طلوع خورشید از مغرب: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
جز (جایگزینی متن - '{{عربی|اندازه=150%|' به '{{عربی|')
 
(۳۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{خرد}}
{{مدخل مرتبط
{{مهدویت}}
| موضوع مرتبط = نشانه‌های ظهور امام مهدی
طلوع خورشید از مغرب، عنوان دیگری است که برخی آن را نشانۀ ظهور قلمداد می‌کنند؛ اما به نظر می‌رسد بیش از آن که آن را نشانۀ ظهور بدانیم، نشانۀ قیامت باشد. این مطلب در بحث آمیختگی علائم با اشراط الساعة اشاره شد. روشن است که حرکت خورشید در نظام کهکشانی خود به گونه‌ای دقیق و حساب شده است که تغییر جهت بدین‌گونه را نمی‌پذیرد و از این رو علامت بودن طلوع خورشید از مغرب، نشانۀ پایان دورۀ زمین و نظام کیهانی است و بدین سبب نیز جزو اشراط الساعة معرفی شده است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص:۴۴۹.]</ref>.
| عنوان مدخل  =
| مداخل مرتبط =
| پرسش مرتبط  = امام مهدی (پرسش)
}}


==مقدمه==
یکی از نشانه‌های غیرحتمی [[ظهور]] که در چند [[روایت]] بیان شده طلوع خورشید از مغرب است. در [[تبیین]] این نشانه سه نظر وجود دارد: ۱. عده‌ای قائلند که در [[زمان ظهور]]، [[خورشید]] برخلاف همیشه از [[مغرب]] طلوع می‌کند؛ ۲. عده‌ای دیگر منظور از این [[خورشید]] را وجود [[مبارک]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} می‌دانند چرا که طلوع خورشید از مغرب باعث به هم ریختگی [[نظام]] عالم است؛ ۳. این نشانه مربوط به [[قیامت]] است نه [[ظهور]].
*از نشانه‌‏های نزدیک شدن رستاخیز بزرگ، "طلوع خورشید از مغرب" است. [[امیر مؤمنان، علی]]{{ع}} به نقل از [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: " به ناگزیر، ده چیز پیش از قیامت رخ خواهد داد: [[سفیانی]]، [[دجال]]، دود، جنبنده، [[خروج قائم]]{{ع}}، طلوع خورشید از مغرب، نزول عیسی، خسف به مشرق، خسف به جزیره عرب و آتشی که از چاه عدن بیرون می‌‏آید و مردمان را به محشر سوق می‌‏دهد"<ref>  شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۳۶، ح ۴۲۶</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۲۹۱ - ۲۹۲.</ref>..
*[[شیخ مفید]]، درباره چگونگی این اتفاق نوشته است: "خورشید، هنگام ظهر در آسمان، راکد می‌‏شود و ساعتی چند تا هنگام عصر پیدا نباشد؛ آن‏گاه از مغرب آشکار شود"<ref>  شیخ مفید، الارشاد، ج ۲، ص ۳۶۸</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۲۹۱ - ۲۹۲.</ref>..
*عده‌‏ای این امر را بعید پنداشته و گفته‏‌اند: مستلزم در هم ریختن و از هم پاشیدن نظم جهان و تغییر در حرکت منظومه خورشیدی خواهد بود و نتیجه گرفته‌‏اند که با اصول حاکم بر نظام طبیعت، ناسازگار است؛ ولی به نظر می‌‏رسد این امر، همانند بسیاری دیگر از امور، از آیات الهی خواهد بود. افزون بر آن، نظیر این اتفاقات پیش‏تر نیز در آسمان رخ داده است که از جمله آن‏ها ردّ الشّمس "بازگشن خورشید" برای [[یوشع بن نون]] بوده است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۲۹۱ - ۲۹۲.</ref>..
*در برخی دیگر از گفته‏‌ها آمده است: مقصود از طلوع خورشید از مغرب، ظهور [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ است. بدین معنا که [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}، همان خورشید است که در پایان عمر طولانی خویش، طلوع خواهد کرد<ref>  شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، باب ۴۷، ح ۱</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۲۹۱ - ۲۹۲.</ref>..
*اشکال این دیدگاه، آن است که چنین چیزی در کلام معصوم{{ع}} نیامده است. علاوه بر آن، در روایات، سخن از طلوع خورشید از مغرب در ردیف قیام [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ ذکر شده است و اگر مقصود، ظهور و خروج آن حضرت بود، نیازی به تکرار نداشت؛ بنابراین، طلوع خورشید از مغرب، حادثه‏‌ای است خارق العاده که پس از ظهور [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} و در آستانه قیامت اتفاق خواهد افتاد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۲۹۱ - ۲۹۲.</ref>..
*در کتاب‏‌های [[اهل سنت]] نیز از طلوع خورشید از مغرب یاد شده است. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمود: "هرگز قیامت برپا نخواهد شد تا این‏که خورشید از مغرب خود طلوع کند ...." <ref> {{عربی|" لَا تَرَوْنَ السَّاعَةَ حَتَّى تَرَوْا قَبْلَهَا عَشْرَ آيَاتٍ‏ طُلُوعَ‏ الشَّمْسِ‏ مِنْ‏ مَغْرِبِهَا‏‏ ‏‏‏‏"}}، السنن الکبری، ج ۶، ص ۳۴۴؛ المعجم الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۱؛ کنز العمال، ج ۱۴، ص ۲۰۶، ح ۳۸۴۱۱، ۳۸۶۳۹، ۳۸۶۴۶؛ همچنین ر. ک: تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۱۳۰؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۵۹۶</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۲۹۱ - ۲۹۲.</ref>.


