سوره انفطار در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '</div> <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">' به '</div>') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = سوره انفطار | |||
| عنوان مدخل = سوره انفطار | |||
| مداخل مرتبط = [[سوره انفطار در علوم قرآنی]] - [[سوره انفطار در معارف و سیره رضوی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
این [[سوره]] به [[اتفاق]] [[مفسران]] مکی است <ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۹؛ زاد المسیر، ج ۹، ص۴۶؛ روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۱۱۰.</ref> و اندکی پیش از [[هجرت]] بعد از [[سوره نازعات]] و قبل از [[سوره انشقاق]] نازل شده است. <ref>البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ الموسوعة القرآنیه، ج ۱۱، ص۱۱۵؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۷.</ref> | این [[سوره]] به [[اتفاق]] [[مفسران]] مکی است <ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۹؛ زاد المسیر، ج ۹، ص۴۶؛ روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۱۱۰.</ref> و اندکی پیش از [[هجرت]] بعد از [[سوره نازعات]] و قبل از [[سوره انشقاق]] نازل شده است. <ref>البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ الموسوعة القرآنیه، ج ۱۱، ص۱۱۵؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۷.</ref> هماهنگی و [[نظم]] موجود در میان [[آیات]] این سوره نشان [[وحدت]] [[نزول]] آن است. <ref>التفسیر الحدیث، ج ۵، ص۴۱۹.</ref> بنا به قول مشهور ترتیب نزول آن مانند ترتیب کنونی آن در [[مصحف]]، ۸۲ <ref>البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۷.</ref> و دارای ۱۹ [[آیه]]، <ref>جامع البیان، مج ۱۵، ج ۳۰، ص۱۰۶؛ التبیان، ج ۱۰، ص۲۸۹.</ref> ۸۱ کلمه <ref>المعجم الاحصائی، ج ۱، ص۳۰۴؛ معجم علوم القرآن، ص۶۹. </ref> و ۳۱۹ حرف است. <ref>بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۵۰۵. </ref> | ||
نام مشهور آن انفطار، مصدر باب [[انفعال]]، به معنای شکافته شدن و برگرفته از کلمه {{متن قرآن|إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ}}<ref>«هنگامی که آسمان بشکافد» سوره انفطار، آیه ۱.</ref> است. <ref>بصائر ذوی‌التمییز، ج۱، ص۵۰۵؛ التحریر والتنویر، ج۳۰، ص۱۶۹.</ref> | نام مشهور آن انفطار، مصدر باب [[انفعال]]، به معنای شکافته شدن و برگرفته از کلمه {{متن قرآن|إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ}}<ref>«هنگامی که آسمان بشکافد» سوره انفطار، آیه ۱.</ref> است. <ref>بصائر ذوی‌التمییز، ج۱، ص۵۰۵؛ التحریر والتنویر، ج۳۰، ص۱۶۹.</ref> | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۳: | ||
در [[روایات]] <ref>صحیح البخاری، ج ۶، ص۹۶؛ ثواب الاعمال، ص۲۶۰؛ مجمع الزوائد، ج ۷، ص۱۳۴.</ref> و برخی منابع کهن <ref>تفسیر مجاهد، ص۷۱۰؛ تفسیر عبدالرزاق، ج ۳، ص۴۰۲؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۱۶۹.</ref> از آن به سوره {{متن قرآن|إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ}} و در برخی [[تفاسیر]] به سوره «انفطرت»<ref>سعد السعود، ص۵۷۹؛ نهج البیان، ج ۵، ص۳۲۷.</ref> و «المنفطره» نیز یاد شده است. <ref>روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۱۱۰؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۱۶۹.</ref> | در [[روایات]] <ref>صحیح البخاری، ج ۶، ص۹۶؛ ثواب الاعمال، ص۲۶۰؛ مجمع الزوائد، ج ۷، ص۱۳۴.</ref> و برخی منابع کهن <ref>تفسیر مجاهد، ص۷۱۰؛ تفسیر عبدالرزاق، ج ۳، ص۴۰۲؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۱۶۹.</ref> از آن به سوره {{متن قرآن|إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ}} و در برخی [[تفاسیر]] به سوره «انفطرت»<ref>سعد السعود، ص۵۷۹؛ نهج البیان، ج ۵، ص۳۲۷.</ref> و «المنفطره» نیز یاد شده است. <ref>روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۱۱۰؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۱۶۹.</ref> | ||
