خزانه‌داری علم الهی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۵۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{خرد}}
{{مدخل مرتبط
{{امامت}}
| موضوع مرتبط = علم معصوم
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| عنوان مدخل =  
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[صفت معصوم]]''' است. مدخل‌های وابسته به این بحث:</div>
| مداخل مرتبط = [[خزانه‌داری علم الهی در حدیث]] - [[خزانه‌داری علم الهی در کلام اسلامی]] - [[مقام خزانه‌داری علم الهی]]
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| پرسش مرتبط  =
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[خزانه‌داری علم الهی در قرآن]] | [[خزانه‌داری علم الهی در حدیث]] | [[خزانه‌داری علم الهی در عرفان اسلامی]] | [[خزانه‌داری علم الهی بودن معصوم]] | [[مقام خزانه‌داری علم الهی]]</div>
}}
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[خزانه‌داری علم الهی (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">


از جمله [[صفات]] [[امامان معصوم]]{{عم}} [[صفت]] خزانه‌داری علم الهی است.
[[ائمه]] {{ع}}، [[نگهبان]] [[دانش خداوند]] هستند و آن را مانند گنجی پاس می‌دارند. براساس [[روایات]] [[ائمه]] {{ع}} خزانه‌دار [[علم خدا]] هستند: {{متن حدیث|خزان علم الله}}.


==واژه شناسی لغوی==
== مقدمه ==
*"خزنه" و "خزّان" جمع "خازن" است. از ریشه "خزن" به معنای "نگهداری و حفظ چیزی است هرچه باشد؛ مادّی یا معنوی". گفته می‌شود: "خزنت السرّ؛ یعنی سرّ را مکتوم داشتم". "مخزن" به معنای "محلّ حفظ چیزی" است. "خزانه، اسم مکانی است که در آن چیزی حفظ می‌گردد"<ref>معجم مقاییس اللغه، ص:۲۹۶.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۰.</ref>.
[[ائمه]] {{ع}}، [[نگهبان]] [[دانش خداوند]] هستند و آن را مانند گنجی پر بها، پاس می‌دارند. از برخی [[روایات]] چنین برداشت می‌شود، [[امامان]] {{ع}} خزانه‌دار [[علم خدا]] و صندوق [[وحی]] او و [[حجت]] رسا بر همۀ کسانی هستند که زیر [[آسمان]] و روی زمین‌اند. [[خداوند]] ائمه {{ع}} را پس از [[پیامبر]] {{صل}}، به بخشی از علومی که نزد ذات مقدّسش هست واقف ساخته و آنها گنجینه‌دار این علومند و علومی را در [[اختیار]] ایشان قرار داده که در اختیار احدی از [[مردم]] قرار نداده است؛ زیرا این تعبیر که آنان خزانه‌دار و نگهدارنده [[علم خداوند]] هستند تنها در مورد [[اهل بیت]] {{ع}} به [[کار]] رفته است<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۶۷؛ [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۳۰؛ [[عباس طهرانی|طهرانی، عباس]]، [[دین و وجدان (کتاب)|دین و وجدان]]، ص۲۸۶ ـ ۲۸۹؛ [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[با پیشوایان هدایتگر (کتاب)|با پیشوایان هدایتگر]]، ج ۲، ص۱۲۶ ـ ۱۳۳؛ [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[امامان گنجینه‌های علم خداوند (مقاله)|امامان گنجینه‌های علم خداوند]]؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[شرح زیارت جامعه کبیره ۴ (کتاب)|شرح زیارت جامعه کبیره]]، ص۷۶ الی ۸۲؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود]]؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]؛ [[محمد مهدی محقق فرید|محقق فرید، محمد مهدی]]، [[مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار (کتاب)|مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار]]، ص۶۴، پاورقی شماره ۲۹.</ref>.
*مؤلّف التحقیق فی کلمات القرآن الکریم گوید:"ریشه این مادّه به معنای جمع و ضبط و نگهداری در محلّ معیّنی است خواه این امر مادّی و جسمانی باشد، یا روحانی، همانند مالی که در مخزن، حفظ می‌گردد، یا علمی که در قلب حفظ می‌شود و مانند صفاتی که در نفس، محفوظ می‌گردد"<ref>{{عربی|اندازه=120%|" أنّ الأصل الواحد في هذه المادّة هو الجمع و الضبط في محلّ و مورد معيّن، و هذا المعنى أعمّ من أن يكون المخزون مادّيّا أو معنويّا أو يكون- المخزن جسمانيّا أو روحانيّا، كما في المال المضبوط في الخزانة، و العلوم المضبوطة في‏ القلب‏، و الصفات‏ المخزونة في‏ النفس‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۳، ص:۴۷.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۰.</ref>.


==علم نامحدود خداوند==
== معناشناسی [[خزان العلم]] و [[خزانه]] دار بودن امامان ==
*[[امامان معصوم]]{{عم}} خزانه‌دار علم ذات مقدّس ربوبی‌اند. علم خداوند، علم نامحدود است؛ چنان‌که می‌فرماید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ }}﴾}}<ref> بدانید که خداوند به هر چیزی آگاه است؛ سوره بقره، آیه:۲۳۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ }}﴾}}<ref> خداوند می‌داند آنچه در آسمان‌ها و زمین وجود دارد و خداوند به هر چیزی آگاه است؛ سوره بقره، آیه:۲۳۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| أَلا إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُّحِيطٌ }}﴾}}<ref> آگاه باشید! که خداوند بر هر چیزی، احاطه دارد؛ سوره فصلت، آیه:۵۴.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلا فِي الأَرْضِ }}﴾}}<ref> همسنگ ذرّه‌ای در آسمان‌ها و زمین از دید او دور نمی‌ماند؛ سوره سبأ، آیه:۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّ اللَّهَ لاَ يَخْفَىَ عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّمَاء }}﴾}}<ref> بی‌گمان خداوند است که هیچ چیز در زمین و آسمان بر او پوشیده نیست؛ سوره آل عمران، آیه:۵.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۱.</ref>.
از برخی روایات چنین برداشت می‌شود که امامان {{عم}} خزانه‌دار علم خدا و صندوق وحی او و حجت رسا بر همۀ کسانی هستند که زیر آسمان و روی زمین‌اند.  


