دنیا]] روی گردان باشد؛ زیرا می‌داند که من زرق و برق دنیا را [[دوست]] نمی‌دارم.
#به خوبان [[محبت]] ورزد به دلیل آنکه می‌داند من به آنها [[عشق]] می‌ورزم.<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[مروارید نبوت (کتاب)|مروارید نبوت]] ص ۱۴.</ref>


==عبادت==
عبادتش به منظور [[طمع]] [[بهشت]] یا [[ترس]] از [[جهنم]] نبود، بلکه عاشقانه و [[سپاس]] گزارانه بود. روزی یکی از همسرانش گفت: تو دیگر چرا آن همه عبادت می‌کنی؟ تو که آمرزیدهای. جواب داد: آیا یک [[بنده]] سپاسگزار نباشم؟
«[[پیامبر خاتم]] پاره‌ای از شب، گاهی نصف، گاهی ثلث و گاهی دو ثلث شب را به [[عبادت]] می‌پرداخت. با اینکه تمام روزش، خصوصاً در [[مدینه]] در تلاش بود، از وقت عبادتش نمی‌کاست. او [[آرامش]] کامل خویش را در عبادت و [[راز و نیاز]] با [[حق]] می‌یافت. عبادتش به منظور [[طمع]] [[بهشت]] یا [[ترس]] از [[جهنم]] نبود، بلکه عاشقانه و [[سپاس]] گزارانه بود. روزی یکی از همسرانش گفت: تو دیگر چرا آن همه عبادت می‌کنی؟ تو که آمرزیدهای. جواب داد: آیا یک [[بنده]] سپاسگزار نباشم؟


بسیار [[روزه]] می‌گرفت. علاوه بر [[ماه رمضان]] و قسمتی از [[شعبان]]، یک [[روز]] در میان روزه می‌گرفت. دهه آخر ماه رمضان، بسترش به کلی جمع می‌شد و در [[مسجد]] [[معتکف]] می‌گشت و یک سره به عبادت می‌پرداخت، ولی به دیگران می‌گفت کافی است در هر ماه، سه روز روزه بگیرید.
بسیار [[روزه]] می‌گرفت. علاوه بر [[ماه رمضان]] و قسمتی از [[شعبان]]، یک [[روز]] در میان روزه می‌گرفت. دهه آخر ماه رمضان، بسترش به کلی جمع می‌شد و در [[مسجد]] [[معتکف]] می‌گشت و یک سره به عبادت می‌پرداخت، ولی به دیگران می‌گفت کافی است در هر ماه، سه روز روزه بگیرید.


[می‌فرمود] به اندازه [[طاقت]] عبادت کنید. بیش از ظرفیت خود، بر خود [[تحمیل]] نکنید که اثر معکوس دارد. با [[رهبانیت]] و [[انزوا]] و [[گوشه‌گیری]] و ترک [[اهل]] و عیال مخالف بود. بعضی از [[اصحاب]] که چنین تصمیمی گرفته بودند، مورد [[ملامت]][ایشان] قرار گرفتند.
[می‌فرمود] به اندازه [[طاقت]] عبادت کنید. بیش از ظرفیت خود، بر خود [[تحمیل]] نکنید که اثر معکوس دارد. با [[رهبانیت]] و [[انزوا]] و [[گوشه‌گیری]] و ترک [[اهل]] و عیال مخالف بود. بعضی از [[اصحاب]] که چنین تصمیمی گرفته بودند، مورد [[ملامت]][ایشان] قرار گرفتند. می‌فرمود [[بدن]] شما، [[زن]] و فرزند شما و [[یاران]] شما همه [[حقوقی]] بر شما دارند و باید آنها را رعایت کنید. در حال انفراد عبادت را طول می‌داد و گاهی در حال [[تهجد]] ساعت‌ها سرگرم بود، [ولی] در [[جماعت]] به اختصار می‌کوشید. رعایت حال اضعف مأمومین را لازم می‌شمرد و به آن توصیه می‌کرد<ref>مرتضی مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ص۲۳۹ و ۲۴۰.</ref>.<ref>[[حسن اردشیری لاجیمی|اردشیری لاجیمی، حسن]]، [[سیره نبوی از نگاه استاد مطهری (کتاب)|سیره نبوی از نگاه استاد مطهری]] ص ۳۴.</ref>


