حرم در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
(←پانویس) |
|||
| (۸ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
[[حَرَم]]: محدوده‌ای گرداگرد [[کعبه]] معظّم، حدّ فاصل بین دو [[کوه]] «عائر» و «وَُعَیر» در [[مدینه]]، | [[حَرَم]]: محدوده‌ای گرداگرد [[کعبه]] معظّم، حدّ فاصل بین دو [[کوه]] «عائر» و «وَُعَیر» در [[مدینه]]، مدفن [[پیامبران]] و [[امامان]]{{عم}}. | ||
===حرم [[مکّه]]=== | ===حرم [[مکّه]]=== | ||
اطلاق حرم در کلمات [[فقها]] به حرم مکّه انصراف دارد<ref>جواهر الکلام ج۵، صص۶۰ و ۴۱ و ۳۴۵</ref>. حرم مکّه به محدوده‌ای از اطراف کعبه گفته می‌شود که ـ برحسب [[روایات]] ـ [[جبرئیل]] به [[امر خداوند]] حدود آن را برای [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} مشخص نمود و آن حضرت برای [[شناسایی]] آنها در مبادی ورودی نشانهایی (اَعلام یا اَنصاب) [[نصب]] کرد که امروزه به شکل ستونهایی پابرجا و مشخص کننده حدود حرم است<ref> جواهر الکلام ج۲۰، صص ۲۹۴</ref>. هم اکنون برای تعیین حدود حرم شش نشانه در شش مسیر ورودی ([[میقات]]) و در هر مسیر دو ستون در دو طرف جاده وجود دارد. محل نصب این ستونها و فاصله هریک از حدود تا [[مسجد الحرام]] به شرح زیر است: | اطلاق حرم در کلمات [[فقها]] به حرم مکّه انصراف دارد<ref>جواهر الکلام ج۵، صص۶۰ و ۴۱ و ۳۴۵.</ref>. حرم مکّه به محدوده‌ای از اطراف کعبه گفته می‌شود که ـ برحسب [[روایات]] ـ [[جبرئیل]] به [[امر خداوند]] حدود آن را برای [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} مشخص نمود و آن حضرت برای [[شناسایی]] آنها در مبادی ورودی نشانهایی (اَعلام یا اَنصاب) [[نصب]] کرد که امروزه به شکل ستونهایی پابرجا و مشخص کننده حدود حرم است<ref> جواهر الکلام ج۲۰، صص ۲۹۴.</ref>. هم اکنون برای تعیین حدود حرم شش نشانه در شش مسیر ورودی ([[میقات]]) و در هر مسیر دو ستون در دو طرف جاده وجود دارد. محل نصب این ستونها و فاصله هریک از حدود تا [[مسجد الحرام]] به شرح زیر است: | ||
#مسیر جدّه به مکّه، در حدیبیّه (شمیس) بیست کیلومتر. | #مسیر جدّه به مکّه، در حدیبیّه (شمیس) بیست کیلومتر. | ||
#مسیر مدینه به مکّه، در [[تنعیم]]، شش کیلومتر. | #مسیر مدینه به مکّه، در [[تنعیم]]، شش کیلومتر. | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
#راه [[عراق]] از ذات عِرْق به مکّه، در [[وادی]] نَخلَه، نوزده کیلومتر. | #راه [[عراق]] از ذات عِرْق به مکّه، در [[وادی]] نَخلَه، نوزده کیلومتر. | ||
#راه [[طائف]] از [[عرفات]] به مکّه، در مُزدَلفه ۲۱ کیلومتر. | #راه [[طائف]] از [[عرفات]] به مکّه، در مُزدَلفه ۲۱ کیلومتر. | ||
#مسیر [[یمن]] به مکّه، در اَضاءَة لِبْن، | #مسیر [[یمن]] به مکّه، در اَضاءَة لِبْن، دوازده کیلومتر<ref>راهنمای حرمین شریفین ج۱، ص۲۳۷.</ref>. | ||
از [[احکام]] حرم در بابهای [[طهارت]] [[حج]]، [[جهاد]]، لقطه، حدود، [[قصاص]] و | از [[احکام]] حرم در بابهای [[طهارت]] [[حج]]، [[جهاد]]، لقطه، حدود، [[قصاص]] و دیات سخن گفته‌اند که به مهم‌ترین موارد آن اشاره می‌شود<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۶.</ref>. | ||
===دخول حرم=== | ===دخول حرم=== | ||
