ابوالعالیه ریاحی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '\[\[رده\:مدخل\]\]↵\[\[رده\:اعلام\]\]↵\[\[رده\:اصحاب پیامبر\]\]' به 'رده:مدخل رده:اعلام رده:اصحاب پیامبر') |
جز (جایگزینی متن - 'زبان فارسی' به 'زبان فارسی') |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = ابوالعالیه ریاحی | مداخل مرتبط = [[ابوالعالیه ریاحی در علوم قرآنی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
{{جعبه اطلاعات اصحاب | |||
| نام = ابوالعالیه ریاحی | |||
| مشهور به = | |||
| نام تصویر = تصویر قدیمی از بصره.jpg | |||
| عرض تصویر = | |||
| توضیح تصویر = تصویر قدیمی از بصره | |||
| نام کامل = رُفَیع بن مهران بصری | |||
| نام‌های دیگر = | |||
| جنسیت = مرد | |||
| کنیه = | |||
| لقب = | |||
| اهل = | |||
| از قبیله = | |||
| از تیره = | |||
| پدر = | |||
| مادر = | |||
| همسر = | |||
| پسر = | |||
| دختر = | |||
| خواهر = | |||
| برادر = | |||
| خویشاوندان = | |||
| وابستگان = | |||
| تاریخ تولد = | |||
| محل تولد = | |||
| محل زندگی = [[بصره]] | |||
| تاریخ درگذشت = [[۹۶ هجری]] | |||
| محل درگذشت = | |||
| تاریخ شهادت = | |||
| محل شهادت = | |||
| طول عمر = | |||
| محل دفن = | |||
| دین = | |||
| مذهب = | |||
| از اصحاب = | |||
| از طبقه = | |||
| در جنگ = [[فتح اصفهان]] | |||
| نقش‌ها = | |||
| فعالیت‌ها = | |||
| علت شهرت = | |||
| علت درگذشت = | |||
| علت شهادت = | |||
| راوی از = | |||
| روایات مشهور = | |||
| مشایخ او = | |||
| راویان از او = | |||
| آخرین راوی از او = | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
نامش [[رُفَیع بن مهران بصری]] و یا [[رفیق بن مهران بصری]] است<ref>بخاری، ج۳، ص۳۲۶؛ عجلی، ج۲، ص۴۱۲؛ ابن حجر، ج۷، ص۲۴۷.</ref>. وی [[آزاد]] شده زنی از بنو ریاح بود؛ از این رو او را | نامش [[رُفَیع بن مهران بصری]] و یا [[رفیق بن مهران بصری]] است<ref>بخاری، ج۳، ص۳۲۶؛ عجلی، ج۲، ص۴۱۲؛ ابن حجر، ج۷، ص۲۴۷.</ref>. وی [[آزاد]] شده زنی از بنو ریاح بود؛ از این رو او را «ابوالعالیه ریاحی» گویند<ref>بلاذری، ج۳، ص۵۰۷؛ ابن سعد، ج۷، ص۱۱۲-۱۱۳.</ref>. او به زبان فارسی [[سخن]] می‌گفت<ref>ابن ابی شیبه، ج۶، ص۲۰۸؛ ابن عساکر، ج۱۸، ص۱۶۴.</ref>. در [[زمان رسول خدا]] {{صل}} [[جوان]] بود، ولی [[حضرت]] را ندید و دو یا سه سال پس از [[وفات]] آن حضرت، [[مسلمان]] و بر [[ابوبکر]] و [[عمر]] وارد شد<ref>بخاری، ج۳، ص۳۲۶؛ ابن حبان، ج۴، ص۲۳۹؛ ذهبی، ج۳، ص۲۰۷.</ref>. وی [[خطبه]] خواندن ابوبکر را دیده و [[روایت]] کرده است<ref>ابن عدی، ج۳، ص۱۶۵-۱۶۶.</ref>. صرف نظر از اینکه خود او به [[تابعی]] بودنش اعتراف کرده<ref>مغلطای، ج۱، ص۲۱۷.