مسئولیت‌پذیری در معارف دعا و زیارات: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{پانویس2}} +{{پانویس}})) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{امامت}} | {{امامت}} | ||
<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[مسئولیت‌پذیری]]''' است. "'''[[مسئولیت‌پذیری]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div> | |||
<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[مسئولیت‌پذیری در قرآن]] - [[مسئولیت‌پذیری در حدیث]] - [[مسئولیت‌پذیری در اخلاق اسلامی]] - [[مسئولیت‌پذیری در نهج البلاغه]] - [[مسئولیت‌پذیری در معارف و سیره نبوی]] - [[مسئولیت‌پذیری در معارف دعا و زیارات]] - [[مسئولیت‌پذیری در جامعه‌شناسی اسلامی]]</div> | |||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۲: | ||
*[[امام]]{{ع}} در دعای بیستم و در عبارت هجدهم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و مرا به [[میانه‌روی]] بهره‌مند گردان (که در گفتار و [[کردار]] از [[حد ]] [[تجاوز]] نکرده [[تقصیر]] ننمایم) و مرا از درست‌کاران و راهنمایان به خیر و [[نیکی]]، و از [[بندگان]] [[شایسته]] بگردان و [[رستگاری]] [[قیامت]] و رهایی از [[دوزخ]] را روزی‌ام فرما"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ مَتِّعْنِي بِالاقْتِصَادِ، وَ اجْعَلْنِي مِنْ أَهْلِ السَّدَادِ، وَ مِنْ أَدِلَّةِ الرَّشَادِ، وَ مِنْ صَالِحِ الْعِبَادِ، وَ ارْزُقْنِي فَوْزَ الْمَعَادِ، وَ سلَامَةَ الْمِرْصَادِ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۳۴۴-۳۴۵.</ref>. | *[[امام]]{{ع}} در دعای بیستم و در عبارت هجدهم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و مرا به [[میانه‌روی]] بهره‌مند گردان (که در گفتار و [[کردار]] از [[حد ]] [[تجاوز]] نکرده [[تقصیر]] ننمایم) و مرا از درست‌کاران و راهنمایان به خیر و [[نیکی]]، و از [[بندگان]] [[شایسته]] بگردان و [[رستگاری]] [[قیامت]] و رهایی از [[دوزخ]] را روزی‌ام فرما"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ مَتِّعْنِي بِالاقْتِصَادِ، وَ اجْعَلْنِي مِنْ أَهْلِ السَّدَادِ، وَ مِنْ أَدِلَّةِ الرَّشَادِ، وَ مِنْ صَالِحِ الْعِبَادِ، وَ ارْزُقْنِي فَوْزَ الْمَعَادِ، وَ سلَامَةَ الْمِرْصَادِ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۳۴۴-۳۴۵.</ref>. | ||
*[[امام]]{{ع}} در دعای ششم و در عبارت هجدهم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و و آل او [[درود]] فرست؛ و ما را در این روز و این شب و همه روزهایمان [[توفیق]] عطا فرما تا [[نیکی]] انجام دهیم و از [[بدی]] دوری گزینیم و از [[نعمت‌ها]] [[سپاس‌گزاری]] و از سنت‌ها ([[واجبات]] و [[مستحبات]]) [[پیروی]] نماییم و [[بدعت‌ها]] (احداث چیزهایی در [[دین]] که از [[دین]] نیست) را ترک کنیم و [[امر به معروف]] (واداشتن بپسندیده: [[واجب]] و [[مستحب]]) و [[نهی از منکر]] (بازداشتن از [[زشتی‌ها]]: [[حرام]] و [[مکروه]]) نماییم و در حفظ و نگهداری (اصول و [[فروع]]) [[اسلام]] بکوشیم، و [[باطل]] و ناراستی را [[نکوهش]] کنیم و آن را [[خوار]] نماییم و به [[ناتوان]] [[کمک]] کنیم و به فریاد ستم‌دیده برسیم"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ وَفِّقْنَا فِي يَوْمِنَا هَذَا وَ لَيْلَتِنَا هَذِهِ وَ فِي جَمِيعِ أَيَّامِنَا لِاسْتِعْمَالِ الْخَيْرِ، وَ هِجْرَانِ الشَّرِّ، وَ شُكْرِ النِّعَمِ، وَ اتِّبَاعِ السُّنَنِ، وَ مُجَانَبَةِ الْبِدَعِ، وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ حِيَاطَةِ الْإِسْلَامِ، وَ انْتِقَاصِ الْبَاطِلِ وَ إِذْلَالِهِ، وَ نُصْرَةِ الْحَقِّ وَ إِعْزَازِهِ، وَ إِرْشَادِ الضَّالِّ، وَ مُعَاوَنَةِ الضَّعِيفِ، وَ إِدْرَاكِ اللَّهِيفِ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۳۴۵.