[[احرام]] بستن برای دخول مکّه قبل از ورود به حرم [[واجب]] است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۳۷ ـ ۴۳۸</ref>. برخی، برای دخول حرم نیز ـ هرچند قصد دخول مکّه را نداشته باشد ـ احرام را واجب دانسته‌اند<ref>مستند الشیعة ج۱۳، ص۳۲۵ ـ ۳۲۶</ref>. | [[احرام]] بستن برای دخول مکّه قبل از ورود به حرم [[واجب]] است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۳۷ ـ ۴۳۸.</ref>. برخی، برای دخول حرم نیز ـ هرچند قصد دخول مکّه را نداشته باشد ـ احرام را واجب دانسته‌اند<ref>مستند الشیعة ج۱۳، ص۳۲۵ ـ ۳۲۶.</ref>. | ||
[[غسل]] کردن برای دخول حرم، جویدن اِذخِر، پیاده شدن از مرکب و درآوردن | [[غسل]] کردن برای دخول حرم، جویدن اِذخِر، پیاده شدن از مرکب و درآوردن کفش و به دست گرفتن آن [[مستحب]]<ref>الحدائق الناضرة ج۱۶، ص۷۵؛ مستند الشیعة ج۱۲، ص۵۷.</ref>، و دخول حرم با [[سلاح]] [[مکروه]] است، مگر آنکه روی آن پوشیده باشد<ref>مستند الشیعة ج۱۳، ص۳۲۶.</ref>. | ||
کسی که جهت به جا آوردن [[مناسک حج]] ـ خواه برای خود یا به [[نیابت]] دیگری ـ با [[احرام]] داخل [[حرم]] شود و بمیرد، ذمّه‌اش بری می‌شود و از [[حج]] [[واجب]] کفایت می‌کند<ref>جواهر الکلام ج۱۷، ص۲۹۵ و ۳۶۶</ref>. | کسی که جهت به جا آوردن [[مناسک حج]] ـ خواه برای خود یا به [[نیابت]] دیگری ـ با [[احرام]] داخل [[حرم]] شود و بمیرد، ذمّه‌اش بری می‌شود و از [[حج]] [[واجب]] کفایت می‌کند<ref>جواهر الکلام ج۱۷، ص۲۹۵ و ۳۶۶.</ref>. | ||
بنابر قول برخی، کسی که برای [[عمره]] مفرده از غیر [[مکّه]] [[محرم]] شده است، هنگام دخول حرم باید تلبیه را قطع کند<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۲۷۸؛ مستند الشیعة ج۱۱، ص۳۲۲ ـ ۳۲۶</ref>. [[کافر]] نمی‌تواند داخل حرم شود و در صورت دخول، با [[علم]] به [[حرمت]] [[تعزیر]] می‌شود. اگر کافری در حرم بمیرد، برای [[دفن]] به بیرون حرم منتقل می‌شود؛ بلکه بنابر تصریح برخی، در صورت دفن، | بنابر قول برخی، کسی که برای [[عمره]] مفرده از غیر [[مکّه]] [[محرم]] شده است، هنگام دخول حرم باید تلبیه را قطع کند<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۲۷۸؛ مستند الشیعة ج۱۱، ص۳۲۲ ـ ۳۲۶.</ref>. [[کافر]] نمی‌تواند داخل حرم شود و در صورت دخول، با [[علم]] به [[حرمت]] [[تعزیر]] می‌شود. اگر کافری در حرم بمیرد، برای [[دفن]] به بیرون حرم منتقل می‌شود؛ بلکه بنابر تصریح برخی، در صورت دفن، نبش قبر شده و به بیرون حرم منتقل می‌گردد<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۶.</ref>. | ||
===شکار در حرم=== | ===شکار در حرم=== | ||
شکار حیوانات وحشیِ غیر دریاییِ حرم [[حرام]] و موجب | شکار حیوانات وحشیِ غیر دریاییِ حرم [[حرام]] و موجب ضمان است شکارچی مُحِلّ ضامن قیمت آن است و شکارچی مُحرم علاوه بر ضمانِ قیمت، کفّاره آن ([[قربانی کردن]]) را باید بدهد و در صورت نداشتن [[کفاره]]، ضامن دو برابر قیمت آن است<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۲۹۴ ـ ۲۹۵.</ref>. | ||
آیا | آیا صید حیوانی که می‌خواهد وارد حرم شود در بیرون حرم بر مُحلّ جایز است یا حرام؟ مسئله اختلافی است. متأخران و برخی قدما آن را [[مکروه]] دانسته‌اند<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۲۹۶ ـ ۲۹۷.</ref>. | ||