==[[امامان معصوم]]{{عم}}، مظهر علوم خداوند==
واژۀ "خُزّان" و "خزنة" جمع [[خازن]] است به معنای حافظ و نگهدارنده<ref>فراهیدی، العین، ج ۴، ص۲۰۹؛ ابن‌ منظور، لسان العرب، ج ۱۳، ص۱۳۹.</ref> و "مخزن" به معنای "محلّ [[حفظ]] چیزی" است. "[[خزانه]]، اسم مکانی است که در آن چیزی حفظ می‌گردد"<ref>معجم مقاییس اللغه، ص۲۹۶.</ref>. خزینه و [[معدن]] یعنی چیزی که کم‌کم و به تناسب نیازهای گوناگون از آن برداشته شود. آن بزرگواران مخزن [[علم]] و [[دانش]] هستند، [[حقیقت]] و [[ملکوت]] همۀ موجودات نزد [[امامان]] {{عم}} حاضر است و این یعنی دسترسی به [[علم غیب]].  
*[[امامان معصوم]]{{عم}} مظهر این علم گسترده‌اند، با این تفاوت که علم خداوند، علم استقلالی است و علم [[امامان معصوم]]{{عم}} تبعی و عرضی و با اذن خداوند است، لذا حضرت [[امام صادق]]{{ع}} فرمود:"اگر [[امام]] بخواهد چیزی را بداند، خدا آن را به او می‌آموزد"<ref>{{عربی|اندازه=120%|" إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ‏ أَنْ‏ يَعْلَمَ‏ شَيْئاً أَعْلَمَهُ‏ اللَّهُ‏ ذَلِك‏‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ اصول کافی، ج۱، ص:۲۵۸، ح٣.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۲.</ref>.
*براین اساس است که گاه اراده خداوند در مقطعی به این تعلّق می‌گیرد که علمی اعطا نگردد و در مقطعی دیگر، ذات مقدّس ربوبی اعطا می‌کند<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۲.</ref>.
*در داستان [[حضرت یعقوب]]{{ع}} می‌بینیم که [[حضرت یوسف]]{{ع}} در نزدیکی او؛ یعنی در سرزمین کنعان در چاه محبوس بود، ولی ندانست، اما از هشتاد فرسخی کنعان "مسیر ده روز آن زمان" گفت:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْلاَ أَن تُفَنِّدُونِ }}﴾}}<ref> من بوی یوسف را احساس می‌کنم اگر مرا به نادانی و کم عقلی نسبت ندهید؛ سوره یوسف، آیه:۹۴.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۲.</ref>.
*[[امامان معصوم]]{{عم}} را از این نظر، می‌توان به مسافرانی تشبیه کرد که در یک شب تاریک و ظلمانی، از بیابانی که ابرها آسمان را فرا گرفته است، می‌گذرند، لحظه‌ای در آسمان برق می‌زند و تا اعماق بیابان را روشن می‌سازد و همه چیز در برابر چشمان این مسافران روشن می‌شود، اما لحظه‌ای دیگر، خاموش می‌شود و تاریکی همه‌جا را فرا می‌گیرد به طوری که هیچ چیز به چشم نمی‌خورد<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۳.</ref>.
*در حدیثی از حضرت [[امام صادق]]{{ع}} می‌خوانیم:"خداوند در میان خودش و [[امام]]، ستونی از نور قرار داده که خداوند از این طریق به [[امام]] می‌نگرد و [[امام]] نیز از این طریق به پروردگارش و هنگامی که بخواهد چیزی را بداند، در آن ستون نور، نظر می‌افکند و از آن آگاه می‌شود"<ref>{{عربی|اندازه=150%|" جَعَلَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْإِمَامِ عَمُوداً مِنْ‏ نُورٍ يَنْظُرُ اللَّهُ‏ بِهِ إِلَى الْإِمَامِ وَ يَنْظُرُ الْإِمَامُ إِذَا أَرَادَ عِلْمَ شَيْ‏ءٍ نَظَرَ فِي ذَلِكَ النُّورِ فَعَرَفَه‏‏‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ بحارالأنوار، ج۲۶، ص:۱۳۴.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۳.</ref>.
*در تاریخ نقل شده: "شتر [[پیامبر]]{{صل}} هنگام عزیمت به تبوک، گم شد، هیچ‌کس نمی‌دانست کجاست؟ برخی از منافقان از این ماجرا سوء استفاده کردند و این زمزمه را سر دادند که او چگونه پیامبری است؟ و چگونه ادّعای اخبار از آسمان را دارد که جای شتر گمشده خود را نمی‌داند؟! [[پیامبر]]{{صل}} فرمود:" من چیزی جز آنچه خدا به من می‌آموزد، نمی‌دانم، اکنون خدا مرا راهنمایی کرده که شتر من در این صحرا در فلان درّه است و زمام آن به درختی پیچیده و از رفتن بازمانده، بروید و آزادش کنید و بیاورید"<ref>{{عربی|اندازه=120%|" انی والله ما اعلم الّا ما علّمنی الله وقد دلّنی الله علیها وهی فی هذا الوادی فی شعب کذا وکذا وقد حبستها شجرة بزمامها فانطلقوا حتّی تأتونی بها فذهبوا فجاؤا بها‏‏‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ السیرة النبویّه، ج۴، ص:۱۶۶.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۳.</ref>.
==علم گسترده [[اهل بیت]]{{عم}} در روایات [[اهل سنت]]==
*علم گسترده [[اهل بیت]]{{عم}} از حقایقی است که در روایات شیعه و [[اهل سنت]] بر آن تأکید شده است.
*[[حسکانی]] از علمای [[اهل سنت]] گوید: [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در رابطه با [[اهل بیت]]{{عم}} فرمود:"آنان دروازه‌های علم در امّت من هستند"<ref>{{عربی|اندازه=120%|" هُمْ‏ أَبْوَابُ‏ الْعِلْمِ‏ فِي‏ أُمَّتِي‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص:۵۸.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۴.</ref>.
*[[سیوطی]] در الدرّالمنثور نقل کرده است که [[پیامبراکرم]]{{صل}} فرمود:"ما اهل بیتی هستیم که معدن علم می‌باشیم"<ref>{{عربی|اندازه=120%|"نَحْنُ أَهْلُ بَيْتِ ... وَ مَعْدِنَ الْعِلْمِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ الدر المنثور، ج۶، ص:۶۰۶.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۴.</ref>.
*[[بلاذری]] روایت کرده است که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمود:"آل پیامبر، معدن علم و ریشه رحمت الهی هستند"<ref>{{عربی|اندازه=120%|" آل محمّد معدن العلم و اصل الرحمه"}}؛ انساب الأشراف، ج۲، ص:۳۸۵؛ برای تفصیل بیشتر ر.ک: موسوعة الامامة فی نصوص اهل السنّه، ج۳، ص:۴۴۹ - ۴۳۷.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۴-۲۱۵.</ref>.