می‌فرمود [[بدن]] شما، [[زن]] و فرزند شما و [[یاران]] شما همه [[حقوقی]] بر شما دارند و باید آنها را رعایت کنید. در حال انفراد عبادت را طول می‌داد و گاهی در حال [[تهجد]] ساعت‌ها سرگرم بود، [ولی] در [[جماعت]] به اختصار می‌کوشید. رعایت حال اضعف مأمومین را لازم می‌شمرد و به آن توصیه می‌کرد»<ref>مرتضی مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ص۲۳۹ و ۲۴۰.</ref>.<ref>[[حسن اردشیری لاجیمی|اردشیری لاجیمی، حسن]]، [[سیره نبوی از نگاه استاد مطهری (کتاب)|سیره نبوی از نگاه استاد مطهری]] ص ۳۴.</ref>.
== عابد حقیقی در حدیث معراج ==
 
شاید ویژگی‌های یک [[عابد]] [[حقیقی]] را در گفت‌وگوی [[خداوند]] با رسول الله {{صل}} در [[شب معراج]] بتوان دریافت. [[خداوند متعال]] در بخشی از [[حدیث معراج]] از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} می‌پرسد: ای احمد! آیا می‌دانی چه زمانی بنده‌ام عابد [[راستین]] به شمار می‌رود، سپس می‌فرماید اگر هفت ویژگی در ([[بنده]] من) جمع باشد، [[شایسته]] این نام است:
==[[عبادت]] و [[بندگی]]==
# تقوایی که وی را از مرتکب شدن بر [[محرّمات]] باز دارد.
[[هدف از آفرینش انسان]]، عبادت، بندگی و [[خداپرستی]] است. در این راستا آنانی که [[عارف]] ترند، عابدترند. آنان عاشقانه خدایشان را عبادت می‌کنند و در محضر او، خود را بسیار کوچک می‌بینند. درباره سر [[سلسله]] [[عارفان]]، [[حضرت ختمی مرتبت]] آمده است که هرگاه به [[نماز]] می‌ایستاد، از [[خوف]] [[خداوند]]، رنگ از چهره‌اش می‌پرید<ref>سنن النبی، ص۲۵۱.</ref>.
# سکوتی که وی را از مرتکب شدن بر محرّمات باز دارد.
همچنین از قول یکی از [[همسران]] [[رسول الله]]{{صل}} آمده است: «[[رسول خدا]]{{صل}} چنین بود که با ما سرگرم [[گفت‌وگو]] بود، ولی چون وقت نماز می‌رسید، چنان حالش دگرگون می‌شد که گویا نه او ما را می‌شناخته است و نه ما او را می‌شناسیم».<ref>{{متن حدیث|كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يُحَدِّثُنَا وَ نُحَدِّثُهُ فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَكَأَنَّهُ لَمْ يَعْرِفْنَا وَ لَمْ نَعْرِفْهُ}}؛ سنن النبی، ص۲۵۱.</ref>.
# [[ترس]] و خشیتی که هر [[روز]] به واسطه آن بگرید و فروتنی‌اش در برابر [[عظمت]] پروردگارش افزون گردد.
 
# [[حیا]] و [[پاک]] دامنی (که به واسطه آن) در [[خلوت]] (نیز) از من [[شرم]] کند.
ایشان برای وقت نماز لحظه‌شماری می‌کرد، چنان که آمده است:
# به اندازه رفع نیازش بخورد.
{{متن حدیث|كَانَ النَّبِيُّ يَنْتَظِرُ وَقْتَ الصَّلَاةِ وَ يَشْتَدُّ شَوْقُهُ وَ يَتَرَقَّبُ دُخُولَهُ}}<ref>سنن النبی، ص۲۶۸.</ref>؛
# از زرق و برق [[دنیا]] روی گردان باشد؛ زیرا می‌داند که من زرق و برق دنیا را [[دوست]] نمی‌دارم.
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} برای وقت نماز [[انتظار]] می‌کشید و شوقش برای عبادت افزون می‌شد و [[چشم به راه]] رسیدن وقت نماز بود.
# به خوبان [[محبت]] ورزد به دلیل آنکه می‌داند من به آنها [[عشق]] می‌ورزم<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[مروارید نبوت (کتاب)|مروارید نبوت]] ص ۱۴ و [[رسول مهربانی (کتاب)|رسول مهربانی]] ص ۲۹.</ref>.
 
