جهنم: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-''']] == جستارهای وابسته == +''']] {{پایان منابع}} == جستارهای وابسته ==)) |
(←مقدمه) |
||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[جهنم در قرآن]] - [[جهنم در کلام اسلامی]] - [[جهنم در معارف دعا و زیارات]] - [[جهنم در معارف و سیره سجادی]] | پرسش مرتبط = }} | ||
== مقدمه == | |||
جایگاه ابدی [[انسان‌ها]] در [[قیامت]]، که به تناسب [[اعمال]] خوب یا بدشان بهشتی یا دوزخی می‌شوند. | |||
کسانی که به [[خدا]] و [[پیامبران]] و [[رستاخیز]]، [[باور]] داشته باشند و کارهای [[نیکو]] انجام دهند، به [[پاداش]] [[ایمان]] و عمل صالحشان، پس از [[مرگ]] و در [[قیامت]] به [[بهشت]] می‌روند. [[بهشت]] آنگونه که در [[قرآن]] و [[احادیث]] آمده، جایی است وسیع، خوش [[آب]] و هوا و پر از [[نعمت‌ها]] و لذت‌های گوناگون که [[نیکان]] و [[مؤمنان]] در آنجا همیشه برخوردار خواهند بود و از انواع میوه‌ها، غذاها، نوشیدنی‌ها و حوریان بهره خواهند برد. از [[بهشت]]، با نام‌های جنّت، [[خلد برین]]، عَدن و دارالسّلام هم یاد می‌شود. | |||
[[کافران]] و [[منافقان]] و [[ستمگران]] و بدکاران، به [[کیفر]] [[زشتی‌ها]] و ظلم‌هایشان در جایی پر از [[آتش]] و [[عذاب]] به نام [[دوزخ]] یا جهنّم و جحیم خواهند سوخت. نه نعمت‌های [[بهشت]] و نه [[عذاب]] و [[آتش جهنم]]، قابل مقایسه با [[نعمت]] و [[عذاب]] [[دنیا]] نیستند و به مراتب بهتر یا سخت‌ترند. | |||
[[طاعت]] [[پروردگار]]، [[انسان‌ها]] را [[اهل بهشت]] می‌سازد و [[گناه]] و [[نافرمانی]] موجب ورود به [[دوزخ]] خواهد بود. [[عقیده]] به [[بهشت و جهنم]] و [[کیفر]] و [[پاداش]] [[قیامت]]، نقش مهمّی در کنترل [[انسان]] و سوق دادن او به [[نیکی]] و جلوگیری از [[فساد]] و [[ستم]] دارد. در [[آیات قرآن]]، به طور مفصّل نعمت‌های [[بهشت]] و عذاب‌های [[دوزخ]] توصیف شده است. [[جهنم]] طبقاتی دارد و [[بهشت]]، درجاتی<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]].</ref>. | |||
==منابع== | == جهنم یا دوزخ چیست؟ == | ||
جهنم یا دوزخ همان جای مشهوری است که پر از [[آتش]] و موجودات وحشتناک و موذی است و [[کافران]] و بدکاران پس از [[مرگ]] بدانجا می‌روند و به سزای [[کردار]] خویش می‌رسند. | |||
عذاب‌های [[دوزخ]] هم روحی‌اند و هم جسمی. برخی [[جهنمیان]] همیشه در آنجا می‌مانند و برخی دیگر پس از مدتی بخشوده می‌شوند و به [[بهشت]] می‌روند<ref>اسفار اربعه، ۹/ ۳۲۰.</ref>. تنها راه خلاصی از جهنم یا پایان [[کیفر]] مقرر است و یا [[شفاعت]] [[شفیعان]]<ref>المحجة البیضاء، ۱/ ۲۵۵.</ref>. [[گناهان]] برخی کسان چنان سنگین است که در جهنم جاودان خواهند شد {{متن قرآن|وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>«و آنان که کافر شدند و نشانه‌های ما را دروغ شمردند دمساز آتش‌اند؛ آنان در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۳۹.</ref>. جهنم جای عمل نیست و بنابراین نمی‌توان در آنجا با [[عمل صالح]]، خویش را از [[عذاب]] رهانید<ref>نهج البلاغه، خ ۴۲.</ref> | |||
در نظرگاه [[شیعی]]، وجود جهنم، از مظاهر [[عدل الهی]] است. [[خداوند]] از روی [[عدل]] خویش، در آن سرای، میان [[مؤمنان]] و [[کافران]] و [[نیکوکاران]] و زشتکاران جدایی می‌اندازد<ref>مجموعه آثار شهید مطهری، ۱/ ۲۱۵.</ref> | |||