بنابر مشهور، خوردن | بنابر مشهور، خوردن حیوان وحشیِ [[ذبح]] شده توسط مُحرم ـ خواه در حرم یا بیرون حرم ـ بر مُحرم و مُحلّ حرام است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۲۸۸.</ref>. همچنین است [[حکم]] حیوانی که مُحلّ آن را در حرم ذبح کرده است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۲۹۲.</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۷.</ref> | ||
===قطع | ===قطع گیاه حرم=== | ||
قطع گیاهان و درختان حرم، جز درختان میوه، خرما، اذخر و آنچه در [[ملک]] شخصی روییده حرام است. البته اگر گیاه و درخت قبل از ساختن [[خانه]] وجود داشته، کندن و قطع آن جایز نیست. برخی در ثبوت حکم یاد شده برای سایر [[املاک]] جز خانه اشکال کرده‌اند. در جواز قطع گیاهان و درختان خشکیده [[اختلاف]] است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۱۲ ـ ۴۲۱</ref>. در قطع درختان کفّاره نیز ثابت است. کفّاره قطع درختان [[حرم]] بنابر قول مشهور ـ بلکه بر آن ادعای [[اجماع]] شده ـ در درخت بزرگ یک گاو و در درخت کوچک یک گوسفند و در قطع بعض آن، قیمت درخت است. دیگر اقوال در مسئله عبارت است از: عدم [[لزوم]] کفّاره مطلقا، ثبوت یک گاو به جهت کفّاره مطلقا و ثبوت قیمت درخت مطلقا<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۴۲۵ ـ ۴۲۸</ref>. | قطع گیاهان و درختان حرم، جز درختان میوه، خرما، اذخر و آنچه در [[ملک]] شخصی روییده حرام است. البته اگر گیاه و درخت قبل از ساختن [[خانه]] وجود داشته، کندن و قطع آن جایز نیست. برخی در ثبوت حکم یاد شده برای سایر [[املاک]] جز خانه اشکال کرده‌اند. در جواز قطع گیاهان و درختان خشکیده [[اختلاف]] است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۱۲ ـ ۴۲۱.</ref>. در قطع درختان کفّاره نیز ثابت است. کفّاره قطع درختان [[حرم]] بنابر قول مشهور ـ بلکه بر آن ادعای [[اجماع]] شده ـ در درخت بزرگ یک گاو و در درخت کوچک یک گوسفند و در قطع بعض آن، قیمت درخت است. دیگر اقوال در مسئله عبارت است از: عدم [[لزوم]] کفّاره مطلقا، ثبوت یک گاو به جهت کفّاره مطلقا و ثبوت قیمت درخت مطلقا<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۴۲۵ ـ ۴۲۸.</ref>. | ||
چرانیدن شتر و مانند آن در حرم برای مُحرم و مُحلّ جایز است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۲۰</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۷.</ref> | چرانیدن شتر و مانند آن در حرم برای مُحرم و مُحلّ جایز است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۲۰.</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۷.</ref> | ||
===[[جنگ]] در حرم=== | ===[[جنگ]] در حرم=== | ||
آغاز کردن جنگ در حرم به [[نصّ]] [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|وَلَا تُقَـٰتِلُوهُمْ عِندَ ٱلْمَسْجِدِ ٱلْحَرَامِ...}}<ref> سوره بقره، آیه ۱۹۱.</ref> [[حرام]] بوده است؛ لیکن در اینکه این [[حکم]] به آیه شریفه {{متن قرآن|فَإِذَا ٱنسَلَخَ ٱلْأَشْهُرُ ٱلْحُرُمُ فَٱقْتُلُوا۟ ٱلْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ...}}<ref>«و چون ماههای حرام به پایان رسید مشرکان را هر جا یافتید بکشید و دستگیرشان کنید و به محاصره درآورید و در هر کمینگاهی به کمین آنان بنشینید؛ و اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند آزادشان بگذارید که بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۵.</ref> [[نسخ]] شده یا نه، [[اختلاف]] است. بنابر قول به عدم نسخ، [[حرمت]] همچنان باقی است<ref>حاشیة شرائع الاسلام ص۳۰۵؛ جواهر الکلام ج۲۱، ص۳۳.</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۸.</ref> | |||