</ref>. | *[[امام]]{{ع}} در دعای ششم و در عبارت هجدهم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و و آل او [[درود]] فرست؛ و ما را در این روز و این شب و همه روزهایمان [[توفیق]] عطا فرما تا [[نیکی]] انجام دهیم و از [[بدی]] دوری گزینیم و از [[نعمت‌ها]] [[سپاس‌گزاری]] و از سنت‌ها ([[واجبات]] و [[مستحبات]]) [[پیروی]] نماییم و [[بدعت‌ها]] (احداث چیزهایی در [[دین]] که از [[دین]] نیست) را ترک کنیم و [[امر به معروف]] (واداشتن بپسندیده: [[واجب]] و [[مستحب]]) و [[نهی از منکر]] (بازداشتن از [[زشتی‌ها]]: [[حرام]] و [[مکروه]]) نماییم و در حفظ و نگهداری (اصول و [[فروع]]) [[اسلام]] بکوشیم، و [[باطل]] و ناراستی را [[نکوهش]] کنیم و آن را [[خوار]] نماییم و به [[ناتوان]] [[کمک]] کنیم و به فریاد ستم‌دیده برسیم"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ وَفِّقْنَا فِي يَوْمِنَا هَذَا وَ لَيْلَتِنَا هَذِهِ وَ فِي جَمِيعِ أَيَّامِنَا لِاسْتِعْمَالِ الْخَيْرِ، وَ هِجْرَانِ الشَّرِّ، وَ شُكْرِ النِّعَمِ، وَ اتِّبَاعِ السُّنَنِ، وَ مُجَانَبَةِ الْبِدَعِ، وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ حِيَاطَةِ الْإِسْلَامِ، وَ انْتِقَاصِ الْبَاطِلِ وَ إِذْلَالِهِ، وَ نُصْرَةِ الْحَقِّ وَ إِعْزَازِهِ، وَ إِرْشَادِ الضَّالِّ، وَ مُعَاوَنَةِ الضَّعِيفِ، وَ إِدْرَاكِ اللَّهِيفِ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۳۴۵.</ref>. | ||
== جستارهای وابسته == | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| خط ۳۳: | خط ۲۹: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: مدخل]] | [[رده: مدخل]] | ||
[[رده: مسئولیت‌پذیری]] | [[رده: مسئولیت‌پذیری]] | ||
نسخهٔ ۳ نوامبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۱۶
اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث مسئولیت‌پذیری است. "مسئولیت‌پذیری" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مسئولیت‌پذیری در قرآن - مسئولیت‌پذیری در حدیث - مسئولیت‌پذیری در اخلاق اسلامی - مسئولیت‌پذیری در نهج البلاغه - مسئولیت‌پذیری در معارف و سیره نبوی - مسئولیت‌پذیری در معارف دعا و زیارات - مسئولیت‌پذیری در جامعه‌شناسی اسلامی
مقدمه
- قرآن کریم درباره اهمیت و جایگاه مسئولیت‌پذیری می‌فرماید: ﴿وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا﴾[۱].
- همچنین می‌فرماید: ﴿فَقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا تُكَلَّفُ إِلَّا نَفْسَكَ وَحَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ...﴾[۲][۳].
- پیامبر(ص) می‌فرمایند: "شما همه شبان و مسئول نگاهبانی یکدیگرید"[۴].
- امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: "گفتارها سپرده، نزد نگهدار است و نهفته‌ها آشکار، و هر نفسی بدانچه کرده گرفتار..."[۵].
- انسان موجودی متعهد و مسئول است و براساس این مسئولیت از او خواسته مسئول می‌شود. دامنه مسئولیت وسیع و دربرگیرنده همه افراد است. زمامدار مسئول رعیت، و زن، مسئول خانه همسر، و بنده مسئول مولایش، و همه مسئول یکدیگرند"[۶].