[[قرآن کریم]]، برای جهنم نام‌ها و صفت‌ها برنهاده است که عبارت‌اند از: | |||
#سَقَر {{متن قرآن|سَأُصْلِيهِ سَقَرَ}}<ref>«به زودی او را به دوزخ درمی‌آورم» سوره مدثر، آیه ۲۶.</ref> | |||
#سَعیر {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَتُنْذِرَ يَوْمَ الْجَمْعِ لَا رَيْبَ فِيهِ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَفَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ}}<ref>«و بدین‌گونه ما به تو قرآنی عربی وحی کردیم تا (مردم) امّ القری و پیرامون آن را بیم دهی و (نیز) از روز گرد آمدن (همگان در رستخیز) که تردیدی در آن نیست بیم دهی» سوره شوری، آیه ۷.</ref>، | |||
#جحیم {{متن قرآن|فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِيَ الْمَأْوَى}}<ref>«تنها دوزخ جایگاه اوست» سوره نازعات، آیه 39.</ref> | |||
#لَظْی {{متن قرآن|كَلَّا إِنَّهَا لَظَى}}<ref>«هرگز! بی‌گمان، آن زبانه‌ای از آتش است،» سوره معارج، آیه ۱۵.</ref> | |||
#حُطمَه {{متن قرآن|كَلاَّ لَيُنبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحُطَمَةُ}}<ref>سوره همزه، آیه ۴ و ۵.</ref>، | |||
#[[هاویه]] {{متن قرآن|وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ}}<ref>«و هر که ترازوهایش (در کار نیک) سبک آید،» سوره قارعة، آیه ۸.</ref> | |||
#حصیر {{متن قرآن|عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يَرْحَمَكُمْ وَإِنْ عُدْتُمْ عُدْنَا وَجَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ حَصِيرًا}}<ref>«باشد که پروردگارتان بر شما بخشایش آورد و اگر (به نافرمانی) بازگردید ما نیز باز می‌گردیم و دوزخ را زندان کافران قرار داده‌ایم» سوره اسراء، آیه ۸.</ref> | |||
#دار البوار {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ}}<ref>«آیا در (کار) کسانی که ناسپاسی را جایگزین نعمت خداوند کردند و قوم خود را به «سرای نابودی» درآوردند ننگریسته‌ای؟» سوره ابراهیم، آیه ۲۸.</ref> | |||
[[درک]] [[حقیقت]] کیفرهای دوزخی برای [[انسان]] خاکی ناممکن است؛ ولی از [[آیات]] و [[روایات]] برمی‌آید که بسیار هولناک و رنج‌آورند {{متن قرآن|سَأُصْلِيهِ سَقَرَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا سَقَرُ لا تُبْقِي وَلا تَذَرُ}}<ref>سوره مدثر، ۲۸- ۲۶.</ref>. بنابر [[اجماع]] علمای [[شیعه]]، [[دوزخ]] هم اکنون نیز وجود دارد{{متن قرآن|أَفَحَسِبَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنْ يَتَّخِذُوا عِبَادِي مِنْ دُونِي أَوْلِيَاءَ إِنَّا أَعْتَدْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ نُزُلًا}}<ref>«پس آیا کافران پنداشته‌اند که (می‌توانند) بندگان مرا به جای من دوست بگیرند؛ ما بی‌گمان دوزخ را (سرای) پذیرایی برای کافران کرده‌ایم» سوره کهف، آیه ۱۰۲.</ref>.<ref>اوائل المقالات، ص ۱۰۲.</ref> | |||