==علم گسترده [[امامان]]{{عم}} و در روایات شیعه==
در یک تقسیم علم بر دو قسم است:  
*در روایات شیعه، از [[امامان معصوم]]{{عم}} به عنوان {{عربی|اندازه=150%|" خَزَنَةُ عِلْمِ‏ اللَّهِ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}، {{عربی|اندازه=150%|"عَيْبَةَ عِلْمِ‏ اللَّهِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}، {{عربی|اندازه=150%|" أَعْلَمُ‏ النَّاسِ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}، {{عربی|اندازه=150%|" الرَّاسِخُونَ‏ فِي‏ الْعِلْمِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}، {{عربی|اندازه=150%|"مَعْدِنَ‏ الْعِلْمِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}، {{عربی|اندازه=150%|" عَيْشُ‏ الْعِلْمِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} و ... یاد شده است<ref>اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص:۱۹۷ - ۱۸۳.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۵.</ref>.
# [[علوم دینی]] که ارتباط مستقیم با [[دین]] دارند؛
* حضرت [[امام صادق]]{{ع}} فرمود:"من آنچه در آسمان‌ها و زمین است می‌دانم و آنچه در بهشت و دوزخ است و گذشته و آینده را می‌دانم، سپس اندکی تأمّل کرد و دید این سخن بر شنوندگان گران آمد، فرمود: من این مطالب را از کتاب خدای عزّوجلّ می‌دانم، خدای عزّوجلّ می‌فرماید: بیان هر چیز در قرآن است"<ref>{{عربی|اندازه=120%|" إِنِّي لَأَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ أَعْلَمُ مَا فِي الْأَرَضِينَ وَ أَعْلَمُ مَا فِي الْجَنَّةِ وَ أَعْلَمُ مَا فِي النَّارِ وَ أَعْلَمُ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ ثُمَ‏ مَكَثَ‏ هُنَيْئَةً فَرَأَى‏ أَنَ‏ ذَلِكَ كَبُرَ عَلَى مَنْ سَمِعَهُ فَقَالَ عَلِمْتُ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ فِيهِ تِبْيَانُ كُلِّ شَيْ‏ء‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ اصول کافی، ج۱، ص:۲۶۱، ح ۲.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۵.</ref>.
# علوم دنیوی که ارتباط مستقیم با دین ندارد.  
* حضرت [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: "من زاده رسول خدایم و به قرآن دانایم، در قرآن است آغاز خلقت و آنچه تا روز قیامت رخ دهد و خبر آسمان و زمین و خبر بهشت و دوزخ و خبر گذشته و آینده، تمام اینها را می‌دانم؛ چنان‌که به کف دست خود می‌نگرم، همانا خدا می‌فرماید: در قرآن است بیان آشکار هر چیز"<ref>{{عربی|اندازه=120%|" قَدْ وَلَدَنِي‏ رَسُولُ‏ اللَّهِ‏{{صل}} وَ أَنَا أَعْلَمُ كِتَابَ اللَّهِ وَ فِيهِ بَدْءُ الْخَلْقِ وَ مَا هُوَ كَائِنٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ فِيهِ خَبَرُ السَّمَاءِ وَ خَبَرُ الْأَرْضِ وَ خَبَرُ الْجَنَّةِ وَ خَبَرُ النَّارِ وَ خَبَرُ مَا كَانَ وَ خَبَرُ مَا هُوَ كَائِنٌ أَعْلَمُ ذَلِكَ كَمَا أَنْظُرُ إِلَى كَفِّي إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ فِيهِ تِبْيَانُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ اصول کافی، ج۱، ص:۶۱، ح ۸.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۶.</ref>.
* [[ابو بصیر]] به [[امام باقر]]{{ع}} عرض کرد: "عالِمِ شما را چگونه بشناسیم؟. حضرت فرمود: عالِمِ ما از پیش خود [[علم غیب]] ندارد و اگر خداوند او را به خود واگذارد مانند یکی از شما خواهد بود ولکن الآن خبر داده می‌شود به آنچه در شب اتّفاق خواهد افتاد و در شب خبر داده می‌شود به آنچه در روز اتّفاق خواهد افتاد؛ اینها یکی پس از دیگری به ما گفته می‌شود، به این ترتیب از حوادث تا روز قیامت آگاه خواهیم شد"<ref>{{عربی|اندازه=120%|"إِنَ‏ عَالِمَنَا لَا يَعْلَمُ‏ الْغَيْبَ‏، وَ لَوْ وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى نَفْسِهِ لَكَانَ كَبَعْضِكُمْ، وَ لَكِنْ يُحَدَّثُ فِي السَّاعَةِ بِمَا يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَ فِي السَّاعَةِ بِمَا يَحْدُثُ بِالنَّهَارِ، الْأَمْرَ بَعْدَ الْأَمْرِ، وَ الشَّيْ‏ءَ بَعْدَ الشَّيْ‏ءِ بِمَا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛مختصر بصائر الدرجات: ۱۱۳.</ref>. این روایت به صراحت، هم سنخن از این دارد که [[امامان معصوم {{عم}} خزاین علم خداوندند و هم این‌که این علمشان برخاسته از خداوند است و به اذن اوست و بدون آن، [[ائمه]]{{عم}} از این موهبت، بهره‌مند نمی‌گردند<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۶.</ref>.
* در کتاب اصول کافی بابی تحت این عنوان آمده است: {{عربی|اندازه=150%|" بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ {{عم}} وُلَاةُ أَمْرِ اللَّهِ‏ وَ خَزَنَةُ عِلْمِه‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}<ref>[[امامان]]{{عم}} والیان امر الهی و خزانه‌دار علم او هستند.</ref>، در این باب شش روایت نقل شده از جمله آن‌که: حضرت [[امام صادق]]{{ع}} فرمود:"ما ولیّ امر خدا بوده، نیز گنجینه علم خدا و صندوق [[وحی]] او هستیم"<ref>{{عربی|اندازه=120%|"نَحْنُ وُلَاةُ أَمْرِ اللَّهِ‏ وَ خَزَنَةُ عِلْمِ اللَّهِ وَ عَيْبَةُ وَحْيِ اللَّه‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ اصول کافی، ج۱، ص:۱۹۲، ح۱.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۶.</ref>.
* حضرت [[امام کاظم]]{{ع}} از پدر بزرگوارش [[امام صادق]]{{ع}} چنین روایت می‌کند: "خدای عزّوجلّ ما را آفرید و آفرینش ما را نیکو ساخت و ما را صورتگری کرد و نیکو تصویر نمود و ما را در آسمان و زمینش خزانه‌دار ساخت و برای ما درخت سخن گفت و به وسیله عبادت ما خدای عزّوجلّ عبادت شد و اگر ما نبودیم، خدا پرستیده نمی‌شد"<ref>{{عربی|اندازه=120%|"إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَنَا فَأَحْسَنَ‏ خَلْقَنَا وَ صَوَّرَنَا فَأَحْسَنَ صُوَرَنَا وَ جَعَلَنَا خِزَانَةً فِي سَمَائِهِ وَ أَرْضِهِ وَ لَنَا نَطَقَتِ الشَّجَرَةُ وَ بِعِبَادَتِنَا عُبِدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَوْلَانَا مَا عُبِدَ اللَّهُ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ اصول کافی، ج۱، ص:۱۹۳، ح ۶.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۷.</ref>.


