بسترهای فساد اداری: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = فساد اداری| عنوان مدخل  = بسترهای فساد اداری| مداخل مرتبط =  
{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = فساد اداری| عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط  =}}
| پرسش مرتبط  =}}
 
==معناشناسی==
==معناشناسی==
واژه «فساد» از ریشه «فَسَدَ» به معنای جلوگیری از انجام [[اعمال]] درست و سالم است. فساد یعنی هر پدیده‌ای که مجموعه‌ای را از اهداف و کارکردهای خود بازدارد<ref>علی حسنی، و عبدالحمید شمس، «راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزش‎های اسلامی»، اسلام و پژوهش‎های مدیریتی، شماره ۵، ص۱۸۳-۸۲.</ref>. در جایی دیگر فساد به [[سوء استفاده از قدرت]] برای برداشت شخصی تعبیر شده است و مسائلی از جمله [[رشوه]]، [[کلاهبرداری]]، [[اخاذی]]، [[اختلاس]] و... را شامل می‌شود<ref>علی حسنی، و عبدالحمید شمس، «راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزش‎های اسلامی»، اسلام و پژوهش‎های مدیریتی، شماره ۵، ص۱۸۳-۸۲.</ref>.<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]</ref>
===فساد و فساد اداری===
 
{{اصلی|فساد|فساد اداری}}
واژه «فساد» از ریشه «فَسَدَ» به معنای جلوگیری از انجام [[اعمال]] درست و سالم است. فساد یعنی هر پدیده‌ای که مجموعه‌ای را از اهداف و کارکردهای خود بازدارد. در جایی دیگر فساد به [[سوء استفاده از قدرت]] برای برداشت شخصی تعبیر شده است و مسائلی از جمله [[رشوه]]، [[کلاهبرداری]]، [[اخاذی]]، [[اختلاس]] و... را شامل می‌شود<ref>[[حسن یعقوبی|یعقوبی]] و [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»]]، [[علی حسنی]]، [[عبدالحمید شمس]]، [[راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزش‌های اسلامی (مقاله)|راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزش‌های اسلامی]]، ص۸۲ ـ ۱۸۳.</ref>.
==مصادیق بسترهای فساد اداری==
==مصادیق بسترهای فساد اداری==
برخی از مهم‌ترین بسترهای فساد اداری عبارتند از:
برخی از مهم‌ترین بسترهای فساد اداری عبارتند از:
خط ۱۲: خط ۱۳:


==بسترهای فساد اداری==
==بسترهای فساد اداری==
اسلام فساد اداری را استفاده ناروای شخصی و گروهی، از [[جایگاه اجتماعی]] می‌داند. کارگزارانی که به [[تنهایی]] و با همدستان، [[دست]] به [[فساد]] می‎‌آلایند. فساد اداری را دامن می‎‌زنند و سبب [[ناهنجاری]] در اداره می‌‎شوند. فساد اداری در بعد [[اجتماعی]]، عبارتند از: رشوه‎‌خواری، پایمال، یا نادیده انگاری [[حق مردم]]، به کارگماری ناشایستگان، کوتاه کردن دست نیروهای [[توانمند]] از [[کارها]] و در بعد [[سیاسی]]: گماردن [[کارگزاران]] و نیروهای اجرایی، بر اساس گرایش‎های حزبی و جناحی، [[پشتیبانی]] از [[خطاکاران]] سیاسی، [[کارمندان]] [[خطاکار]] طرفدار خود و در [[بعد اقتصادی]]: [[اختلاس]]، فروش منابع طبیعی، کارخانه‌‎ها و با ثمن [[بخس]] به [[نزدیکان]] خود، [[رانت‌خواری]] و فروش اطلاعات و در [[اختیار]] گروه‌‎ها و کسان خاص گذاشتن آن‎ها، واگذاردن پروژه‌ها به پیمانکاران ناشایسته و غیرکاردان و [[ناتوان]] است اسلام دلایل زیر را در بروز فساد مؤثر می‌داند<ref>صالحی، مصطفی، «عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام»، فصلنامه قانون یار، دوره ۴، شماره ۱۴، ص۱۱۱-۱۳۱.</ref>.
اسلام فساد اداری را استفاده ناروای شخصی و گروهی، از جایگاه اجتماعی می‌داند. کارگزارانی که به تنهایی و با همدستان، [[دست]] به [[فساد]] می‎آلایند. فساد اداری را دامن می‎زنند و سبب [[ناهنجاری]] در اداره می‌‎شوند. فساد اداری در بعد [[اجتماعی]]، عبارتند از: رشوه‎خواری، پایمال، یا نادیده انگاری [[حق مردم]]، به کارگماری ناشایستگان، کوتاه کردن دست نیروهای [[توانمند]] از [[کارها]] و در بعد [[سیاسی]]: گماردن [[کارگزاران]] و نیروهای اجرایی، بر اساس گرایش‎های حزبی و جناحی، پشتیبانی از خطاکاران سیاسی، کارمندان خطاکار طرفدار خود و در [[بعد اقتصادی]]: [[اختلاس]]، فروش منابع طبیعی، کارخانه‌‎ها و با ثمن [[بخس]] به [[نزدیکان]] خود، [[رانت‌خواری]] و فروش اطلاعات و در [[اختیار]] گروه‌‎ها و کسان خاص گذاشتن آن‎ها، واگذاردن پروژه‌ها به پیمانکاران ناشایسته و غیرکاردان و [[ناتوان]] است اسلام دلایل زیر را در بروز فساد مؤثر می‌داند<ref>[[مصطفی صالحی|صالحی، مصطفی]]، [[عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام (مقاله)|عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام]]، ص۱۱۱-۱۳۱.</ref>.
===[[پیروی از هوا و هوس]]، نیازهای [[شهوانی]]===
 