===[[جُرم]] و [[مجرم]] در حرم=== | ===[[جُرم]] و [[مجرم]] در حرم=== | ||
بنابر قول منسوب به مشهور ـ بلکه [[اجماعی]] که ادّعا شده ـ ارتکاب [[قتل]] در حرم همچون ارتکاب آن در [[ماههای حرام]] موجب تغلیظ در | بنابر قول منسوب به مشهور ـ بلکه [[اجماعی]] که ادّعا شده ـ ارتکاب [[قتل]] در حرم همچون ارتکاب آن در [[ماههای حرام]] موجب تغلیظ در دیه (دیه کامل به اضافه یک سوم دیه) می‌شود<ref>جواهر الکلام ج۴۳، ص۲۶ ـ ۲۷.</ref>. مجرمی که بیرون حرم مرتکب [[جرم]] و مستحق [[کیفر]] (حدّ، [[تعزیر]] یا [[قصاص]]) گشته، اگر به حرم پناه ببرد، دستگیری و کیفر او جایز نیست؛ بلکه باید بر او سخت بگیرند تا از حرم بیرون رود. البته اگر در حرم مرتکب جرم شده باشد، در همان جا کیفر می‌شود<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۴۶ ـ ۴۷.</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۸.</ref> | ||
===لقطه حرم=== | ===لقطه حرم=== | ||
آیا برداشتن لقطه [[حرم]] مطلقا جایز است، یا مطلقا [[مکروه]] است، یا در صورت کمتر بودن از درهم جایز و در صورت بیشتر بودن از آن مکروه یا [[حرام]] است، یا با قصد تملّک مطلقا حرام و با قصد اعلام آن مطلقا جایز است و یا برای [[عادل]] جایز و برای [[فاسق]] حرام است؟ اقوال مختلف است<ref>جواهر الکلام ج۳۸، ص۲۸۴</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۸.</ref> | آیا برداشتن لقطه [[حرم]] مطلقا جایز است، یا مطلقا [[مکروه]] است، یا در صورت کمتر بودن از درهم جایز و در صورت بیشتر بودن از آن مکروه یا [[حرام]] است، یا با قصد تملّک مطلقا حرام و با قصد اعلام آن مطلقا جایز است و یا برای [[عادل]] جایز و برای [[فاسق]] حرام است؟ اقوال مختلف است<ref>جواهر الکلام ج۳۸، ص۲۸۴.</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۸.</ref> | ||
===سایر [[احکام]]=== | ===سایر [[احکام]]=== | ||
حرم، به‌ویژه [[مکّه]] از جمله مکان‌هایی است که [[دفن]] کردن میّت در آن [[مستحب]] و انتقال میّت از جایی دیگر به آن جا، جایز است<ref>العروة الوثقی ج۲، ص۱۴۱</ref>. سنگ ریزه‌هایی که برای [[رمی]] جمرات به کار می‌رود باید از حرم برداشته شود<ref>مسالک الافهام ج۲، ص۲۸۹</ref>. در اینکه برای طلبکار جایز است از بدهکاری که در بیرون حرم [[مالی]] را از او [[قرض]] کرده، آن را در حرم مطالبه کند یا نه، [[اختلاف]] است<ref>مختلف الشیعة ج۵، ص۳۶۹ ـ ۳۷۱</ref>. برخی گفته‌اند: اگر مدیون برای | حرم، به‌ویژه [[مکّه]] از جمله مکان‌هایی است که [[دفن]] کردن میّت در آن [[مستحب]] و انتقال میّت از جایی دیگر به آن جا، جایز است<ref>العروة الوثقی ج۲، ص۱۴۱.</ref>. سنگ ریزه‌هایی که برای [[رمی]] جمرات به کار می‌رود باید از حرم برداشته شود<ref>مسالک الافهام ج۲، ص۲۸۹.</ref>. در اینکه برای طلبکار جایز است از بدهکاری که در بیرون حرم [[مالی]] را از او [[قرض]] کرده، آن را در حرم مطالبه کند یا نه، [[اختلاف]] است<ref>مختلف الشیعة ج۵، ص۳۶۹ ـ ۳۷۱.</ref>. برخی گفته‌اند: اگر مدیون برای فرار از پرداخت بدهی به حرم پناه آورده، طلبکار [[حقّ]] مطالبه در حرم ندارد<ref>کتاب‌السرائر ج۲، ص۳۲.</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۹.</ref> | ||