</ref>، [[دولابی]]<ref>دولابی، ج۲، ص۴.</ref> و بسیاری دیگر از تراجم نگاران او را تابعی دانسته‌اند. [[ابواحمد عسکری]] نیز نام او را در شمار افرادی آورده که [[رسول خدا]] را ندیده، ولی از رسول خدا {{صل}} به صورت مرسل روایت کرده است<ref> مغلطای، ج۱، ص۲۱۸.</ref>. عبدالغنی مقدسی<ref>ابن سرور عبد الغنی بن عبد الواحد [ص۵۴۱-۶۰۰] نویسنده کتاب تبیین الاصابه لأوهام حصلت فی معرفة الصحابه.</ref> [[تصور]] کرده که [[ابونعیم]]، فرد مورد بحث را از [[صحابه]] دانسته، ولی این برداشت او [[نادرست]] است. ابونعیم<ref>معرفه، ج۲، ص۱۰۶۹.</ref> تنها می‌گوید: ابو العالیه زمان رسول خدا {{صل}} را [[درک]] کرده است. سپس اعتراف خود او را به اینکه او دو یا سه سال پس از آن حضرت به [[مدینه]] آمده، نقل می‌کند. با این حال، ابونعیم<ref>معرفه، ج۲، ص۱۰۶۹.</ref> ابوالعالیه ریاحی را با تابعی دیگر، «ابوالعالیة البراء»، [[زیاد بن فیروز]]<ref>بخاری، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۶۱ و ج۳، ص۳۶۵.</ref> خلط کرده است<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۴۷.</ref>. | ||
تراجم نویسان، ابوالعالیه ریاحی را از بزرگان [[تابعین]] برشمرده‌اند<ref>عجلی، ج۲، ص۴۱۲؛ ابن حجر، مقدمه فتح، ص۲۳۹ و ۴۰۰.</ref> و حتی گفته‌اند [[روایات]] او از بسیاری از [[اصحاب]]، مانند [[امام علی]]{{ع}}، [[ابوذر]]، [[ابن مسعود]]، [[ابوموسی اشعری]] و دیگران مرسل است<ref>ابن حجر، ج۷، ص۲۴۷.</ref>. ابوالعالیه می‌گوید: در [[بصره]] [[احادیث]] را از [[اصحاب پیامبر]] می‌شنیدیم، ولی به [[مدینه]] رفتم تا آن احادیث را از [[اصحاب]] آنجا نیز بشنوم<ref>ابن عدی، ج۲، ص۱۶۲.</ref>. [[شافعی]]، نظر [[بدی]] درباره او داشته<ref>ابن حبان، ج۴، ص۲۳۹.</ref> و برخلاف [[بخاری]]<ref>بخاری، ج۹، ص۸۹.</ref> و برخی دیگر از منابع، تصریح کرده که او از [[عمر]] [[حدیث]] نشنیده است<ref>بیهقی، سنن، ج۳، ص۱۶۹.</ref>. | تراجم نویسان، ابوالعالیه ریاحی را از بزرگان [[تابعین]] برشمرده‌اند<ref>عجلی، ج۲، ص۴۱۲؛ ابن حجر، مقدمه فتح، ص۲۳۹ و ۴۰۰.</ref> و حتی گفته‌اند [[روایات]] او از بسیاری از [[اصحاب]]، مانند [[امام علی]] {{ع}}، [[ابوذر]]، [[ابن مسعود]]، [[ابوموسی اشعری]] و دیگران مرسل است<ref>ابن حجر، ج۷، ص۲۴۷.</ref>. ابوالعالیه می‌گوید: در [[بصره]] [[احادیث]] را از [[اصحاب پیامبر]] می‌شنیدیم، ولی به [[مدینه]] رفتم تا آن احادیث را از [[اصحاب]] آنجا نیز بشنوم<ref>ابن عدی، ج۲، ص۱۶۲.</ref>. [[شافعی]]، نظر [[بدی]] درباره او داشته<ref>ابن حبان، ج۴، ص۲۳۹.</ref> و برخلاف [[بخاری]]<ref>بخاری، ج۹، ص۸۹.</ref> و برخی دیگر از منابع، تصریح کرده که او از [[عمر]] [[حدیث]] نشنیده است<ref>بیهقی، سنن، ج۳، ص۱۶۹.</ref>. | ||