==اقسام علوم خداوند==
به مقتضای {{متن حدیث|خُزَّانُ‏ الْعِلْمِ}} هر دو قسم از [[علوم]] در نزد امامان {{عم}} است. امامان {{عم}} در هر عصری که [[زندگی]] می‌کردند از همۀ [[مردم]] آگاه‌تر بودند و لذا تطبیق {{متن حدیث|خُزَّانَ‏ الْعِلْمِ‏}} از نظر [[عقلی]]، [[نقلی]] و واقع [[خارجی]] بر ایشان روشن است<ref>ر.ک: [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[با پیشوایان هدایتگر (کتاب)|با پیشوایان هدایتگر]]، ج ۲، ص۱۲۶ ـ ۱۳۳؛ [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۶۷؛ [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۳۰؛ [[عباس طهرانی|طهرانی، عباس]]، [[دین و وجدان (کتاب)|دین و وجدان]]، ص۲۸۶ ـ ۲۸۹؛ [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[امامان گنجینه‌های علم خداوند (مقاله)|امامان گنجینه‌های علم خداوند]] و [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص۲۱۰؛ [[کاظم صدیقی|صدیقی، کاظم]]، [[سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا (کتاب)|سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا]]، ص۱۴۸؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]؛ [[محمد مهدی محقق فرید|محقق فرید، محمد مهدی]]، [[مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار (کتاب)|مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار]]، ص۶۴، پاورقی شماره ۲۹؛ </ref>.
*علوم خداوند بر دو قسم است<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۷.</ref>:
# برخی از علوم، اختصاص به ذات اقدس الهی دارد و کسی از آن مطّلع نیست حتّی ملائکه مقرّب و انبیای مرسلش<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۷.</ref>.
# و برخی از علوم است که خداوند آن را در اختیار بندگان برگزیده‌اش قرار داده است<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۷.</ref>.
*حضرت [[امام صادق]]{{ع}} از پدر بزرگوارش [[امام باقر]]{{ع}} نقل کرده است که:"خداوند را علمی اختصاصی است و علمی عمومی؛ اما علم خاصّ خداوند علمی است که اختصاصی اوست و حتّی ملائکه مقرّب خویش و انبیای مرسلش را از آن مطّلع نساخته است و اما علم عامّ خداوند علمی است که خداوند، ملائکه مقرّبش را و نیز انبیای مرسلش را بر آن مطّلع ساخته و آن علم از سوی [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به ما منتقل شده است"<ref>{{عربی|اندازه=120%|"إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى عِلْماً خَاصّاً وَ عِلْماً عَامّاً فَأَمَّا الْعِلْمُ الْخَاصُّ فَالْعِلْمُ الَّذِي لَمْ يُطْلِعْ عَلَيْهِ مَلَائِكَتَهُ الْمُقَرَّبِينَ وَ أَنْبِيَاءَهُ الْمُرْسَلِينَ وَ أَمَّا عِلْمُهُ الْعَامُّ فَإِنَّهُ عِلْمُهُ الَّذِي أَطْلَعَ عَلَيْهِ مَلَائِكَتَهُ الْمُقَرَّبِينَ وَ أَنْبِيَاءَهُ الْمُرْسَلِينَ وَ قَدْ وَقَعَ إِلَيْنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}}"}}؛ التوحید، ص:۱۳۸، ح ۱۴.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۸.</ref>.