اسلام [[معتقد]] است که بیشتر [[مشکلات]] و بیماری‎‌های اجتماعی از [[بی‌اعتنایی]] به [[حقوق دیگران]] و تمرکز بر [[هوی و هوس]] فردی ناشی می‌شود که بر آن پایانی نیست. در اسلام نیازهای شهوانی، [[هوا و هوس]] نامیده می‌شود. این [[امیال]] علت اصلی فساد و خلافکاری در [[سازمان‌های دولتی]] است. [[خداوند]] به کسانی که خود را از [[طمع]] و [[آز]] مصون دارند و کسانی که [[امر به معروف و نهی از منکر]] کنند و کسانی که حدود [[خدا]] را نگه می‌‎دارند و خبرهای خوشحال کننده به [[مؤمنان]] می‌دهند، نوید [[رستگاری]] داده است.
=== [[پیروی از هوا و هوس]]، نیازهای [[شهوانی]] ===
اسلام [[معتقد]] است که بیشتر [[مشکلات]] و بیماری‎های اجتماعی از بی‌اعتنایی به [[حقوق دیگران]] و تمرکز بر [[هوی و هوس]] فردی ناشی می‌شود که بر آن پایانی نیست. در اسلام نیازهای شهوانی، [[هوا و هوس]] نامیده می‌شود. این [[امیال]] علت اصلی فساد و خلافکاری در سازمان‌های دولتی است. [[خداوند]] به کسانی که خود را از [[طمع]] و [[آز]] مصون دارند و کسانی که [[امر به معروف و نهی از منکر]] کنند و کسانی که حدود [[خدا]] را نگه می‌‎دارند و خبرهای خوشحال کننده به [[مؤمنان]] می‌دهند، نوید [[رستگاری]] داده است.
 
===عدم توجه به [[شایسته‌سالاری]]===
===عدم توجه به [[شایسته‌سالاری]]===
[[حضرت علی]]{{ع}} به [[فرمانداران]] چنین توصیه می‌فرمایند. به کارهایی که کارکنانت انجام می‌دهند بنگر، بعد از این که آنها را آزمودی آنها را [[منصوب]] نما و بر اساس رابطه‎‌گری و [[پارتی‌بازی]] آنها را به کار مگمار زیرا این دو چیز منبع [[بی‌عدالتی]] و [[بی‌انصافی]] است.
[[حضرت علی]]{{ع}} به فرمانداران چنین توصیه می‌فرمایند. به کارهایی که کارکنانت انجام می‌دهند بنگر، بعد از این که آنها را آزمودی آنها را [[منصوب]] نما و بر اساس رابطه‎گری و پارتی‌بازی آنها را به کار مگمار زیرا این دو چیز منبع [[بی‌عدالتی]] و [[بی‌انصافی]] است.
[[مدیران]] دلیل اصلی [[ثبات]] و [[موفقیت]] برای [[جامعه اسلامی]] است [[پیامبر]]{{صل}} بارها بر به‌کارگیری افراد واجد شرایط برای [[مدیریت اسلامی]] تأکید کرده‌اند. گماردن [[خویشاوندان]] [[ناشایست]] بر پست‎ها: [[خویشاوندسالاری]]، از جمله آفت‌‎هایی است که [[نظام اداری]] را به باتلاق [[فساد]] و [[تباهی]] فرو می‌برد و از هم فرو می‌‎پاشاند. هرگاه نظام اداری به این آفت گرفتار آید. بی‌گمان بر [[مردم]] [[ستم]] بسیار خواهد رفت.
 