نماز و عبادت را بسیار [[دوست]] می‌داشت و می‌فرمود: {{متن حدیث|جُعِلَ قُرَّةُ عَيْنِي فِي الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ‌}}؛ «[[روشنایی]] [[چشم]] من در نماز و [[روزه]] قرار داده شده است»<ref>سنن النبی، ص۲۶۸.</ref>.
 
روزی [[جبرئیل]] بر [[حضرت]] نازل شد و عرض کرد: «[[خدای متعال]] [[سلام]] می‌رساند و می‌فرماید: این دشت [[مکه]] و بطحا از آن توست. اگر بخواهی آن را برایت پر از طلا کنم!» [[حضرت رسول]] سه بار به [[آسمان]] نگاه کرد. سپس گفت: {{متن حدیث|لَا يَا رَبِّ، وَ لَكِنْ أَشْبَعُ يَوْماً، وَ أَجُوعُ يَوْماً فَأَحْمَدُكَ وَ أَجُوعُ يَوْماً فَأَسْأَلُكَ}}؛ «نه، خدایا! می‌خواهم یک [[روز]] [[سیر]] باشم تا تو را [[حمد]] و [[شکر]] کنم و یک روز گرسنه باشم تا از تو مسئلت کنم»<ref>مکارم الاخلاق، ص۲۴.</ref>.
محمد{{صل}}، [[بنده]] [[پاک]] [[خدا]] بود. وقتی یک [[زن]] بَدَوی به آن حضرت گفت: چرا مثل [[بندگان]] [[غذا]] می‌خوری و می‌نشینی، حضرت فرمود: {{متن حدیث|وَيْحَكِ وَ أَيُّ عَبْدٍ أَعْبَدُ مِنِّي‌}}؛ «وای بر تو! چه کسی از من بنده‌تر است»<ref>مکارم الاخلاق، ص۱۶.</ref>.
 
[[رسول الله]]{{صل}} همواره [[خداوند]] را ناظر [[بندگان]] می‌دید و می‌فرمود:
{{متن حدیث|اعْبُدِ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ‌}} «[[خدا]] را چنان [[عبادت]] کن که گویی او را می‌بینی؛ زیرا اگر تو او را نمی‌بینی، او تو را می‌بیند».<ref>میزان الحکمه، ج۷، ص۳۴۱۶.</ref>.
 
ایشان [[آفت عبادت]] را [[سستی]] می‌دانست و می‌فرمود: {{متن حدیث|آفَةُ الْعِبَادَةِ الْفَتْرَةُ}}<ref>میزان الحکمه، ج۷، ص۳۴۲۸.</ref>؛ از سوی دیگر، عبادت پنهانی را می‌پسندید و آن را [[برتر]] ازعبادت آشکار می‌شمرد:
{{متن حدیث|أَلسِّرُّ أَفْضَلُ مِنَ الْعَلَانِيَةُ وَ الْعَلَانِيَةُ لِمَنْ أَرَادَ الْإِقْتِدَاءَ}} «عبادت و [[حسنه]] نهانی بهتر از آشکار است. انجام آشکار این [[کارها]] برای کسی خوب است که بخواهد [[الگو]] قرار گیرد»<ref>کنز العمال، ص۵۲۷۳.</ref>.
 
[[حضرت علی]]{{ع}} در [[نهج البلاغه]] می‌فرماید: «[[پیامبر]] هر سال در [[غار حرا]] به عبادت می‌پرداخت و کسی جز من، او را نمی‌دید»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۷.</ref>. رسول الله{{صل}} همیشه در حال عبادت بود. او در دشت و [[کوه]] و سبزه و [[گیاه]] و جانداران، آثار [[آفرینش الهی]] را می‌دید. با دیدن [[زمین]] و ماه و [[خورشید]] به [[عظمت]] آفریننده آنها توجه می‌کرد. روحش با [[ابدیت]] پیوند داشت. خلوت‌های او با [[پروردگار]] و [[مشاهده]] افلاک به عنوان [[آیات]] بزرگ [[الهی]]، [[دل]] او را به خود مشغول می‌ساخت. او [[دوست]] داشت بیشتر تنها باشد، [[فکر]] کند، درس بیاموزد و به [[خودسازی]] بپردازد. کم می‌خوابید و کم می‌خورد. [[حضرت]] به ویژه پس از ۳۵ سالگی، هر ساله حدود یک ماه به غار حرا می‌رفت و در آنجا به [[راز و نیاز]] با خدا و [[سیر]] و [[سیاحت]] در [[آیات الهی]] می‌پرداخت. این کار بیشتر در [[ماه رمضان]] اتفاق می‌افتاد<ref>نک: نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴.</ref>. شاید ویژگی‌های یک [[عابد]] [[حقیقی]] را در گفت وگوی خداوند با رسول الله{{صل}} در [[شب معراج]] بتوان دریافت.