ابوالعالیه، عمل به [[سنت]] و آنچه [[اصحاب رسول خدا]]{{صل}} تا پیش از [[قتل عثمان]] بر آن بودند، [[حجت]] می‌دانست<ref>ابن عساکر، ج۱۸، ص۱۷۰.</ref>. او احادیث را نمی‌نوشت و از [[حفظ]] می‌گفت<ref>احمدی، ج۱، ص۶۲۸؛ به نقل از تقیید العلم، ص۴۷.</ref>. وی در [[فتح]] شوشتر<ref>ابن کثیر، ج۲، ص۴۸.</ref> شرکت داشت و [[روایت]] می‌کند که در [[خانه]] هرمزان، [[جسد]] [[دانیال]] را که [[تغییر]] نکرده و بالای سر او [[کتابی]] بود، دیده است، و اینکه این نسخه را برای عمر فرستادند و [[کعب]] آن را به [[عربی]] ترجمه کرد. ابوالعالیه می‌گوید: من نخستین کسی بودم که آن را دیدم. در آن کتاب، [[اخبار]] ما و آنچه خواهد شد نوشته شده بود. همچنین وی در فتح [[اصفهان]]<ref>أبونعیم، ذکر اخبار اصفهان، ج۱، ص۳۱۴.</ref> حضور داشت و [[شاهد]] [[اقامه نماز]] [[خوف]] از سوی [[ابوموسی اشعری]] بود. ابوالعالیه در [[جنگ صفین]]، وقتی [[مشاهده]] کرد [[یاران]] [[امام علی]]{{ع}} و [[معاویه]]، هر دو [[اظهار اسلام]] می‌کنند، [[امر]] بر او مشتبه شد و بازگشت<ref>ابن سعد، ج۷، ص۱۱۴.</ref>. | ابوالعالیه، عمل به [[سنت]] و آنچه [[اصحاب رسول خدا]] {{صل}} تا پیش از [[قتل عثمان]] بر آن بودند، [[حجت]] می‌دانست<ref>ابن عساکر، ج۱۸، ص۱۷۰.</ref>. او احادیث را نمی‌نوشت و از [[حفظ]] می‌گفت<ref>احمدی، ج۱، ص۶۲۸؛ به نقل از تقیید العلم، ص۴۷.</ref>. وی در [[فتح]] شوشتر<ref>ابن کثیر، ج۲، ص۴۸.</ref> شرکت داشت و [[روایت]] می‌کند که در [[خانه]] هرمزان، [[جسد]] [[دانیال]] را که [[تغییر]] نکرده و بالای سر او [[کتابی]] بود، دیده است، و اینکه این نسخه را برای عمر فرستادند و [[کعب]] آن را به [[عربی]] ترجمه کرد. ابوالعالیه می‌گوید: من نخستین کسی بودم که آن را دیدم. در آن کتاب، [[اخبار]] ما و آنچه خواهد شد نوشته شده بود. همچنین وی در فتح [[اصفهان]]<ref>أبونعیم، ذکر اخبار اصفهان، ج۱، ص۳۱۴.</ref> حضور داشت و [[شاهد]] [[اقامه نماز]] [[خوف]] از سوی [[ابوموسی اشعری]] بود. ابوالعالیه در [[جنگ صفین]]، وقتی [[مشاهده]] کرد [[یاران]] [[امام علی]] {{ع}} و [[معاویه]]، هر دو [[اظهار اسلام]] می‌کنند، [[امر]] بر او مشتبه شد و بازگشت<ref>ابن سعد، ج۷، ص۱۱۴.</ref>. | ||
در سال ۵۳ وقتی معاویه، [[سعید بن عثمان بن عفان]] را به [[حکومت]] [[خراسان]] گماشت و او از رود [[جیحون]] عبور کرد، ابوالعالیه همراهش بود<ref>بلاذری، ج۳، ص۵۰۷.</ref>. ابوالعالیه با اینکه ده سال پس از [[رحلت رسول خدا]]{{صل}} [[قرآن]] را فراگرفته بود<ref>ابن سعد، ج۷، ص۱۱۳؛ ابونعیم، ذکر اخبار اصفهان، ج۱، ص۳۱۴.</ref>، اما او را پس از [[صحابه]]، [[داناترین]] فرد به [[تفسیر قرآن]] شناخته‌اند و پس از او، از [[سعید بن جبیر]] نام برده‌اند <ref>ابن حجر، ج۷، ص۲۴۷.