احترام در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'بویژه' به 'به‌ویژه') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = احترام | |||
| عنوان مدخل = احترام | |||
| مداخل مرتبط = [[احترام در قرآن]] - [[احترام در معارف و سیره نبوی]] - [[احترام در فقه اسلامی]] - [[احترام در فقه سیاسی]] - [[احترام در تربیت اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
==مقدمه== | براساس '''[[فقه اسلامی]]'''، [[احترام]] هر چیزی متناسب با آن تعریف می‌شود، احترام [[انسان]]، تعرّض نکردن به ناموس، [[جان]] و [[مال]] اوست و [[حرمت]] [[قرآن]]، جلوگیری از نجس شدن آن و پرهیز از هر گونه اقدامی است که موجب هتک آن می‌شود. احترام می‌تواند شامل ذوات محترم مانند: انسان، حیوان، گیاه و جماد باشد و یا شامل [[افعال]] محترم. | ||
== مقدمه == | |||
ارج نهادن هر چیز متناسب با آن است. برای مثال، [[احترام]] [[انسان]]، تعرّض نکردن به [[ناموس]]، [[جان]] و [[مال]] او، بلکه [[دفاع]] از آنها در مقابل تعرّض کنندگان است، یا [[حرمت]] داشتن [[قرآن]]، جلوگیری از [[نجس]] شدن آن و [[پرهیز]] از هر گونه اقدامی است که موجب هتک آن می‌شود. از عنوان [[احترام]] به مناسبت در باب‌های بسیاری مانند [[طهارت]]، [[حج]]، [[جهاد]]، [[تجارت]]، [[مضاربه]]، مزارعه، عاریه، [[نکاح]]، [[طلاق]]، حدود و دیات سخن رفته است. | |||
چیزهای محترم را میتوان در دو دسته ذوات و [[افعال]] قرار داد: | چیزهای محترم را میتوان در دو دسته ذوات و [[افعال]] قرار داد: | ||
#'''ذوات محترم:''' ذوات محترم، به [[انسان]]، حیوان، [[گیاه]] و جماد تقسیم می‌شود: | # '''ذوات محترم:''' ذوات محترم، به [[انسان]]، حیوان، [[گیاه]] و جماد تقسیم می‌شود: | ||
##'''انسان:''' در [[شریعت اسلام]]، [[حرمت]] انسان یا اصلی است یا عرضی. حرمت اصلی از آنِ [[مسلمان]] و [[مؤمن]] و ناشی از طهارت و [[قداست]] ذاتی او است که در پرتو [[پذیرش اسلام]] و [[ایمان]] به دست میآید. البته این حرمت نیز بر حسب [[مراتب ایمان]] و [[درجات علم]] و [[تقوا]] متفاوت است. بنابراین، حرمت [[انبیا]]، [[اوصیا]] و [[انسان‌های کامل]] بیش از دیگران است. [[کافران]] حرمت اصلی ندارند و تنها به سبب [[عقد]] [[ذمّه]]، [[امان]] و [[هدنه]] از حرمت عرضی برخوردار میشوند و تا هنگامی که [[پیمان]] را نشکستهاند یا مدّت آن تمام نشده، [[پایدار]] است | ## '''انسان:''' در [[شریعت اسلام]]، [[حرمت]] انسان یا اصلی است یا عرضی. حرمت اصلی از آنِ [[مسلمان]] و [[مؤمن]] و ناشی از طهارت و [[قداست]] ذاتی او است که در پرتو [[پذیرش اسلام]] و [[ایمان]] به دست میآید. البته این حرمت نیز بر حسب [[مراتب ایمان]] و [[درجات علم]] و [[تقوا]] متفاوت است. بنابراین، حرمت [[انبیا]]، [[اوصیا]] و [[انسان‌های کامل]] بیش از دیگران است. [[کافران]] حرمت اصلی ندارند و تنها به سبب [[عقد]] [[ذمّه]]، [[امان]] و [[هدنه]] از حرمت عرضی برخوردار میشوند و تا هنگامی که [[پیمان]] را نشکستهاند یا مدّت آن تمام نشده، [[پایدار]] است<ref>کشف الغطاء، ج۴، ص۳۵۶ و جواهر الکلام، ج۲۱، ص۸۱، ۲۷۷.</ref>. احترام به جان، [[آبرو]] و مال انسان محترم، [[واجب]] است<ref>جواهر الکلام، ج۲۲، ص۶۰؛ ج۲۷، ص۱۹۵.</ref>. احترام [[جان انسان]] محترم؛ خواه اصلی و یا عرضی، آسیب نرساندن به آن است؛ با این تفاوت که در حرمت اصلی، افزون بر آسیب نرساندن، [[حفظ جان]] و دفاع از آن نیز واجب است<ref>جواهر الکلام، ج۵، ص۱۱۴ ـ ۱۱۸ و ج۲۱، ص۱۶.</ref>. همچنین پیکر بی‌جان مسلمان مانند زنده او محترم است. از این رو، [[غسل]]، [[کفن]] و [[دفن]] آن واجب، و آنچه مانند [[نبش قبر]] که موجب [[هتک حرمت]] آن شود، [[حرام]] است<ref>مسالک الافهام، ج۵، ص۱۴۹؛ ج۴، ص۸۲.</ref>. [[حکم]] آبرو و مال [[انسان]] محترم، همچون [[حکم]] [[جان]] او است، یعنی تعرّض به آنها [[حرام]] است؛ و نسبت به [[آبرو]]، [[حفظ]] و [[دفاع]] از آن [[واجب]] است<ref>جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۶.</ref>. | ||