==تفاوت دو وصف {{عربی|اندازه=150%|" خُزَّانَ‏ الْعِلْمِ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} و {{عربی|اندازه=150%|" خَزَنَةً لِعِلْمِهِ‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}==
== [[روایات]] خزانه دار بودن [[اهل بیت]] {{عم}} ==
*در یکی از فرازهای گذشته [[امامان معصوم]]{{عم}} را به عنوان {{عربی|اندازه=150%|" خُزَّانَ‏ الْعِلْمِ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} خواندیم و اینک در این فراز آنان را به عنوان {{عربی|اندازه=150%|" خَزَنَةً لِعِلْمِهِ‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} می‌خوانیم، تفاوت این دو وصف چیست؟<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۸.</ref>. '''پاسخ آن است که:''' در {{عربی|اندازه=150%|" خُزَّانَ‏ الْعِلْمِ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} سخن این است که [[امامان معصوم]]{{عم}} خزانه‌دار علم خداوندند، اما این‌که چه کسی این سمت را به آنان وا گذاشته، محور نظر نیست، ولی در {{عربی|اندازه=150%|" خَزَنَةً لِعِلْمِهِ‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} نظر به این است که این خزانه‌داری را خداوند به آنان عنایت کرده است<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۸.</ref>. به عبارت فنّی: {{عربی|اندازه=150%|" خُزَّانَ‏ الْعِلْمِ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} نظر به مبدأ قابلی دارد و {{عربی|اندازه=150%|" خَزَنَةً لِعِلْمِهِ‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} نظر به مبدأ فاعلی دارد، از سوی دیگر، در {{عربی|اندازه=150%|" خُزَّانَ‏ الْعِلْمِ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} مطلق علم مطرح و از علم الهی ساکت است، اما در {{عربی|اندازه=150%|" خَزَنَةً لِعِلْمِهِ‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} آن ذوات مقدّس، خزینه علم الهی شمرده شده‌اند که مقامی برتر است<ref>ادب فنای مقرّبان، ج۴، ص:۱۳۱ - ۱۳۰.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۸.</ref>.
در این زمینه روایات بسیاری وارد شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
* خداوند [[علم غیب]] خود را در اختیار هرکس نمی‌گذارد و تنها ویژگانی که مورد رضایت حضرتش هستند، از این نعمت متنعّم می‌گردند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|[[با توجه به آیه ۲۶ و ۲۷ سوره جن غیر از خدا چه کسی از غیب خبر دارد؟ (پرسش)|عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ]]}}﴾}}<ref>او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند. جز فرستاده‌ای را که بپسندد؛ سوره جن، آیه:۲۶ - ۲۷</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۹.</ref>.
# [[امام صادق]] {{ع}} به [[عبدالله بن ابی یعفور]] می‌‌فرماید: "به [[راستی]] [[خدا]] یگانه است، یگانگی پیرایه اوست، در [[کار]] خود یکتاست، آفریدگانی را آفرید و آنها را برای این کار سنجیده و اندازه گرفت، ای پسر [[یعفور]] ما آنانیم، ما در میان بندگانش حجت‌های خدائیم و خزانه‌دار [[علم]] او هستیم و [[قائم]] بر این کاریم"<ref>{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ وَاحِدٌ مُتَوَحِّدٌ بِالْوَحْدَانِیَّةِ مُتَفَرِّدٌ بِأَمْرِهِ فَخَلَقَ خَلْقاً فَقَدَّرَهُمْ لِذَلِکَ الْأَمْرِ فَنَحْنُ هُمْ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ فَنَحْنُ حُجَجُ اللَّهِ فِی عِبَادِهِ وَ خُزَّانُهُ عَلَی عِلْمِهِ وَ الْقَائِمُونَ بِذَلِک‏‏}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۹۳.</ref>.<ref>ر.ک: [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۳۰؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]].</ref>
*[[امامان معصوم]]{{عم}} که خزانه‌دار علم خداوندند نیز این علم را آنجا که مُجازند، تنها در اختیار شایستگان می‌گذارند و سفارش کلّی [[اهل بیت]]{{عم}} این است که "حکمت" را در اختیار نااهلان قرار ندهید.
# [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: "ماییم خزانه‌های [[علم خداوند]] و ماییم [[مفسران]] [[حقیقی]] [[وحی الهی]]"<ref>{{متن حدیث|نَحْنُ خُزَّانُ عِلْمِ اللَّهِ وَ نَحْنُ تَرَاجِمَةُ وَحْیِ اللَّهِ}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۹۲.</ref>.<ref>ر.ک: [[عین الله زرین جویی|زرین جویی، عین الله]]، [[مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی (پایان‌نامه)|مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی]]، ص۵۱ ـ ۵۴.</ref>
*حضرت [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: "حدیث ویژه ما را حتّی انبیا و فرشتگان و انسان‌های امتحان داده نیز تحمّل نمی‌کنند البتّه مراد، انبیای غیر اولوالعزم‌اند"<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۹.</ref>.
# [[امام مهدی]] {{ع}} هم در وصف [[اهل بیت]] {{ع}} می‌‌فرماید: "[[خداوند]] اهل بیت را گنجوران [[دانش]] خود و ودیعت‌داران [[حکمت]] خویش قرار داده است"<ref>{{متن حدیث|وجعلهم خزان علمه ومستودع حکمته}}؛ احتجاج طبرسی، ج ۲، ص۵۳۸؛ الغیبة طوسی، ص۲۸۷.</ref>.<ref>ر.ک: [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]].</ref>
*از [[امام هادی]]{{ع}} سؤال شد که منظور [[امام صادق]]{{ع}} از این جمله چیست؟ جواب چنین آمد که:"منظور این است که ما مخزن علوم و اسرار هستیم، ما می‌توانیم علوم را در خود نگه داریم ولی آنها قدرت نگهداری ندارند و به افراد دیگر منتقل می‌کنند"<ref>{{عربی|اندازه=120%|" إِنَ‏ الْمَلَكَ‏ لَا يَحْتَمِلُهُ‏ حَتَّى‏ يُخْرِجَهُ‏ إِلَى مَلَكٍ غَيْرِهِ وَ النَّبِيُّ لَا يَحْتَمِلُهُ حَتَّى يُخْرِجَهُ إِلَى نَبِيٍّ غَيْرِهِ وَ الْمُؤْمِنُ لَا يَحْتَمِلُهُ حَتَّى يُخْرِجَهُ إِلَى مُؤْمِنٍ غَيْرِهِ فَهَذَا مَعْنَى قَوْلِ جَدِّي {{ع}}‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ اصول کافی، ج۱، ص:۴۰۱، ح ۴.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۱۹.</ref>.
*[[رسول اکرم]]{{صل}} فرمود: "حکمت را به غیر اهلش عرضه نکنید؛ چون به حکمت، ظلم خواهید کرد و از غیر اهلش کتمان نکنید که به آنان ظلم خواهید کرد"<ref>{{عربی|اندازه=120%|" لَا تُؤْتُوا الْحِكْمَةَ غَيْرَ أَهْلِهَا فَتَظْلِمُوهَا وَ لَا تَمْنَعُوهَا أَهْلَهَا فَتَظْلِمُوهُم‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ بحارالأنوار، ج۲، ص:۷۸.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۲۰.</ref>.
*[[سید حیدر آملی]]، قبل از طرح برخی از مباحث عمیق توحیدی و امثال آن، بحث مفصّلی درباره "تقیّه و لزوم کتمان سرّ" مطرح کرده می‌گوید: "در عین حال که بیان اسرار الهی برای اهلش لازم است، افشای آن نیز نزد هر کسی جایز نیست"<ref>ادب فنای مقرّبان، ج۱، ص:۱۸۵؛ جامع الأسرار و منبع الأنوار (مقدمة مشتملة علی کتمان الأسرار و ....</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۲۰.</ref>.
*در روایت است: "شخصی که گمان می‌کرد تناقضاتی در قرآن کریم وجود دارد، بر [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} وارد شد و سؤالات خود را با آن حضرت در میان گذاشت، حضرت به تمام پرسش‌های او پاسخ داد تا به آخرین سؤال که درباره مرگ و فرشتگان مأمور آن بود، رسید، آنگاه فرمود: هر صاحب علمی نمی‌تواند علم خودش را برای همه مردم تفسیر کند؛ چون مردم دارای مراتبی هستند؛ برخی قوی و برخی ضعیف‌اند، از سوی دیگر، برخی از علوم، قابل تحمّل و برخی غیرقابل تحمّل است مگر آن‌که خداوند تحمّل آن را آسان گرداند و اولیای خاصّ خود را به کمک و یاری ایشان وا دارد. آنگاه به وی فرمود: همین مقدار تو را کفایت می‌کند که بدانی خدای سبحان محیی و ممیت است و بندگان خودش را به دست هرکس - ملائکه یا غیر ملائکه - که بخواهد، توفّی می‌کند..."<ref>بحارالأنوار، ج۹۳، ص:۱۴۱؛ ادب فنای مقرّبان، ج۱، ص:۱۸۶.</ref><ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۲۰.</ref>. کنایه از اینکه لازم نیست امثال تو دنبال ظرایف و لطایف بروند؛ چون ظرفیّت و تحمّل درک آن را ندارند<ref>[[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]؛ ج۲، ص:۲۲۱.</ref>.