===عدم پرداخت [[حق]] الزحمه مناسب===
[[مدیران]] دلیل اصلی [[ثبات]] و [[موفقیت]] برای [[جامعه اسلامی]] است [[پیامبر]]{{صل}} بارها بر به‌کارگیری افراد واجد شرایط برای مدیریت اسلامی تأکید کرده‌اند. گماردن [[خویشاوندان]] ناشایست بر پست‎ها: خویشاوندسالاری، از جمله آفت‌‎هایی است که [[نظام اداری]] را به باتلاق [[فساد]] و [[تباهی]] فرو می‌برد و از هم فرو می‌‎پاشاند. هرگاه نظام اداری به این آفت گرفتار آید. بی‌گمان بر [[مردم]] [[ستم]] بسیار خواهد رفت.
چون [[میزان]] [[حقوق]] و دستمزد در بخش دولتی برای تأمین احتیاجات افراد مستعد متخصص کافی نیست اخذ وجوهی علاوه بر حقوق ناچیز آنها می‌تواند بقای این افراد را در [[سازمان]] دولتی تضمین کند. [[خدمت]] کارکنان را به عنوان یکی از جنبه‎‌های مهم [[مدیریت]] به شمار می‎‌آورند. آن حضرت در رهنمودهایی به [[مالک اشتر]] در مورد حق‌‎الزحمه کارکنان چنین توصیه می‌فرمایند: معاش کافی به آنها بپرداز زیرا این امر به آنها [[قدرت]] و توان [[حفظ]] مناسب خود می‌دهد و مجبور نمی‌شوند چشم [[طمع]] به اموالی بدوزند که نزد آنها [[امانت]] است.
 
=== عدم پرداخت [[حق]] الزحمه مناسب ===
چون [[میزان]] [[حقوق]] و دستمزد در بخش دولتی برای تأمین احتیاجات افراد مستعد متخصص کافی نیست اخذ وجوهی علاوه بر حقوق ناچیز آنها می‌تواند بقای این افراد را در [[سازمان]] دولتی تضمین کند. خدمت کارکنان را به عنوان یکی از جنبه‎های مهم [[مدیریت]] به شمار می‎آورند. آن حضرت در رهنمودهایی به [[مالک اشتر]] در مورد حق‌‎الزحمه کارکنان چنین توصیه می‌فرمایند: معاش کافی به آنها بپرداز زیرا این امر به آنها [[قدرت]] و توان [[حفظ]] مناسب خود می‌دهد و مجبور نمی‌شوند چشم [[طمع]] به اموالی بدوزند که نزد آنها [[امانت]] است.
 
===ساختار [[مالکیت]]===
===ساختار [[مالکیت]]===
بررسی [[سازمان‌های دولتی]] و غیر دولتی نشان می‌دهد که اهداف و نوع مالکیت در دو بخش متفاوت است. اهداف بخش خصوصی بر خلاف بخش دولتی بر مبنای [[سودمندی]] است. مالکیت در سازمان‌های دولتی اصولاً عمومی است و در سازمان‌های غیردولتی یا خصوصی به صورت فردی یا به صورت سهامی است. در نتیجه می‌‌توان گفت که این اهداف و ساختار مالکیت بر نوع فساد و زمینه‎‌های بروز آن اثرگذار است.
بررسی سازمان‌های دولتی و غیر دولتی نشان می‌دهد که اهداف و نوع مالکیت در دو بخش متفاوت است. اهداف بخش خصوصی بر خلاف بخش دولتی بر مبنای سودمندی است. مالکیت در سازمان‌های دولتی اصولاً عمومی است و در سازمان‌های غیردولتی یا خصوصی به صورت فردی یا به صورت سهامی است. در نتیجه می‌‌توان گفت که این اهداف و ساختار مالکیت بر نوع فساد و زمینه‎های بروز آن اثرگذار است.
 
===عدم وجود شفافیت و پاسخ‎گویی در فعالیت‌‎های نظام اداری===
===عدم وجود شفافیت و پاسخ‎گویی در فعالیت‌‎های نظام اداری===
عدم شفافیت یکی از عوامل مهم بروز [[فساد اداری]] در سازمان است. فساد اداری در محیط‌‎هایی که بسیار شفاف هستند نمی‎‌تواند پا بگیرد، [[اطلاع‌رسانی]] به موقع به مردم و ایجاد [[نظام]] پاسخ‎گویی در نظام اداری می‌تواند از بروز فساد جلوگیری نماید. ابهام در [[قوانین]] و مقررات وسیله‌‎ای است برای کسانی که درگیر فساد اداری هستند و شرایط مناسب را برای فساد اداری فراهم کند. در کنار این شفافیت، [[تحکیم]] [[اخلاقیات]] در [[سازمان‌ها]] می‌تواند به عنوان یکی از عوامل جلوگیری کننده از بروز [[فساد اداری]] باشد. تحکیم [[نظام]] اخلاقیات در سازمان‎‌ها و افشاء [[اعمال]] غیرقانونی، اصطلاحاً استفاده از [[قانون]] افشاء عام بدین ترتیب توصیه می‌شود تا اگر امری خلاف قانون [[مشاهده]] کردند آن را به [[مسئولان]] مربوطه اعلام کنند و اگر مسئولان اقدام نکردند [[حق]] دارند مطالب خود را به صورت عام اعلام کنند.
عدم شفافیت یکی از عوامل مهم بروز [[فساد اداری]] در سازمان است. فساد اداری در محیط‌‎هایی که بسیار شفاف هستند نمی‎تواند پا بگیرد، [[اطلاع‌رسانی]] به موقع به مردم و ایجاد [[نظام]] پاسخ‎گویی در نظام اداری می‌تواند از بروز فساد جلوگیری نماید. ابهام در [[قوانین]] و مقررات وسیله‌‎ای است برای کسانی که درگیر فساد اداری هستند و شرایط مناسب را برای فساد اداری فراهم کند. در کنار این شفافیت، تحکیم [[اخلاقیات]] در سازمان‌ها می‌تواند به عنوان یکی از عوامل جلوگیری کننده از بروز [[فساد اداری]] باشد. تحکیم [[نظام]] اخلاقیات در سازمان‎ها و افشاء [[اعمال]] غیرقانونی، اصطلاحاً استفاده از [[قانون]] افشاء عام بدین ترتیب توصیه می‌شود تا اگر امری خلاف قانون مشاهده کردند آن را به [[مسئولان]] مربوطه اعلام کنند و اگر مسئولان اقدام نکردند [[حق]] دارند مطالب خود را به صورت عام اعلام کنند.
 
