شخصیت امام حسن مجتبی: تفاوت میان نسخه‌ها
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
(←منابع) |
||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
== ابعاد سیره | == مناقب و فضائل امام == | ||
{{اصلی|فضائل امام حسن مجتبی}} | |||
بنابر [[آیات قرآن کریم]] مانند [[آیه]] سؤال و [[آیه تطهیر]] و [[آیه اولی الامر]] و احادیث متواتر مانند [[حدیث ثقلین]]، [[افضلیت]] در [[علم]] و [[مرجعیت علمی اهل بیت]] {{عم}} از جمله [[امام حسن]] {{ع}} ثابت است و در مقام عمل نیز این [[منزلت]] مورد اعتراف همه قرار گرفته است. بنا بر [[روایات]] تفسیری قریب به ۴۰ [[آیه]] [[قرآن]] درباره [[امام مجتبی]] آمده است<ref>ر.ک: الامام المجتبی {{ع}} مهجة قلب المصطفی، ص ۱۷.</ref>. جایگاه و مکانت علمی [[امام مجتبی]] در حدی است که [[امیرالمومنین]] {{ع}} برای پاسخ به مسائل به وی ارجاع داده است. بنا بر [[نقل]] منابع [[عامه]]، آن حضرت در سن نوجوانی در [[مسجد]] [[مدینه]] می‌نشست و [[مردم]] دور او گرد آمده و سؤالات و مشکلات دینی آنان را حل می‌فرمود و [[برتری]] وی بر دیگران آشکار بود<ref>ر.ک: الکشف و البیان (تفسیر ثعلبی)، ج ۱۰، ص ۱۶۵.</ref>.<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۱.</ref> | |||
== جنبه‌ها و ابعاد سیره امام == | |||
{{اصلی|سیره امام حسن مجتبی}} | |||
=== [[سبک زندگی امام حسن مجتبی]] === | === [[سبک زندگی امام حسن مجتبی]] === | ||
=== سیره اخلاقی امام حسن مجتبی === | === سیره اخلاقی امام حسن مجتبی === | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۸: | ||
=== [[سیره خانوادگی امام حسن مجتبی]] === | === [[سیره خانوادگی امام حسن مجتبی]] === | ||
=== [[سیره تربیتی امام حسن مجتبی]] === | === [[سیره تربیتی امام حسن مجتبی]] === | ||
=== [[ | === سیره اجتماعی امام حسن مجتبی === | ||
=== | {{اصلی|سیره اجتماعی امام حسن مجتبی}} | ||
سیره [[اجتماعی]] امام مجتبی{{ع}} در [[مهربانی]] و احسان و نیکی به [[مستمندان]] و پناه دادن به پناه‌جویان، برای [[رهایی]] از چنگال [[ظلم و ستم]] و [[آزار]] و [[اذیت]] [[امویان]]، تجلّی یافت. | |||
# '''مهربانی با مستمندان:''' [[امام حسن]]{{ع}} نسبت به [[فقرا]] و تهیدستان فوق العاده نیکی و احسان می‌نمود آن‌چه را داشت به آنان می‌بخشید و با نیکی و احسان خویش دلشان را سرشار از [[سرور]] و [[شادی]] می‌کرد، در مورد [[کرم]] و بخشش امام حسن{{ع}} آمده است که: [[نیازمندی]] بدو مراجعه کرد حضرت به او فرمود: نیاز خود را در نامه‌ای بنویس و به ما بده. آن شخص چنین کرد و حضرت دستور داد دو برابر آن‌چه را خواسته بود به او بدهند، یکی از حاضران عرضه داشت: ای پسر [[پیامبر]]! این نامه برای این فرد چه برکاتی به دنبال داشت؟ حضرت به او پاسخ داد: [[برکت]] این نامه برای ما بیشتر است؛ چراکه او ما را شایسته انجام [[کار نیک]] دانست. | |||
# '''پناهجویی به امام:''' [[امام حسن]]{{ع}} در [[مدینه]] مرکز [[رسالت]] جدش [[رسول خدا]]{{صل}}، برای پناه جویان به آن حضرت، دژی [[استوار]] و پناهگاهی شکست‌ناپذیر تلقی می‌شد. اوقات [[شریف]] خود را به برآوردن نیاز [[مردم]] و برداشتن [[ستم]] و [[ظلم]] و [[بیداد]] از آنان مصروف می‌داشت<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۴ (کتاب)|پیشوایان هدایت ج۴]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۷.</ref>. | |||
=== سیره علمی امام حسن مجتبی === | |||