برخی [[روایات]]، جای [[دوزخ]] را {{متن حدیث| تَحْتِ اَلْأَرَضِينَ اَلسَّبْعِ}} به معنای زیرِ زمین‌های هفت‌گانه دانسته‌اند <ref>بحارالانوار، ۸/ ۲۰۶.</ref>؛ اما این [[روایات]] چنان فراوان نیستند که [[یقین]] بیافرینند<ref>معاد انسان و جهان، ۳۲۱.</ref>. [[دوزخ]] هفت در دارد {{متن قرآن|لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ}}<ref>«که هفت دروازه دارد و هر دروازه از آن را بخشی جداست» سوره حجر، آیه ۴۴.</ref> و در [[روایت]] است که هفت طبقه دارد و پایین‌ترین طبقه، جهنم نام دارد. طبقه‌های بعدی عبارت‌اند از: لظی، حطمه، سقر، جحیم، سعیر و [[هاویه]]<ref>تفسیر نور الثقلین، ۳/ ۱۹.</ref>. برخی [[مفسران شیعه]] گفته‌اند هر یک از درهای هفت‌گانه متعلق به یکی از این طبقات است | |||
طبقات [[دوزخ]] یکی از دیگری هولناک‌تر و دردآورترند و آنان که بدین طبقات راه می‌یابند، یکی از دیگری، گناهکارتر. از اینجا می‌توان نتیجه گرفت که کیفرهای دوزخی، بسته به [[گناه]] [[آدمی]] سبک و سنگین می‌شوند<ref>پیام قرآن، ۶/ ۴۱۹- ۴۱۷.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 222-223.</ref>. | |||
== جهنمیان == | |||
کسانی که [[اعمال بد]] آنها از [[اعمال]] نیکشان بیشتر است، پس از [[مرگ]] به جهنم می‌روند و [[کیفر]] می‌بینند<ref>{{متن قرآن|وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُمُّهُ هَاوِيَةٌ وَمَا أَدْرَاكَ مَا هِيَهْ نَارٌ حَامِيَةٌ }}؛ سوره قارعه، آیه ۱۱- ۸.</ref>. موجوداتی همچون [[فرشتگان]] نیز به عنوان مأموران [[عذاب]] در جهنم خواهند بود {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! خود و خانواده خویش را از آتشی بازدارید که هیزم آن آدمیان و سنگ‌هاست؛ فرشتگان درشتخوی سختگیری بر آن نگاهبانند که از آنچه خداوند به آنان فرمان دهد سر نمی‌پیچند و آنچه فرمان یابند بجای می‌آورند» سوره تحریم، آیه ۶.</ref>؛ ولی کسانی که در این مکان [[کیفر]] می‌بینند، [[انسان‌ها]] و اجنه‌اند {{متن قرآن|وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان بسیاری از پریان و آدمیان را برای دوزخ آفریده‌ایم؛ (زیرا) دل‌هایی دارند که با آن درنمی‌یابند و دیدگانی که با آن نمی‌نگرند و گوش‌هایی که با آن نمی‌شنوند؛ آنان چون چارپایانند بلکه گمراه‌ترند ؛ آنانند که ناآگاهند» سوره اعراف، آیه ۱۷۹.</ref> | |||
از برخی [[آیات قرآن]] برمی‌آید که [[انسان‌ها]] چه خوب و چه بد، همه نخست به جهنم می‌روند؛ ولی پرهیزگاران بی‌درنگ رها می‌شوند و [[ستمگران]] گرفتار می‌گردند<ref>تفسیر نمونه، ۱۳/ ۱۲۱- ۱۱۷.</ref> | |||
از [[احادیث]] [[معصومین]] {{ع}} نیز همین معنا برمی‌آید. طریق عبور افراد، بنابر [[ایمان]] و عمل [[دنیوی]] آنها، متفاوت است. برخی همچون برق می‌گذرند و برخی همچون تندباد و برخی همچون دویدن اسب و ...<ref>تفسیر نورالثقلین، ۳/ ۳۵۳.</ref>. | |||
آنان که به جهنم می‌روند، بر چند دسته‌اند: | |||
# گروهی سرانجام رهایی می‌یابند و به [[بهشت]] می‌روند؛ ولی توقف آنها در جهنم طولانی است. | |||
# گروهی دیگر، هر چند سزاوار توقفی بیشترند، به [[شفاعت]] [[شفیعان]] مشمول [[لطف خداوند]] می‌شوند و به [[بهشت]] می‌روند. | |||
# کسان دیگری نیز هستند که بر اثر بزرگی [[گناه]]، در جهنم جاودان می‌مانند. از این کسان‌اند [[کافران]]{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَنْ تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>«بی‌گمان دارایی‌ها و فرزندان کافران، هرگز برای آنان در برابر (عذاب) خداوند، هیچ سودی نخواهد داشت و آنان دمساز آتشند؛ در آن جاودانند» سوره آل عمران، آیه ۱۱۶.