- در آیات و روایات اسلامی، انسان موجودی مسئول تلقی شده است. بحث اساسی در این مقوله این است که در این مسئولیت، سائل کیست و انسان در برابر چه کسی و چه مقامی مسئول است؟ برخی انسان را در برابر جامعه مسئول می‌دانند. اما از دیدگاه اسلام، انسان تنها در برابر یک مقام مسئولیت دارد و آن مقام ربوبی است و همه مسئولیت‌های دیگر انسان در راستای این مسئولیت اصلی و پرتوی از آن است. اگر ما به عنوان یک مسلمان در برابر پیامبر(ص) امام، جامعه و مردم و وجدان مسئولیت داریم، در حقیقت به خاطر این است که در برابر خداوند که خالق و مالک و مدبر و رب ماست، مسئولیم که البته مسئولیت در برابر خدا، خود منشأ پیدایش مسئولیت‌های متعدد دیگر می‌شود [۷].
- بحث دیگر این است که چرا آدمی مسئولیت دارد؟ براساس آموزه‌های دینی حتی اعضای انسان مسئولیت دارند تا چه رسد به خود انسان، انسان به این دلیل در مقابل خداوند مسئولیت دارد که خداوند او را آفریده و هر آنچه مورد نیازش بوده به او عطا نموده و از طرفی در ﴿أَلَسْتُ﴾ از انسان تعهد گرفته شده است، همچنان‌که در قرآن کریم آمده است: ﴿وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ﴾[۸].
- احساس مسئولیت، به طور ناخودآگاه در درون انسان متولد می‌شود. زمانی که انسان، ندای وجدان را به تکلیف و واجب اخلاقی می‌شنود، طبیعتاً تنها با وجود آزادی کامل و قدرت بر اطاعت و فرمانبرداری از تکلیف، این ندا را می‌شنود، در این وضعیت، وجدان می‌پرسد و شخص صاحب وجدان مورد سؤال قرار می‌گیرد و در آن اموری که به تکلیف اخلاقی برمی‌گردد، هیچ رابطه‌ای میان فرد و وجدانش وجود ندارد. آری! خداوند متعال می‌پرسد و حسابرسی می‌کند، ولی او خویشتن‌داری و مهربانی هم می‌کند [۹].
- از طرفی مقام مسئولیت بعد از تکلیف است، زیرا از آن می‌جوشد و زاده می‌شود. ماهیت مسئولیت می‌طلبد که مسؤلی باشد که ما برای حساب و کتاب در برابر او بایستیم، و او کسی است که الزام و تکلیف و امر و نهی نموده است[۱۰][۱۱].
مسئولیت‌پذیری در صحیفه سجادیه
- جامع‌ترین متن حدیثی که به بیان حقوق و وظایف متقابل انسان‌ها پرداخته، رساله الحقوق امام سجاد(ع) است. اینکه مسلمان هرآنچه را برای خود دوست دارد، برای برادر دینی خودش هم بپسندد، اولین و مهم‌ترین حقی است که مسلمانان بر گردن یکدیگر دارند.
- انسان آرمانی صحیفه سجادیه، تنها برای خود زندگی نمی‌کند، بلکه نسبت به مردم و جامعه خود احساس مسئولیت می‌کند و همانگونه که قرآن کریم برتری امت پیامبر(ص) را منوط به رواج امر به معروف و نهی از منکر در بین آنان می‌داند، امام سجاد(ع) نیز در مواردی چند ضمن نیایش‌های خود بر اهمیت این موضوع تأکید دارد[۱۲].
- به طور کلی می‌توان ادعا کرد در تمامی عباراتی که امام سجاد(ع) در خصوص امر به معروف و نهی از منکر، راهنمایی خیر دیگران، احساس وظیفه در مقابل خدا، پیامبر(ص)، والدین، همسایگان، فرزندان و سایر انسان‌ها می‌کند ناشی از حس مسئولیت‌پذیری ایشان است.
- از طرفی شیوه زندگی امام(ع) از واقعه عاشورا گرفته تا مدد به هم‌نوعان و ایستادگی در مقابل جور و رساندن نان و غذا در شب به نیازمندان ناشی از حس مسئولیت‌پذیری ایشان است.
- امام سجاد(ع) در راستای ایفای مسئولیت خود نسبت به دیگران از خداوند می‌خواهد که وی را از راهنمایان خیر و نیکی قرار دهد و به وی حسن ارشاد و نعمت نیک راهنمایی کردن دیگران را عطا فرماید.