==طلوع خورشید از مغرب در روایات ==
== مقدمه ==
در بیشتر احادیثی که دربارۀ طلوع خورشید از مغرب آمده است، آن را به عنوان علامت پایان جهان معرفی کرده است. برخی از متون نیز تنها به حتمی بودن طلوع خورشید از مغرب اشاره کرده و این علامت را در کنار دیگر علائم حتمی، از جمله علائم حتمی ظهور [[امام مهدی]]{{ع}} ذکر کرده است. کنار هم قرار گرفتن این علامت با علائم ظهور، سبب شده است که برخی از افراد گمان کنند این علامت نیز جزو [[نشانه‌های ظهور|علامت ظهور]] است. در حالی که در بیشتر متون تصریح شده است که این علامت، آغاز قیامت است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص:۴۴۹.]</ref>.
از جمله نشانه‌های [[ظهور]] که در [[روایات]] به آن اشاره شده، طلوع خورشید از مغرب است. در این مطلب که طلوع خورشید از مغرب از [[نشانه‌های حتمی ظهور]] است یا نه [[اختلاف]] نظر وجود دارد:
# طلوع خورشید از مغرب از [[علائم]] پیش از [[ظهور]] است. [[ابوحمزه ثمالی]] [[نقل]] می‌کند: به [[ابو عبد الله]] عرض کردم: [[ابو جعفر]] فرموده است: "طلوع خورشید از مغرب علامت حتمی [[ظهور]] است"<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ‏ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ {{ع}} كَانَ يَقُولُ خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ طُلُوعُ‏ الشَّمْسِ‏ مِنَ‏ الْمَغْرِبِ‏ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ أَشْيَاءُ كَانَ يَقُولُهَا مِنَ الْمَحْتُومِ}}؛ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص ۲۶۶.</ref>.<ref>محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام، ارشاد، ص ۳۳۶.</ref>
# مراد از طلوع خورشید از مغرب [[حضرت مهدی]] {{ع}} است. نزال بن سبره می‌گوید: [[حضرت علی]] {{ع}} روزی برای ما سخنرانی فرمود (...) [[صعصعة بن صوحان]] از جا بلند شد و گفت: ای [[امیر المؤمنین]] [[دجال]] چه وقت بیرون می‏‌آید؟ حضرت درباره او صحبت‌هایی کردند و در ضمن فرمایشاتشان فرمودند: او را [[خداوند متعال]] در [[شام]] می‌‏کشد، به دست کسی که [[عیسی بن مریم]] پشت سر او [[نماز]] می‌‏خواند.» بعد از آنکه فرمایشات حضرت تمام شد، نزال بن سبره گوید به [[صعصعة بن صوحان]] گفتم: مقصود حضرت از این فرمایش چه بود؟ صعصعه پاسخ داد: ای سبره آن کس که [[عیسی بن مریم]] پشت سرش [[نماز]] می‌‏خواند دوازدهمین نفر از [[خاندان پیامبر]] و نهمین [[فرزند]] [[امام حسین|حسین بن علی]] است، و او خورشیدی است که از [[مغرب]] طلوع می‏‌کند ...<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الَّذِي يُصَلِّي خَلْفَهُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ هُوَ الثَّانِيَ عَشَرَ مِنَ الْعِتْرَةِ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ وَ هُوَ الشَّمْسُ الطَّالِعَةُ مِنْ مَغْرِبِهَا}}؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ص ۵۲۵ ـ ۵۳۲؛ سفینة البحار در ذیل کلمه دجال؛ الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۱۱۳۷.</ref>.‏
# طلوع خورشید از مغرب از نشانه‎های برپایی قیامت است نه از [[علائم ظهور]] [[امام زمان]] {{ع}}، یعنی قبل از شروع [[قیامت]]، [[خورشید]] از [[مغرب]] طلوع خواهد کرد<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، خصال، ص ۴۳۱، ح ۱۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۱۱۵، ح ۳۳۶؛ [[علامه مجلسی|مجلسی، محمد باقر]]، بحار الانوار، ج ۵۵، ص ۱۴۵، ح ۳.</ref>. [[رسول اکرم]] {{صل}} فرمودند: "[[قیامت]] برپا نخواهد شد تا این که (...) [[خورشید]] از [[مغرب]] طلوع کند، وقتی از [[مغرب]] طلوع کرد و [[مردم]] دیدند، همگی [[ایمان]] می‌‏آورند و آن هنگامی است که برای کسانی که قبلا [[ایمان]] نیاورده و یا با داشتن [[ایمان]] [[کار خیر]] انجام نداده‌‏اند [[ایمان آوردن]] در آن زمان سودی به حالشان نخواهد داشت. (اشاره است به [[آیه]] ۱۵۸ از سوره انعام)" <ref>صحیح بخاری، ج ۹، ص ۷۴</ref>.<ref>ر.ک: [[اسماعیل اسماعیلی|اسماعیلی، اسماعیل]]، [[بررسی نشانه‌های ظهور (مقاله)|بررسی نشانه‌های ظهور]]، ص ۳۰۹ ـ۳۱۰؛ [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص۶۱۵ ـ ۶۱۷؛ [[سید نذیر حسنی|حسنی، سید نذیر]]، [[مصلح کل (کتاب)|مصلح کل]]، ص۲۱۱؛  [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج ۳، ص ۱۴۷ و ۱۴۸؛ [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامه امام مهدی (کتاب)|دانشنامه امام مهدی]]، ج ۷، ص ۴۵۰؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۳۹۵.</ref>