===عدم [[قاطعیت]] در [[حسابرسی]]===
===عدم [[قاطعیت]] در [[حسابرسی]]===
[[دست]] یازیدن به [[بیت المال]]، [[اموال زکات]] و [[مالیات‌ها]] به ارکان [[نظام اداری]] [[کشور]] آسیب می‌رساند.
[[دست]] یازیدن به [[بیت المال]]، اموال زکات و [[مالیات‌ها]] به ارکان [[نظام اداری]] [[کشور]] آسیب می‌رساند.
 
===نبودن [[ثبات]] در [[قضاوت]] و به‌کارگیری [[قضات]] [[فاسد]] در نتیجه عدم تناسب [[جرم]] با [[تعزیر]]===
===نبودن [[ثبات]] در [[قضاوت]] و به‌کارگیری [[قضات]] [[فاسد]] در نتیجه عدم تناسب [[جرم]] با [[تعزیر]]===
[[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در دوران [[خلافت]] [[ولایت]] خود، بر استفاده از قضاوت شایسته و بایسته، تأکید فرموده و بر اهمیت قضاوت [[ارشاد]] کرد و در جهت تقویت [[امور قضایی]] کوشید و راه‎های پیچیده قضاوت را با بیان و قضاوت‌‎های حیرت‎انگیز خود روشن ساخت و بر کار قضاوت [[نظارت]] کرد و نقاط [[ضعف]] آنان را گوشزد کرد و بر عملکرد آنان اشراف داشت و بر [[شرافت]] و تأمین [[زندگی]] و [[رفاه]] و [[معیشت]] قضات [[عنایت]] داشت تا [[دستگاه قضایی]]، [[حقیقت]] را فدای [[مصلحت]] نکند و تحت تأثیر [[رشوه]] و [[تطمیع]] و [[تهدید]] قرار نگیرد.<ref>[[مریم هاشمی|هاشمی]]، [[اسماعیل اسدی|اسدی]]، [[حسام‌الدین موسوی|موسوی]]، [[تبیین مفهوم فساد اداری از دیدگاه اسلام و ارائه الگوی مناسب (مقاله)|مقاله «تبیین مفهوم فساد اداری از دیدگاه اسلام و ارائه الگوی مناسب»]]</ref>
[[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در دوران [[خلافت]] [[ولایت]] خود، بر استفاده از قضاوت شایسته و بایسته، تأکید فرموده و بر اهمیت قضاوت [[ارشاد]] کرد و در جهت تقویت [[امور قضایی]] کوشید و راه‎های پیچیده قضاوت را با بیان و قضاوت‌‎های حیرت‎انگیز خود روشن ساخت و بر کار قضاوت [[نظارت]] کرد و نقاط [[ضعف]] آنان را گوشزد کرد و بر عملکرد آنان اشراف داشت و بر [[شرافت]] و تأمین [[زندگی]] و [[رفاه]] و [[معیشت]] قضات عنایت داشت تا [[دستگاه قضایی]]، [[حقیقت]] را فدای [[مصلحت]] نکند و تحت تأثیر [[رشوه]] و تطمیع و [[تهدید]] قرار نگیرد<ref>[[مریم هاشمی|هاشمی]]، [[اسماعیل اسدی|اسدی]]، [[حسام‌الدین موسوی|موسوی]]، [[تبیین مفهوم فساد اداری از دیدگاه اسلام و ارائه الگوی مناسب (مقاله)|مقاله «تبیین مفهوم فساد اداری از دیدگاه اسلام و ارائه الگوی مناسب»]]؛ [[مصطفی صالحی|صالحی، مصطفی]]، [[عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام (مقاله)|عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام]]، ص۱۱۱-۱۳۱.</ref>.
 