در تقسیم‌بندی [[سوره‌ها]] در گروه سوره‌های مفصّل، یعنی سوره‌هایی که بسمله‌های فراوانی بین آنها فاصله انداخته است، قرار دارد. <ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۸۳؛ تاریخ قرآن، ص۱۰۲ ـ ۱۰۳؛ معجم علوم قرآن، ص۲۷۲.</ref> درباره [[ارتباط]] این سوره با [[سوره تکویر]] گفته‌اند: چون [[خداوند]] در سوره تکویر به مباحث [[قیامت]] و رخدادهای مهم آستانه آن پرداخته در این سوره نیز همین مباحث را پی گرفته است،<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۹. </ref> از این رو برخی [[مفسران]] از آن به عنوان «تمام»<ref>تفسیر بقاعی، ج ۸، ص۳۴۸.</ref> یا «نظیر»<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۹. </ref>[[سوره]] پیشین یاد کرده‌اند.<ref>[[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]]، [[سوره انفطار (مقاله)|مقاله «سوره انفطار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، | در تقسیم‌بندی [[سوره‌ها]] در گروه سوره‌های مفصّل، یعنی سوره‌هایی که بسمله‌های فراوانی بین آنها فاصله انداخته است، قرار دارد. <ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۸۳؛ تاریخ قرآن، ص۱۰۲ ـ ۱۰۳؛ معجم علوم قرآن، ص۲۷۲.</ref> درباره [[ارتباط]] این سوره با [[سوره تکویر]] گفته‌اند: چون [[خداوند]] در سوره تکویر به مباحث [[قیامت]] و رخدادهای مهم آستانه آن پرداخته در این سوره نیز همین مباحث را پی گرفته است،<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۹. </ref> از این رو برخی [[مفسران]] از آن به عنوان «تمام»<ref>تفسیر بقاعی، ج ۸، ص۳۴۸.</ref> یا «نظیر»<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۹. </ref>[[سوره]] پیشین یاد کرده‌اند.<ref>[[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]]، [[سوره انفطار (مقاله)|مقاله «سوره انفطار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص 30-31.</ref> | ||
==محتوای [[سوره]]== | == محتوای [[سوره]] == | ||
این سوره به [[انسان]] هشدار می‌دهد مبادا به سبب فراموش کردن [[قیامت]] و [[حسابرسی]] [[اعمال]] در آن [[روز]]، و به [[امید]] [[احسان]] [[پروردگار]] [[مرتکب گناه]] شود،<ref> تفسیر بقاعی، ج ۸، ص۳۴۷.</ref> ازاین‌رو در [[آیات]] {{متن قرآن|إِذَا السَّمَاء انفَطَرَتْ وَإِذَا الْكَوَاكِبُ انتَثَرَتْ وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ}}<ref>«هنگامی که آسمان بشکافد، و هنگامی که ستارگان بپراکنند، و هنگامی که دریاها روان گردند و به هم پیوندند، | این سوره به [[انسان]] هشدار می‌دهد مبادا به سبب فراموش کردن [[قیامت]] و [[حسابرسی]] [[اعمال]] در آن [[روز]]، و به [[امید]] [[احسان]] [[پروردگار]] [[مرتکب گناه]] شود،<ref> تفسیر بقاعی، ج ۸، ص۳۴۷.</ref> ازاین‌رو در [[آیات]] {{متن قرآن|إِذَا السَّمَاء انفَطَرَتْ وَإِذَا الْكَوَاكِبُ انتَثَرَتْ وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ}}<ref>«هنگامی که آسمان بشکافد، و هنگامی که ستارگان بپراکنند، و هنگامی که دریاها روان گردند و به هم پیوندند، و هنگامی که گورها را برشورند، هر کس داند که چه کرده و چه نکرده است» سوره انفطار، آیه ۱-۵.</ref> با برشمردن برخی از حوادث هولناک [[آستانه قیامت]] و اینکه در آن روز انسان پس از [[برانگیخته شدن]] از [[گور]] بر تمام آثار و اعمالش مطلع می‌گردد، به معرفی [[روز قیامت]] می‌پردازد و در آیات {{متن قرآن| يَا أَيُّهَا الإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ فِي أَيِّ صُورَةٍ مَّا شَاء رَكَّبَكَ }}<ref>«ای انسان! چه تو را با پروردگار بخشنده‌ات به خیرگی وا داشت؟ همان که تو را آفرید، پس استوار کرد و بهنجار داشت. به هر گونه‌ای که خواست، تو را به هم پیوست» سوره انفطار، آیه ۶-۸.</ref> انسان را به سبب [[ناسپاسی]] در برابر نعمت‌های خداداد [[سرزنش]] و به او هشدار می‌دهد. | ||
در آیات {{متن قرآن| كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ كِرَامًا كَاتِبِينَ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ يَصْلَوْنَهَا يَوْمَ الدِّينِ وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَائِبِينَ }}<ref>«نه چنین است بلکه شما روز پاداش و کیفر را دروغ می‌شمارید. و بی‌گمان بر شما نگهبانی گمارده‌اند. که نویسندگانی بزرگوارند، آنچه انجام می‌دهید می‌دانند، بی‌گمان نیکان در ناز و نعمتی بی‌شمارند. و به راستی گنهکاران در دوزخ‌اند. که روز پاداش و کیفر به آن درمی‌آیند. و آنها از آن غائب (و در امان) نیستند» سوره انفطار، آیه ۹-۱۶.