کسانی که این علامت را به عنوان [[نشانه‌های ظهور|علامت ظهور]] معرفی کرده‌اند، برای تبیین آن ناچار شده‌اند که آن را تأویل کنند و بر معنای غیر ظاهری خود حمل نمایند. قاضی نعمان مغربی، مورخ اسماعیلی مذهب (م ۳۶۳ ق) این حدیث را پیشگویی [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]]{{صل}} دربارۀ مهدی فاطمی دانسته و می‌گوید: "این حدیثِ مشهوری است و تا کنون خورشید از مغرب طلوع نکرده و پس از این هم نخواهد کرد. پس مقصود رسول خدا، قیام مهدی از مغرب است و مهدی همان خورشیدی است که فرموده سیصد سال پس از هجرت من طلوع خواهد کرد و چنین هم شد و مهدی{{ع}} در سال ۲۹۷ ق آشکار گشت" <ref>شرح الأخبار: ج۳ ص۴۱۸ و ۴۱۹.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص:۴۴۹.]</ref>.
== دلائل قائلین به نظریۀ دوم ==
قائلین به نظریۀ دوم می‌گویند: وقوع چنین پدیده‌ای، اگر معنای ظاهری آن مراد باشد، مستلزم در هم ریختن و از هم پاشیدن [[نظم]] [[جهان]] و تغییر در حرکت منظومه شمسی خواهد بود و این، با اصول [[حاکم]] بر [[نظام]] طبیعت، ناسازگاری دارد. به‌ طور قطع [[حضرت مهدی]] {{ع}}، بر روی همین [[زمین]]، [[حکومت جهانی]] خویش را تشکیل می‌دهد.<ref>[[علامه مجلسی|مجلسی، محمد باقر]]، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۹۴، نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص ۲۵۲؛ محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام، ارشاد، ج ۲، ص ۳۷۱.</ref> بر این اساس تحقق این نشانه به گونۀ [[معجزه]]، چنانکه برخی پنداشته‌اند، میسر نیست، زیرا [[معجزه]] در محدودۀ [[نظام]] [[حاکم]] بر طبیعت و [[جهان]] صورت می‌گیرد. لذا به نظر می‌رسد، منظور از طلوع خورشید از مغرب، [[حضرت مهدی]] {{ع}} است<ref>[[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۰؛ ر. ک. [[اسماعیل اسماعیلی|اسماعیلی، اسماعیل]]، [[بررسی نشانه‌های ظهور (مقاله)|بررسی نشانه‌های ظهور]]، ص ۳۰۹ ـ۳۱۰</ref>.