</ref>، [[منافقان]] {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِم مَّا هُم مِّنكُمْ وَلا مِنْهُمْ وَيَحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ وَهُمْ يَعْلَمُونَ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا إِنَّهُمْ سَاء مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ فَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلا أَوْلادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref> سوره مجادله، آیه ۱۷- ۱۴.</ref>، کسی که [[گناه]] سراسر وجودش را گرفته {{متن قرآن|بَلَى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>«نه چنین است ، آنانکه گناهی انجام دهند و گناهشان آنان را فرا گیرد، دمساز آتشند؛ آنان در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۸۱.</ref>، کسی که مؤمنی را به عمد و ناحق کشته {{متن قرآن|وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا}}<ref>«و هر کس مؤمنی را به عمد بکشد کیفر او دوزخ است که در آن جاودانه خواهد بود و خداوند بر او خشم می‌گیرد و لعنت می‌فرستد و برای او عذابی سترگ آماده می‌کند» سوره نساء، آیه ۹۳.</ref>، رباخواران {{متن قرآن|الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>«آنان که ربا می‌خورند جز به گونه کسی که شیطان او را با برخورد، آشفته سر کرده باشد (به انجام کارها) بر نمی‌خیزند؛ این (آشفته سری) از آن روست که آنان می‌گویند خرید و فروش هم مانند رباست در حالی که خداوند خرید و فروش را حلال و ربا را حرام کرده است پس کسانی که اندرزی از پروردگارشان به آنان برسد و (از رباخواری) باز ایستند ، آنچه گذشته، از آن آنهاست و کارشان با خداوند است و کسانی که (بدین کار) باز گردند دمساز آتشند و در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۲۷۵.</ref>، ستم‌پیشگان {{متن قرآن|فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ فِي جَهَنَّمَ خَالِدُونَ }}<ref>سوره مؤمنون، آیه ۱۰۲ و ۱۰۳.</ref> و برخی کسان دیگر. | |||
بنابر [[اعتقاد]] مشهور علمای [[شیعه]]، [[علت]] اصلی خلود در جهنم، [[کفر]] است. پس می‌توان گفت کسانی که در [[دوزخ]] جاودان می‌شوند، عمل آنها به [[کفر]] بازمی‌گردد و در [[حقیقت]]، این کسان در شمار کافران‌اند. اگر کسی [[مؤمن]] باشد و به [[خدا]] [[معرفت]] داشته باشد، هیچ گاه جاودانه در جهنم نمی‌ماند، بلکه اگر به علتی [[جهنمی]] شود، پس از [[کیفر]] دیدن و [[پاک]] شدن، رها می‌شود و به [[بهشت]] راه می‌یابد<ref>اوائل المقالات، ۵۵.</ref>. | |||
[[عذاب]] [[جهنمیان]] به دو صورت است: [[عذاب]] جسمانی و [[عذاب]] [[روحانی]]. [[جهنمیان]] نه می‌میرند و نه [[زندگی]] می‌کنند؛ بلکه همواره در حالتی میان حیات و ممات به سر می‌برند {{متن قرآن|إِنَّهُ مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِمًا فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَلَا يَحْيَى}}<ref>«چنین است که هر کس نزد پروردگارش گناهکار بیاید بی‌گمان دوزخ او راست که در آن نه می‌میرد و نه زندگی می‌کند» سوره طه، آیه ۷۴.