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:Pn.jpg|22px]] [[مریم هاشمی|هاشمی]]، [[اسماعیل اسدی|اسدی]]، [[حسام‌الدین موسوی|موسوی]]، [[تبیین مفهوم فساد اداری از دیدگاه اسلام و ارائه الگوی مناسب (مقاله)|'''تبیین مفهوم فساد اداری از دیدگاه اسلام و ارائه الگوی مناسب''']]
# [[پرونده:IM010632.jpg|22px]] [[مصطفی صالحی|صالحی، مصطفی]]، [[عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام (مقاله)|'''عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام''']]
# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[حسن یعقوبی]]، [[داوود خوش‌باور]]، [[عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم (مقاله)|'''عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم''']]
# [[پرونده:IM010630.jpg|22px]] [[علی حسنی]]، [[عبدالحمید شمس]]، [[راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزش‌های اسلامی (مقاله)|'''راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزش‌های اسلامی''']]
{{پایان منابع}}
 
== پانویس ==
{{پانویس}}


== بسترها و ریشه‌ها ==
[[رده:فساد اداری]]
اسلام، فساد اداری را استفاده ناروای شخصی و گروهی، از [[جایگاه اجتماعی]] می‌داند. کارگزارانی که به [[تنهایی]] و با همدستان، [[دست]] به [[فساد]] می‎‌آلایند، فساد اداری را دامن می‌زنند و سبب [[ناهنجاری]] در [[اداره جامعه]] می‎شوند. فساد اداری در بعد [[اجتماعی]]، عبارتند از: رشوه‎‌خواری، پایمال، یا نادیده انگاری [[حق مردم]]، به کار گماری ناشایستگان، کوتاه کردن دست نیروهای توان‎مند از [[کارها]] و در بعد [[سیاسی]]: گماردن [[کارگزارن]] و نیروهای اجرایی، بر اساس گرایش‎‌های حزبی و جناحی، [[پشتیبانی]] از [[خطاکاران]] سیاسی، [[کارمندان]] [[خطاکار]] طرفدار خود و در [[بعد اقتصادی]]: [[اختلاس]]، فروش منابع طبیعی، کارخانه‌ها و با ثمن [[بخس]] به [[نزدیکان]] خود، [[رانت‌خواری]] و فروش اطلاعات و در [[اختیار]] گروه‎ها و کسان خاص گذاشتن آن‎ها، واگذاردن پروژه‌ها به پیمانکاران ناشایسته و غیرکاردان و [[ناتوان]] است<ref>قاضی مرادی، حسن، ص۱۶۶.</ref>. اسلام دلایل زیر را در بروز فساد مؤثر می‌داند:
#[[پیروی از هوا و هوس]]، نیازهای [[شهوانی]]: اسلام [[معتقد]] است که بیشتر [[مشکلات]] و بیماری‌های اجتماعی از [[بی‌اعتنایی]] به [[حقوق دیگران]] و تمرکز بر [[هوی و هوس]] فردی ناشی می‌شود که بر آن پایانی نیست. در اسلام نیازهای شهوانی، [[هوا و هوس]] نامیده می‌شود. این [[امیال]] علت اصلی فساد و خلافکاری در [[سازمان‌های دولتی]] است. [[خداوند]] به کسانی که خود را از [[طمع]] و [[آز]] مصون دارند و کسانی که [[امر به معروف و نهی از منکر]] کنند و کسانی که حدود [[خدا]] را نگه میدارند و خبرهای خوشحال کننده به [[مؤمنان]] می‌دهند، نوید [[رستگاری]] داده است<ref>سوره توبه، آیه ۱۲.</ref>.
#عدم توجه به [[شایسته‌سالاری]]: [[حضرت علی]]{{ع}} به [[فرمانداران]] چنین توصیه می‌فرمایند. به کارهایی که از کارکنانت انجام می‌دهند بنگر، بعد از این که آن‎ها را آزمودی آن‎ها را [[منصوب]] نما و بر اساس رابطه‎گری و [[پارتی‌بازی]] آن‎ها را به کار مگمار زیرا این دو چیز منبع [[بی‌عدالتی]] و [[بی‌انصافی]] است. آن حضرت می‌فرمایند: اصل [[شایستگی]] و توانایی‌های [[مدیران]] دلیل اصلی [[ثبات]] و [[موفقیت]] برای [[جامعه اسلامی]] است. [[پیامبر]]{{صل}} بارها بر به‌کارگیری افراد واجد شرایط برای [[مدیریت اسلامی]] تأکید کرده‌اند. گماردن [[خویشاوندان]][[ناشایست]]، بر پست‎‌ها: [[خویشاوندسالاری]]، از جمله آفت‎‌هایی است که [[نظام اداری]] را به باتلاق [[فساد]] و [[تباهی]] فرو می‌برد و از هم فرو می‌پوشاند. هر گاه نظام اداری به این آفت گرفتار آید، بی‌گمان بر [[مردم]] [[ستم]] بسیار خواهد رفت؛ زیرا [[نزدیکان]] و [[خویشان]] [[حاکم]]، خود را از هر گونه بازخواستی به دور می‌دانند و این گونه وانمود می‌کنند که صدای هیچ اعتراضی به جایی نمی‌رسد، بلکه گرفتاری‌‎هایی را برای خرده‎گیران پدید خواهند آورد. [[امام]]{{ع}} پس از این که روی کار آمد، در نخستین گام [[اصلاحی]] خود، به خویشاوندسالاری پایان داد و [[شایسته‌سالاری]] را باب کرد. ناشایستگان را بر کار گماردن و [[کارها]] را به آنان سپردن، همان [[ریاست‌طلبی]] است و مورد [[نکوهش]] [[اسلام]].
