ثوبان مولی رسول الله در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ثوبان مولی رسول الله است. ثوبان مولی رسول الله از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ثوبان مولی رسول الله در تاریخ اسلامی - ثوبان مولی رسول الله در تراجم و رجال - ثوبان مولی رسول الله در حدیث - پرسش مرتبط ندارد

شخصیت ثوبان

ثوبان، فرزند جُحدُر، کنیه‌اش ابوعبدالله و از قبیله حمیر است. این قبیله از بزرگ‌ترین قبایل یمن می‌باشد که سال‌‌های سال حکومت یمن را در دست داشته است.

ثوبان خدمتکار مخصوص پیامبر‌(ص) بوده است. وی در الهان، یکی از شهرهای یمن، به دنیا آمد. او بستگان زیادی داشته و از مهاجران یمن بود که هنگام آمدن به مدینه، در سرزمین سرات، اسیر شد و پیامبر(ص) او را خرید و آزاد کرد.

روزی پیامبر اکرم(ص) به بازار برده فروشان رفت و ثوبان را انتخاب کرد و آن را از صاحبش خرید.

پیامبر به ثوبان فرمود: "اکنون تو آزاد هستی و می‌توانی به نزد خانواده خود بروی".

ثوبان گفت: "نه! من برده شما خواهم ماند و به نزد قبیله‌ام بر نمی‌گردم".

پیامبر(ص) فرمود: "اکنون که چنین تصمیمی گرفته‌ای، تو آزاد هستی و می‌توانی نزد من بمانی. او از آن زمان به بعد، در خدمت پیامبر اکرم(ص) بود و با جان و دل، اوامر رسول خدا(ص) را اجرا می‌کرد. وی در سفر و حضر و در غم‌ها و شادی‌ها همراه رسول خدا(ص) بود. همچنین او حساب‌دار پیامبر اکرم(ص) بود.

ثوبان از نظر اصالت، حمیری و از جهتی، هاشمی است؛ زیرا منسوب به پیامبر(ص) است. در آخرین حجی که پیامبر(ص) به مکه رفت، به ثوبان دستور داد که گوسفندی را سر ببرد و گوشت آن را برای غذای بین راه مکه تا مدینه آماده سازد. ثوبان چنین کرد و در هنگام برگشت از حجة الوداع، پیامبر(ص) از این گوشت استفاده فرمود.

ثوبان؛ تکیه گاه پیامبر

وقتی پیامبر(ص) در بستر بیماری و حالت احتضار شنید که از هم اکنون فردی غیر از امام علی به امامت نماز مسجد پیامبر ایستاده است، برای مقابله با این فتنه، با زحمت بسیار از بستر بیماری برخاست و خود، به مسجد رفت و به امامت ایستاد. ثوبان در این شرایط حضوری پررنگی داشته و با‌ صدایی رسا اعلام می‌کند که پیامبر(ص) ابو بکر را از اقامه نماز جماعت باز می‌دارد.

علاقه زیاد ثوبان به رسول خدا(ص)

ثوبان همواره همراه پیامبر(ص) بود اما در یکی از جنگ‌ها نتوانست پیامبر(ص) را همراهی کند و در مدینه ماند. این دوری بیش از سه روز طول نکشید، اما این مدت برای ثوبان بسیار طولانی و سخت بود. او با خود اندیشید که اگر پیامبر(ص) رحلت کند و من بعد از او بمانم، چه خواهد شد و نیز بدتر از آن، اگر او بمیرد، در حالی که با پیامبر(ص) فاصله بسیاری دارد، به دیدار او موفق نخواهد شد. این افکار، روان ثوبان را پریشان ساخت و تاب و توان او را گرفت و اشتها و میل را به همه چیز از بین برد و غم و غصه، سراسر وجودش را فرا گرفت؛ زیرا فکر کرد که با رحلت پیامبر(ص) تا ابد او را ملاقات نخواهد کرد. وقتی پیامبر بعد از سه روز به مدینه برگشت، ثوبان به سرعت خود را به رسول خدا(ص) رساند تا ایشان او را ببیند. افکار جدایی از رسول خدا(ص)، به گونه‌ای بر ثوبان تأثیر گذاشته بود که رخساری زرد و چهره‌ای شکسته و پریشان برای او به جا گذاشته بود و هر کس او را می‌دید، وضعیت درونش را در می‌یافت. وقتی پیامبر(ص) ثوبان را دید، فرمود: "ای ثوبان! این چه وضعی است که در تو می‌بینم؟ چرا این قدر پریشان شده‌ای؟"

ثوبان گفت: "یا رسول الله! به خاطرم گذشت و با خود اندیشیدم که من طاقت سه روز فراق از شما را ندارم؛ اگر روزی برای همیشه بخواهم از شما جدا شوم چه خواهم کرد؟ حتی اگر هم به بهشت بروم، باز مقام شما از من بسیار بالاتر است و شما را نخواهم دید!"