</ref> [[راز]] [[نافرمانی]] [[انسان]] را فراموش کردن قیامت می‌داند و برای [[بیداری]] او از [[خواب غفلت]] بر این نکته تأکید می‌ورزد که بر انسان نگهبانانی گمارده شده است که کارهای او را ثبت می‌کنند. سپس به [[سرنوشت]] [[نیکان]] و بدان اشاره می‌کند و در پایان، آیات {{متن قرآن| وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ ثُمَّ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَيْئًا وَالأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ }}<ref>«و تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ آری، تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ روزی که هیچ کس برای دیگری هیچ اختیاری ندارد و در این روز، کار یکسره با خداوند است» سوره انفطار، آیه ۱۷-۱۹.</ref> با اشاره به دشواریهای آن روز [[عظیم]] می‌گوید: روزی است که هیچ‌کس [[قادر]] بر کاری به سود دیگری نیست و این [[واقعیت]] که همه امور از آن خداست در آن روز آشکار می‌شود.<ref>[[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]]، [[سوره انفطار (مقاله)|مقاله «سوره انفطار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، | در آیات {{متن قرآن| كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ كِرَامًا كَاتِبِينَ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ يَصْلَوْنَهَا يَوْمَ الدِّينِ وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَائِبِينَ }}<ref>«نه چنین است بلکه شما روز پاداش و کیفر را دروغ می‌شمارید. و بی‌گمان بر شما نگهبانی گمارده‌اند. که نویسندگانی بزرگوارند، آنچه انجام می‌دهید می‌دانند، بی‌گمان نیکان در ناز و نعمتی بی‌شمارند. و به راستی گنهکاران در دوزخ‌اند. که روز پاداش و کیفر به آن درمی‌آیند. و آنها از آن غائب (و در امان) نیستند» سوره انفطار، آیه ۹-۱۶.</ref> [[راز]] [[نافرمانی]] [[انسان]] را فراموش کردن قیامت می‌داند و برای [[بیداری]] او از [[خواب غفلت]] بر این نکته تأکید می‌ورزد که بر انسان نگهبانانی گمارده شده است که کارهای او را ثبت می‌کنند. سپس به [[سرنوشت]] [[نیکان]] و بدان اشاره می‌کند و در پایان، آیات {{متن قرآن| وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ ثُمَّ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَيْئًا وَالأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ }}<ref>«و تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ آری، تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ روزی که هیچ کس برای دیگری هیچ اختیاری ندارد و در این روز، کار یکسره با خداوند است» سوره انفطار، آیه ۱۷-۱۹.</ref> با اشاره به دشواریهای آن روز [[عظیم]] می‌گوید: روزی است که هیچ‌کس [[قادر]] بر کاری به سود دیگری نیست و این [[واقعیت]] که همه امور از آن خداست در آن روز آشکار می‌شود.<ref>[[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]]، [[سوره انفطار (مقاله)|مقاله «سوره انفطار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص 31-32.</ref> | ||
==[[فضیلت]] [[سوره]]== | == [[فضیلت]] [[سوره]] == | ||
بر پایه روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} کسی که همواره در نمازهای [[واجب]] و [[مستحب]]، سوره‌های انفطار و انشقاق را [[تلاوت]] کند، [[خداوند]] بین او و حاجتش فاصله نمی‌اندازد و مانعی میان او و خداوند نخواهد بود و پیوسته [[خدای سبحان]] به او می‌نگرد تا از حساب [[مردم]] فارغ شود. <ref>ثواب الاعمال، ص۲۶۰؛ البرهان، ج ۵، ص۵۹۹. </ref>.<ref>[[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]]، [[سوره انفطار (مقاله)|مقاله «سوره انفطار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، | بر پایه روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} کسی که همواره در نمازهای [[واجب]] و [[مستحب]]، سوره‌های انفطار و انشقاق را [[تلاوت]] کند، [[خداوند]] بین او و حاجتش فاصله نمی‌اندازد و مانعی میان او و خداوند نخواهد بود و پیوسته [[خدای سبحان]] به او می‌نگرد تا از حساب [[مردم]] فارغ شود. <ref>ثواب الاعمال، ص۲۶۰؛ البرهان، ج ۵، ص۵۹۹. </ref>.<ref>[[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]]، [[سوره انفطار (مقاله)|مقاله «سوره انفطار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص 32.</ref> | ||
==سوره انفطار در دانشنامه معاصر قرآن کریم== | == سوره انفطار در دانشنامه معاصر قرآن کریم == | ||
هشتاد و دومین [[سوره]] [[قرآن]]، نازل شده در [[مکه]] و بیانگر [[حسابرسی]] [[انسان]] در [[روز رستاخیز]]. | هشتاد و دومین [[سوره]] [[قرآن]]، نازل شده در [[مکه]] و بیانگر [[حسابرسی]] [[انسان]] در [[روز رستاخیز]]. | ||