منظور قاضی نعمان، عبید الله مهدی اسماعیلی است که به مغرب رفت و پس از جنگ و گریزی، در سال ۲۹۷ ق دولت فاطمیان را بنا نهاد. از این منظر می‌تون گفت که فرقۀ اسماعیلیه با اختلاط میان [[نشانه‌های ظهور|علامت ظهور]] و [[اشراط الساعه|اشتراط الساعة]] در صدد بهره‌برداری سیاسی از این علامت به نفع گروه خود بوده و این اختلاط را عمداً پدید آورده است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص:۴۵۰.]</ref>.
== دلائل قائلین به نظریۀ سوم ==
قائلین به نظریۀ سوم می‌گویند:
# اولاً روایتی<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ص ۵۲۵ ـ ۵۳۲؛ سفینة البحار در ذیل کلمه دجال؛ الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۱۱۳۷.</ref> که نظریه دوم، آورده، به شرطی می‌تواند یکی از نشانه‎های [[ظهور]] باشد که برای آن معنایی مجازی و رمزی قائل شویم، یعنی بگوییم [[خورشید]] همان [[حضرت مهدی]] {{ع}} است، منتها این [[روایت]] از لحاظ سندی معتبر نیست، مگر اینکه بگوییم تقریبا اتفاق ‌نظری در مورد قائل شدن به این مجاز میان [[علما]] باشد و این جای تأمل دارد. علاوه بر آن، در [[روایات]]، سخن از طلوع خورشید از مغرب در ردیف [[قیام]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} ذکر شده است و اگر مقصود، [[ظهور]] و [[خروج]] آن حضرت بود، نیازی به تکرار نداشت؛ بنابراین، طلوع خورشید از مغرب، حادثه‏‌ای است خارق العاده که پس از ظهور [[حضرت مهدی]] {{ع}} و در [[آستانه قیامت]] اتفاق خواهد افتاد<ref>ر.ک: [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص۶۱۵ ـ ۶۱۷؛ [[سید نذیر حسنی|حسنی، سید نذیر]]، [[مصلح کل (کتاب)|مصلح کل]]، ص۲۱۱؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۳۹۵؛ [[اسماعیل اسماعیلی|اسماعیلی، اسماعیل]]، [[بررسی نشانه‌های ظهور (مقاله)|بررسی نشانه‌های ظهور]]، ص ۳۰۹ ـ۳۱۰؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج ۳، ص ۱۴۷ و ۱۴۸.</ref>.
# ثانیاً: نظریۀ اول که به [[روایت]] [[شیخ مفید]]<ref>محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام، الارشاد، ص ۳۵۸؛ ص336</ref> استناد کرده، نمی ‌‏توان با آن [[روایت]] برای اثبات یک امر تاریخی استناد کرد<ref>ر.ک: [[سید نذیر حسنی|حسنی، سید نذیر]]، [[مصلح کل (کتاب)|مصلح کل]]، ص۲۱۱؛ [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص۶۱۵ ـ ۶۱۷.</ref>.
# ثالثاً: پذیرفته نشدن [[توبه]] بعد از طلوع خورشید از مغرب در روایتی که از [[پیامبر]] آمده است<ref>صیحفة همام بن منبه، ص ۲۴.</ref> نشانۀ برپایی [[قیامت]] است نه [[ظهور مهدی]] {{ع}}. [[پیامبر]] {{صل}} می‌فرماید:<ref>صیحفة همام بن منبه، ص ۲۴.</ref> «[[قیامت]] بر پا نمی ‌شود مگر اینکه [[خورشید]] از [[مغرب]] طلوع کند و هنگامی که چنین طلوع کند و [[مردم]] آن ‌را ببینند همگی [[ایمان]] می‌آورند و آن [[ایمان]] هنگامی است که هیچ سودی برای آنها ندارد زیرا از قبل [[ایمان]] نیاورده و این [[ایمان]] برای آنها فایده ‌بخش نخواهد بود»<ref>ر.ک: [[سید نذیر حسنی|حسنی، سید نذیر]]، [[مصلح کل (کتاب)|مصلح کل]]، ص۲۱۱.</ref>
# رابعا بیشتر احادیثی که دربارۀ طلوع خورشید از مغرب آمده، آن را به عنوان علامت [[پایان جهان]] معرفی کرده است. برخی از متون نیز تنها به حتمی بودن طلوع خورشید از مغرب اشاره کرده و این علامت را در کنار دیگر [[علائم حتمی]]، از جمله [[علائم حتمی ظهور]] [[امام مهدی]] {{ع}} ذکر کرده است. کنار هم قرار گرفتن این علامت با [[علائم ظهور]]، سبب شده است که برخی از افراد گمان کنند این علامت نیز جزء علامت [[ظهور]] است. در حالی که در بیشتر متون تصریح شده است که این علامت، آغاز [[قیامت]] است<ref>ر.ک: [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامه امام مهدی (کتاب)|دانشنامه امام مهدی]]، ج ۷، ص ۴۵۰.</ref>.


اگر چه درباره چگونگی این پدیده سخن روشنی در روایات به چشم نمی‌خورد؛ اما برخی از بزرگان دربارۀ چگونگی این اتفاق نوشته‌اند: «خورشید، هنگام ظهر در آسمان، راکد می‌شود و ساعتی چند تا هنگام عصر پیدا نباشد؛ آن گاه از مغرب آشکار شود»<ref>الارشاد، ج ۲، ص ۳۶۸.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B3_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۳ ، ص ۱۴۷.]</ref>.
== دلائل قائلین به نظریۀ اول و دوم ==
برخی هم نظریۀ اول را قبول دارند و هم نظریۀ دوم را، به این صورت که می‌گویند لسان [[روایات]] در باب [[علائم]]، به لحاظ زبان شناختی بر دو گونه است:
# استفاده از زبان نمادین: که در برخی از [[احادیث]] وارد شده {{متن حدیث|وَ هُوَ الشَّمْسُ الطَّالِعَةُ مِنْ مَغْرِبِهَا}}<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ج ۲، ص ۵۲۷ ـ ۵۲۸؛ الخرائج، ج ۳، ص ۱۱۳۷؛ [[علامه مجلسی|مجلسی، محمد باقر]]، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۲؛ نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص ۳۲۶.</ref>؛ [[مهدی]] همان خورشید مغرب است.
# استفاده از زبان غیر نمادین: [[ابی حمزه ثمالی]] گفت: از [[امام ابی جعفر محمد بن علی]] پرسیدم: "آیا [[خروج]] [[سفیانی]] قطعی است؟" [[امام]] پاسخ فرمودند: «بلی و [[ندای آسمانی]] نیز حتمی است چنانکه طلوع خورشید از مغرب خود (...) نیز حتمی است»<ref>محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام، الارشاد، ج ۲، ص ۳۷۱؛ طوسی، الغیبة، ص ۴۵۳؛ اعلام الوری، ص ۴۲۶: {{متن حدیث|عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ‏ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ {{ع}} كَانَ يَقُولُ خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ طُلُوعُ‏ الشَّمْسِ‏ مِنَ‏ الْمَغْرِبِ‏ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ أَشْيَاءُ كَانَ يَقُولُهَا مِنَ الْمَحْتُومِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} وَ اخْتِلَافُ بَنِي فُلَانٍ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ مِنَ الْمَحْتُومِ}}.</ref>. بر این اساس ممکن است هر دو معنا، مراد بوده و تحقق یابد؛ یعنی علاوه بر طلوع شمس ولایت مهدوی از محل [[غیبت]] خود، ستاره معروف [[خورشید]] نیز در ادامه سلسله حوادث خارق ‌العاده و [[معجزه]] ‌آسای عصر ظهور از سمت [[مغرب]] طلوع کند<ref>ر.ک: [[مهدی علی‌زاده|علی‌زاده، مهدی]]، [[نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)|نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار]]، ص۴۰ ـ ۴۱.</ref>.