</ref>. ابوالعالیه، قرائت را از [[ابی بن کعب]] آموخت<ref>نسائی، ص۴۰.</ref>. از جمله نکات [[تفسیری]] او این است که {{متن قرآن|الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}}<ref>«راه راست را به ما بنمای» سوره فاتحه، آیه ۶.</ref> را در [[سوره حمد]]، به [[رسول خدا]]{{صل}} و [[بهترین]] افراد [[اهل بیت]]{{صل}} [[پیامبر]] و [[صحابه]] [[تفسیر]] می‌کرد<ref>قاضی عیاض، ج۱، ص۲۲؛ در برخی نقل‌ها از ابوالعالیه، تنها آل رسول الله تفسیر شده است؛ ر.ک: شامی، ج۱، ص۴۸۲.</ref>. [[ثعلبی]]<ref>ثعلبی، ج۲، ص۱۸.</ref> [[روایت]] کرده که مردی [[یهودی]] با [[ابوالعالیه]] درباره [[قبله]] [[مشاجره]] کرد. او گفت [[حضرت موسی]] در کنار صخره [[بیت المقدس]]، به گونه‌ای [[نماز]] می‌خواند که [[کعبه]] روبه روی او قرار داشت و نیز در [[مسجد]] [[صالح]] و [[ذوالقرنین]] رفته و [[محراب]] و قبله آن و دو را به طرف کعبه دیده است<ref>ابن سیدالناس، ج۱، ص۳۱۴.</ref>. | در سال ۵۳ وقتی معاویه، [[سعید بن عثمان بن عفان]] را به [[حکومت]] [[خراسان]] گماشت و او از رود [[جیحون]] عبور کرد، ابوالعالیه همراهش بود<ref>بلاذری، ج۳، ص۵۰۷.</ref>. ابوالعالیه با اینکه ده سال پس از [[رحلت رسول خدا]] {{صل}} [[قرآن]] را فراگرفته بود<ref>ابن سعد، ج۷، ص۱۱۳؛ ابونعیم، ذکر اخبار اصفهان، ج۱، ص۳۱۴.</ref>، اما او را پس از [[صحابه]]، [[داناترین]] فرد به [[تفسیر قرآن]] شناخته‌اند و پس از او، از [[سعید بن جبیر]] نام برده‌اند <ref>ابن حجر، ج۷، ص۲۴۷.</ref>. ابوالعالیه، قرائت را از [[ابی بن کعب]] آموخت<ref>نسائی، ص۴۰.</ref>. از جمله نکات [[تفسیری]] او این است که {{متن قرآن|الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}}<ref>«راه راست را به ما بنمای» سوره فاتحه، آیه ۶.</ref> را در [[سوره حمد]]، به [[رسول خدا]] {{صل}} و [[بهترین]] افراد [[اهل بیت]] {{صل}} [[پیامبر]] و [[صحابه]] [[تفسیر]] می‌کرد<ref>قاضی عیاض، ج۱، ص۲۲؛ در برخی نقل‌ها از ابوالعالیه، تنها آل رسول الله تفسیر شده است؛ ر. ک: شامی، ج۱، ص۴۸۲.</ref>. [[ثعلبی]]<ref>ثعلبی، ج۲، ص۱۸.</ref> [[روایت]] کرده که مردی [[یهودی]] با [[ابوالعالیه]] درباره [[قبله]] [[مشاجره]] کرد. او گفت [[حضرت موسی]] در کنار صخره [[بیت المقدس]]، به گونه‌ای [[نماز]] می‌خواند که [[کعبه]] روبه روی او قرار داشت و نیز در [[مسجد]] [[صالح]] و [[ذوالقرنین]] رفته و [[محراب]] و قبله آن و دو را به طرف کعبه دیده است<ref>ابن سیدالناس، ج۱، ص۳۱۴.</ref>. | ||