[[خداوند متعال]] در [[روز]] [[معراج]] از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} پرسید:
== عبادت نبوی در کلام علوی ==
ای احمد! آیا می‌دانی چه زمانی بنده‌ام عابد [[راستین]] به شمار می‌رود؟ اگر هفت ویژگی در [[بنده]] من جمع باشد، [[شایسته]] این نام است: تقوایی که وی را از انجام [[محرمات]] بازدارد؛ سکوتی که وی را از انجام محرمات بازدارد؛ [[ترس]] و خشیتی که هر [[روز]] به واسطه آن بگرید و فروتنی‌اش در برابر [[عظمت]] پروردگارش افزون گردد؛ [[حیا]] و [[پاک]] دامنی که به واسطه آن در [[خلوت]] نیز از من [[شرم]] کند؛ میل به خوردن، به اندازه رفع نیاز؛ میل به روی‌گردانی از زرق و برق [[دنیا]]؛ زیرا می‌داند که من زرق و برق دنیا را [[دوست]] نمی‌دارم؛ [[محبت]] به خوبان به دلیل آنکه می‌داند من به آنها [[عشق]] می‌ورزم<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[رسول مهربانی (کتاب)|رسول مهربانی]] ص ۲۹.</ref>.
[[حضرت علی]] {{ع}} درباره عبادت پیامبر اکرم {{صل}} می‌فرماید: [[پیامبر]] هر سال در [[غار حرا]] به عبادت می‌پرداخت و کسی جز من او را نمی‌دید<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۷.</ref>... رسول الله {{صل}} هماره در حال عبادت بود. حضرت در دشت و [[کوه]] و سبزه و [[گیاه]] و جانداران، آثار صنع [[الهی]] را می‌دید. با دیدن [[زمین]] و ماه و [[خورشید]] ضمن [[عبرت‌آموزی]] و درس‌آموزی از حرکت و [[سیر]] آنها، به [[عظمت]] آفریننده آنها توجه داشت و روحش با [[ابدیت]] پیوند می‌یافت. خلوت‌های او با [[پروردگار]] و [[مشاهده]] انجم و افلاک به عنوان [[آیات]] بزرگ الهی، [[دل]] او را به خود مشغول می‌کرد. بیشتر [[دوست]] داشت تنها باشد، [[فکر]] کند، درس بیاموزد و به [[خودسازی]] بپردازد. کم می‌خوابید و کم می‌خورد. حضرت مخصوصاً پس از ۳۵ سالگی، هر ساله حدود یک ماه به غار حرا می‌رفت و در آنجا به [[راز و نیاز]] با [[خدا]] مشغول شده و به سیر و [[سیاحت]] در [[آیات الهی]] می‌پرداخت و این در [[ماه رمضان]] بیشتر اتفاق می‌افتاد<ref>نک: نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴.</ref>.<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[مروارید نبوت (کتاب)|مروارید نبوت]] ص ۱۴ و [[رسول مهربانی (کتاب)|رسول مهربانی]] ص ۲۹.</ref>