#عدم پرداخت [[حق]] الزحمه مناسب: چون [[میزان]] [[حقوق]] و دستمزد در بخش دولتی برای تأمین احتیاجات افراد مستعد و متخصص کافی نیست اخذ وجوهی علاوه بر حقوق ناچیز آن‎ها می‌تواند بقای این افراد را در [[سازمان]] دولتی تضمین کند. [[امام علی]]{{ع}} جبران [[خدمت]] کارکنان را به عنوان یکی از جنبه‌‎های مهم [[مدیریت]] به شمار می‌آورند. آن حضرت در رهنمودهایی به [[مالک اشتر]] در مورد حق الزحمه کارکنان چنین توصیه می‌فرمایند: معاش کافی به آن‎ها بپرداز زیرا این امر به آن‎ها [[قدرت]] و توان [[حفظ]] مناسب خود می‌دهد و مجبور نمی‌شوند چشم [[طمع]] به اموالی بدوزند که نزد آن‎ها [[امانت]] است.
#ساختار [[مالکیت]]: بررسی [[سازمان‌های دولتی]] و غیردولتی نشان می‌دهد که اهداف و نوع مالکیت در دو بخش متفاوت است. اهداف بخش خصوصی بر خلاف بخش دولتی بر مبنای [[سودمندی]] است. مالکیت در سازمان‌های دولتی اصولاً عمومی است و در سازمان‌‎های غیردولتی یا خصوصی به صورت فردی یا به صورت سهامی است<ref>باباجانی، ۱۳۷۵، ص۱۲.</ref>. در نتیجه می‌‌توان گفت که این اهداف و ساختار مالکیت بر نوع فساد و زمینه‌های بروز آن اثرگذار است.
#عدم وجود شفافیت و پاسخ‎گویی در فعالیت‎‌های [[نظام اداری]]: عدم شفافیت یکی از عوامل مهم بروز [[فساد اداری]] در [[سازمان]] است. فساد اداری در محیط‌هایی که بسیار شفاف هستند نمی‌تواند پا بگیرد، [[اطلاع‌رسانی]] به موقع به [[مردم]] و ایجاد [[نظام]] پاسخ‎گویی در نظام اداری می‌تواند از بروز [[فساد]] جلوگیری نماید. ابهام در [[قوانین]] و مقررات وسیله‎ای است برای کسانی که درگیر فساد اداری هستند و شرایط مناسب را برای فساد اداری فراهم کند<ref>عباس زادگان، ۱۳۸۳، ص۳۰.</ref>. در کنار این شفافیت، [[تحکیم]] [[اخلاقیات]] در سازمان‎‌ها می‌تواند به عنوان یکی از عوامل جلوگیری کننده از بروز فساد اداری باشد. تحکیم نظام اخلاقیات در سازمان‎ها و افشاء [[اعمال]] غیرقانونی، اصطلاحاً استفاده از [[قانون]] افشاء عام<ref>blowing white.</ref>، بدین ترتیب توصیه می‌شود تا اگر امری خلاف قانون [[مشاهده]] کردند. آن را به [[مسئولان]] مربوطه اعلام کنند و اگر مسئولان اقدام نکردند [[حق]] دارند مطالب خود را به صورت عام اعلام کنند.
#[[ضعف]] ساز و کارهای نظارتی، عدم [[قاطعیت]] در [[حسابرسی]]: دست یازیدن به [[بیت المال]]، [[اموال زکات]] و مالیات‎ها به ارکان نظام اداری [[کشور]] آسیب می‌رساند و [[جامعه]] را دچار آفت می‌کند.
#نبودن [[ثبات]] در [[قضاوت]] و به کار‌گیری قضاوت [[فاسد]] در نتیجه عدم تناسب [[جرم]] با [[تعزیر]]: [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در دوران [[خلافت]] و [[ولایت]] خود، بر استفاده از قضاوت شایسته و بایسته، تأکید فرموده و بر اهمیت قضاوت [[ارشاد]] کرد و در جهت تقویت [[امور قضایی]] کوشید و راه‎‌های پیچیده قضاوت را با بیان و قضاوت‌‎های حیرت‌‎انگیز خود روشن ساخت و بر کار قضاوت [[نظارت]] کرد و نقاط ضعف آنان را گوشزد کرد و بر عملکرد آنان اشراف داشت و بر [[شرافت]] و تأمین [[زندگی]] و [[رفاه]] و [[معیشت]] [[قضات]] [[عنایت]] داشت تا [[دستگاه قضایی]]، [[حقیقت]] را فدای [[مصلحت]] نکند و تحت تأثیر [[رشوه]] و [[تطمیع]] و [[تهدید]] قرار نگیرد. اگر بخواهیم جامعه‎‌ای سالم و محیطی [[پاک]] و [[پاکیزه]] و به دور از آلودگی‌ها و [[انحرافات]] داشته باشیم، بهترین و ارزان‌ترین کار، [[خودسازی]] و [[سلامت]] درونی [[انسان‌ها]] و [[مسئولیت‌پذیری]] فرد فرد افراد یک [[ملت]] و یک [[امت]] است؛ لذا بهترین [[سرمایه‌گذاری]] برای هر [[دولت]] و هر ملتی، سرمایه‌گذاری روی مسایل [[فرهنگی]]، [[معنوی]]، [[اخلاقی]]، [[تربیتی]]، احیای [[وجدان]] بیدار و زنده انسان‌ها، تقویت [[وجدان کاری]] و [[انضباط اجتماعی]] و [[نظم]] پذیری، [[مسئولیت‌شناسی]] و مسئولیت‎‌پذیری، [[تقوا]] [[مبارزه]] با [[رذائل اخلاقی]]، [[امتیازطلبی]]، [[پارتی‌بازی]]، فرصت‌طلبی، مال‌‎پرستی و جاه‎‌پرستی است.<ref>[[مصطفی صالحی|صالحی، مصطفی]]، [[عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام (مقاله)|عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام]].</ref>