</ref> و پیوسته به [[گناه]] خود معترف‌اند {{متن قرآن|وَسِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ زُمَرًا حَتَّى إِذَا جَاءُوهَا فُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَتْلُونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِ رَبِّكُمْ وَيُنْذِرُونَكُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَذَا قَالُوا بَلَى وَلَكِنْ حَقَّتْ كَلِمَةُ الْعَذَابِ عَلَى الْكَافِرِينَ}}<ref>«و آنان را که کفر ورزیدند دسته‌دسته به سوی دوزخ گسیل می‌کنند تا چون به آن رسند درهای آن گشوده شود و نگهبانان آن به آنها بگویند: آیا پیامبرانی از میان خودتان نیامده بودند که آیات پروردگارتان را بر شما می‌خواندند و شما را به دیدار امروزتان هشدار می‌دادند؟» سوره زمر، آیه ۷۱.</ref> و اظهار [[پشیمانی]] می‌کنند؛ ولی [[پشیمانی]] آنها پذیرفته نیست {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«ای کافران! امروز پوزش نخواهید که تنها (برای) آنچه می‌کرده‌اید کیفر می‌بینید» سوره تحریم، آیه ۷.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 224.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | |||
{{مدخل وابسته}} | |||
* [[آتش (طبیعی)]] | |||
* [[آتش (نشانه ظهور)]] | |||
{{پایان مدخل وابسته}} | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، '''فرهنگ شیعه''']] | # [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، '''فرهنگ شیعه''']] | ||
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] | # [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:مکان‌ها در قرآن]] | [[رده:مکان‌ها در قرآن]] | ||
[[رده:معاد]] | [[رده:معاد]] | ||
[[ar:الجنة و النار]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۴۹
جهنم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جهنم در قرآن - جهنم در کلام اسلامی - جهنم در معارف دعا و زیارات - جهنم در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
جایگاه ابدی انسان‌ها در قیامت، که به تناسب اعمال خوب یا بدشان بهشتی یا دوزخی می‌شوند.
کسانی که به خدا و پیامبران و رستاخیز، باور داشته باشند و کارهای نیکو انجام دهند، به پاداش ایمان و عمل صالحشان، پس از مرگ و در قیامت به بهشت می‌روند. بهشت آنگونه که در قرآن و احادیث آمده، جایی است وسیع، خوش آب و هوا و پر از نعمت‌ها و لذت‌های گوناگون که نیکان و مؤمنان در آنجا همیشه برخوردار خواهند بود و از انواع میوه‌ها، غذاها، نوشیدنی‌ها و حوریان بهره خواهند برد. از بهشت، با نام‌های جنّت، خلد برین، عَدن و دارالسّلام هم یاد می‌شود.
کافران و منافقان و ستمگران و بدکاران، به کیفر زشتی‌ها و ظلم‌هایشان در جایی پر از آتش و عذاب به نام دوزخ یا جهنّم و جحیم خواهند سوخت. نه نعمت‌های بهشت و نه عذاب و آتش جهنم، قابل مقایسه با نعمت و عذاب دنیا نیستند و به مراتب بهتر یا سخت‌ترند.
طاعت پروردگار، انسان‌ها را اهل بهشت می‌سازد و گناه و نافرمانی موجب ورود به دوزخ خواهد بود. عقیده به بهشت و جهنم و کیفر و پاداش قیامت، نقش مهمّی در کنترل انسان و سوق دادن او به نیکی و جلوگیری از فساد و ستم دارد. در آیات قرآن، به طور مفصّل نعمت‌های بهشت و عذاب‌های دوزخ توصیف شده است. جهنم طبقاتی دارد و بهشت، درجاتی[۱].
جهنم یا دوزخ چیست؟
جهنم یا دوزخ همان جای مشهوری است که پر از آتش و موجودات وحشتناک و موذی است و کافران و بدکاران پس از مرگ بدانجا می‌روند و به سزای کردار خویش می‌رسند.