== جستارهای وابسته ==
==[[عبادت]] و [[شکرگزاری]]==
[[رسول خدا]]{{صل}} بسیار [[نماز]] می‌گزارد و چون از ایشان پرسیده شد: با این [[مقام]]، چرا چنین [[رفتار]] می‌کند؟، فرمود: «آیا [[بنده]] [[شکرگزار]] [[خدا]] نباشم؟»<ref>{{متن حدیث|أَ فَلَا أَكُونُ عَبْداً شَكُوراً}}؛ کلینی، الکافی، ج۲، ص۹۵.</ref>. با این حال، از ترک [[زندگی]] و [[کناره‌گیری]] از [[جامعه]] و پشت کردن به همه چیز و [[عزلت]] گزیدن و [[ریاضت]]، [[نهی]] می‌کرد و می‌فرمود: «[[رهبانیت]] [[امت]] من، [[جهاد]] در راه خداست»<ref>صدوق، الامالی، ص۶۶.</ref>. رسول خدا{{صل}} تابع حدود و [[قوانین الهی]] بود و از آنها تخطی نمی‌کرد. آن [[حضرت]] در سفری به [[مسلمانان]] دستور داد [[روزه]] نگیرند، ولی عده‌ای [[مخالفت]] کردند و همچنان [[روزه‌دار]] ماندند. [[پیامبر]] به صورت علنی و بر روی شتر ظرف آب را نوشید و روزه‌داران را [[عاصی]] خواند<ref>واقدی، المغازی، ج۱، ص۴۷.</ref>. برخی افراد نیز از دستورهای [[دینی]] برداشتی [[افراطی]] داشتند و می‌خواستند همیشه روزه بگیرند یا [[ازدواج]] را ترک کنند، رسول خدا{{صل}} به ایشان می‌فرمود: «من که خاشع‌ترین و متقی‌ترین شما هستم، نماز می‌خوانم و می‌خوابم، گاه روزه می‌گیرم و گاه نمی‌گیرم، می‌خندم و می‌گریم و ازدواج می‌کنم و این [[سنت]] من است که هر کس از من است، باید از آن [[پیروی]] کند»<ref>کلینی، الکافی، ج۲، ص۸۵؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۴۱.</ref>.<ref>[[رمضان محمدی|محمدی]]، [[منصور داداش‌نژاد|داداش‌نژاد]]، [[حسین حسینیان مقدم|حسینیان]]، [[تاریخ اسلام (کتاب)|تاریخ اسلام]] ص۲۱۸.</ref>


==پرسش مستقیم==
== پرسش مستقیم ==
*[[سیره پیامبر خاتم در انجام عبادت چه بوده است؟ (پرسش)]]
* [[سیره پیامبر خاتم در انجام عبادت چه بوده است؟ (پرسش)]]


== منابع ==
== منابع ==
خط ۷۷: خط ۵۲:
# [[پرونده:1379758.jpg|22px]] [[حسن اردشیری لاجیمی|اردشیری لاجیمی، حسن]]، [[سیره نبوی از نگاه استاد مطهری (کتاب)|'''سیره نبوی از نگاه استاد مطهری''']]
# [[پرونده:1379758.jpg|22px]] [[حسن اردشیری لاجیمی|اردشیری لاجیمی، حسن]]، [[سیره نبوی از نگاه استاد مطهری (کتاب)|'''سیره نبوی از نگاه استاد مطهری''']]
# [[پرونده:10047035.jpg|22px]] [[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[رسول مهربانی (کتاب)|'''رسول مهربانی''']]
# [[پرونده:10047035.jpg|22px]] [[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[رسول مهربانی (کتاب)|'''رسول مهربانی''']]
# [[پرونده:152259.jpg|22px]] [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|'''فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم''']]
# [[پرونده:IM010504.jpg|22px]] [[رمضان محمدی|محمدی]]، [[منصور داداش‌نژاد|داداش‌نژاد]]، [[حسین حسینیان مقدم|حسینیان]]، [[تاریخ اسلام ج۱ (کتاب)|'''تاریخ اسلام ج۱''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


خط ۸۳: خط ۶۰:


[[رده:عبادت]]
[[رده:عبادت]]
[[رده:مدخل]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۵۵

این مدخل زیرشاخهٔ بحث عبادت است. عبادت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عبادت در لغت - عبادت در قرآن - عبادت در حدیث - عبادت در کلام اسلامی - عبادت در فقه سیاسی - عبادت در معارف دعا و زیارات - عبادت در معارف و سیره نبوی - عبادت در معارف و سیره علوی - عبادت در معارف و سیره فاطمی - عبادت در معارف و سیره حسینی - عبادت در معارف و سیره سجادی - عبادت در معارف و سیره امام جواد ـ عبادت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

عبادت، برگرفته از واژه عربی "عبد"، به معنای بندگی[۱] و خضوع و تذلل است[۲]. عبادت، اظهار بندگی به درگاه خداوند است. این اظهار بندگی، شرایطی دارد که در سیره و کلام رسول خدا (ص) بدان پرداخته شده است[۳].