==حرم [[مدینه]]== | ==حرم [[مدینه]]== | ||
از حرم به معنای دوم در باب [[طهارت]] و [[حج]] سخن گفته‌اند. | از حرم به معنای دوم در باب [[طهارت]] و [[حج]] سخن گفته‌اند. | ||
[[مدینه منوّره]] همچون مکّه مکرّمه دارای حرم است. حرم مدینه حدّ فاصل بین «ظلّ عائر» و «ظلّ وَُعَیر» دو [[کوه]] در شرق و غرب مدینه است که این [[شهر]] را در میان گرفته‌اند<ref>الحدائق الناضرة ج۱۷، ص۴۰۸ ـ ۴۰۹؛ جواهرالکلام ج۲۰، ص۷۵ ـ ۷۷</ref>. | [[مدینه منوّره]] همچون مکّه مکرّمه دارای حرم است. حرم مدینه حدّ فاصل بین «ظلّ عائر» و «ظلّ وَُعَیر» دو [[کوه]] در شرق و غرب مدینه است که این [[شهر]] را در میان گرفته‌اند<ref>الحدائق الناضرة ج۱۷، ص۴۰۸ ـ ۴۰۹؛ جواهرالکلام ج۲۰، ص۷۵ ـ ۷۷.</ref>. | ||
قطع درختان حرم و نیز شکار حیوانات | قطع درختان حرم و نیز شکار حیوانات وحشی در محدوده بین دو حَرّه (ریگزار) در شرق و غرب مدینه بنابر دیدگاه اکثر [[فقها]]، بلکه نظر منسوب به مشهور، حرام است<ref>المبسوط ج۱، ص۳۸۶؛ الوسیلة، ص۱۹۶؛ الجامع للشرائع، ص۲۳۱؛ تحریر الاحکام ج۲، ص۳۶ ـ ۳۷؛ جامع المقاصد ج۳، ص۲۷۶؛ جامع المدارک ج۲، ص۵۵۲ ـ ۵۵۳؛ جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۷ ـ ۷۹.</ref>. برخی قائل به [[کراهت]] شده‌اند<ref>قواعد الاحکام ج۱، ص۴۵۰؛ الدروس الشرعیة ج۲، ص۲۱.</ref>. برخی دیگر بین قطع درختان و شکار تفصیل داده، در اوّل قائل به [[حرمت]] و در دوم قائل به [[کراهت]] شده‌اند<ref>شرائع الاسلام ج۱، ص۲۰۹؛ ارشاد الأذهان ج۱، ص۳۳۹.</ref>. بنابر تصریح بعضی، در [[حکم]] یاد شده، تفاوتی بین گیاهان و درختان نیست؛ هرچند ظاهر کلمات برخی اختصاص حکم به درختان است<ref>مستند الشیعة ج۱۳، ص۳۳۳؛ مهذّب الاحکام ج۱۵، ص۳۶.</ref>. البته آنچه در [[حرم]] [[مکّه]] استثنا شده در حرم [[مدینه]] نیز مستثنا است<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۷.</ref>. بنابر قول به [[حرمت]]، در صورت ارتکاب، کفّاره ثابت نیست، هرچند [[گناه]] کرده است<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۹.</ref>؛ لیکن خوردن شکار [[حرام]] است<ref>الحدائق الناضرة ج۱۷، ص۴۱۵.</ref>. | ||
برای دخول حرم مدینه [[احرام]] بستن [[واجب]] نیست<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۹</ref>؛ هرچند [[غسل]] کردن [[مستحب]] است<ref>جواهر الکلام ج۵، ص۶۰</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۹.</ref> | برای دخول حرم مدینه [[احرام]] بستن [[واجب]] نیست<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۹.</ref>؛ هرچند [[غسل]] کردن [[مستحب]] است<ref>جواهر الکلام ج۵، ص۶۰.</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۹.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۵ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۳۸
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حرم است. حرم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حرم در فقه سیاسی - حرم در فقه اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
حَرَم: محدوده‌ای گرداگرد کعبه معظّم، حدّ فاصل بین دو کوه «عائر» و «وَُعَیر» در مدینه، مدفن پیامبران و امامان(ع).