عذاب‌های دوزخ هم روحی‌اند و هم جسمی. برخی جهنمیان همیشه در آنجا می‌مانند و برخی دیگر پس از مدتی بخشوده می‌شوند و به بهشت می‌روند[۲]. تنها راه خلاصی از جهنم یا پایان کیفر مقرر است و یا شفاعت شفیعان[۳]. گناهان برخی کسان چنان سنگین است که در جهنم جاودان خواهند شد ﴿وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾[۴]. جهنم جای عمل نیست و بنابراین نمی‌توان در آنجا با عمل صالح، خویش را از عذاب رهانید[۵]
در نظرگاه شیعی، وجود جهنم، از مظاهر عدل الهی است. خداوند از روی عدل خویش، در آن سرای، میان مؤمنان و کافران و نیکوکاران و زشتکاران جدایی می‌اندازد[۶]
قرآن کریم، برای جهنم نام‌ها و صفت‌ها برنهاده است که عبارت‌اند از:
- سَقَر ﴿سَأُصْلِيهِ سَقَرَ﴾[۷]
- سَعیر ﴿وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَتُنْذِرَ يَوْمَ الْجَمْعِ لَا رَيْبَ فِيهِ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَفَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ﴾[۸]،
- جحیم ﴿فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِيَ الْمَأْوَى﴾[۹]
- لَظْی ﴿كَلَّا إِنَّهَا لَظَى﴾[۱۰]
- حُطمَه ﴿كَلاَّ لَيُنبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحُطَمَةُ﴾[۱۱]،
- هاویه ﴿وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ﴾[۱۲]
- حصیر ﴿عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يَرْحَمَكُمْ وَإِنْ عُدْتُمْ عُدْنَا وَجَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ حَصِيرًا﴾[۱۳]
- دار البوار ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ﴾[۱۴]
درک حقیقت کیفرهای دوزخی برای انسان خاکی ناممکن است؛ ولی از آیات و روایات برمی‌آید که بسیار هولناک و رنج‌آورند ﴿سَأُصْلِيهِ سَقَرَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا سَقَرُ لا تُبْقِي وَلا تَذَرُ﴾[۱۵]. بنابر اجماع علمای شیعه، دوزخ هم اکنون نیز وجود دارد﴿أَفَحَسِبَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنْ يَتَّخِذُوا عِبَادِي مِنْ دُونِي أَوْلِيَاءَ إِنَّا أَعْتَدْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ نُزُلًا﴾[۱۶].[۱۷]
برخی روایات، جای دوزخ را « تَحْتِ اَلْأَرَضِينَ اَلسَّبْعِ» به معنای زیرِ زمین‌های هفت‌گانه دانسته‌اند [۱۸]؛ اما این روایات چنان فراوان نیستند که یقین بیافرینند[۱۹]. دوزخ هفت در دارد ﴿لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ﴾[۲۰] و در روایت است که هفت طبقه دارد و پایین‌ترین طبقه، جهنم نام دارد. طبقه‌های بعدی عبارت‌اند از: لظی، حطمه، سقر، جحیم، سعیر و هاویه[۲۱]. برخی مفسران شیعه گفته‌اند هر یک از درهای هفت‌گانه متعلق به یکی از این طبقات است
طبقات دوزخ یکی از دیگری هولناک‌تر و دردآورترند و آنان که بدین طبقات راه می‌یابند، یکی از دیگری، گناهکارتر. از اینجا می‌توان نتیجه گرفت که کیفرهای دوزخی، بسته به گناه آدمی سبک و سنگین می‌شوند[۲۲][۲۳].
جهنمیان
کسانی که اعمال بد آنها از اعمال نیکشان بیشتر است، پس از مرگ به جهنم می‌روند و کیفر می‌بینند[۲۴]. موجوداتی همچون فرشتگان نیز به عنوان مأموران عذاب در جهنم خواهند بود ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ﴾[۲۵]؛ ولی کسانی که در این مکان کیفر می‌بینند، انسان‌ها و اجنه‌اند ﴿وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ﴾[۲۶]
از برخی آیات قرآن برمی‌آید که انسان‌ها چه خوب و چه بد، همه نخست به جهنم می‌روند؛ ولی پرهیزگاران بی‌درنگ رها می‌شوند و ستمگران گرفتار می‌گردند[۲۷]
از احادیث معصومین (ع) نیز همین معنا برمی‌آید. طریق عبور افراد، بنابر ایمان و عمل دنیوی آنها، متفاوت است. برخی همچون برق می‌گذرند و برخی همچون تندباد و برخی همچون دویدن اسب و ...[۲۸].
آنان که به جهنم می‌روند، بر چند دسته‌اند:
- گروهی سرانجام رهایی می‌یابند و به بهشت می‌روند؛ ولی توقف آنها در جهنم طولانی است.
- گروهی دیگر، هر چند سزاوار توقفی بیشترند، به شفاعت شفیعان مشمول لطف خداوند می‌شوند و به بهشت می‌روند.