وی مردی [[شوخ طبع]] بود، ولی در کلامش [[فحش]]، [[بدگویی]]، [[غیبت]] و [[دروغ]] نمی‌گفت <ref>ابن قتیبه، ص۲۷۴.</ref>. او همیشه بر دو [[نعمت]]، [[خدا]] را سپاسگزار بود: یکی [[مسلمان]] شدن و دیگری خارجی نشدن<ref>ابن سعد، ج۷، ص۱۱۳.</ref>. وی [[خمس]] [[اموال]] خود را به اهل بیت{{ع}} می‌داد<ref>ابن سعد، ج۷، ص۱۱۶.</ref>. هنگام [[مرگ]] نیز [[وصیت]] کرد پس از پرداخت [[حق]] همسرش، یک ثلث مالش در [[راه خدا]] و یک ثلث دیگر به اهل بیت{{ع}} و پیامبر<ref>یا آل علی{{ع}}؛ ر.ک: ابن عدی، ج۳، ص۱۶۲.</ref> و ثلث سوم به [[نیازمندان]] مسلمان داده شود<ref>ابن سعد، ج۷، ص۱۱۲.</ref>. | وی مردی [[شوخ طبع]] بود، ولی در کلامش [[فحش]]، [[بدگویی]]، [[غیبت]] و [[دروغ]] نمی‌گفت <ref>ابن قتیبه، ص۲۷۴.</ref>. او همیشه بر دو [[نعمت]]، [[خدا]] را سپاسگزار بود: یکی [[مسلمان]] شدن و دیگری خارجی نشدن<ref>ابن سعد، ج۷، ص۱۱۳.</ref>. وی [[خمس]] [[اموال]] خود را به اهل بیت {{ع}} می‌داد<ref>ابن سعد، ج۷، ص۱۱۶.</ref>. هنگام [[مرگ]] نیز [[وصیت]] کرد پس از پرداخت [[حق]] همسرش، یک ثلث مالش در [[راه خدا]] و یک ثلث دیگر به اهل بیت {{ع}} و پیامبر<ref>یا آل علی {{ع}}؛ ر. ک: ابن عدی، ج۳، ص۱۶۲.</ref> و ثلث سوم به [[نیازمندان]] مسلمان داده شود<ref>ابن سعد، ج۷، ص۱۱۲.</ref>. | ||
[[روایات]] زیادی از او در [[ابواب فقه]]، [[تاریخ]] و تفسیر آمده که در مجامع [[حدیثی]] [[اهل سنت]] روایت شده است. از جمله روایات او این است که گفت: رسول خدا{{صل}} فرمود: | [[روایات]] زیادی از او در [[ابواب فقه]]، [[تاریخ]] و تفسیر آمده که در مجامع [[حدیثی]] [[اهل سنت]] روایت شده است. از جمله روایات او این است که گفت: رسول خدا {{صل}} فرمود: «نخستین کسی که [[سنت]] مرا [[تغییر]] خواهد داد، مردی از [[بنی امیه]] به نام [[یزید]] خواهد بود»<ref>ابن عدی، ج۳، ص۱۶۴.</ref>. همچنین می‌گوید: [[امام علی]] {{ع}} فرمود: «قاضیان سه گروه‌اند: دو گروه در [[جهنم]] و یک گروه در بهشت‌اند. قاضی‌ای که به [[ظلم]] [[قضاوت]] کند و قاضی‌ای که به [[خطا]] [[اجتهاد]] کند در جهنم‌اند و تنها آن [[قاضی]] که به [[ثواب]] قضاوت کند، وارد [[بهشت]] می‌شود». [[قتاده]] پرسید: [[گناه]] آن [[مجتهد]] [[خاطی]] چیست؟ ابو العالیه گفت: کسی که نمی‌داند، نباید [[قاضی]] شود<ref>ابن الجعد، ص۱۵۵؛ ابن ابی شیبه، ج۵، ص۳۵۵.</ref>. | ||
سال‌های ۹۶ - ۹۳ - ۹۰ و ۹۸، تاریخ‌هایی است که برای [[مرگ]] او گفته‌اند<ref>بخاری، ج۳، ص۳۲۶؛ ابن سعد، ج۷، ص۱۱۷؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۴۸.</ref>، مدائنی سال ۹۶ [[ابن حجر]]<ref>الاصابه، ج۷، ص۲۴۸.</ref>، و [[ابن حبان]]<ref>مشاهیر، ص۱۵۳ و الثقات، ج۴، ص۲۳۹.</ref> | سال‌های ۹۶ - ۹۳ - ۹۰ و ۹۸، تاریخ‌هایی است که برای [[مرگ]] او گفته‌اند<ref>بخاری، ج۳، ص۳۲۶؛ ابن سعد، ج۷، ص۱۱۷؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۴۸.</ref>، مدائنی سال ۹۶ [[ابن حجر]]<ref>الاصابه، ج۷، ص۲۴۸.