##'''حیوان:''' حیواناتی که انسان از آنها برای خوردن، سواری، بارکشی، [[حفاظت]] گلّه یا باغ استفاده میکند، محترمند و بر صاحب خود [[حقوقی]] دارند که برخی ـ مانند آب و علف دادن ـ واجب، و برخی ـ مانند نزدن سیلی به صورت، بیش از اندازه توان بار نکردن و [[راه]] نبردن، وپشت حیوان را مجلس حرف زدن با دیگران قرار ندادن ـ [[مستحب]] است | ## '''حیوان:''' حیواناتی که انسان از آنها برای خوردن، سواری، بارکشی، [[حفاظت]] گلّه یا باغ استفاده میکند، محترمند و بر صاحب خود [[حقوقی]] دارند که برخی ـ مانند آب و علف دادن ـ واجب، و برخی ـ مانند نزدن سیلی به صورت، بیش از اندازه توان بار نکردن و [[راه]] نبردن، وپشت حیوان را مجلس حرف زدن با دیگران قرار ندادن ـ [[مستحب]] است<ref>وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۴۷۸؛ جواهر الکلام، ج۵، ص۱۱۵ ـ ۱۱۶.</ref>. حیوانات غیر دریایی که در [[حرم]] [[مکّه]] و بنابر قولی حرم [[مدینه]] [[زندگی]] میکنند، [[حرمت]] دارند. از این رو، شکار کردن آنها جایز نیست. برخی، شکار کردن حیوان حرم مدینه را [[مکروه]] شمردهاند<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۷۸ و ۲۹۴.</ref>. | ||
##'''[[گیاه]]:''' درختان و گیاهان حرم مکّه محترمند و بریدن و کندن آنها ـ جز برخی ـ جایز نیست<ref>جواهر الکلام، ج۱۸، | ## '''[[گیاه]]:''' درختان و گیاهان حرم مکّه محترمند و بریدن و کندن آنها ـ جز برخی ـ جایز نیست<ref>جواهر الکلام، ج۱۸، ص۴۱۲ و ۴۱۹.</ref> و به قول مشهور، در صورت قطع کردن درخت، کفّاره [[ثابت]] است<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۲۵ ـ ۴۲۶.</ref>. همچنین درختان حرم مدینه محترمند؛ لکن در [[حرمت]] یا [[کراهت]] بریدن آنها [[اختلاف]] است. البته بنابر قول به حرمت، بریدن درخت موجب ثبوت کفّاره نیست<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۷۷ و ۷۹.</ref>. | ||
##'''جماد:''' برخی اشیاء، مانند [[کعبه]]، [[قرآن]]، کتاب‌های [[دعا]] و [[روایات]] [[معصومان]]{{عم}}، [[تربت امام حسین]]{{ع}}، [[ضریح]] [[مقدّس]] معصومان و آنچه در مشاهد مشرّفه از آنِ ایشان است، در [[شریعت اسلام]] محترمند. از این رو، [[نجس]] کردن آنها حرام، و زدودن [[نجاست]] از آنها واجب است | ## '''جماد:''' برخی اشیاء، مانند [[کعبه]]، [[قرآن]]، کتاب‌های [[دعا]] و [[روایات]] [[معصومان]] {{عم}}، [[تربت امام حسین]] {{ع}}، [[ضریح]] [[مقدّس]] معصومان و آنچه در مشاهد مشرّفه از آنِ ایشان است، در [[شریعت اسلام]] محترمند. از این رو، [[نجس]] کردن آنها حرام، و زدودن [[نجاست]] از آنها واجب است<ref>نهایة الاحکام، ج۱، ص۸۸ ـ ۸۹؛ العروة الوثقی، ج۱، ص۹۰ ـ ۹۱؛ جواهر الکلام، ج۲، ص۵۱ ـ ۵۲.</ref>. همچنین برخی مکان‌ها، مانند [[مساجد]]، به‌ویژه [[مسجد الحرام]] و [[مسجد]] النّبی {{صل}}، حرم مکّه و مدینه، مشاهد مشرّفه و برخی زمان‌ها، مانند [[ماه رمضان]]، [[ماههای حرام]] ([[رجب]]، [[ذیقعده]]، ذیحجّه و [[محرّم]]) و [[روز جمعه]] [[حرمت]] دارند. از این رو، [[مجازات]] [[دنیوی]] و [[عقوبت]] [[اخروی]] [[گناه]] در این مکان‌ها و زمان‌ها بیشتر است<ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص۳۷۳ ـ ۳۷۴.</ref> و مقدار دیه در برخی، مانند [[ماههای حرام]] افزایش مییابد<ref>جواهر الکلام، ج۴۳، ص۲۶ ـ ۲۹.</ref>. | ||