{{اصلی|سیره علمی امام حسن مجتبی}} | |||
مرجعیت علمی و دینی [[امام مجتبی]]{{ع}} در [[تربیت]] جمع زیادی از دانشوران تجسّم یافت و با انحرافات دینی که [[دین]] و [[آیین الهی]] را دستخوش [[تغییر]] و [[دگرگونی]] ساخته بود، به [[مخالفت]] برخاست و از [[توطئه]] دگرگون ساختن [[سنت]] [[شریف]] [[نبی اکرم]]{{صل}} که معاویه از طریق فعال نمودن گردونه جعل [[روایات]] و جلوگیری از تدوین [[احادیث]] [[رسول خدا]]{{صل}} برای آن طرح و برنامه ریخته بود، جلوگیری به عمل آورد. | |||
[[امام حسن]]{{ع}} در [[مدینه]] دست به ایجاد مکتب بزرگ خویش زد و در نشر [[فرهنگ]] معارف اسلام در [[جامعه اسلامی]]، فوق العاده به تلاش پرداخت. بسیاری از دانشمندان بزرگ و محدثان و راویان برجسته، به این مکتب گرایش یافتند و امام{{ع}} آنان را برای انجام [[رسالت]] [[اصلاح‌گرانه]] جاوید خود که [[عقل]] و [[خرد]] [[جامعه]] را تبلور می‌بخشید و از [[غفلت]] و بی‌روحی بیدار می‌ساخت، بهترین یار و یاور به شمار آورد<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۴ (کتاب)|پیشوایان هدایت ج۴]]، ص ۲۲۴ و ص ۲۶۷ ـ ۲۸۶.</ref>. | |||
=== [[سیره تبلیغی امام حسن مجتبی]] === | === [[سیره تبلیغی امام حسن مجتبی]] === | ||
=== [[سیره سیاسی امام حسن مجتبی]] | === سیره سیاسی امام حسن مجتبی === | ||
{{اصلی|سیره سیاسی امام حسن مجتبی}} | |||
سیره سیاسی امام حسن مجتبی{{ع}} به دو بخش تقسیم می‌شود: قبل از امامت و بعد از امامت. مهم‌ترین حوادث [[سیاسی]] آن حضرت در دوران رسول خدا{{صل}}، [[خلفای سه‌گانه]] و همچنین در دوران [[خلافت امیرالمؤمنین]]{{ع}} اصلی‌ترین مباحث در قسمت نخست خواهد بود. جایگاه ویژه آن حضرت در این سه دوره مهم و همچنین مطابقت و [[همراهی]] و همنوایی [[سیره]] امام مجتبی{{ع}} با [[سیره امام علی]]{{ع}} از مهم‌ترین نکات این بخش خواهد بود. | |||
# '''سیره سیاسی امام حسن مجتبی(ع) قبل از [[امامت]]:''' [[امام حسن]]{{ع}} کمتر از هشت سال با [[رسول خدا]] بود، ولی در رویدادهای مهم آن عصر حضور داشت. [[رویداد مباهله]] که در [[سال ششم هجرت]] روی داد، یکی از حوادث مشهور عصر رسالت است. از حوادث مهم دیگری که در دوران رسول خدا{{صل}} اتفاق افتاد، «[[بیعت رضوان]]» بود. حسنین{{عم}} تنها خردسالانی بودند که در آن حادثه با رسول خدا{{صل}} [[بیعت]] کردند<ref>{{متن حدیث|لَمْ يُبَايِعْ صَبِيّاً غَيْرَهُمَا}}؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۸۷؛ و ر.ک: قاضی نعمان، المناقب و المثالب، ص۲۸۳-۲۸۴.</ref>. حوادث مربوط به مشاجرات [[حضرت فاطمه]]{{س}} و دو [[خلیفه نخست]] و قرار گرفتن [[امام مجتبی]]{{ع}} در میان [[شهود]] مادرش برای [[اثبات]] [[فدک]]<ref>هدایت‌پناه، حضرت فاطمه{{س}} از منظر منابع اهل سنت، دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۲، ص۴۵۲-۴۸۲.