</ref>، و [[ابن حبان]]<ref>مشاهیر، ص۱۵۳ و الثقات، ج۴، ص۲۳۹.</ref>سال ۹۳ را پذیرفته‌اند، ولی ابن حجر<ref>الاصابه، ج۷، ص۲۴۸.</ref> که گویا [[اشتباه]] کرده یا نسخه دیگری از الثقات ابن حبان داشته، می‌گوید: ابن حبان سال ۹۸ را پذیرفته است.<ref>[[محمد رضا هدایت‌پناه|هدایت‌پناه، محمد رضا]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۱ (کتاب)|مقاله «ابوالعالیه ریاحی»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۱، ص:۴۱۱-۴۱۲.</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۲۹: | خط ۷۵: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:اعلام]] | [[رده:اعلام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۰۱
ابوالعالیه ریاحی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابوالعالیه ریاحی در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد| ابوالعالیه ریاحی | |
|---|---|
 تصویر قدیمی از بصره | |
| نام کامل | رُفَیع بن مهران بصری |
| جنسیت | مرد |
| محل زندگی | بصره |
| درگذشت | ۹۶ هجری |
| حضور در جنگ | فتح اصفهان |
مقدمه
نامش رُفَیع بن مهران بصری و یا رفیق بن مهران بصری است[۱]. وی آزاد شده زنی از بنو ریاح بود؛ از این رو او را «ابوالعالیه ریاحی» گویند[۲]. او به زبان فارسی سخن می‌گفت[۳]. در زمان رسول خدا (ص) جوان بود، ولی حضرت را ندید و دو یا سه سال پس از وفات آن حضرت، مسلمان و بر ابوبکر و عمر وارد شد[۴]. وی خطبه خواندن ابوبکر را دیده و روایت کرده است[۵]. صرف نظر از اینکه خود او به تابعی بودنش اعتراف کرده[۶]، دولابی[۷] و بسیاری دیگر از تراجم نگاران او را تابعی دانسته‌اند. ابواحمد عسکری نیز نام او را در شمار افرادی آورده که رسول خدا را ندیده، ولی از رسول خدا (ص) به صورت مرسل روایت کرده است[۸]. عبدالغنی مقدسی[۹] تصور کرده که ابونعیم، فرد مورد بحث را از صحابه دانسته، ولی این برداشت او نادرست است. ابونعیم[۱۰] تنها می‌گوید: ابو العالیه زمان رسول خدا (ص) را درک کرده است. سپس اعتراف خود او را به اینکه او دو یا سه سال پس از آن حضرت به مدینه آمده، نقل می‌کند. با این حال، ابونعیم[۱۱] ابوالعالیه ریاحی را با تابعی دیگر، «ابوالعالیة البراء»، زیاد بن فیروز[۱۲] خلط کرده است[۱۳].
تراجم نویسان، ابوالعالیه ریاحی را از بزرگان تابعین برشمرده‌اند[۱۴] و حتی گفته‌اند روایات او از بسیاری از اصحاب، مانند امام علی (ع)، ابوذر، ابن مسعود، ابوموسی اشعری و دیگران مرسل است[۱۵]. ابوالعالیه می‌گوید: در بصره احادیث را از اصحاب پیامبر می‌شنیدیم، ولی به مدینه رفتم تا آن احادیث را از اصحاب آنجا نیز بشنوم[۱۶]. شافعی، نظر بدی درباره او داشته[۱۷] و برخلاف بخاری[۱۸] و برخی دیگر از منابع، تصریح کرده که او از عمر حدیث نشنیده است[۱۹].