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۱۰

این مدخل زیرشاخهٔ بحث فساد اداری است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

معناشناسی

فساد و فساد اداری

مقاله‌های اصلی: فساد و فساد اداری

واژه «فساد» از ریشه «فَسَدَ» به معنای جلوگیری از انجام اعمال درست و سالم است. فساد یعنی هر پدیده‌ای که مجموعه‌ای را از اهداف و کارکردهای خود بازدارد. در جایی دیگر فساد به سوء استفاده از قدرت برای برداشت شخصی تعبیر شده است و مسائلی از جمله رشوه، کلاهبرداری، اخاذی، اختلاس و... را شامل می‌شود[۱].

مصادیق بسترهای فساد اداری

برخی از مهم‌ترین بسترهای فساد اداری عبارتند از:

  1. ظلم و فساد و نابرابری در مدیریت
  2. ضعف در قانون‌گذاری و مدیریت
  3. ضعف در نظارت و کنترل اداری
  4. ضعف در برنامه‌ریزی یا اقدامات پیشگیرانه

بسترهای فساد اداری

اسلام فساد اداری را استفاده ناروای شخصی و گروهی، از جایگاه اجتماعی می‌داند. کارگزارانی که به تنهایی و با همدستان، دست به فساد می‎آلایند. فساد اداری را دامن می‎زنند و سبب ناهنجاری در اداره می‌‎شوند. فساد اداری در بعد اجتماعی، عبارتند از: رشوه‎خواری، پایمال، یا نادیده انگاری حق مردم، به کارگماری ناشایستگان، کوتاه کردن دست نیروهای توانمند از کارها و در بعد سیاسی: گماردن کارگزاران و نیروهای اجرایی، بر اساس گرایش‎های حزبی و جناحی، پشتیبانی از خطاکاران سیاسی، کارمندان خطاکار طرفدار خود و در بعد اقتصادی: اختلاس، فروش منابع طبیعی، کارخانه‌‎ها و با ثمن بخس به نزدیکان خود، رانت‌خواری و فروش اطلاعات و در اختیار گروه‌‎ها و کسان خاص گذاشتن آن‎ها، واگذاردن پروژه‌ها به پیمانکاران ناشایسته و غیرکاردان و ناتوان است اسلام دلایل زیر را در بروز فساد مؤثر می‌داند[۲].

پیروی از هوا و هوس، نیازهای شهوانی

اسلام معتقد است که بیشتر مشکلات و بیماری‎های اجتماعی از بی‌اعتنایی به حقوق دیگران و تمرکز بر هوی و هوس فردی ناشی می‌شود که بر آن پایانی نیست. در اسلام نیازهای شهوانی، هوا و هوس نامیده می‌شود. این امیال علت اصلی فساد و خلافکاری در سازمان‌های دولتی است. خداوند به کسانی که خود را از طمع و آز مصون دارند و کسانی که امر به معروف و نهی از منکر کنند و کسانی که حدود خدا را نگه می‌‎دارند و خبرهای خوشحال کننده به مؤمنان می‌دهند، نوید رستگاری داده است.

عدم توجه به شایسته‌سالاری

حضرت علی(ع) به فرمانداران چنین توصیه می‌فرمایند. به کارهایی که کارکنانت انجام می‌دهند بنگر، بعد از این که آنها را آزمودی آنها را منصوب نما و بر اساس رابطه‎گری و پارتی‌بازی آنها را به کار مگمار زیرا این دو چیز منبع بی‌عدالتی و بی‌انصافی است.

مدیران دلیل اصلی ثبات و موفقیت برای جامعه اسلامی است پیامبر(ص) بارها بر به‌کارگیری افراد واجد شرایط برای مدیریت اسلامی تأکید کرده‌اند. گماردن خویشاوندان ناشایست بر پست‎ها: خویشاوندسالاری، از جمله آفت‌‎هایی است که نظام اداری را به باتلاق فساد و تباهی فرو می‌برد و از هم فرو می‌‎پاشاند. هرگاه نظام اداری به این آفت گرفتار آید. بی‌گمان بر مردم ستم بسیار خواهد رفت.