- کسان دیگری نیز هستند که بر اثر بزرگی گناه، در جهنم جاودان می‌مانند. از این کسان‌اند کافران﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَنْ تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾[۲۹]، منافقان ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِم مَّا هُم مِّنكُمْ وَلا مِنْهُمْ وَيَحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ وَهُمْ يَعْلَمُونَ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا إِنَّهُمْ سَاء مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ فَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ لَن تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلا أَوْلادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾[۳۰]، کسی که گناه سراسر وجودش را گرفته ﴿بَلَى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾[۳۱]، کسی که مؤمنی را به عمد و ناحق کشته ﴿وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا﴾[۳۲]، رباخواران ﴿الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾[۳۳]، ستم‌پیشگان ﴿فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ فِي جَهَنَّمَ خَالِدُونَ ﴾[۳۴] و برخی کسان دیگر.
بنابر اعتقاد مشهور علمای شیعه، علت اصلی خلود در جهنم، کفر است. پس می‌توان گفت کسانی که در دوزخ جاودان می‌شوند، عمل آنها به کفر بازمی‌گردد و در حقیقت، این کسان در شمار کافران‌اند. اگر کسی مؤمن باشد و به خدا معرفت داشته باشد، هیچ گاه جاودانه در جهنم نمی‌ماند، بلکه اگر به علتی جهنمی شود، پس از کیفر دیدن و پاک شدن، رها می‌شود و به بهشت راه می‌یابد[۳۵].
عذاب جهنمیان به دو صورت است: عذاب جسمانی و عذاب روحانی. جهنمیان نه می‌میرند و نه زندگی می‌کنند؛ بلکه همواره در حالتی میان حیات و ممات به سر می‌برند ﴿إِنَّهُ مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِمًا فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَلَا يَحْيَى﴾[۳۶] و پیوسته به گناه خود معترف‌اند ﴿وَسِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ زُمَرًا حَتَّى إِذَا جَاءُوهَا فُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَتْلُونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِ رَبِّكُمْ وَيُنْذِرُونَكُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَذَا قَالُوا بَلَى وَلَكِنْ حَقَّتْ كَلِمَةُ الْعَذَابِ عَلَى الْكَافِرِينَ﴾[۳۷] و اظهار پشیمانی می‌کنند؛ ولی پشیمانی آنها پذیرفته نیست ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾[۳۸].[۳۹].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.
- ↑ اسفار اربعه، ۹/ ۳۲۰.
- ↑ المحجة البیضاء، ۱/ ۲۵۵.
- ↑ «و آنان که کافر شدند و نشانه‌های ما را دروغ شمردند دمساز آتش‌اند؛ آنان در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۳۹.
- ↑ نهج البلاغه، خ ۴۲.
- ↑ مجموعه آثار شهید مطهری، ۱/ ۲۱۵.
- ↑ «به زودی او را به دوزخ درمی‌آورم» سوره مدثر، آیه ۲۶.
- ↑ «و بدین‌گونه ما به تو قرآنی عربی وحی کردیم تا (مردم) امّ القری و پیرامون آن را بیم دهی و (نیز) از روز گرد آمدن (همگان در رستخیز) که تردیدی در آن نیست بیم دهی» سوره شوری، آیه ۷.
- ↑ «تنها دوزخ جایگاه اوست» سوره نازعات، آیه 39.
- ↑ «هرگز! بی‌گمان، آن زبانه‌ای از آتش است،» سوره معارج، آیه ۱۵.
- ↑ سوره همزه، آیه ۴ و ۵.
- ↑ «و هر که ترازوهایش (در کار نیک) سبک آید،» سوره قارعة، آیه ۸.
- ↑ «باشد که پروردگارتان بر شما بخشایش آورد و اگر (به نافرمانی) بازگردید ما نیز باز می‌گردیم و دوزخ را زندان کافران قرار داده‌ایم» سوره اسراء، آیه ۸.
- ↑ «آیا در (کار) کسانی که ناسپاسی را جایگزین نعمت خداوند کردند و قوم خود را به «سرای نابودی» درآوردند ننگریسته‌ای؟» سوره ابراهیم، آیه ۲۸.
- ↑ سوره مدثر، ۲۸- ۲۶.
- ↑ «پس آیا کافران پنداشته‌اند که (می‌توانند) بندگان مرا به جای من دوست بگیرند؛ ما بی‌گمان دوزخ را (سرای) پذیرایی برای کافران کرده‌ایم» سوره کهف، آیه ۱۰۲.