ابوالعالیه، عمل به سنت و آنچه اصحاب رسول خدا (ص) تا پیش از قتل عثمان بر آن بودند، حجت می‌دانست[۲۰]. او احادیث را نمی‌نوشت و از حفظ می‌گفت[۲۱]. وی در فتح شوشتر[۲۲] شرکت داشت و روایت می‌کند که در خانه هرمزان، جسد دانیال را که تغییر نکرده و بالای سر او کتابی بود، دیده است، و اینکه این نسخه را برای عمر فرستادند و کعب آن را به عربی ترجمه کرد. ابوالعالیه می‌گوید: من نخستین کسی بودم که آن را دیدم. در آن کتاب، اخبار ما و آنچه خواهد شد نوشته شده بود. همچنین وی در فتح اصفهان[۲۳] حضور داشت و شاهد اقامه نماز خوف از سوی ابوموسی اشعری بود. ابوالعالیه در جنگ صفین، وقتی مشاهده کرد یاران امام علی (ع) و معاویه، هر دو اظهار اسلام می‌کنند، امر بر او مشتبه شد و بازگشت[۲۴].
در سال ۵۳ وقتی معاویه، سعید بن عثمان بن عفان را به حکومت خراسان گماشت و او از رود جیحون عبور کرد، ابوالعالیه همراهش بود[۲۵]. ابوالعالیه با اینکه ده سال پس از رحلت رسول خدا (ص) قرآن را فراگرفته بود[۲۶]، اما او را پس از صحابه، داناترین فرد به تفسیر قرآن شناخته‌اند و پس از او، از سعید بن جبیر نام برده‌اند [۲۷]. ابوالعالیه، قرائت را از ابی بن کعب آموخت[۲۸]. از جمله نکات تفسیری او این است که ﴿الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ﴾[۲۹] را در سوره حمد، به رسول خدا (ص) و بهترین افراد اهل بیت (ص) پیامبر و صحابه تفسیر می‌کرد[۳۰]. ثعلبی[۳۱] روایت کرده که مردی یهودی با ابوالعالیه درباره قبله مشاجره کرد. او گفت حضرت موسی در کنار صخره بیت المقدس، به گونه‌ای نماز می‌خواند که کعبه روبه روی او قرار داشت و نیز در مسجد صالح و ذوالقرنین رفته و محراب و قبله آن و دو را به طرف کعبه دیده است[۳۲].
وی مردی شوخ طبع بود، ولی در کلامش فحش، بدگویی، غیبت و دروغ نمی‌گفت [۳۳]. او همیشه بر دو نعمت، خدا را سپاسگزار بود: یکی مسلمان شدن و دیگری خارجی نشدن[۳۴]. وی خمس اموال خود را به اهل بیت (ع) می‌داد[۳۵]. هنگام مرگ نیز وصیت کرد پس از پرداخت حق همسرش، یک ثلث مالش در راه خدا و یک ثلث دیگر به اهل بیت (ع) و پیامبر[۳۶] و ثلث سوم به نیازمندان مسلمان داده شود[۳۷].
روایات زیادی از او در ابواب فقه، تاریخ و تفسیر آمده که در مجامع حدیثی اهل سنت روایت شده است. از جمله روایات او این است که گفت: رسول خدا (ص) فرمود: «نخستین کسی که سنت مرا تغییر خواهد داد، مردی از بنی امیه به نام یزید خواهد بود»[۳۸]. همچنین می‌گوید: امام علی (ع) فرمود: «قاضیان سه گروه‌اند: دو گروه در جهنم و یک گروه در بهشت‌اند. قاضی‌ای که به ظلم قضاوت کند و قاضی‌ای که به خطا اجتهاد کند در جهنم‌اند و تنها آن قاضی که به ثواب قضاوت کند، وارد بهشت می‌شود». قتاده پرسید: گناه آن مجتهد خاطی چیست؟ ابو العالیه گفت: کسی که نمی‌داند، نباید قاضی شود[۳۹].
سال‌های ۹۶ - ۹۳ - ۹۰ و ۹۸، تاریخ‌هایی است که برای مرگ او گفته‌اند[۴۰]، مدائنی سال ۹۶ ابن حجر[۴۱]، و ابن حبان[۴۲]سال ۹۳ را پذیرفته‌اند، ولی ابن حجر[۴۳] که گویا اشتباه کرده یا نسخه دیگری از الثقات ابن حبان داشته، می‌گوید: ابن حبان سال ۹۸ را پذیرفته است.[۴۴]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ بخاری، ج۳، ص۳۲۶؛ عجلی، ج۲، ص۴۱۲؛ ابن حجر، ج۷، ص۲۴۷.