#'''[[افعال]] محترم:''' [[عمل]] [[انسان]] [[آزاد]] و محترم، [[احترام]] دارد و اگر کسی، دیگری را برای انجام دادن کاری اجیرکند، باید اجرت کار او را بپردازد. در صورت نپرداختن، ضامن است | # '''[[افعال]] محترم:''' [[عمل]] [[انسان]] [[آزاد]] و محترم، [[احترام]] دارد و اگر کسی، دیگری را برای انجام دادن کاری اجیرکند، باید اجرت کار او را بپردازد. در صورت نپرداختن، ضامن است<ref>قواعد الفقهیة (مکارم)، ج۲، ص۲۱۸ و جامع المدارک، ج۵، ص۲۰۰؛ جواهر الکلام، ج۲۷، ص۴۷ ـ ۴۸ و ۷۷ و ۳۷ و ۳۸.</ref>. [[نسب]]<ref>جواهر الکلام، ج۲۹، ص۲۴۳.</ref> و عدّه با وطی محترم (آمیزش [[حلال]]) [[ثابت]] میگردد<ref>مهذب الاحکام، ج۲۶، ص۱۴۷؛ جواهر الکلام، ج۳۲، ص۲۱۱.</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۱، ص ۲۸۸-۲۹۰.</ref> | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:1368945.jpg|22px]] [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|'''فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت''']] | # [[پرونده:1368945.jpg|22px]] [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|'''فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت''']] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:احترام]] | [[رده:احترام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۱ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۲۱
این مدخل زیرشاخهٔ بحث احترام است. احترام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احترام در قرآن - احترام در معارف و سیره نبوی - احترام در فقه اسلامی - احترام در فقه سیاسی - احترام در تربیت اسلامی - پرسش مرتبط نداردبراساس فقه اسلامی، احترام هر چیزی متناسب با آن تعریف می‌شود، احترام انسان، تعرّض نکردن به ناموس، جان و مال اوست و حرمت قرآن، جلوگیری از نجس شدن آن و پرهیز از هر گونه اقدامی است که موجب هتک آن می‌شود. احترام می‌تواند شامل ذوات محترم مانند: انسان، حیوان، گیاه و جماد باشد و یا شامل افعال محترم.
مقدمه
ارج نهادن هر چیز متناسب با آن است. برای مثال، احترام انسان، تعرّض نکردن به ناموس، جان و مال او، بلکه دفاع از آنها در مقابل تعرّض کنندگان است، یا حرمت داشتن قرآن، جلوگیری از نجس شدن آن و پرهیز از هر گونه اقدامی است که موجب هتک آن می‌شود. از عنوان احترام به مناسبت در باب‌های بسیاری مانند طهارت، حج، جهاد، تجارت، مضاربه، مزارعه، عاریه، نکاح، طلاق، حدود و دیات سخن رفته است.
چیزهای محترم را میتوان در دو دسته ذوات و افعال قرار داد:
- ذوات محترم: ذوات محترم، به انسان، حیوان، گیاه و جماد تقسیم می‌شود:
- انسان: در شریعت اسلام، حرمت انسان یا اصلی است یا عرضی. حرمت اصلی از آنِ مسلمان و مؤمن و ناشی از طهارت و قداست ذاتی او است که در پرتو پذیرش اسلام و ایمان به دست میآید. البته این حرمت نیز بر حسب مراتب ایمان و درجات علم و تقوا متفاوت است. بنابراین، حرمت انبیا، اوصیا و انسان‌های کامل بیش از دیگران است. کافران حرمت اصلی ندارند و تنها به سبب عقد ذمّه، امان و هدنه از حرمت عرضی برخوردار میشوند و تا هنگامی که پیمان را نشکستهاند یا مدّت آن تمام نشده، پایدار است[۱]. احترام به جان، آبرو و مال انسان محترم، واجب است[۲]. احترام جان انسان محترم؛ خواه اصلی و یا عرضی، آسیب نرساندن به آن است؛ با این تفاوت که در حرمت اصلی، افزون بر آسیب نرساندن، حفظ جان و دفاع از آن نیز واجب است[۳]. همچنین پیکر بی‌جان مسلمان مانند زنده او محترم است. از این رو، غسل، کفن و دفن آن واجب، و آنچه مانند نبش قبر که موجب هتک حرمت آن شود، حرام است[۴]. حکم آبرو و مال انسان محترم، همچون حکم جان او است، یعنی تعرّض به آنها حرام است؛ و نسبت به آبرو، حفظ و دفاع از آن واجب است[۵].