عده‌ای نیز این امر را بعید پنداشته آن را مستلزم در هم ریختن و از هم پاشیدن نظم جهان و تغییر در حرکت منظومۀ خورشیدی دانسته‌اند که با اصول حاکم بر نظام طبیعت، ناسازگار است!! ولی به نظر می‌رسد این امر، همانند بسیاری دیگر از امور، از آیات الهی خواهد بود. افزون بر آن، نظیر این اتفاقات پیش‌تر نیز در آسمان رخ داده است که از جمله آنها «ردّالشَّمس» (بازگشت خورشید) برای یوشع بن نون بوده است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B3_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۳ ، ص ۱۴۷.]</ref>.
== نتیجه گیری ==
به نظر می‌رسد اگر طلوع خورشید از مغرب را جزء [[علائم ظهور]] بدانیم به هر دو معنایی که برای آن شده یعنی چه مراد از آن وجود [[امام زمان]] {{ع}} باشد و چه ستارۀخورشید [[دلیل]] قانع کننده‌ایی مبنی بر حتمی بودن آن یافت نشد.


در برخی دیگر از نوشته‌ها نیز آمده است: «مقصود از طلوع خورشید از مغرب، ظهور [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} است. بدین معنا که او، همان خورشید است که در پایان عمر طولانی خویش، طلوع خواهد کرد» <ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، باب ۴۷، ح ۱.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B3_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۳ ، ص ۱۴۸.]</ref>.
از آنجایی که چنین مطلبی در کلام [[معصوم]]{{ع}} نیامده و علاوه بر آن، در روایات، سخن از طلوع خورشید از مغرب در ردیف قیام [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} ذکر شده است؛ بنابراین، طلوع خورشید از مغرب، حادثه‌ای است که پس از ظهور [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} و در آستانۀ قیامت روی خواهد داد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B3_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۳ ، ص ۱۴۸.]</ref>.
==طلوع خورشید از مغرب در موعودنامه==
*از جمله نشانه‌های ظهور است که در [[روایات]] به آن اشاره شده. وقوع چنین پدیده‌ای، اگر معنای ظاهری آن مراد باشد، مستلزم درهم ریختن و از هم پاشیدن نظم جهان و تغییر در حرکت منظومه شمسی خواهد بود و این با اصول حاکم بر نظام طبیعت، سازگاری ندارد. به‌طور قطع، [[حضرت مهدی]] {{ع}} بر روی همین زمین، حکومت جهانی خویش را تشکیل می‌دهد<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۴؛ ارشاد مفید، ج ۲، ص ۳۷۱.</ref>. بر این اساس، تحقق این نشانه به‌گونه معجزه -چنان‌که برخی پنداشته‌اند- میسّر نیست؛ زیرا [[معجزه]] در محدوده نظام حاکم بر طبیعت و جهان صورت می‌گیرد<ref>دادگستر جهان، ابراهیم امینی، ص ۲۲۰.</ref>. به نظر می‌رسد، منظور از طلوع خورشید از مغرب، [[حضرت مهدی]] {{ع}} باشد. فیض کاشانی می‌نویسد: گویا طلوع خورشید از مغرب، کنایه از ظهور [[حضرت مهدی]] {{ع}} است؛ همان‌گونه که از برخی اخبار هم استفاده می‌شود<ref>وافی، ج ۲، ص ۴۴۶.</ref>. در ذیل روایت صعصعه، که این حادثه را به‌عنوان نشانه ظهور معرفی می‌کند، جمله‌ای است که نشانگر این معناست. صعصعه در پاسخ فردی گفت: "کسی که [[حضرت عیسی]] {{ع}} پشت سر وی نماز می‌گزارد، دوازدهمین نفر از خاندان [[پیامبر]] {{صل}} و نهمین نفر از فرزندان حسین بن علی {{عم}} است و هم اوست خورشیدی که از غروبگاهش طلوع می‌کند"<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۵.</ref>. بر این اساس، طلوع خورشید از مغرب، معنای کنایی دارد و در حقیقت، ظهور [[حضرت مهدی]] {{ع}} تشبیه شده است به طلوع خورشید از غروبگاهش<ref>[[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص:۴۶۹.</ref>.
== پرسش‌های وابسته ==
== پرسش‌های وابسته ==
* [[آیا طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)]]
# [[آیا طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)]]
 