حرم مکّه
اطلاق حرم در کلمات فقها به حرم مکّه انصراف دارد[۱]. حرم مکّه به محدوده‌ای از اطراف کعبه گفته می‌شود که ـ برحسب روایات ـ جبرئیل به امر خداوند حدود آن را برای حضرت ابراهیم(ع) مشخص نمود و آن حضرت برای شناسایی آنها در مبادی ورودی نشانهایی (اَعلام یا اَنصاب) نصب کرد که امروزه به شکل ستونهایی پابرجا و مشخص کننده حدود حرم است[۲]. هم اکنون برای تعیین حدود حرم شش نشانه در شش مسیر ورودی (میقات) و در هر مسیر دو ستون در دو طرف جاده وجود دارد. محل نصب این ستونها و فاصله هریک از حدود تا مسجد الحرام به شرح زیر است:
- مسیر جدّه به مکّه، در حدیبیّه (شمیس) بیست کیلومتر.
- مسیر مدینه به مکّه، در تنعیم، شش کیلومتر.
- مسیر جعرانه به مکّه، در بطن نَمِره، پانزده کیلومتر.
- راه عراق از ذات عِرْق به مکّه، در وادی نَخلَه، نوزده کیلومتر.
- راه طائف از عرفات به مکّه، در مُزدَلفه ۲۱ کیلومتر.
- مسیر یمن به مکّه، در اَضاءَة لِبْن، دوازده کیلومتر[۳].
از احکام حرم در بابهای طهارت حج، جهاد، لقطه، حدود، قصاص و دیات سخن گفته‌اند که به مهم‌ترین موارد آن اشاره می‌شود[۴].
دخول حرم
احرام بستن برای دخول مکّه قبل از ورود به حرم واجب است[۵]. برخی، برای دخول حرم نیز ـ هرچند قصد دخول مکّه را نداشته باشد ـ احرام را واجب دانسته‌اند[۶].
غسل کردن برای دخول حرم، جویدن اِذخِر، پیاده شدن از مرکب و درآوردن کفش و به دست گرفتن آن مستحب[۷]، و دخول حرم با سلاح مکروه است، مگر آنکه روی آن پوشیده باشد[۸].
کسی که جهت به جا آوردن مناسک حج ـ خواه برای خود یا به نیابت دیگری ـ با احرام داخل حرم شود و بمیرد، ذمّه‌اش بری می‌شود و از حج واجب کفایت می‌کند[۹].
بنابر قول برخی، کسی که برای عمره مفرده از غیر مکّه محرم شده است، هنگام دخول حرم باید تلبیه را قطع کند[۱۰]. کافر نمی‌تواند داخل حرم شود و در صورت دخول، با علم به حرمت تعزیر می‌شود. اگر کافری در حرم بمیرد، برای دفن به بیرون حرم منتقل می‌شود؛ بلکه بنابر تصریح برخی، در صورت دفن، نبش قبر شده و به بیرون حرم منتقل می‌گردد[۱۱].
شکار در حرم
شکار حیوانات وحشیِ غیر دریاییِ حرم حرام و موجب ضمان است شکارچی مُحِلّ ضامن قیمت آن است و شکارچی مُحرم علاوه بر ضمانِ قیمت، کفّاره آن (قربانی کردن) را باید بدهد و در صورت نداشتن کفاره، ضامن دو برابر قیمت آن است[۱۲].
آیا صید حیوانی که می‌خواهد وارد حرم شود در بیرون حرم بر مُحلّ جایز است یا حرام؟ مسئله اختلافی است. متأخران و برخی قدما آن را مکروه دانسته‌اند[۱۳].
بنابر مشهور، خوردن حیوان وحشیِ ذبح شده توسط مُحرم ـ خواه در حرم یا بیرون حرم ـ بر مُحرم و مُحلّ حرام است[۱۴]. همچنین است حکم حیوانی که مُحلّ آن را در حرم ذبح کرده است[۱۵].[۱۶]
قطع گیاه حرم
قطع گیاهان و درختان حرم، جز درختان میوه، خرما، اذخر و آنچه در ملک شخصی روییده حرام است. البته اگر گیاه و درخت قبل از ساختن خانه وجود داشته، کندن و قطع آن جایز نیست. برخی در ثبوت حکم یاد شده برای سایر املاک جز خانه اشکال کرده‌اند. در جواز قطع گیاهان و درختان خشکیده اختلاف است[۱۷]. در قطع درختان کفّاره نیز ثابت است. کفّاره قطع درختان حرم بنابر قول مشهور ـ بلکه بر آن ادعای اجماع شده ـ در درخت بزرگ یک گاو و در درخت کوچک یک گوسفند و در قطع بعض آن، قیمت درخت است. دیگر اقوال در مسئله عبارت است از: عدم لزوم کفّاره مطلقا، ثبوت یک گاو به جهت کفّاره مطلقا و ثبوت قیمت درخت مطلقا[۱۸].