پیامبر(ص) فرمود: "ای ثوبان! نگران مباش! زیرا هر کس در قیامت با آن چیز و آن فردی که دوستش دارد محشور می‌شود؛ بنابراین تو در قیامت همراه من خواهی بود".

در این هنگام این آیات نازل شد: ﴿وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا * ذَلِكَ الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ عَلِيمًا﴾.

آنگاه پیامبر اعظم(ص) فرمود: "به خدا سوگند، ایمان مسلمان کامل نمی‌شود مگر این که مرا از خود و پدر و مادر و همه بستگان خویش بیشتر دوست داشته باشد و در برابر گفتار من تسلیم باشد".

ثوبان و ماجرای گردنبند

ثوبان می‌گوید: روزی مشاهده کردم که دختر هبیره نزد پیامبر(ص) آمد، در حالی که بر دستش، انگشتر بزرگی از طلا بود. پیامبر(ص) با نوک عصایی که در دستش بود به آن انگشتر زد.

دختر هبیره از این کار پیامبر(ص) دلگیر شد و به نزد فاطمه زهرا(ع) رفت و از پیامبر(ص) شکایت کرد. فاطمه(ع) گردنبندی از طلا را از گردنش بیرون آورد و فرمود: این گردنبند را ابوالحسن به من هدیه داده است. در این هنگام رسول خدا(ص) وارد خانه شد و فرمود: "ای فاطمه! آیا دوست داری که مردم بگویند دختر رسول خدا(ص) در دستان خود زنجیرهای آتش دارد؟ و بدون درنگ، خانه فاطمه(ع) را ترک کرد. فاطمه(ع) آن گردنبند را فروخت و غلامی خرید و در راه خدا آزاد کرد".

وقتی این خبر به پیامبر(ص) رسید، فرمود: حمد مخصوص خدایی است که فاطمه را از آتش نجات داد .

سرانجام ثوبان

بعد از رحلت پیامبر(ص) که دردی جانکاه بر قلب خسته ثوبان وارد کرد و او را از محبوب خود جدا کرد، ثوبان تاب ماندن در مدینه را نداشت پس به شهر رمله واقع در سرزمین شام رفت. سپس به دیار خود بازگشت در شهر حمص که زادگاهش بود، رحل اقامت افکند. وی در این شهر خانه‌ای ساخت و آن را برای مهاجران فقیر اهل شهر زادگاه خود، وقف کرد و از آنها در این خانه پذیرایی می‌کرد.

زمانی که ثوبان در شهر حمص زندگی می‌کرد و عبدالله بن قرط حاکم حمص بود، روزی، ثوبان مریض شده بود و انتظار داشت که حاکم حمص از او که خدمتکار ویژه رسول خدا(ص) بود، عیادت کند، اما عبدالله بن قرط به عیادتش نیامد. ثوبان از فردی که به عیادتش آمده بود و نوشتن می‌دانست، درخواست کرد که نامه‌ای به عبدالله بن قرط بنویسد. متن نامه چنین بود:"نامه‌ای به امیر عبدالله بن قرط، از ثوبان، خدمتکار رسول خدا! آیا اگر در شهر تو خدمتکار حضرت عیسی و یا خدمتکار حضرت موسی، بیمار می‌شد، به عیادتش نمی‌رفتی؟"

وقتی نامه به دست عبدالله بن قرط رسید، از جا برخاست و شیون و فریاد سر داد! به گونه‌ای که همه حاضران از بی تابی او شگفت زده شدند. پس به همراه عده‌ای از بزرگان به عیادت ثوبان رفت و از او دل جویی کرد. وقتی خواست از نزد او برود، ثوبان دامن او را گرفت و گفت: "بنشین تا سخنی از رسول خدا را برایت بگویم. پیامبر(ص) فرمود: از امت من، هفتاد هزار نفر بدون حساب وارد بهشت می‌شوند و با هر نفر نیز هفتاد هزار نفر دیگر وارد بهشت خواهند شد".

ثوبان در زمان حاکمیت عبدالله بن قرط، والی معاویه در حمص، در سال ۵۴ هجری از دنیا رفت.

منابع

1. کاظمی، محمد ایوب، مقاله «ثوبان مولی رسول الله»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۴