هدف از آفرینش، عبادت، بندگی و خداپرستی است. همچنین می‌دانیم آنانی که عارف‌ترند، عابدترند. عارفان، خدایشان را عاشقانه عبادت می‌کنند و خود را در محضر او بسیار کوچک می‌بینند[۴].

سیره نبوی در عبادت

درباره سرسلسله عارفان، حضرت ختمی مرتبت آمده است که هرگاه به نماز می‌ایستاد، از خوف خداوند، رنگ از چهره‌اش می‌پرید[۵]. همچنین یکی از همسران رسول الله (ص) نقل می‌کند: «رسول خدا (ص) چنین بود که با ما گرم گفت‌وگو بود. چون وقت نماز می‌رسید (چنان حالش دگرگون می‌شد) که گویا نه او ما را می‌شناخته است و نه ما او را می‌شناسیم»[۶]. ایشان پیشاپیش برای وقت نماز لحظه شماری می‌کرد، چنانکه آمده است: «پیامبر اکرم (ص) برای وقت نماز انتظار می‌کشید و شوقش برای عبادت افزون می‌شد و چشم به راه رسیدن وقت نماز بود»[۷]. ایشان نماز و عبادت را بسیار دوست می‌داشت و می‌فرمودند: «جَعَلَ قُرَّةَ عَيْنِي فِي الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ‌»[۸].

نقل است که روزی جبرئیل بر حضرت فرود آمد و عرض کرد: خدای متعال سلام می‌رساند و می‌فرماید: این دشت مکه و بطحا از آن توست اگر بخواهی آن را برایت پر از طلا کنم! حضرت رسول سه بار به آسمان نگاه کرد، سپس گفت: «نه، خدایا! می‌خواهم یک روز سیر باشم تا تو را حمد و شکر کنم، یک روز گرسنه باشم تا از تو بخواهم: «قَالَ لَا يَا رَبِّ وَ لَكِنْ أَشْبَعُ يَوْماً فَأَحْمَدُكَ وَ أَجُوعُ يَوْماً فَأَسْأَلُكَ»[۹].

رسول الله، به معنای واقعی کلمه بنده پاک خدا بود. این امر زمانی خود را بیشتر می‌نمایاند که وقتی یک زن بدوی به آن حضرت گفت: چرا مثل بندگان غذا می‌خوری و می‌نشینی، حضرت فرمود: «وَيْحَكِ وَ أَيُّ عَبْدٍ أَعْبَدُ مِنِّي‌»[۱۰]. رسول الله همواره خداوند را ناظر بر بندگان می‌دید و می‌فرمود: «اعْبُد اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ»[۱۱].

ایشان سستی را آفت عبادت می‌دانست و می‌فرمود: «آفَةُ الْعِبَادَةِ الْفَتْرَةُ»[۱۲]. رسول الله (ص)، عبادت پنهانی را می‌پسندید و آن را برتر از عبادت آشکار می‌دانست: «السِّرُّ أَفْضَلُ مِنْ الْعَلَانِيَةِ وَ الْعَلَانِيَةُ أَفْضَلُ لِمَنْ أَرَادَ الِاقْتِدَاءَ»[۱۳].[۱۴]

«پیامبر خاتم پاره‌ای از شب، گاهی نصف، گاهی ثلث و گاهی دو ثلث شب را به عبادت می‌پرداخت. با اینکه تمام روزش، خصوصاً در مدینه در تلاش بود، از وقت عبادتش نمی‌کاست. او آرامش کامل خویش را در عبادت و راز و نیاز با حق می‌یافت[۱۵].