چرانیدن شتر و مانند آن در حرم برای مُحرم و مُحلّ جایز است[۱۹].[۲۰]
جنگ در حرم
آغاز کردن جنگ در حرم به نصّ آیه شریفه ﴿وَلَا تُقَـٰتِلُوهُمْ عِندَ ٱلْمَسْجِدِ ٱلْحَرَامِ...﴾[۲۱] حرام بوده است؛ لیکن در اینکه این حکم به آیه شریفه ﴿فَإِذَا ٱنسَلَخَ ٱلْأَشْهُرُ ٱلْحُرُمُ فَٱقْتُلُوا۟ ٱلْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ...﴾[۲۲] نسخ شده یا نه، اختلاف است. بنابر قول به عدم نسخ، حرمت همچنان باقی است[۲۳].[۲۴]
جُرم و مجرم در حرم
بنابر قول منسوب به مشهور ـ بلکه اجماعی که ادّعا شده ـ ارتکاب قتل در حرم همچون ارتکاب آن در ماههای حرام موجب تغلیظ در دیه (دیه کامل به اضافه یک سوم دیه) می‌شود[۲۵]. مجرمی که بیرون حرم مرتکب جرم و مستحق کیفر (حدّ، تعزیر یا قصاص) گشته، اگر به حرم پناه ببرد، دستگیری و کیفر او جایز نیست؛ بلکه باید بر او سخت بگیرند تا از حرم بیرون رود. البته اگر در حرم مرتکب جرم شده باشد، در همان جا کیفر می‌شود[۲۶].[۲۷]
لقطه حرم
آیا برداشتن لقطه حرم مطلقا جایز است، یا مطلقا مکروه است، یا در صورت کمتر بودن از درهم جایز و در صورت بیشتر بودن از آن مکروه یا حرام است، یا با قصد تملّک مطلقا حرام و با قصد اعلام آن مطلقا جایز است و یا برای عادل جایز و برای فاسق حرام است؟ اقوال مختلف است[۲۸].[۲۹]
سایر احکام
حرم، به‌ویژه مکّه از جمله مکان‌هایی است که دفن کردن میّت در آن مستحب و انتقال میّت از جایی دیگر به آن جا، جایز است[۳۰]. سنگ ریزه‌هایی که برای رمی جمرات به کار می‌رود باید از حرم برداشته شود[۳۱]. در اینکه برای طلبکار جایز است از بدهکاری که در بیرون حرم مالی را از او قرض کرده، آن را در حرم مطالبه کند یا نه، اختلاف است[۳۲]. برخی گفته‌اند: اگر مدیون برای فرار از پرداخت بدهی به حرم پناه آورده، طلبکار حقّ مطالبه در حرم ندارد[۳۳].[۳۴]
حرم مدینه
از حرم به معنای دوم در باب طهارت و حج سخن گفته‌اند.
مدینه منوّره همچون مکّه مکرّمه دارای حرم است. حرم مدینه حدّ فاصل بین «ظلّ عائر» و «ظلّ وَُعَیر» دو کوه در شرق و غرب مدینه است که این شهر را در میان گرفته‌اند[۳۵].
قطع درختان حرم و نیز شکار حیوانات وحشی در محدوده بین دو حَرّه (ریگزار) در شرق و غرب مدینه بنابر دیدگاه اکثر فقها، بلکه نظر منسوب به مشهور، حرام است[۳۶]. برخی قائل به کراهت شده‌اند[۳۷]. برخی دیگر بین قطع درختان و شکار تفصیل داده، در اوّل قائل به حرمت و در دوم قائل به کراهت شده‌اند[۳۸]. بنابر تصریح بعضی، در حکم یاد شده، تفاوتی بین گیاهان و درختان نیست؛ هرچند ظاهر کلمات برخی اختصاص حکم به درختان است[۳۹]. البته آنچه در حرم مکّه استثنا شده در حرم مدینه نیز مستثنا است[۴۰]. بنابر قول به حرمت، در صورت ارتکاب، کفّاره ثابت نیست، هرچند گناه کرده است[۴۱]؛ لیکن خوردن شکار حرام است[۴۲].