عدم پرداخت حق الزحمه مناسب

چون میزان حقوق و دستمزد در بخش دولتی برای تأمین احتیاجات افراد مستعد متخصص کافی نیست اخذ وجوهی علاوه بر حقوق ناچیز آنها می‌تواند بقای این افراد را در سازمان دولتی تضمین کند. خدمت کارکنان را به عنوان یکی از جنبه‎های مهم مدیریت به شمار می‎آورند. آن حضرت در رهنمودهایی به مالک اشتر در مورد حق‌‎الزحمه کارکنان چنین توصیه می‌فرمایند: معاش کافی به آنها بپرداز زیرا این امر به آنها قدرت و توان حفظ مناسب خود می‌دهد و مجبور نمی‌شوند چشم طمع به اموالی بدوزند که نزد آنها امانت است.

ساختار مالکیت

بررسی سازمان‌های دولتی و غیر دولتی نشان می‌دهد که اهداف و نوع مالکیت در دو بخش متفاوت است. اهداف بخش خصوصی بر خلاف بخش دولتی بر مبنای سودمندی است. مالکیت در سازمان‌های دولتی اصولاً عمومی است و در سازمان‌های غیردولتی یا خصوصی به صورت فردی یا به صورت سهامی است. در نتیجه می‌‌توان گفت که این اهداف و ساختار مالکیت بر نوع فساد و زمینه‎های بروز آن اثرگذار است.

عدم وجود شفافیت و پاسخ‎گویی در فعالیت‌‎های نظام اداری

عدم شفافیت یکی از عوامل مهم بروز فساد اداری در سازمان است. فساد اداری در محیط‌‎هایی که بسیار شفاف هستند نمی‎تواند پا بگیرد، اطلاع‌رسانی به موقع به مردم و ایجاد نظام پاسخ‎گویی در نظام اداری می‌تواند از بروز فساد جلوگیری نماید. ابهام در قوانین و مقررات وسیله‌‎ای است برای کسانی که درگیر فساد اداری هستند و شرایط مناسب را برای فساد اداری فراهم کند. در کنار این شفافیت، تحکیم اخلاقیات در سازمان‌ها می‌تواند به عنوان یکی از عوامل جلوگیری کننده از بروز فساد اداری باشد. تحکیم نظام اخلاقیات در سازمان‎ها و افشاء اعمال غیرقانونی، اصطلاحاً استفاده از قانون افشاء عام بدین ترتیب توصیه می‌شود تا اگر امری خلاف قانون مشاهده کردند آن را به مسئولان مربوطه اعلام کنند و اگر مسئولان اقدام نکردند حق دارند مطالب خود را به صورت عام اعلام کنند.

عدم قاطعیت در حسابرسی

دست یازیدن به بیت المال، اموال زکات و مالیات‌ها به ارکان نظام اداری کشور آسیب می‌رساند.

نبودن ثبات در قضاوت و به‌کارگیری قضات فاسد در نتیجه عدم تناسب جرم با تعزیر

امیرالمؤمنین(ع) در دوران خلافت ولایت خود، بر استفاده از قضاوت شایسته و بایسته، تأکید فرموده و بر اهمیت قضاوت ارشاد کرد و در جهت تقویت امور قضایی کوشید و راه‎های پیچیده قضاوت را با بیان و قضاوت‌‎های حیرت‎انگیز خود روشن ساخت و بر کار قضاوت نظارت کرد و نقاط ضعف آنان را گوشزد کرد و بر عملکرد آنان اشراف داشت و بر شرافت و تأمین زندگی و رفاه و معیشت قضات عنایت داشت تا دستگاه قضایی، حقیقت را فدای مصلحت نکند و تحت تأثیر رشوه و تطمیع و تهدید قرار نگیرد[۳].

منابع

  1. هاشمی، اسدی، موسوی، تبیین مفهوم فساد اداری از دیدگاه اسلام و ارائه الگوی مناسب
  2. صالحی، مصطفی، عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام
  3. حسن یعقوبی، داوود خوش‌باور، عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم
  4. علی حسنی، عبدالحمید شمس، راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزش‌های اسلامی

پانویس

  1. ↑ یعقوبی و خوش‌باور، مقاله «عوامل فساد اقتصادی اختلاس و راهکارهای پیشگیری آن از منظر علی با تأکید بر بیانیه گام دوم»، علی حسنی، عبدالحمید شمس، راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزش‌های اسلامی، ص۸۲ ـ ۱۸۳.
  2. ↑ صالحی، مصطفی، عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام، ص۱۱۱-۱۳۱.
  3. ↑ هاشمی، اسدی، موسوی، مقاله «تبیین مفهوم فساد اداری از دیدگاه اسلام و ارائه الگوی مناسب»؛ صالحی، مصطفی، عوامل بروز فساد اداری از دیدگاه اسلام، ص۱۱۱-۱۳۱.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=بسترهای_فساد_اداری&oldid=1278727»