عبادتش به منظور طمع بهشت یا ترس از جهنم نبود، بلکه عاشقانه و سپاس گزارانه بود. روزی یکی از همسرانش گفت: تو دیگر چرا آن همه عبادت می‌کنی؟ تو که آمرزیدهای. جواب داد: آیا یک بنده سپاسگزار نباشم؟

بسیار روزه می‌گرفت. علاوه بر ماه رمضان و قسمتی از شعبان، یک روز در میان روزه می‌گرفت. دهه آخر ماه رمضان، بسترش به کلی جمع می‌شد و در مسجد معتکف می‌گشت و یک سره به عبادت می‌پرداخت، ولی به دیگران می‌گفت کافی است در هر ماه، سه روز روزه بگیرید.

[می‌فرمود] به اندازه طاقت عبادت کنید. بیش از ظرفیت خود، بر خود تحمیل نکنید که اثر معکوس دارد. با رهبانیت و انزوا و گوشه‌گیری و ترک اهل و عیال مخالف بود. بعضی از اصحاب که چنین تصمیمی گرفته بودند، مورد ملامت[ایشان] قرار گرفتند. می‌فرمود بدن شما، زن و فرزند شما و یاران شما همه حقوقی بر شما دارند و باید آنها را رعایت کنید. در حال انفراد عبادت را طول می‌داد و گاهی در حال تهجد ساعت‌ها سرگرم بود، [ولی] در جماعت به اختصار می‌کوشید. رعایت حال اضعف مأمومین را لازم می‌شمرد و به آن توصیه می‌کرد[۱۶].[۱۷]

عابد حقیقی در حدیث معراج

شاید ویژگی‌های یک عابد حقیقی را در گفت‌وگوی خداوند با رسول الله (ص) در شب معراج بتوان دریافت. خداوند متعال در بخشی از حدیث معراج از پیامبر اکرم (ص) می‌پرسد: ای احمد! آیا می‌دانی چه زمانی بنده‌ام عابد راستین به شمار می‌رود، سپس می‌فرماید اگر هفت ویژگی در (بنده من) جمع باشد، شایسته این نام است:

  1. تقوایی که وی را از مرتکب شدن بر محرّمات باز دارد.
  2. سکوتی که وی را از مرتکب شدن بر محرّمات باز دارد.
  3. ترس و خشیتی که هر روز به واسطه آن بگرید و فروتنی‌اش در برابر عظمت پروردگارش افزون گردد.
  4. حیا و پاک دامنی (که به واسطه آن) در خلوت (نیز) از من شرم کند.
  5. به اندازه رفع نیازش بخورد.
  6. از زرق و برق دنیا روی گردان باشد؛ زیرا می‌داند که من زرق و برق دنیا را دوست نمی‌دارم.
  7. به خوبان محبت ورزد به دلیل آنکه می‌داند من به آنها عشق می‌ورزم[۱۸].

عبادت نبوی در کلام علوی

حضرت علی (ع) درباره عبادت پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: پیامبر هر سال در غار حرا به عبادت می‌پرداخت و کسی جز من او را نمی‌دید[۱۹]... رسول الله (ص) هماره در حال عبادت بود. حضرت در دشت و کوه و سبزه و گیاه و جانداران، آثار صنع الهی را می‌دید. با دیدن زمین و ماه و خورشید ضمن عبرت‌آموزی و درس‌آموزی از حرکت و سیر آنها، به عظمت آفریننده آنها توجه داشت و روحش با ابدیت پیوند می‌یافت. خلوت‌های او با پروردگار و مشاهده انجم و افلاک به عنوان آیات بزرگ الهی، دل او را به خود مشغول می‌کرد. بیشتر دوست داشت تنها باشد، فکر کند، درس بیاموزد و به خودسازی بپردازد. کم می‌خوابید و کم می‌خورد. حضرت مخصوصاً پس از ۳۵ سالگی، هر ساله حدود یک ماه به غار حرا می‌رفت و در آنجا به راز و نیاز با خدا مشغول شده و به سیر و سیاحت در آیات الهی می‌پرداخت و این در ماه رمضان بیشتر اتفاق می‌افتاد[۲۰].[۲۱]