- امام(ع) در دعای بیستم و در عبارت هجدهم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر محمد و آل او درود فرست؛ و مرا به میانه‌روی بهره‌مند گردان (که در گفتار و کردار از حد تجاوز نکرده تقصیر ننمایم) و مرا از درست‌کاران و راهنمایان به خیر و نیکی، و از بندگان شایسته بگردان و رستگاری قیامت و رهایی از دوزخ را روزی‌ام فرما"[۱۳][۱۴].
- امام(ع) در دعای ششم و در عبارت هجدهم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر محمد و و آل او درود فرست؛ و ما را در این روز و این شب و همه روزهایمان توفیق عطا فرما تا نیکی انجام دهیم و از بدی دوری گزینیم و از نعمت‌ها سپاس‌گزاری و از سنت‌ها (واجبات و مستحبات) پیروی نماییم و بدعت‌ها (احداث چیزهایی در دین که از دین نیست) را ترک کنیم و امر به معروف (واداشتن بپسندیده: واجب و مستحب) و نهی از منکر (بازداشتن از زشتی‌ها: حرام و مکروه) نماییم و در حفظ و نگهداری (اصول و فروع) اسلام بکوشیم، و باطل و ناراستی را نکوهش کنیم و آن را خوار نماییم و به ناتوان کمک کنیم و به فریاد ستم‌دیده برسیم"[۱۵][۱۶].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «و آنچه تو را بدان دانشی نیست، پی مگیر که از گوش و چشم و دل، هر یک، خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۶.
- ↑ «در راه خداوند نبرد کن! تو را جز به (وظیفه) خویش مکلّف نکرده‌اند و مؤمنان را (نیز به نبرد) ترغیب کن ...» سوره نساء، آیه ۸۴.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۳۴۱.
- ↑ محمد رضا عطایی، مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام، ص۵۷.
- ↑ نهج البلاغه، ترجمه جعفر شهیدی، کلمات قصار ۳۴۳، ص۴۲۲.
- ↑ اخلاق و معاشرت در اسلام، ص۷۵.
- ↑ ر.ک: محسن غرویان، فلسفه اخلاق از دیدگاه اسلام، ص۱۲۱.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت از پشت فرزندان آدم، زاده‌های آنها را برآورد و از آنان بر خودشان گواهی گرفت که آیا من پروردگارتان نیستم؟ گفتند: چرا، گواهی می‌دهیم؛ مبادا که در رستخیز بگویید ما از این ناآگاه بودیم» سوره اعراف، آیه ۱۷۲.
- ↑ محمد جواد مغنیه، فلسفه اخلاق در اسلام، ترجمه عبدالحسین صافی، ص۱۴۹ – ۱۵۱.
- ↑ ر.ک: محمد جواد مغنیه، فلسفه اخلاق در اسلام، ترجمه عبدالحسین صافی، ص۱۶۹.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۳۴۳.
- ↑ عبدالحمید فرزانه، انسان در صحیفه سجادیه، فصلنامه اندیشه دینی، ۱۵ (تابستان ۸۴)، ص۸۲.
- ↑ «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ مَتِّعْنِي بِالاقْتِصَادِ، وَ اجْعَلْنِي مِنْ أَهْلِ السَّدَادِ، وَ مِنْ أَدِلَّةِ الرَّشَادِ، وَ مِنْ صَالِحِ الْعِبَادِ، وَ ارْزُقْنِي فَوْزَ الْمَعَادِ، وَ سلَامَةَ الْمِرْصَادِ»
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۳۴۴-۳۴۵.
- ↑ «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ وَفِّقْنَا فِي يَوْمِنَا هَذَا وَ لَيْلَتِنَا هَذِهِ وَ فِي جَمِيعِ أَيَّامِنَا لِاسْتِعْمَالِ الْخَيْرِ، وَ هِجْرَانِ الشَّرِّ، وَ شُكْرِ النِّعَمِ، وَ اتِّبَاعِ السُّنَنِ، وَ مُجَانَبَةِ الْبِدَعِ، وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ حِيَاطَةِ الْإِسْلَامِ، وَ انْتِقَاصِ الْبَاطِلِ وَ إِذْلَالِهِ، وَ نُصْرَةِ الْحَقِّ وَ إِعْزَازِهِ، وَ إِرْشَادِ الضَّالِّ، وَ مُعَاوَنَةِ الضَّعِيفِ، وَ إِدْرَاكِ اللَّهِيفِ»
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۳۴۵.