وجه تسمیه این سوره به انفطار برای آن است که با [[آیه]] انفطار (از هم شکافته شدن [[آسمان]]) شروع می‌شود. این [[سوره مکی]] است و دارای ۱۹ آیه، ۸۲ کلمه و ۳۵۵ حرف است که به ترتیب [[مصحف]] و [[نزول]]، هشتاد و دومین سوره قرآن است. از نظر حجم از سوره‌های مفصلات است. چهارمین سوره از سوره‌های زمانیه است که با کلمه اذا آغاز شده است. | وجه تسمیه این سوره به انفطار برای آن است که با [[آیه]] انفطار (از هم شکافته شدن [[آسمان]]) شروع می‌شود. این [[سوره مکی]] است و دارای ۱۹ آیه، ۸۲ کلمه و ۳۵۵ حرف است که به ترتیب [[مصحف]] و [[نزول]]، هشتاد و دومین سوره قرآن است. از نظر حجم از سوره‌های مفصلات است. چهارمین سوره از سوره‌های زمانیه است که با کلمه اذا آغاز شده است. | ||
[[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: هر کس [[سوره انفطار]] را بخواند به عدد هر قبری به عدد هر کسی که از [[دنیا]] می‌رود یک [[حسنه]] و به عدد هر قطره [[باران]] صد حسنه برایش می‌نویسند و در [[قیامت]] کارش [[اصلاح]] می‌شود<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۷۹.</ref>. | [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: هر کس [[سوره انفطار]] را بخواند به عدد هر قبری به عدد هر کسی که از [[دنیا]] می‌رود یک [[حسنه]] و به عدد هر قطره [[باران]] صد حسنه برایش می‌نویسند و در [[قیامت]] کارش [[اصلاح]] می‌شود<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۷۹.</ref>. | ||
این سوره برخی نشانه‌های تحولات [[طبیعت]] در هنگام [[برپایی قیامت]]، برخی [[صفات]] [[انسان]]، [[سرنوشت]] و جزای [[نیکان]] و بدکاران در قیامت و وجود دو [[فرشته]] برای هر [[انسانی]] که [[اعمال]] خوب و بد او را می‌نویسند و [[ظهور]] تام [[سلطه]] [[الهی]] در [[روز قیامت]] را بیان می‌کند. | این سوره برخی نشانه‌های تحولات [[طبیعت]] در هنگام [[برپایی قیامت]]، برخی [[صفات]] [[انسان]]، [[سرنوشت]] و جزای [[نیکان]] و بدکاران در قیامت و وجود دو [[فرشته]] برای هر [[انسانی]] که [[اعمال]] خوب و بد او را می‌نویسند و [[ظهور]] تام [[سلطه]] [[الهی]] در [[روز قیامت]] را بیان می‌کند. | ||
==ساختار== | == ساختار == | ||
ساختار سوره متشکل از سه بخش است: | ساختار سوره متشکل از سه بخش است: | ||
#[[آیات]]: {{متن قرآن|إِذَا السَّمَاء انفَطَرَتْ وَإِذَا الْكَوَاكِبُ انتَثَرَتْ وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ }}<ref>«هنگامی که آسمان بشکافد، و هنگامی که ستارگان بپراکنند، و هنگامی که دریاها روان گردند و به هم پیوندند، | # [[آیات]]: {{متن قرآن|إِذَا السَّمَاء انفَطَرَتْ وَإِذَا الْكَوَاكِبُ انتَثَرَتْ وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ }}<ref>«هنگامی که آسمان بشکافد، و هنگامی که ستارگان بپراکنند، و هنگامی که دریاها روان گردند و به هم پیوندند، و هنگامی که گورها را برشورند» سوره انفطار، آیه ۱-۴.</ref> دگرگونی [[عظیم]] آسمان، [[ستارگان]] و دریاها، [[برانگیخته شدن]] [[انسان‌ها]] از قبرها؛ | ||
#آیات: {{متن قرآن|عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ يَا أَيُّهَا الإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ فِي أَيِّ صُورَةٍ مَّا شَاء رَكَّبَكَ كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ كِرَامًا كَاتِبِينَ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ }}<ref>«هر کس داند که چه کرده و چه نکرده است. | # آیات: {{متن قرآن|عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ يَا أَيُّهَا الإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ فِي أَيِّ صُورَةٍ مَّا شَاء رَكَّبَكَ كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ كِرَامًا كَاتِبِينَ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ }}<ref>«هر کس داند که چه کرده و چه نکرده است. ای انسان! چه تو را با پروردگار بخشنده‌ات به خیرگی وا داشت؟ همان که تو را آفرید، پس استوار کرد و بهنجار داشت. به هر گونه‌ای که خواست، تو را به هم پیوست. نه چنین است بلکه شما روز پاداش و کیفر را دروغ می‌شمارید. و بی‌گمان بر شما نگهبانی گمارده‌اند. که نویسندگانی بزرگوارند، آنچه انجام می‌دهید می‌دانند» سوره انفطار، آیه ۵-۱۲.</ref> [[علم تفصیلی]] انسان به کردارش، [[توبیخ]] [[غرور]]، [[خلقت]] کامل انسان، [[تکذیب]] [[روز جزا]]، دو فرشته کاتب؛ | ||