عبادت و شکرگزاری

رسول خدا(ص) بسیار نماز می‌گزارد و چون از ایشان پرسیده شد: با این مقام، چرا چنین رفتار می‌کند؟، فرمود: «آیا بنده شکرگزار خدا نباشم؟»[۲۲]. با این حال، از ترک زندگی و کناره‌گیری از جامعه و پشت کردن به همه چیز و عزلت گزیدن و ریاضت، نهی می‌کرد و می‌فرمود: «رهبانیت امت من، جهاد در راه خداست»[۲۳]. رسول خدا(ص) تابع حدود و قوانین الهی بود و از آنها تخطی نمی‌کرد. آن حضرت در سفری به مسلمانان دستور داد روزه نگیرند، ولی عده‌ای مخالفت کردند و همچنان روزه‌دار ماندند. پیامبر به صورت علنی و بر روی شتر ظرف آب را نوشید و روزه‌داران را عاصی خواند[۲۴]. برخی افراد نیز از دستورهای دینی برداشتی افراطی داشتند و می‌خواستند همیشه روزه بگیرند یا ازدواج را ترک کنند، رسول خدا(ص) به ایشان می‌فرمود: «من که خاشع‌ترین و متقی‌ترین شما هستم، نماز می‌خوانم و می‌خوابم، گاه روزه می‌گیرم و گاه نمی‌گیرم، می‌خندم و می‌گریم و ازدواج می‌کنم و این سنت من است که هر کس از من است، باید از آن پیروی کند»[۲۵].[۲۶]

پرسش مستقیم

منابع

  1. اسحاقی، سید حسین، مروارید نبوت
  2. اردشیری لاجیمی، حسن، سیره نبوی از نگاه استاد مطهری
  3. اسحاقی، سید حسین، رسول مهربانی
  4. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم
  5. محمدی، داداش‌نژاد، حسینیان، تاریخ اسلام ج۱

پانویس

  1. ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱؛ ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج ۴، ص ۲۰۶ - ۲۰۷ و خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۴۹.
  2. ↑ لسان العرب، ص ۲۷۱.
  3. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۴۹۲.
  4. ↑ اسحاقی، سید حسین، مروارید نبوت ص ۱۴ و رسول مهربانی ص ۲۹.
  5. ↑ سنن النبی، ص۲۵۱.
  6. ↑ سنن النبی، ص۲۵۱.
  7. ↑ سنن النبی، ص۲۶۸.
  8. ↑ «روشنایی چشم من در نماز و روزه قرار داده شده است»سنن النبی، ص۲۶۸.
  9. ↑ مکارم الاخلاق، طبرسی، ص۲۴.
  10. ↑ «وای بر تو! چه کسی از من بنده‌تر است» مکارم الاخلاق، طبرسی، ص۱۶.
  11. ↑ «خدا را چنان عبادت کن که گویی او را می‌بینی؛ زیرا اگر تو او را نمی‌بینی، او تو را می‌بیند». میزان الحکمه، ج۷، ص۳۴۱۶.
  12. ↑ میزان الحکمه، ج۷، ص۳۴۲۸.
  13. ↑ «(عبادت و حسنه) نهانی بهتر از آشکار است. انجام آشکار (این کارها) برای کسی (خوب) است که بخواهد الگو قرار گیرد». کنز العمال، ح۵۲۷۳.
  14. ↑ اسحاقی، سید حسین، مروارید نبوت ص ۱۴ و رسول مهربانی ص ۲۹.
  15. ↑ مرتضی مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ص۲۳۹ و ۲۴۰.
  16. ↑ مرتضی مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ص۲۳۹ و ۲۴۰.
  17. ↑ اردشیری لاجیمی، حسن، سیره نبوی از نگاه استاد مطهری ص ۳۴.
  18. ↑ اسحاقی، سید حسین، مروارید نبوت ص ۱۴ و رسول مهربانی ص ۲۹.
  19. ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۸۷.
  20. ↑ نک: نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴.
  21. ↑ اسحاقی، سید حسین، مروارید نبوت ص ۱۴ و رسول مهربانی ص ۲۹.
  22. ↑ «أَ فَلَا أَكُونُ عَبْداً شَكُوراً»؛ کلینی، الکافی، ج۲، ص۹۵.
  23. ↑ صدوق، الامالی، ص۶۶.
  24. ↑ واقدی، المغازی، ج۱، ص۴۷.
  25. ↑ کلینی، الکافی، ج۲، ص۸۵؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۴۱.
  26. ↑ محمدی، داداش‌نژاد، حسینیان، تاریخ اسلام ص۲۱۸.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=عبادت_در_معارف_و_سیره_نبوی&oldid=1190457»