برای دخول حرم مدینه احرام بستن واجب نیست[۴۳]؛ هرچند غسل کردن مستحب است[۴۴].[۴۵]
منابع
پانویس
- ↑ جواهر الکلام ج۵، صص۶۰ و ۴۱ و ۳۴۵.
- ↑ جواهر الکلام ج۲۰، صص ۲۹۴.
- ↑ راهنمای حرمین شریفین ج۱، ص۲۳۷.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص ۲۸۶.
- ↑ جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۳۷ ـ ۴۳۸.
- ↑ مستند الشیعة ج۱۳، ص۳۲۵ ـ ۳۲۶.
- ↑ الحدائق الناضرة ج۱۶، ص۷۵؛ مستند الشیعة ج۱۲، ص۵۷.
- ↑ مستند الشیعة ج۱۳، ص۳۲۶.
- ↑ جواهر الکلام ج۱۷، ص۲۹۵ و ۳۶۶.
- ↑ جواهر الکلام ج۱۸، ص۲۷۸؛ مستند الشیعة ج۱۱، ص۳۲۲ ـ ۳۲۶.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص ۲۸۶.
- ↑ جواهر الکلام ج۲۰، ص۲۹۴ ـ ۲۹۵.
- ↑ جواهر الکلام ج۲۰، ص۲۹۶ ـ ۲۹۷.
- ↑ جواهر الکلام ج۱۸، ص۲۸۸.
- ↑ جواهر الکلام ج۱۸، ص۲۹۲.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص ۲۸۷.
- ↑ جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۱۲ ـ ۴۲۱.
- ↑ جواهر الکلام ج۲۰، ص۴۲۵ ـ ۴۲۸.
- ↑ جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۲۰.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص ۲۸۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۹۱.
- ↑ «و چون ماههای حرام به پایان رسید مشرکان را هر جا یافتید بکشید و دستگیرشان کنید و به محاصره درآورید و در هر کمینگاهی به کمین آنان بنشینید؛ و اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند آزادشان بگذارید که بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۵.
- ↑ حاشیة شرائع الاسلام ص۳۰۵؛ جواهر الکلام ج۲۱، ص۳۳.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص ۲۸۸.
- ↑ جواهر الکلام ج۴۳، ص۲۶ ـ ۲۷.
- ↑ جواهر الکلام ج۲۰، ص۴۶ ـ ۴۷.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص ۲۸۸.
- ↑ جواهر الکلام ج۳۸، ص۲۸۴.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص ۲۸۸.
- ↑ العروة الوثقی ج۲، ص۱۴۱.
- ↑ مسالک الافهام ج۲، ص۲۸۹.
- ↑ مختلف الشیعة ج۵، ص۳۶۹ ـ ۳۷۱.
- ↑ کتاب‌السرائر ج۲، ص۳۲.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص ۲۸۹.
- ↑ الحدائق الناضرة ج۱۷، ص۴۰۸ ـ ۴۰۹؛ جواهرالکلام ج۲۰، ص۷۵ ـ ۷۷.
- ↑ المبسوط ج۱، ص۳۸۶؛ الوسیلة، ص۱۹۶؛ الجامع للشرائع، ص۲۳۱؛ تحریر الاحکام ج۲، ص۳۶ ـ ۳۷؛ جامع المقاصد ج۳، ص۲۷۶؛ جامع المدارک ج۲، ص۵۵۲ ـ ۵۵۳؛ جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۷ ـ ۷۹.
- ↑ قواعد الاحکام ج۱، ص۴۵۰؛ الدروس الشرعیة ج۲، ص۲۱.
- ↑ شرائع الاسلام ج۱، ص۲۰۹؛ ارشاد الأذهان ج۱، ص۳۳۹.
- ↑ مستند الشیعة ج۱۳، ص۳۳۳؛ مهذّب الاحکام ج۱۵، ص۳۶.
- ↑ جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۷.
- ↑ جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۹.
- ↑ الحدائق الناضرة ج۱۷، ص۴۱۵.
- ↑ جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۹.
- ↑ جواهر الکلام ج۵، ص۶۰.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص ۲۸۹.