#آیات: {{متن قرآن| إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ | # آیات: {{متن قرآن| إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ يَصْلَوْنَهَا يَوْمَ الدِّينِ وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَائِبِينَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ ثُمَّ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَيْئًا وَالأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ}}<ref>«بی‌گمان نیکان در ناز و نعمتی بی‌شمارند. و به راستی گنهکاران در دوزخ‌اند. که روز پاداش و کیفر به آن درمی‌آیند. و آنها از آن غائب (و در امان) نیستند. و تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ آری، تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ روزی که هیچ کس برای دیگری هیچ اختیاری ندارد و در این روز، کار یکسره با خداوند است» سوره انفطار، آیه ۱۳-۱۹.</ref> نیکان در [[بهشت]]، بدکاران در [[آتش]]، اهمیت روز جزا، [[روز]] ظهور تام [[حکومت]] مطلق [[خداوند]]. | ||
در چهار آیه بخش اول، خداوند نشانه‌های تحولات شگفت‌انگیز و بی‌سابقه‌ای که در طبیعت رخ می‌دهد و منجر به قیامت کبری می‌شود را تبیین می‌کنند. دو آیه اول، درباره [[انقلاب]] عظیم در آسمان و ستارگان است و دو آیه بعدی، تحولات دریاها در [[زمین]] و زیر و رو شدن قبرها می‌باشد. | در چهار آیه بخش اول، خداوند نشانه‌های تحولات شگفت‌انگیز و بی‌سابقه‌ای که در طبیعت رخ می‌دهد و منجر به قیامت کبری می‌شود را تبیین می‌کنند. دو آیه اول، درباره [[انقلاب]] عظیم در آسمان و ستارگان است و دو آیه بعدی، تحولات دریاها در [[زمین]] و زیر و رو شدن قبرها می‌باشد. | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۴: | ||
آیه اول، متشکل از سه کلمه است و آیات ۲ تا ۴ متشکل از ۴ کلمه است. {{متن قرآن|انْفَطَرَتْ}} که فعل آیه اول است بر اساس آیات {{متن قرآن|وَيَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاءُ بِالْغَمَامِ}}<ref>«و (از) روزی (یاد کن) که آسمان با ابر بشکافد» سوره فرقان، آیه ۲۵.</ref>، {{متن قرآن|فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ وَرْدَةً كَالدِّهَانِ}}<ref>«آنگاه که آسمان بشکافد و سرخ‌فام چون چرم سرخ شود» سوره الرحمن، آیه ۳۷.</ref>، {{متن قرآن|وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا}}<ref>«و آسمان گشوده گردد و به گونه دروازه‌هایی درآید،» سوره نبأ، آیه ۱۹.</ref>، {{متن قرآن|السَّمَاءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ}}<ref>«آسمان از (سختی) آن می‌شکافد، که وعده خداوند انجام یافتنی است» سوره مزمل، آیه ۱۸.</ref>. به معنای انشقت، شکافته شدن و پاره پاره شدن است. پس از این حادثه است که [[ستارگان]] و آب دریاها دگرگون و منجر به [[برانگیخته شدن]] [[انسان‌ها]] از قبرهایشان می‌شود. | آیه اول، متشکل از سه کلمه است و آیات ۲ تا ۴ متشکل از ۴ کلمه است. {{متن قرآن|انْفَطَرَتْ}} که فعل آیه اول است بر اساس آیات {{متن قرآن|وَيَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاءُ بِالْغَمَامِ}}<ref>«و (از) روزی (یاد کن) که آسمان با ابر بشکافد» سوره فرقان، آیه ۲۵.</ref>، {{متن قرآن|فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ وَرْدَةً كَالدِّهَانِ}}<ref>«آنگاه که آسمان بشکافد و سرخ‌فام چون چرم سرخ شود» سوره الرحمن، آیه ۳۷.</ref>، {{متن قرآن|وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا}}<ref>«و آسمان گشوده گردد و به گونه دروازه‌هایی درآید،» سوره نبأ، آیه ۱۹.</ref>، {{متن قرآن|السَّمَاءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ}}<ref>«آسمان از (سختی) آن می‌شکافد، که وعده خداوند انجام یافتنی است» سوره مزمل، آیه ۱۸.</ref>. به معنای انشقت، شکافته شدن و پاره پاره شدن است. پس از این حادثه است که [[ستارگان]] و آب دریاها دگرگون و منجر به [[برانگیخته شدن]] [[انسان‌ها]] از قبرهایشان می‌شود. | ||
بخش دوم که شامل آیات {{متن قرآن|عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ يَا أَيُّهَا الإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ فِي أَيِّ صُورَةٍ مَّا شَاء رَكَّبَكَ كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ كِرَامًا كَاتِبِينَ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ }}<ref>«هر کس داند که چه کرده و چه نکرده است. | بخش دوم که شامل آیات {{متن قرآن|عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ يَا أَيُّهَا الإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ فِي أَيِّ صُورَةٍ مَّا شَاء رَكَّبَكَ كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ كِرَامًا كَاتِبِينَ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ }}<ref>«هر کس داند که چه کرده و چه نکرده است. ای انسان! چه تو را با پروردگار بخشنده‌ات به خیرگی وا داشت؟ همان که تو را آفرید، پس استوار کرد و بهنجار داشت. به هر گونه‌ای که خواست، تو را به هم پیوست. نه چنین است بلکه شما روز پاداش و کیفر را دروغ می‌شمارید. و بی‌گمان بر شما نگهبانی گمارده‌اند. که نویسندگانی بزرگوارند، آنچه انجام می‌دهید می‌دانند» سوره انفطار، آیه ۵-۱۲.</ref> است از جهت ساختاری در مرکز [[سوره]] قرار دارد و حاوی [[پیام]] مرکزی سوره است که پیرامون عملکرد [[انسان]] در [[زندگی]] دنیوی‌اش است. آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ}}<ref>«ای انسان! چه تو را با پروردگار بخشنده‌ات به خیرگی وا داشت؟» سوره انفطار، آیه ۶.</ref> که استفهام توبیخی است و انسان را [[توبیخ]] می‌کند به [[کفران]] [[نعمت‌های پروردگار]] [[کریم]]، حاوی پیام اصلی این بخش است. این بخش بین بخش بیانگر حوادث [[عظیم]] در طبیعت در پیش از قیامت و آنچه که بر انسان در قیامت می‌گذرد که در بخش ۳ است واقع شده و به خوبی رابطه‌ای وثیق بین آیات بخش ۱ و بخش ۳ برقرار می‌کند. | ||
بخش سوم که شامل آیات {{متن قرآن| إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ | بخش سوم که شامل آیات {{متن قرآن| إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ يَصْلَوْنَهَا يَوْمَ الدِّينِ وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَائِبِينَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ ثُمَّ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَيْئًا وَالأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ}}<ref>«بی‌گمان نیکان در ناز و نعمتی بی‌شمارند. و به راستی گنهکاران در دوزخ‌اند. که روز پاداش و کیفر به آن درمی‌آیند. و آنها از آن غائب (و در امان) نیستند. و تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ آری، تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ روزی که هیچ کس برای دیگری هیچ اختیاری ندارد و در این روز، کار یکسره با خداوند است» سوره انفطار، آیه ۱۳-۱۹.</ref> است به بیان [[سرنوشت انسان‌ها]] در [[زندگی]] [[ابدی]] بر اساس عملکردشان در زندگی موقت این [[جهان]] پرداخته است. [[نیکان]] ([[ابرار]]) در [[بهشت]] پر [[نعمت]] متنعمند و بدکاران ([[فجار]]) در [[آتش]] [[اعمال]] بدشان می‌سوزند. | ||
بخش ۳ با بخش ۱ در [[همبستگی]] و [[ارتباط]] پاراللی استعلایی است، بدین شکل که رویدادهای [[معنوی]] عینی پس از رویدادهای مادی در | بخش ۳ با بخش ۱ در [[همبستگی]] و [[ارتباط]] پاراللی استعلایی است، بدین شکل که رویدادهای [[معنوی]] عینی پس از رویدادهای مادی در [[عالم طبیعت]] را نشان می‌دهد و با بخش ۲ در ارتباط صوری و محتوایی است. بدین شکل که [[مبین]] نتیجه [[کردار]] [[انسان‌ها]] و [[کتابت]] آنها به وسیله دو [[فرشته]] است. | ||
[[آیه]] {{متن قرآن|ثُمَّ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ}}<ref>«آری، تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟» سوره انفطار، آیه ۱۸.</ref> بخش ۳ تکرار آیه {{متن قرآن|وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ}}<ref>«و تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟» سوره انفطار، آیه ۱۷.</ref> است که برای تأکید تفخیم و [[علو]] [[روز جزا]] است. روز جزا در بخش ۲، چهار بار صریحاً ذکر شده است که به خوبی بیانگر اهمیت والای روز جزا و [[قیامت]] در [[جهان‌بینی اسلامی]] و در این [[سوره]] است. | [[آیه]] {{متن قرآن|ثُمَّ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ}}<ref>«آری، تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟» سوره انفطار، آیه ۱۸.</ref> بخش ۳ تکرار آیه {{متن قرآن|وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ}}<ref>«و تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟» سوره انفطار، آیه ۱۷.</ref> است که برای تأکید تفخیم و [[علو]] [[روز جزا]] است. روز جزا در بخش ۲، چهار بار صریحاً ذکر شده است که به خوبی بیانگر اهمیت والای روز جزا و [[قیامت]] در [[جهان‌بینی اسلامی]] و در این [[سوره]] است. | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۸: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