== جستارهای وابسته ==
{{جستارهای وابسته}}
{{ستون-شروع|3}}
* [[امام مهدی]] {{ع}}
* [[موعودباوری]]
* [[فارقلیط]]
* [[پارکلیت]]
* [[ماشیح]]
* [[سوشیانس]]
* [[سوشینت]]
* [[هوشیدر]]
* [[هوشیدرماه]]
* [[میتریا]]
* [[آرماگدون]]
* [[ظهور امام مهدی]] {{ع}}
* [[خروج منبعث سوم]]
* [[جیش الغضب]]
* [[دیدگاه کلی قرآن درباره پایان تاریخ]]
* [[نشانه‌های آخر الزمان|نشانه‌ها و رخدادهای مهم آخر الزمان]]
* [[بحران معنویت]]
* [[وقوع اختلاف‌ها و درگیری‌های بسیار]]
* [[وقوع مصائب]]
* [[ظهور منجی|ظهور منجی بزرگ بشر]]
* [[نزول عیسی]] {{ع}}
* [[خروج جنبنده‌ای از زمین]]
* [[هجوم یأجوج و مأجوج]]
* [[صلح و آرامش پایدار|صلح و آرامش پایدار در سرتاسر جهان]]
* [[حکومت امام زمان]] {{ع}}
* فتنه‌های شیطان در [[زمان ظهور امام مهدی]] {{ع}}
* بی ارزش شدن خون مردم
* تدریجی بودن [[نشانه‌های ظهور امام مهدی]] {{ع}}
* گسسته شدن پیوند خویشاوندی
* شکسته شدن حرمت انسان
* جدا شدن مردم بر اثر بلا و گرفتاری
* [[رویارویی امام مهدی]] {{ع}} با جاهلان
* ترس و اضطراب همگانی
* سختی پیش از [[ظهور امام مهدی]] {{ع}}
{{پایان}}
{{پایان}}
 
==منابع==
*[[دانشنامهٔ امام مهدی ج۷ (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی ج۷]]
*[[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۳]]
* [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']].
* [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']].


==پانویس==
== منابع ==
{{پانویس2}}
{{منابع}}
# [[پرونده:10032344.jpg|22px]] [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|'''تاریخ غیبت کبری''']]
# [[پرونده:151944.jpg|22px]] [[محمد جواد خراسانی|خراسانی، محمد جواد]]، [[مهدی منتظر ۱ (کتاب)|'''مهدی منتظر ۱''']]
# [[پرونده:10119015.jpg|22px]] [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی ج۷ (کتاب)|'''دانشنامهٔ امام مهدی ج۷''']]
# [[پرونده:151972.jpg|22px]] [[سید نذیر حسنی|حسنی، سید نذیر]]، [[مصلح کل ۱ (کتاب)|'''مصلح کل ۱''']]
# [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']]
# [[پرونده:136861.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ۱ (کتاب)|'''درسنامه مهدویت ۱''']]
# [[پرونده:13681080.jpg|22px]] [[مهدی علی‌زاده|علی‌زاده، مهدی]]، [[نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)|'''نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار''']]
# [[پرونده:13681130.jpg|22px]] [[اسماعیل اسماعیلی|اسماعیل اسماعیلی، اسماعیل]]، [[بررسی نشانه‌های ظهور (مقاله)|'''بررسی نشانه‌های ظهور''']]
{{پایان منابع}}


==پیوند به بیرون==
== پانویس ==
{{پانویس}}


{{امام مهدی}}
{{قیامت}}


{{دانشنامه امامت-خرد}}
[[رده:مدخل مرتبط با امام مهدی]]
[[رده:مدخل‌های اصلی دانشنامه]]
[[رده:معصوم]]
[[رده:امام مهدی]]
[[رده:امام مهدی]]
[[رده:مدخل موعودنامه]]
[[رده:نشانه‌های غیرحتمی ظهور]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۴۶

این مدخل زیرشاخهٔ بحث نشانه‌های ظهور امام مهدی است. مدخل مرتبط ندارد پرسش‌های مرتبط با این مدخل را ببینید

یکی از نشانه‌های غیرحتمی ظهور که در چند روایت بیان شده طلوع خورشید از مغرب است. در تبیین این نشانه سه نظر وجود دارد: ۱. عده‌ای قائلند که در زمان ظهور، خورشید برخلاف همیشه از مغرب طلوع می‌کند؛ ۲. عده‌ای دیگر منظور از این خورشید را وجود مبارک حضرت مهدی (ع) می‌دانند چرا که طلوع خورشید از مغرب باعث به هم ریختگی نظام عالم است؛ ۳. این نشانه مربوط به قیامت است نه ظهور.

مقدمه

از جمله نشانه‌های ظهور که در روایات به آن اشاره شده، طلوع خورشید از مغرب است. در این مطلب که طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور است یا نه اختلاف نظر وجود دارد:

  1. طلوع خورشید از مغرب از علائم پیش از ظهور است. ابوحمزه ثمالی نقل می‌کند: به ابو عبد الله عرض کردم: ابو جعفر فرموده است: "طلوع خورشید از مغرب علامت حتمی ظهور است"[۱].[۲]
  2. مراد از طلوع خورشید از مغرب حضرت مهدی (ع) است. نزال بن سبره می‌گوید: حضرت علی (ع) روزی برای ما سخنرانی فرمود (...) صعصعة بن صوحان از جا بلند شد و گفت: ای امیر المؤمنین دجال چه وقت بیرون می‏‌آید؟ حضرت درباره او صحبت‌هایی کردند و در ضمن فرمایشاتشان فرمودند: او را خداوند متعال در شام می‌‏کشد، به دست کسی که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می‌‏خواند.» بعد از آنکه فرمایشات حضرت تمام شد، نزال بن سبره گوید به صعصعة بن صوحان گفتم: مقصود حضرت از این فرمایش چه بود؟ صعصعه پاسخ داد: ای سبره آن کس که عیسی بن مریم پشت سرش نماز می‌‏خواند دوازدهمین نفر از خاندان پیامبر و نهمین فرزند حسین بن علی است، و او خورشیدی است که از مغرب طلوع می‏‌کند ...[۳].‏
  3. طلوع خورشید از مغرب از نشانه‎های برپایی قیامت است نه از علائم ظهور امام زمان (ع)، یعنی قبل از شروع قیامت، خورشید از مغرب طلوع خواهد کرد[۴]. رسول اکرم (ص) فرمودند: "قیامت برپا نخواهد شد تا این که (...) خورشید از مغرب طلوع کند، وقتی از مغرب طلوع کرد و مردم دیدند، همگی ایمان می‌‏آورند و آن هنگامی است که برای کسانی که قبلا ایمان نیاورده و یا با داشتن ایمان کار خیر انجام نداده‌‏اند ایمان آوردن در آن زمان سودی به حالشان نخواهد داشت. (اشاره است به آیه ۱۵۸ از سوره انعام)" [۵].[۶]

دلائل قائلین به نظریۀ دوم

قائلین به نظریۀ دوم می‌گویند: وقوع چنین پدیده‌ای، اگر معنای ظاهری آن مراد باشد، مستلزم در هم ریختن و از هم پاشیدن نظم جهان و تغییر در حرکت منظومه شمسی خواهد بود و این، با اصول حاکم بر نظام طبیعت، ناسازگاری دارد. به‌ طور قطع حضرت مهدی (ع)، بر روی همین زمین، حکومت جهانی خویش را تشکیل می‌دهد.[۷] بر این اساس تحقق این نشانه به گونۀ معجزه، چنانکه برخی پنداشته‌اند، میسر نیست، زیرا معجزه در محدودۀ نظام حاکم بر طبیعت و جهان صورت می‌گیرد. لذا به نظر می‌رسد، منظور از طلوع خورشید از مغرب، حضرت مهدی (ع) است[۸].

دلائل قائلین به نظریۀ سوم

قائلین به نظریۀ سوم می‌گویند:

  1. اولاً روایتی[۹] که نظریه دوم، آورده، به شرطی می‌تواند یکی از نشانه‎های ظهور باشد که برای آن معنایی مجازی و رمزی قائل شویم، یعنی بگوییم خورشید همان حضرت مهدی (ع) است، منتها این روایت از لحاظ سندی معتبر نیست، مگر اینکه بگوییم تقریبا اتفاق ‌نظری در مورد قائل شدن به این مجاز میان علما باشد و این جای تأمل دارد. علاوه بر آن، در روایات، سخن از طلوع خورشید از مغرب در ردیف قیام حضرت مهدی (ع) ذکر شده است و اگر مقصود، ظهور و خروج آن حضرت بود، نیازی به تکرار نداشت؛ بنابراین، طلوع خورشید از مغرب، حادثه‏‌ای است خارق العاده که پس از ظهور حضرت مهدی (ع) و در آستانه قیامت اتفاق خواهد افتاد[۱۰].
  2. ثانیاً: نظریۀ اول که به روایت شیخ مفید[۱۱] استناد کرده، نمی ‌‏توان با آن روایت برای اثبات یک امر تاریخی استناد کرد[۱۲].
  3. ثالثاً: پذیرفته نشدن توبه بعد از طلوع خورشید از مغرب در روایتی که از پیامبر آمده است[۱۳] نشانۀ برپایی قیامت است نه ظهور مهدی (ع). پیامبر (ص) می‌فرماید:[۱۴] «قیامت بر پا نمی ‌شود مگر اینکه خورشید از مغرب طلوع کند و هنگامی که چنین طلوع کند و مردم آن ‌را ببینند همگی ایمان می‌آورند و آن ایمان هنگامی است که هیچ سودی برای آنها ندارد زیرا از قبل ایمان نیاورده و این ایمان برای آنها فایده ‌بخش نخواهد بود»[۱۵]
  4. رابعا بیشتر احادیثی که دربارۀ طلوع خورشید از مغرب آمده، آن را به عنوان علامت پایان جهان معرفی کرده است. برخی از متون نیز تنها به حتمی بودن طلوع خورشید از مغرب اشاره کرده و این علامت را در کنار دیگر علائم حتمی، از جمله علائم حتمی ظهور امام مهدی (ع) ذکر کرده است. کنار هم قرار گرفتن این علامت با علائم ظهور، سبب شده است که برخی از افراد گمان کنند این علامت نیز جزء علامت ظهور است. در حالی که در بیشتر متون تصریح شده است که این علامت، آغاز قیامت است[۱۶].