==منابع==
== برداشت‌هایی از [[روایات]] ==
{{ستون-شروع|1}}  
از روایات مذکور در باب [[خزان العلم]] بودن اهل بیت {{ع}} نکاتی برداشت می‌شود که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
* [[پرونده:10115976.jpg|22px]] [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|'''در آستان امامان معصوم ج۲''']].
# چیزی که در خزینه، [[حفظ]] و نگهداری می‌شود ممکن است به دیگران برسد و آنان نیز بهره‌مند گردند، لکن چون در [[اختیار]] [[خازن]] و [[کلیددار]] است حساب و برنامه‌ای دارد، همانند چشمه جوشان نیست که معمولاً از [[اختیار انسان]] خارج است و هر کسی می‌تواند به آن دسترسی پیدا کند، بلکه اولاً در [[اختیار]] خود [[خازن]] و نگهبانی است که هرگاه بخواهد، از آن استفاده می‌کند، ثانیا از دسترسی و دست برد دیگران خارج است و ثالثاً هر مقدار که خود خزانه‌دار بخواهد، به دیگران می‌دهد بدون اینکه از اختیار و کنترل او خارج شود<ref>ر.ک. [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۱۷۶ ـ ۱۷۹</ref>.
{{پایان}}
# [[امامان]] {{ع}} به خازنین تشبیه شده‌اند و خازن باید کاملا [[امین]] باشد و چون امامان {{ع}} [[خازن علم]] [[پروردگار]] هستند، پس مورد [[اطمینان]] و وثوق او هستند و این [[فضیلت]] بزرگی است.
# [[علم]] در رأس تمام [[فضائل]] [[انسان]] است؛ زیرا به [[برکت]] علم، [[خدا]] و [[رسول]] شناخته می‌شوند و به واسطۀ علم، انسان از [[جهل]] و [[ضلالت]] خلاص می‌شود و به برکت علم [[دین]] را می‌شناسد و بالاخره به سبب علم [[خیر]] [[دنیا]] و [[آخرت]] حاصل می‌گردد پس [[عالم]] [[افضل]] است و هر کس از این [[نعمت]] بیشتر برخوردار گردد به همان نسبت فضیلت و [[شرف]] او بیشتر می‌شود پس کسانی که خازن علم‌اند یعنی دارای تمام [[علوم]] هستند افضل از دیگران هستند؛ لذا امامان {{ع}} افضل از تمام افراد و بلکه از تمام ملائکه‌اند چون هیچ مخلوقی غیر از [[اهل بیت]] {{ع}} خازن تمام علوم نیست<ref>ر.ک: [[سید محمد تقی نقوی|نقوی، سید محمد تقی]]، [[شرح زیارت جامعه کبیره ۵ (کتاب)|شرح زیارت جامعه کبیره]]، ص۴۵ ـ ۵۰.</ref>.
# لازمۀ آنکه کسی خازن چیزی باشد، این است که بر آن علم داشته باشد و اگر تصور شود کسی خازن {{متن حدیث|مَا فِی‏ السَّمَاوَاتِ‏ وَ مَا فِی‏ الْأَرْضِ‏‏}} است، معنایش آن است که در همۀ [[عوالم]]، خازن همۀ موجودات است و لازمه‌اش عالم بودن به همۀ اشیاء است. بنابراین، این [[روایات]]، دلالت التزامی بر [[عمومیت]] [[علم امامان]] {{ع}} می‌نمایند<ref>ر.ک: [[سید حبیب بخارایی‌زاده|بخارایی‌زاده، سید حبیب]]، [[علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت (پایان‌نامه)|علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت]]، ص۱۷۷؛ ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود]].</ref>.
# تعبیر خزانه‌دار، به این نکته اشاره دارد که این [[علوم]]، علوم ذاتی [[اهل بیت]] {{ع}} نیستند؛ بلکه ایشان خزانه‌داران علوم [[خداوند]] هستند<ref>ر.ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۱۷۶ ـ ۱۷۹؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود]].</ref>.


=='''[[:رده:آثار خزانه‌داری علم الهی|منبع‌شناسی جامع خزانه‌داری علم الهی]]'''==
بنابراین بر اساس [[روایات]] [[امامان]] {{عم}} به عنوان [[خزانه]] داران [[علم الهی]] محسوب می‌شوند.
* [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های خزانه‌داری علم الهی|کتاب‌شناسی خزانه‌داری علم الهی]]؛
* [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های خزانه‌داری علم الهی|مقاله‌شناسی خزانه‌داری علم الهی]]؛
* [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های خزانه‌داری علم الهی|پایان‌نامه‌شناسی خزانه‌داری علم الهی]].