</ref> و بالأخره [[شهادت]] مادر، از حوادث مهمی است که امام حسن{{ع}} [[شاهد]] آن بود. در دوران امیرالمؤمنین علی{{ع}}، [[شاهد]] حضور پررنگ و تأثیرگذار [[امام حسن]]{{ع}} هستیم. حضور فعال در [[جنگ جمل]] و [[جنگ صفین]] و همچنین [[نبرد نهروان]] از این موارد است. | |||
# '''سیره سیاسی امام حسن مجتبی{{ع}} در دوران [[خلافت]]:''' [[بیعت با امام حسن]]{{ع}}، اقدامات صورت گرفته پس از [[بیعت]] عمومی، خودداری معاویه از [[بیعت با امام]]{{ع}}، ناچار شدن [[امام]] به [[جنگ]] با معاویه، [[صلح]] امام و عوامل پذیرش صلح در این درس تبیین خواهد شد<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص ۸۹ ـ ۱۱۲.</ref>. | |||
=== [[سیره اقتصادی امام حسن مجتبی]] === | === [[سیره اقتصادی امام حسن مجتبی]] === | ||
=== سیره فرهنگی امام حسن مجتبی === | === سیره فرهنگی امام حسن مجتبی === | ||
| خط ۵۹: | خط ۷۹: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:151918.jpg|22px]] [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۴ (کتاب)|'''پیشوایان هدایت ج۴''']] | # [[پرونده:151918.jpg|22px]] [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۴ (کتاب)|'''پیشوایان هدایت ج۴''']] | ||
# [[پرونده:IM010522.jpg|22px]] پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|'''تاریخ اسلام بخش اول ج۲''']] | |||
# [[پرونده:1368914.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵ ج۲''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۱۶
مناقب و فضائل امام
بنابر آیات قرآن کریم مانند آیه سؤال و آیه تطهیر و آیه اولی الامر و احادیث متواتر مانند حدیث ثقلین، افضلیت در علم و مرجعیت علمی اهل بیت (ع) از جمله امام حسن (ع) ثابت است و در مقام عمل نیز این منزلت مورد اعتراف همه قرار گرفته است. بنا بر روایات تفسیری قریب به ۴۰ آیه قرآن درباره امام مجتبی آمده است[۱]. جایگاه و مکانت علمی امام مجتبی در حدی است که امیرالمومنین (ع) برای پاسخ به مسائل به وی ارجاع داده است. بنا بر نقل منابع عامه، آن حضرت در سن نوجوانی در مسجد مدینه می‌نشست و مردم دور او گرد آمده و سؤالات و مشکلات دینی آنان را حل می‌فرمود و برتری وی بر دیگران آشکار بود[۲].[۳]
جنبه‌ها و ابعاد سیره امام
سبک زندگی امام حسن مجتبی
سیره اخلاقی امام حسن مجتبی
برخی از خصوصیات اخلاقی امام حسن مجتبی(ع) عبارت است از:
- بردباری و گذشت: امام حسن مجتبی(ع)، به بردباری فوق العاده‌ای معروف بود و بزرگترین دلیل بر آن، صبر و شکیبایی آن بزرگوار بر پی‌آمدهای صلحش با معاویه بود که همواره با پدر ارجمندش امیر مؤمنان(ع) در کشمکش و طی آن به ناحق بر مسند حکومت تکیه زده بود. امام حسن(ع) پس از ماجرای صلح، از ناحیه بهترین یاورانش آماج انواع سرزنش‌ها قرار گرفت و با گذشت و بردباری با آنان روبرو گردید و در راه خدا انواع جور و جفا از آنان دید ولی برای رضای خدا آنها را تحمل نمود.