#[[پرونده:000056.jpg|22px]] [[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]]، [[سوره انفطار (مقاله)|مقاله «سوره انفطار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۵''']] | # [[پرونده:000056.jpg|22px]] [[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]]، [[سوره انفطار (مقاله)|مقاله «سوره انفطار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۵''']] | ||
# [[پرونده: 10524027.jpg|22px]] [[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره انفطار (مقاله)|مقاله «سوره انفطار»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | # [[پرونده: 10524027.jpg|22px]] [[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره انفطار (مقاله)|مقاله «سوره انفطار»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۷: | ||
{{قرآن کریم}} | {{قرآن کریم}} | ||
[[رده:سوره انفطار]] | [[رده:سوره انفطار]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۳
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره انفطار است. سوره انفطار از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره انفطار در علوم قرآنی - سوره انفطار در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
این سوره به اتفاق مفسران مکی است [۱] و اندکی پیش از هجرت بعد از سوره نازعات و قبل از سوره انشقاق نازل شده است. [۲] هماهنگی و نظم موجود در میان آیات این سوره نشان وحدت نزول آن است. [۳] بنا به قول مشهور ترتیب نزول آن مانند ترتیب کنونی آن در مصحف، ۸۲ [۴] و دارای ۱۹ آیه، [۵] ۸۱ کلمه [۶] و ۳۱۹ حرف است. [۷]
نام مشهور آن انفطار، مصدر باب انفعال، به معنای شکافته شدن و برگرفته از کلمه ﴿إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ﴾[۸] است. [۹]
در روایات [۱۰] و برخی منابع کهن [۱۱] از آن به سوره ﴿إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ﴾ و در برخی تفاسیر به سوره «انفطرت»[۱۲] و «المنفطره» نیز یاد شده است. [۱۳]
در تقسیم‌بندی سوره‌ها در گروه سوره‌های مفصّل، یعنی سوره‌هایی که بسمله‌های فراوانی بین آنها فاصله انداخته است، قرار دارد. [۱۴] درباره ارتباط این سوره با سوره تکویر گفته‌اند: چون خداوند در سوره تکویر به مباحث قیامت و رخدادهای مهم آستانه آن پرداخته در این سوره نیز همین مباحث را پی گرفته است،[۱۵] از این رو برخی مفسران از آن به عنوان «تمام»[۱۶] یا «نظیر»[۱۷]سوره پیشین یاد کرده‌اند.[۱۸]
محتوای سوره
این سوره به انسان هشدار می‌دهد مبادا به سبب فراموش کردن قیامت و حسابرسی اعمال در آن روز، و به امید احسان پروردگار مرتکب گناه شود،[۱۹] ازاین‌رو در آیات ﴿إِذَا السَّمَاء انفَطَرَتْ وَإِذَا الْكَوَاكِبُ انتَثَرَتْ وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ﴾[۲۰] با برشمردن برخی از حوادث هولناک آستانه قیامت و اینکه در آن روز انسان پس از برانگیخته شدن از گور بر تمام آثار و اعمالش مطلع می‌گردد، به معرفی روز قیامت می‌پردازد و در آیات ﴿ يَا أَيُّهَا الإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ فِي أَيِّ صُورَةٍ مَّا شَاء رَكَّبَكَ ﴾[۲۱] انسان را به سبب ناسپاسی در برابر نعمت‌های خداداد سرزنش و به او هشدار می‌دهد.
در آیات ﴿ كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ كِرَامًا كَاتِبِينَ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ يَصْلَوْنَهَا يَوْمَ الدِّينِ وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَائِبِينَ ﴾[۲۲] راز نافرمانی انسان را فراموش کردن قیامت می‌داند و برای بیداری او از خواب غفلت بر این نکته تأکید می‌ورزد که بر انسان نگهبانانی گمارده شده است که کارهای او را ثبت می‌کنند. سپس به سرنوشت نیکان و بدان اشاره می‌کند و در پایان، آیات ﴿ وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ ثُمَّ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَيْئًا وَالأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ ﴾[۲۳] با اشاره به دشواریهای آن روز عظیم می‌گوید: روزی است که هیچ‌کس قادر بر کاری به سود دیگری نیست و این واقعیت که همه امور از آن خداست در آن روز آشکار می‌شود.[۲۴]
فضیلت سوره
بر پایه روایتی از امام صادق (ع) کسی که همواره در نمازهای واجب و مستحب، سوره‌های انفطار و انشقاق را تلاوت کند، خداوند بین او و حاجتش فاصله نمی‌اندازد و مانعی میان او و خداوند نخواهد بود و پیوسته خدای سبحان به او می‌نگرد تا از حساب مردم فارغ شود. [۲۵].[۲۶]
سوره انفطار در دانشنامه معاصر قرآن کریم
هشتاد و دومین سوره قرآن، نازل شده در مکه و بیانگر حسابرسی انسان در روز رستاخیز.