- ↑ اوائل المقالات، ص ۱۰۲.
- ↑ بحارالانوار، ۸/ ۲۰۶.
- ↑ معاد انسان و جهان، ۳۲۱.
- ↑ «که هفت دروازه دارد و هر دروازه از آن را بخشی جداست» سوره حجر، آیه ۴۴.
- ↑ تفسیر نور الثقلین، ۳/ ۱۹.
- ↑ پیام قرآن، ۶/ ۴۱۹- ۴۱۷.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 222-223.
- ↑ ﴿وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُمُّهُ هَاوِيَةٌ وَمَا أَدْرَاكَ مَا هِيَهْ نَارٌ حَامِيَةٌ ﴾؛ سوره قارعه، آیه ۱۱- ۸.
- ↑ «ای مؤمنان! خود و خانواده خویش را از آتشی بازدارید که هیزم آن آدمیان و سنگ‌هاست؛ فرشتگان درشتخوی سختگیری بر آن نگاهبانند که از آنچه خداوند به آنان فرمان دهد سر نمی‌پیچند و آنچه فرمان یابند بجای می‌آورند» سوره تحریم، آیه ۶.
- ↑ «و بی‌گمان بسیاری از پریان و آدمیان را برای دوزخ آفریده‌ایم؛ (زیرا) دل‌هایی دارند که با آن درنمی‌یابند و دیدگانی که با آن نمی‌نگرند و گوش‌هایی که با آن نمی‌شنوند؛ آنان چون چارپایانند بلکه گمراه‌ترند ؛ آنانند که ناآگاهند» سوره اعراف، آیه ۱۷۹.
- ↑ تفسیر نمونه، ۱۳/ ۱۲۱- ۱۱۷.
- ↑ تفسیر نورالثقلین، ۳/ ۳۵۳.
- ↑ «بی‌گمان دارایی‌ها و فرزندان کافران، هرگز برای آنان در برابر (عذاب) خداوند، هیچ سودی نخواهد داشت و آنان دمساز آتشند؛ در آن جاودانند» سوره آل عمران، آیه ۱۱۶.
- ↑ سوره مجادله، آیه ۱۷- ۱۴.
- ↑ «نه چنین است ، آنانکه گناهی انجام دهند و گناهشان آنان را فرا گیرد، دمساز آتشند؛ آنان در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۸۱.
- ↑ «و هر کس مؤمنی را به عمد بکشد کیفر او دوزخ است که در آن جاودانه خواهد بود و خداوند بر او خشم می‌گیرد و لعنت می‌فرستد و برای او عذابی سترگ آماده می‌کند» سوره نساء، آیه ۹۳.
- ↑ «آنان که ربا می‌خورند جز به گونه کسی که شیطان او را با برخورد، آشفته سر کرده باشد (به انجام کارها) بر نمی‌خیزند؛ این (آشفته سری) از آن روست که آنان می‌گویند خرید و فروش هم مانند رباست در حالی که خداوند خرید و فروش را حلال و ربا را حرام کرده است پس کسانی که اندرزی از پروردگارشان به آنان برسد و (از رباخواری) باز ایستند ، آنچه گذشته، از آن آنهاست و کارشان با خداوند است و کسانی که (بدین کار) باز گردند دمساز آتشند و در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۲۷۵.
- ↑ سوره مؤمنون، آیه ۱۰۲ و ۱۰۳.
- ↑ اوائل المقالات، ۵۵.
- ↑ «چنین است که هر کس نزد پروردگارش گناهکار بیاید بی‌گمان دوزخ او راست که در آن نه می‌میرد و نه زندگی می‌کند» سوره طه، آیه ۷۴.
- ↑ «و آنان را که کفر ورزیدند دسته‌دسته به سوی دوزخ گسیل می‌کنند تا چون به آن رسند درهای آن گشوده شود و نگهبانان آن به آنها بگویند: آیا پیامبرانی از میان خودتان نیامده بودند که آیات پروردگارتان را بر شما می‌خواندند و شما را به دیدار امروزتان هشدار می‌دادند؟» سوره زمر، آیه ۷۱.
- ↑ «ای کافران! امروز پوزش نخواهید که تنها (برای) آنچه می‌کرده‌اید کیفر می‌بینید» سوره تحریم، آیه ۷.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 224.