- جود و بخشش: سخاوت واقعی این است که انسان بذل و بخشش را به انگیزه خیر و احسان را به انگیزه احسان انجام دهد و این صفت در برترین شکل و برجسته‌ترین مفاهیم آن در وجود مبارک ابو محمد امام حسن مجتبی(ع) تبلور داشت به همین دلیل به کریم اهل بیت لقب گرفت. امام مجتبی(ع) تا آنجا برای مال و دارایی ارزشی قائل بود که گرسنه‌ای را سیر کند یا عریانی را بپوشاند یا به فریاد محرومی برسد و یا با آن، بدهی فرد بدهکاری را بپردازد.
- فروتنی و پارسایی: تواضع و فروتنی، دلیل کمال و ارج و عظمت نفس آدمی تلقی شده و بر بزرگی و عظمت انسان می‌افزاید، امام حسن(ع) در اخلاق نکو و پسندیده‌اش، از پدر و جدّ بزرگوارش پیروی می‌کرد و در این راستا تاریخ، موارد زیادی را ثبت نموده که به فضائل بلند اخلاقی آن حضرت اشاره دارد، از جمله: روزی امام مجتبی(ع) سوار بر مرکب بر جمعی تهیدست گزارش افتاد که روی زمین نشسته و پاره‌های نانی پیش روی خود نهاده و می‌خوردند. وقتی چشمشان به امام مجتبی افتاد عرضه داشتند: فرزند رسول خدا! بفرمایید از غذای ما تناول کنید، حضرت از مرکب فرود آمد و فرمود: «إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرِينَ»؛ خداوند متکبران را دوست ندارد و با آنان شروع به خوردن کرد تا همگی سیر شدند و به برکت وجود امام(ع) غذا هم‌چنان باقی بود، سپس امام حسن(ع) آنان را به میهمانی خود فراخواند و از آنها پذیرایی نمود و لباس نو بر اندامشان پوشاند[۴].[۵]
سیره عبادی امام حسن مجتبی
درباره سیره عبادی امام حسن مجتبی(ع) مواردی ذکر شده است که برخی از آنها عبارت است از:
- مفضّل از امام صادق(ع) از پدرش از جد بزرگوارش روایت کرده که فرمود: حسن بن علی بن ابی طالب پرستش‌گرترین، زاهدترین و برترین فرد دوران خویش به‌شمار می‌آمد، پیاده و گاهی پای برهنه به حج می‌رفت، هرگاه از مردن و قبر و قیامت و رستخیز و عبور از پل صراط یاد می‌کرد، می‌گریست و زمانی که حضور در پیشگاه خدای متعال را متذکر می‌شد فریادی برمی‌آورد و از بیم آن عرصه از هوش می‌رفت و هرگاه در پیشگاه خدای عز و جل به نماز می‌ایستاد بندبند اعضایش می‌لرزید و هر زمان از بهشت و دوزخ یاد می‌کرد از بیم، چون مارگزیده به خود می‌پیچید، از خداوند درخواست بهشت می‌کرد و از آتش دوزخ به او پناه می‌جست و هرگاه قرآن تلاوت می‌کرد و به جمله ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا﴾ می‌رسید عرضه می‌داشت: «لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ». همواره در یاد و ذکر خدا دیده می‌شد. از همه راستگوتر و خوش‌بیان‌تر بود... .
- هروقت آن بزرگوار وضو می‌گرفت اعضای بدنش می‌لرزید و رخسارش به زردی می‌گرایید. چگونگی عارض شدن چنین حالتی بر او را از آن حضرت جویا شدند در پاسخ فرمود: بر آن‌کس در پیشگاه پروردگار عرش به‌ایستد رواست که رنگ چهره‌اش زرد و بندبند اعضایش به لرزه درآید[۶].
سیره خانوادگی امام حسن مجتبی
سیره تربیتی امام حسن مجتبی
سیره اجتماعی امام حسن مجتبی
سیره اجتماعی امام مجتبی(ع) در مهربانی و احسان و نیکی به مستمندان و پناه دادن به پناه‌جویان، برای رهایی از چنگال ظلم و ستم و آزار و اذیت امویان، تجلّی یافت.