- ↑ بلاذری، ج۳، ص۵۰۷؛ ابن سعد، ج۷، ص۱۱۲-۱۱۳.
- ↑ ابن ابی شیبه، ج۶، ص۲۰۸؛ ابن عساکر، ج۱۸، ص۱۶۴.
- ↑ بخاری، ج۳، ص۳۲۶؛ ابن حبان، ج۴، ص۲۳۹؛ ذهبی، ج۳، ص۲۰۷.
- ↑ ابن عدی، ج۳، ص۱۶۵-۱۶۶.
- ↑ مغلطای، ج۱، ص۲۱۷.
- ↑ دولابی، ج۲، ص۴.
- ↑ مغلطای، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ ابن سرور عبد الغنی بن عبد الواحد [ص۵۴۱-۶۰۰] نویسنده کتاب تبیین الاصابه لأوهام حصلت فی معرفة الصحابه.
- ↑ معرفه، ج۲، ص۱۰۶۹.
- ↑ معرفه، ج۲، ص۱۰۶۹.
- ↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۶۱ و ج۳، ص۳۶۵.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۴۷.
- ↑ عجلی، ج۲، ص۴۱۲؛ ابن حجر، مقدمه فتح، ص۲۳۹ و ۴۰۰.
- ↑ ابن حجر، ج۷، ص۲۴۷.
- ↑ ابن عدی، ج۲، ص۱۶۲.
- ↑ ابن حبان، ج۴، ص۲۳۹.
- ↑ بخاری، ج۹، ص۸۹.
- ↑ بیهقی، سنن، ج۳، ص۱۶۹.
- ↑ ابن عساکر، ج۱۸، ص۱۷۰.
- ↑ احمدی، ج۱، ص۶۲۸؛ به نقل از تقیید العلم، ص۴۷.
- ↑ ابن کثیر، ج۲، ص۴۸.
- ↑ أبونعیم، ذکر اخبار اصفهان، ج۱، ص۳۱۴.
- ↑ ابن سعد، ج۷، ص۱۱۴.
- ↑ بلاذری، ج۳، ص۵۰۷.
- ↑ ابن سعد، ج۷، ص۱۱۳؛ ابونعیم، ذکر اخبار اصفهان، ج۱، ص۳۱۴.
- ↑ ابن حجر، ج۷، ص۲۴۷.
- ↑ نسائی، ص۴۰.
- ↑ «راه راست را به ما بنمای» سوره فاتحه، آیه ۶.
- ↑ قاضی عیاض، ج۱، ص۲۲؛ در برخی نقل‌ها از ابوالعالیه، تنها آل رسول الله تفسیر شده است؛ ر. ک: شامی، ج۱، ص۴۸۲.
- ↑ ثعلبی، ج۲، ص۱۸.
- ↑ ابن سیدالناس، ج۱، ص۳۱۴.
- ↑ ابن قتیبه، ص۲۷۴.
- ↑ ابن سعد، ج۷، ص۱۱۳.
- ↑ ابن سعد، ج۷، ص۱۱۶.
- ↑ یا آل علی (ع)؛ ر. ک: ابن عدی، ج۳، ص۱۶۲.
- ↑ ابن سعد، ج۷، ص۱۱۲.
- ↑ ابن عدی، ج۳، ص۱۶۴.
- ↑ ابن الجعد، ص۱۵۵؛ ابن ابی شیبه، ج۵، ص۳۵۵.
- ↑ بخاری، ج۳، ص۳۲۶؛ ابن سعد، ج۷، ص۱۱۷؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۴۸.
- ↑ الاصابه، ج۷، ص۲۴۸.
- ↑ مشاهیر، ص۱۵۳ و الثقات، ج۴، ص۲۳۹.
- ↑ الاصابه، ج۷، ص۲۴۸.
- ↑ هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «ابوالعالیه ریاحی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۴۱۱-۴۱۲.