==پانویس==
== پرسش‌های وابسته ==
{{پانویس2}}
* [[خزانه‌داری معصوم برای علوم الهی به چه معناست؟ (پرسش)]]


[[رده:مدخل‌های درجه دو دانشنامه]]
== منابع ==
[[رده:صفت معصوم]]
{{منابع}}
# [[پرونده:Adab-1.jpg|22px]] [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان (کتاب)|'''ادب فنای مقربان''']]
# [[پرونده:10115976.jpg|22px]] [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|'''در آستان امامان معصوم ج۲''']]
# [[پرونده:11119.jpg|22px]] [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[امامان گنجینه‌های علم خداوند (مقاله)|'''امامان گنجینه‌های علم خداوند''']]
# [[پرونده:10038797.jpg|22px]] [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|'''پژوهشی در باب علم امام''']]
# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|'''علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن''']]
# [[پرونده:مفتاح الاسرار.jpg|22px]] [[محمد مهدی محقق فرید|محقق فرید، محمد مهدی]]، [[مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار (کتاب)|'''مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار''']]
# [[پرونده:5604.jpg|22px]] [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[با پیشوایان هدایتگر (کتاب)|'''با پیشوایان هدایتگر''']]
# [[پرونده:100200.jpg|22px]] [[عباس طهرانی|طهرانی، عباس]]، [[دین و وجدان (کتاب)|'''دین و وجدان''']]
# [[پرونده:93C19166.jpg|22px]] [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب ۲ (کتاب)|'''علم غیب''']]
# [[پرونده:Daneshgaheqom.jpg|22px]] [[سید حبیب بخارایی‌زاده|بخارایی‌زاده، سید حبیب]]، [[علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت (پایان‌نامه)|'''علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت''']]
# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|'''علم امام تام یا محدود''']]
# [[پرونده:Daneshgaheqom.jpg|22px]] [[عین الله زرین جویی|زرین جویی، عین الله]]، [[مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی (پایان‌نامه)|'''مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی''']]
# [[پرونده:10014169.jpg|22px]] [[سید محمد تقی نقوی|نقوی، سید محمد تقی]]، [[شرح زیارت جامعه کبیره ۵ (کتاب)|'''شرح زیارت جامعه کبیره''']]
{{پایان منابع}}
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
 
[[رده:مدخل برگرفته از پرسمان]]
[[رده:مدخل برگرفته از پرسمان علم معصوم]]
[[رده:علم معصوم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۳۷

این مدخل زیرشاخهٔ بحث علم معصوم است. خزانه‌داری علم الهی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خزانه‌داری علم الهی در حدیث - خزانه‌داری علم الهی در کلام اسلامی - مقام خزانه‌داری علم الهی - پرسش مرتبط ندارد

ائمه (ع)، نگهبان دانش خداوند هستند و آن را مانند گنجی پاس می‌دارند. براساس روایات ائمه (ع) خزانه‌دار علم خدا هستند: «خزان علم الله».

مقدمه

ائمه (ع)، نگهبان دانش خداوند هستند و آن را مانند گنجی پر بها، پاس می‌دارند. از برخی روایات چنین برداشت می‌شود، امامان (ع) خزانه‌دار علم خدا و صندوق وحی او و حجت رسا بر همۀ کسانی هستند که زیر آسمان و روی زمین‌اند. خداوند ائمه (ع) را پس از پیامبر (ص)، به بخشی از علومی که نزد ذات مقدّسش هست واقف ساخته و آنها گنجینه‌دار این علومند و علومی را در اختیار ایشان قرار داده که در اختیار احدی از مردم قرار نداده است؛ زیرا این تعبیر که آنان خزانه‌دار و نگهدارنده علم خداوند هستند تنها در مورد اهل بیت (ع) به کار رفته است[۱].

معناشناسی خزان العلم و خزانه دار بودن امامان

از برخی روایات چنین برداشت می‌شود که امامان (ع) خزانه‌دار علم خدا و صندوق وحی او و حجت رسا بر همۀ کسانی هستند که زیر آسمان و روی زمین‌اند.

واژۀ "خُزّان" و "خزنة" جمع خازن است به معنای حافظ و نگهدارنده[۲] و "مخزن" به معنای "محلّ حفظ چیزی" است. "خزانه، اسم مکانی است که در آن چیزی حفظ می‌گردد"[۳]. خزینه و معدن یعنی چیزی که کم‌کم و به تناسب نیازهای گوناگون از آن برداشته شود. آن بزرگواران مخزن علم و دانش هستند، حقیقت و ملکوت همۀ موجودات نزد امامان (ع) حاضر است و این یعنی دسترسی به علم غیب.

در یک تقسیم علم بر دو قسم است:

  1. علوم دینی که ارتباط مستقیم با دین دارند؛
  2. علوم دنیوی که ارتباط مستقیم با دین ندارد.

به مقتضای «خُزَّانُ‏ الْعِلْمِ» هر دو قسم از علوم در نزد امامان (ع) است. امامان (ع) در هر عصری که زندگی می‌کردند از همۀ مردم آگاه‌تر بودند و لذا تطبیق «خُزَّانَ‏ الْعِلْمِ‏» از نظر عقلی، نقلی و واقع خارجی بر ایشان روشن است[۴].

روایات خزانه دار بودن اهل بیت (ع)

در این زمینه روایات بسیاری وارد شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:

  1. امام صادق (ع) به عبدالله بن ابی یعفور می‌‌فرماید: "به راستی خدا یگانه است، یگانگی پیرایه اوست، در کار خود یکتاست، آفریدگانی را آفرید و آنها را برای این کار سنجیده و اندازه گرفت، ای پسر یعفور ما آنانیم، ما در میان بندگانش حجت‌های خدائیم و خزانه‌دار علم او هستیم و قائم بر این کاریم"[۵].[۶]
  2. امام باقر (ع) فرمودند: "ماییم خزانه‌های علم خداوند و ماییم مفسران حقیقی وحی الهی"[۷].[۸]
  3. امام مهدی (ع) هم در وصف اهل بیت (ع) می‌‌فرماید: "خداوند اهل بیت را گنجوران دانش خود و ودیعت‌داران حکمت خویش قرار داده است"[۹].[۱۰]

برداشت‌هایی از روایات

از روایات مذکور در باب خزان العلم بودن اهل بیت (ع) نکاتی برداشت می‌شود که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