- مهربانی با مستمندان: امام حسن(ع) نسبت به فقرا و تهیدستان فوق العاده نیکی و احسان می‌نمود آن‌چه را داشت به آنان می‌بخشید و با نیکی و احسان خویش دلشان را سرشار از سرور و شادی می‌کرد، در مورد کرم و بخشش امام حسن(ع) آمده است که: نیازمندی بدو مراجعه کرد حضرت به او فرمود: نیاز خود را در نامه‌ای بنویس و به ما بده. آن شخص چنین کرد و حضرت دستور داد دو برابر آن‌چه را خواسته بود به او بدهند، یکی از حاضران عرضه داشت: ای پسر پیامبر! این نامه برای این فرد چه برکاتی به دنبال داشت؟ حضرت به او پاسخ داد: برکت این نامه برای ما بیشتر است؛ چراکه او ما را شایسته انجام کار نیک دانست.
- پناهجویی به امام: امام حسن(ع) در مدینه مرکز رسالت جدش رسول خدا(ص)، برای پناه جویان به آن حضرت، دژی استوار و پناهگاهی شکست‌ناپذیر تلقی می‌شد. اوقات شریف خود را به برآوردن نیاز مردم و برداشتن ستم و ظلم و بیداد از آنان مصروف می‌داشت[۷].
سیره علمی امام حسن مجتبی
مرجعیت علمی و دینی امام مجتبی(ع) در تربیت جمع زیادی از دانشوران تجسّم یافت و با انحرافات دینی که دین و آیین الهی را دستخوش تغییر و دگرگونی ساخته بود، به مخالفت برخاست و از توطئه دگرگون ساختن سنت شریف نبی اکرم(ص) که معاویه از طریق فعال نمودن گردونه جعل روایات و جلوگیری از تدوین احادیث رسول خدا(ص) برای آن طرح و برنامه ریخته بود، جلوگیری به عمل آورد.
امام حسن(ع) در مدینه دست به ایجاد مکتب بزرگ خویش زد و در نشر فرهنگ معارف اسلام در جامعه اسلامی، فوق العاده به تلاش پرداخت. بسیاری از دانشمندان بزرگ و محدثان و راویان برجسته، به این مکتب گرایش یافتند و امام(ع) آنان را برای انجام رسالت اصلاح‌گرانه جاوید خود که عقل و خرد جامعه را تبلور می‌بخشید و از غفلت و بی‌روحی بیدار می‌ساخت، بهترین یار و یاور به شمار آورد[۸].
سیره تبلیغی امام حسن مجتبی
سیره سیاسی امام حسن مجتبی
سیره سیاسی امام حسن مجتبی(ع) به دو بخش تقسیم می‌شود: قبل از امامت و بعد از امامت. مهم‌ترین حوادث سیاسی آن حضرت در دوران رسول خدا(ص)، خلفای سه‌گانه و همچنین در دوران خلافت امیرالمؤمنین(ع) اصلی‌ترین مباحث در قسمت نخست خواهد بود. جایگاه ویژه آن حضرت در این سه دوره مهم و همچنین مطابقت و همراهی و همنوایی سیره امام مجتبی(ع) با سیره امام علی(ع) از مهم‌ترین نکات این بخش خواهد بود.
- سیره سیاسی امام حسن مجتبی(ع) قبل از امامت: امام حسن(ع) کمتر از هشت سال با رسول خدا بود، ولی در رویدادهای مهم آن عصر حضور داشت. رویداد مباهله که در سال ششم هجرت روی داد، یکی از حوادث مشهور عصر رسالت است. از حوادث مهم دیگری که در دوران رسول خدا(ص) اتفاق افتاد، «بیعت رضوان» بود. حسنین(ع) تنها خردسالانی بودند که در آن حادثه با رسول خدا(ص) بیعت کردند[۹]. حوادث مربوط به مشاجرات حضرت فاطمه(س) و دو خلیفه نخست و قرار گرفتن امام مجتبی(ع) در میان شهود مادرش برای اثبات فدک[۱۰] و بالأخره شهادت مادر، از حوادث مهمی است که امام حسن(ع) شاهد آن بود. در دوران امیرالمؤمنین علی(ع)، شاهد حضور پررنگ و تأثیرگذار امام حسن(ع) هستیم. حضور فعال در جنگ جمل و جنگ صفین و همچنین نبرد نهروان از این موارد است.