- حیوان: حیواناتی که انسان از آنها برای خوردن، سواری، بارکشی، حفاظت گلّه یا باغ استفاده میکند، محترمند و بر صاحب خود حقوقی دارند که برخی ـ مانند آب و علف دادن ـ واجب، و برخی ـ مانند نزدن سیلی به صورت، بیش از اندازه توان بار نکردن و راه نبردن، وپشت حیوان را مجلس حرف زدن با دیگران قرار ندادن ـ مستحب است[۶]. حیوانات غیر دریایی که در حرم مکّه و بنابر قولی حرم مدینه زندگی میکنند، حرمت دارند. از این رو، شکار کردن آنها جایز نیست. برخی، شکار کردن حیوان حرم مدینه را مکروه شمردهاند[۷].
- گیاه: درختان و گیاهان حرم مکّه محترمند و بریدن و کندن آنها ـ جز برخی ـ جایز نیست[۸] و به قول مشهور، در صورت قطع کردن درخت، کفّاره ثابت است[۹]. همچنین درختان حرم مدینه محترمند؛ لکن در حرمت یا کراهت بریدن آنها اختلاف است. البته بنابر قول به حرمت، بریدن درخت موجب ثبوت کفّاره نیست[۱۰].
- جماد: برخی اشیاء، مانند کعبه، قرآن، کتاب‌های دعا و روایات معصومان (ع)، تربت امام حسین (ع)، ضریح مقدّس معصومان و آنچه در مشاهد مشرّفه از آنِ ایشان است، در شریعت اسلام محترمند. از این رو، نجس کردن آنها حرام، و زدودن نجاست از آنها واجب است[۱۱]. همچنین برخی مکان‌ها، مانند مساجد، به‌ویژه مسجد الحرام و مسجد النّبی (ص)، حرم مکّه و مدینه، مشاهد مشرّفه و برخی زمان‌ها، مانند ماه رمضان، ماههای حرام (رجب، ذیقعده، ذیحجّه و محرّم) و روز جمعه حرمت دارند. از این رو، مجازات دنیوی و عقوبت اخروی گناه در این مکان‌ها و زمان‌ها بیشتر است[۱۲] و مقدار دیه در برخی، مانند ماههای حرام افزایش مییابد[۱۳].
- افعال محترم: عمل انسان آزاد و محترم، احترام دارد و اگر کسی، دیگری را برای انجام دادن کاری اجیرکند، باید اجرت کار او را بپردازد. در صورت نپرداختن، ضامن است[۱۴]. نسب[۱۵] و عدّه با وطی محترم (آمیزش حلال) ثابت میگردد[۱۶].[۱۷]
منابع
پانویس
- ↑ کشف الغطاء، ج۴، ص۳۵۶ و جواهر الکلام، ج۲۱، ص۸۱، ۲۷۷.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۲، ص۶۰؛ ج۲۷، ص۱۹۵.
- ↑ جواهر الکلام، ج۵، ص۱۱۴ ـ ۱۱۸ و ج۲۱، ص۱۶.
- ↑ مسالک الافهام، ج۵، ص۱۴۹؛ ج۴، ص۸۲.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۶.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۴۷۸؛ جواهر الکلام، ج۵، ص۱۱۵ ـ ۱۱۶.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۷۸ و ۲۹۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۴۱۲ و ۴۱۹.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۲۵ ـ ۴۲۶.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۷۷ و ۷۹.
- ↑ نهایة الاحکام، ج۱، ص۸۸ ـ ۸۹؛ العروة الوثقی، ج۱، ص۹۰ ـ ۹۱؛ جواهر الکلام، ج۲، ص۵۱ ـ ۵۲.
- ↑ جواهر الکلام، ج۴۱، ص۳۷۳ ـ ۳۷۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۴۳، ص۲۶ ـ ۲۹.
- ↑ قواعد الفقهیة (مکارم)، ج۲، ص۲۱۸ و جامع المدارک، ج۵، ص۲۰۰؛ جواهر الکلام، ج۲۷، ص۴۷ ـ ۴۸ و ۷۷ و ۳۷ و ۳۸.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۹، ص۲۴۳.
- ↑ مهذب الاحکام، ج۲۶، ص۱۴۷؛ جواهر الکلام، ج۳۲، ص۲۱۱.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۱، ص ۲۸۸-۲۹۰.