  1. چیزی که در خزینه، حفظ و نگهداری می‌شود ممکن است به دیگران برسد و آنان نیز بهره‌مند گردند، لکن چون در اختیار خازن و کلیددار است حساب و برنامه‌ای دارد، همانند چشمه جوشان نیست که معمولاً از اختیار انسان خارج است و هر کسی می‌تواند به آن دسترسی پیدا کند، بلکه اولاً در اختیار خود خازن و نگهبانی است که هرگاه بخواهد، از آن استفاده می‌کند، ثانیا از دسترسی و دست برد دیگران خارج است و ثالثاً هر مقدار که خود خزانه‌دار بخواهد، به دیگران می‌دهد بدون اینکه از اختیار و کنترل او خارج شود[۱۱].
  2. امامان (ع) به خازنین تشبیه شده‌اند و خازن باید کاملا امین باشد و چون امامان (ع) خازن علم پروردگار هستند، پس مورد اطمینان و وثوق او هستند و این فضیلت بزرگی است.
  3. علم در رأس تمام فضائل انسان است؛ زیرا به برکت علم، خدا و رسول شناخته می‌شوند و به واسطۀ علم، انسان از جهل و ضلالت خلاص می‌شود و به برکت علم دین را می‌شناسد و بالاخره به سبب علم خیر دنیا و آخرت حاصل می‌گردد پس عالم افضل است و هر کس از این نعمت بیشتر برخوردار گردد به همان نسبت فضیلت و شرف او بیشتر می‌شود پس کسانی که خازن علم‌اند یعنی دارای تمام علوم هستند افضل از دیگران هستند؛ لذا امامان (ع) افضل از تمام افراد و بلکه از تمام ملائکه‌اند چون هیچ مخلوقی غیر از اهل بیت (ع) خازن تمام علوم نیست[۱۲].
  4. لازمۀ آنکه کسی خازن چیزی باشد، این است که بر آن علم داشته باشد و اگر تصور شود کسی خازن «مَا فِی‏ السَّمَاوَاتِ‏ وَ مَا فِی‏ الْأَرْضِ‏‏» است، معنایش آن است که در همۀ عوالم، خازن همۀ موجودات است و لازمه‌اش عالم بودن به همۀ اشیاء است. بنابراین، این روایات، دلالت التزامی بر عمومیت علم امامان (ع) می‌نمایند[۱۳].
  5. تعبیر خزانه‌دار، به این نکته اشاره دارد که این علوم، علوم ذاتی اهل بیت (ع) نیستند؛ بلکه ایشان خزانه‌داران علوم خداوند هستند[۱۴].

بنابراین بر اساس روایات امامان (ع) به عنوان خزانه داران علم الهی محسوب می‌شوند.

پرسش‌های وابسته

منابع

  1. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان
  2. خاتمی، سید احمد، در آستان امامان معصوم ج۲
  3. خاتمی، سید احمد، امامان گنجینه‌های علم خداوند
  4. مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام
  5. مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن
  6. محقق فرید، محمد مهدی، مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار
  7. حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر
  8. طهرانی، عباس، دین و وجدان
  9. نمازی شاهرودی، علی، علم غیب
  10. بخارایی‌زاده، سید حبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت
  11. هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود
  12. زرین جویی، عین الله، مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی
  13. نقوی، سید محمد تقی، شرح زیارت جامعه کبیره

پانویس

  1. ↑ ر.ک: مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام، ص۶۷؛ نمازی شاهرودی، علی، علم غیب، ص۱۳۰؛ طهرانی، عباس، دین و وجدان، ص۲۸۶ ـ ۲۸۹؛ حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر، ج ۲، ص۱۲۶ ـ ۱۳۳؛ خاتمی، سید احمد، امامان گنجینه‌های علم خداوند؛ محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره، ص۷۶ الی ۸۲؛ هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؛ مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن؛ محقق فرید، محمد مهدی، مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار، ص۶۴، پاورقی شماره ۲۹.
  2. ↑ فراهیدی، العین، ج ۴، ص۲۰۹؛ ابن‌ منظور، لسان العرب، ج ۱۳، ص۱۳۹.
  3. ↑ معجم مقاییس اللغه، ص۲۹۶.
  4. ↑ ر.ک: حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر، ج ۲، ص۱۲۶ ـ ۱۳۳؛ مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام، ص۶۷؛ نمازی شاهرودی، علی، علم غیب، ص۱۳۰؛ طهرانی، عباس، دین و وجدان، ص۲۸۶ ـ ۲۸۹؛ خاتمی، سید احمد، امامان گنجینه‌های علم خداوند و در آستان امامان معصوم؛ ج۲، ص۲۱۰؛ صدیقی، کاظم، سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا، ص۱۴۸؛ هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟؛ مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن؛ محقق فرید، محمد مهدی، مفتاح‌ الأسرار فی علم‌ الأئمة الأطهار، ص۶۴، پاورقی شماره ۲۹؛
  5. ↑ «إِنَّ اللَّهَ وَاحِدٌ مُتَوَحِّدٌ بِالْوَحْدَانِیَّةِ مُتَفَرِّدٌ بِأَمْرِهِ فَخَلَقَ خَلْقاً فَقَدَّرَهُمْ لِذَلِکَ الْأَمْرِ فَنَحْنُ هُمْ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ فَنَحْنُ حُجَجُ اللَّهِ فِی عِبَادِهِ وَ خُزَّانُهُ عَلَی عِلْمِهِ وَ الْقَائِمُونَ بِذَلِک‏‏»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۹۳.
  6. ↑ ر.ک: نمازی شاهرودی، علی، علم غیب، ص۱۳۰؛ مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن.
  7. ↑ «نَحْنُ خُزَّانُ عِلْمِ اللَّهِ وَ نَحْنُ تَرَاجِمَةُ وَحْیِ اللَّهِ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۹۲.
  8. ↑ ر.ک: زرین جویی، عین الله، مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی، ص۵۱ ـ ۵۴.
  9. ↑ «وجعلهم خزان علمه ومستودع حکمته»؛ احتجاج طبرسی، ج ۲، ص۵۳۸؛ الغیبة طوسی، ص۲۸۷.
  10. ↑ ر.ک: مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن.
  11. ↑ ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۱۷۶ ـ ۱۷۹
  12. ↑ ر.ک: نقوی، سید محمد تقی، شرح زیارت جامعه کبیره، ص۴۵ ـ ۵۰.
  13. ↑ ر.ک: بخارایی‌زاده، سید حبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت، ص۱۷۷؛ ر.ک. هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود.
  14. ↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۱۷۶ ـ ۱۷۹؛ هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=خزانه‌داری_علم_الهی&oldid=1301029»