- سیره سیاسی امام حسن مجتبی(ع) در دوران خلافت: بیعت با امام حسن(ع)، اقدامات صورت گرفته پس از بیعت عمومی، خودداری معاویه از بیعت با امام(ع)، ناچار شدن امام به جنگ با معاویه، صلح امام و عوامل پذیرش صلح در این درس تبیین خواهد شد[۱۱].
سیره اقتصادی امام حسن مجتبی
سیره فرهنگی امام حسن مجتبی
دوران امام مجتبی(ع) به خصوص بعد از صلح تحمیلی و واگذاری خلافت به معاویه، علاوه بر آغاز دوران سخت سیاسی برای شیعه، از سخت‌ترین دوران فرهنگی شمار می‌رود. معاویه و حکومت امویان که خود را در عرصه سیاسی بی‌رقیب دیدند، در عرصه فرهنگی تلاش چند جانبه‌ای را طی صدور بخشنامه‌هایی برای از بین بردن و کم‌رنگ نمودن فرهنگ اسلامی و تشیع انجام دادند. نتیجه آن تلاش، گسترش فرهنگ اموی، مخالفت با سنت نبوی و علوی، بازگرداندان سنت‌ها و آداب و رسوم جاهلی از جمله نژادپرستی عربی و منع گسترش شفاهی و مکتوب حدیث نبوی بود. امام(ع) با تدریس و تفسیر و تربیت شاگردان با تأکید بر قرآن و سنت، سعی نمود تا در عرصه فرهنگ پایه‌گذار مکتبی باشد که به همت امام سجاد(ع) پی گرفته شد[۱۲].
سیره مدیریتی امام حسن مجتبی
سیره نظامی امام حسن مجتبی
سیره قضایی امام حسن مجتبی
فصاحت و بلاغت امام حسن
جستارهای وابسته
- سبک زندگی امام حسن مجتبی
- سیره اخلاقی امام حسن مجتبی
- سیره عبادی امام حسن مجتبی
- سیره خانوادگی امام حسن مجتبی
- سیره تربیتی امام حسن مجتبی
- سیره اجتماعی امام حسن مجتبی
- سیره علمی امام حسن مجتبی
- سیره تبلیغی امام حسن مجتبی
- سیره سیاسی امام حسن مجتبی
- سیره اقتصادی امام حسن مجتبی
- سیره فرهنگی امام حسن مجتبی
- سیره مدیریتی امام حسن مجتبی
- سیره نظامی امام حسن مجتبی
- سیره قضایی امام حسن مجتبی
منابع
حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۴
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲
زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲
پانویس
- ↑ ر.ک: الامام المجتبی (ع) مهجة قلب المصطفی، ص ۱۷.
- ↑ ر.ک: الکشف و البیان (تفسیر ثعلبی)، ج ۱۰، ص ۱۶۵.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۱.
- ↑ عوالم العلوم، ص۱۲۳ به نقل از مناقب، ج۳، ص۱۸۷.
- ↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۴، ص۴۵ ـ ۵۰.
- ↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۴، ص ۳۸.
- ↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۴، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۷.
- ↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۴، ص ۲۲۴ و ص ۲۶۷ ـ ۲۸۶.
- ↑ «لَمْ يُبَايِعْ صَبِيّاً غَيْرَهُمَا»؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۸۷؛ و ر.ک: قاضی نعمان، المناقب و المثالب، ص۲۸۳-۲۸۴.
- ↑ هدایت‌پناه، حضرت فاطمه(س) از منظر منابع اهل سنت، دانشنامه فاطمی، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۲، ص۴۵۲-۴۸۲.
- ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۸۹ ـ ۱۱۲.
- ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۱۱۵.