دلائل قائلین به نظریۀ اول و دوم

برخی هم نظریۀ اول را قبول دارند و هم نظریۀ دوم را، به این صورت که می‌گویند لسان روایات در باب علائم، به لحاظ زبان شناختی بر دو گونه است:

  1. استفاده از زبان نمادین: که در برخی از احادیث وارد شده «وَ هُوَ الشَّمْسُ الطَّالِعَةُ مِنْ مَغْرِبِهَا»[۱۷]؛ مهدی همان خورشید مغرب است.
  2. استفاده از زبان غیر نمادین: ابی حمزه ثمالی گفت: از امام ابی جعفر محمد بن علی پرسیدم: "آیا خروج سفیانی قطعی است؟" امام پاسخ فرمودند: «بلی و ندای آسمانی نیز حتمی است چنانکه طلوع خورشید از مغرب خود (...) نیز حتمی است»[۱۸]. بر این اساس ممکن است هر دو معنا، مراد بوده و تحقق یابد؛ یعنی علاوه بر طلوع شمس ولایت مهدوی از محل غیبت خود، ستاره معروف خورشید نیز در ادامه سلسله حوادث خارق ‌العاده و معجزه ‌آسای عصر ظهور از سمت مغرب طلوع کند[۱۹].

نتیجه گیری

به نظر می‌رسد اگر طلوع خورشید از مغرب را جزء علائم ظهور بدانیم به هر دو معنایی که برای آن شده یعنی چه مراد از آن وجود امام زمان (ع) باشد و چه ستارۀخورشید دلیل قانع کننده‌ایی مبنی بر حتمی بودن آن یافت نشد.

پرسش‌های وابسته

  1. آیا طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)

منابع

  1. صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری
  2. خراسانی، محمد جواد، مهدی منتظر ۱
  3. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی ج۷
  4. حسنی، سید نذیر، مصلح کل ۱
  5. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت
  6. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ۱
  7. علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار
  8. اسماعیل اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور

پانویس

  1. ↑ «عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ‏ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) كَانَ يَقُولُ خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ طُلُوعُ‏ الشَّمْسِ‏ مِنَ‏ الْمَغْرِبِ‏ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ أَشْيَاءُ كَانَ يَقُولُهَا مِنَ الْمَحْتُومِ»؛ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص ۲۶۶.
  2. ↑ محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام، ارشاد، ص ۳۳۶.
  3. ↑ «إِنَّ الَّذِي يُصَلِّي خَلْفَهُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ هُوَ الثَّانِيَ عَشَرَ مِنَ الْعِتْرَةِ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ وَ هُوَ الشَّمْسُ الطَّالِعَةُ مِنْ مَغْرِبِهَا»؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ص ۵۲۵ ـ ۵۳۲؛ سفینة البحار در ذیل کلمه دجال؛ الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۱۱۳۷.
  4. ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، خصال، ص ۴۳۱، ح ۱۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۱۱۵، ح ۳۳۶؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۵، ص ۱۴۵، ح ۳.
  5. ↑ صحیح بخاری، ج ۹، ص ۷۴
  6. ↑ ر.ک: اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۳۰۹ ـ۳۱۰؛ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۶۱۵ ـ ۶۱۷؛ حسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۱۱؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج ۳، ص ۱۴۷ و ۱۴۸؛ م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامه امام مهدی، ج ۷، ص ۴۵۰؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۹۵.
  7. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۹۴، نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص ۲۵۲؛ محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام، ارشاد، ج ۲، ص ۳۷۱.
  8. ↑ امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۲۰؛ ر. ک. اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۳۰۹ ـ۳۱۰
  9. ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ص ۵۲۵ ـ ۵۳۲؛ سفینة البحار در ذیل کلمه دجال؛ الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۱۱۳۷.
  10. ↑ ر.ک: صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۶۱۵ ـ ۶۱۷؛ حسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۱۱؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۹۵؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۳۰۹ ـ۳۱۰؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج ۳، ص ۱۴۷ و ۱۴۸.
  11. ↑ محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام، الارشاد، ص ۳۵۸؛ ص336
  12. ↑ ر.ک: حسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۱۱؛ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۶۱۵ ـ ۶۱۷.
  13. ↑ صیحفة همام بن منبه، ص ۲۴.
  14. ↑ صیحفة همام بن منبه، ص ۲۴.
  15. ↑ ر.ک: حسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۱۱.
  16. ↑ ر.ک: م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامه امام مهدی، ج ۷، ص ۴۵۰.
  17. ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ج ۲، ص ۵۲۷ ـ ۵۲۸؛ الخرائج، ج ۳، ص ۱۱۳۷؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۲؛ نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص ۳۲۶.
  18. ↑ محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام، الارشاد، ج ۲، ص ۳۷۱؛ طوسی، الغیبة، ص ۴۵۳؛ اعلام الوری، ص ۴۲۶: «عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ‏ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) كَانَ يَقُولُ خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ طُلُوعُ‏ الشَّمْسِ‏ مِنَ‏ الْمَغْرِبِ‏ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ أَشْيَاءُ كَانَ يَقُولُهَا مِنَ الْمَحْتُومِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) وَ اخْتِلَافُ بَنِي فُلَانٍ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ مِنَ الْمَحْتُومِ».
  19. ↑ ر.ک: علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار، ص۴۰ ـ ۴۱.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=طلوع_خورشید_از_مغرب&oldid=1314725»