وجه تسمیه این سوره به انفطار برای آن است که با آیه انفطار (از هم شکافته شدن آسمان) شروع می‌شود. این سوره مکی است و دارای ۱۹ آیه، ۸۲ کلمه و ۳۵۵ حرف است که به ترتیب مصحف و نزول، هشتاد و دومین سوره قرآن است. از نظر حجم از سوره‌های مفصلات است. چهارمین سوره از سوره‌های زمانیه است که با کلمه اذا آغاز شده است.
رسول خدا (ص) فرمود: هر کس سوره انفطار را بخواند به عدد هر قبری به عدد هر کسی که از دنیا می‌رود یک حسنه و به عدد هر قطره باران صد حسنه برایش می‌نویسند و در قیامت کارش اصلاح می‌شود[۲۷].
این سوره برخی نشانه‌های تحولات طبیعت در هنگام برپایی قیامت، برخی صفات انسان، سرنوشت و جزای نیکان و بدکاران در قیامت و وجود دو فرشته برای هر انسانی که اعمال خوب و بد او را می‌نویسند و ظهور تام سلطه الهی در روز قیامت را بیان می‌کند.
ساختار
ساختار سوره متشکل از سه بخش است:
- آیات: ﴿إِذَا السَّمَاء انفَطَرَتْ وَإِذَا الْكَوَاكِبُ انتَثَرَتْ وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ ﴾[۲۸] دگرگونی عظیم آسمان، ستارگان و دریاها، برانگیخته شدن انسان‌ها از قبرها؛
- آیات: ﴿عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ يَا أَيُّهَا الإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ فِي أَيِّ صُورَةٍ مَّا شَاء رَكَّبَكَ كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ كِرَامًا كَاتِبِينَ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ ﴾[۲۹] علم تفصیلی انسان به کردارش، توبیخ غرور، خلقت کامل انسان، تکذیب روز جزا، دو فرشته کاتب؛
- آیات: ﴿ إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ يَصْلَوْنَهَا يَوْمَ الدِّينِ وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَائِبِينَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ ثُمَّ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَيْئًا وَالأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ﴾[۳۰] نیکان در بهشت، بدکاران در آتش، اهمیت روز جزا، روز ظهور تام حکومت مطلق خداوند.
در چهار آیه بخش اول، خداوند نشانه‌های تحولات شگفت‌انگیز و بی‌سابقه‌ای که در طبیعت رخ می‌دهد و منجر به قیامت کبری می‌شود را تبیین می‌کنند. دو آیه اول، درباره انقلاب عظیم در آسمان و ستارگان است و دو آیه بعدی، تحولات دریاها در زمین و زیر و رو شدن قبرها می‌باشد.
چهار آیه صدر سوره همبستگی و انتظام شگفت و بسیار زیبایی از جهت ریخت و ترکیب کلمات و هارمونی آهنگ و ملودی قدسی کلمات داراست. هر چهار آیه با کلمه ﴿إِذَا﴾ زمانیه شروع می‌شود و هر چهار آیه دارای یک اسم و یک فعل است. ضرب آهنگ کلمات آیات و هر آیه به طور جداگانه، القاء کننده ضربات و تحولات شگرف پیش روی طبیعت در هنگام قیامت کبری است.
آیه اول، متشکل از سه کلمه است و آیات ۲ تا ۴ متشکل از ۴ کلمه است. ﴿انْفَطَرَتْ﴾ که فعل آیه اول است بر اساس آیات ﴿وَيَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاءُ بِالْغَمَامِ﴾[۳۱]، ﴿فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ وَرْدَةً كَالدِّهَانِ﴾[۳۲]، ﴿وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا﴾[۳۳]، ﴿السَّمَاءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ﴾[۳۴]. به معنای انشقت، شکافته شدن و پاره پاره شدن است. پس از این حادثه است که ستارگان و آب دریاها دگرگون و منجر به برانگیخته شدن انسان‌ها از قبرهایشان می‌شود.
بخش دوم که شامل آیات ﴿عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ يَا أَيُّهَا الإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ فِي أَيِّ صُورَةٍ مَّا شَاء رَكَّبَكَ كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ كِرَامًا كَاتِبِينَ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ ﴾[۳۵] است از جهت ساختاری در مرکز سوره قرار دارد و حاوی پیام مرکزی سوره است که پیرامون عملکرد انسان در زندگی دنیوی‌اش است. آیه ﴿يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ﴾[۳۶] که استفهام توبیخی است و انسان را توبیخ می‌کند به کفران نعمت‌های پروردگار کریم، حاوی پیام اصلی این بخش است. این بخش بین بخش بیانگر حوادث عظیم در طبیعت در پیش از قیامت و آنچه که بر انسان در قیامت می‌گذرد که در بخش ۳ است واقع شده و به خوبی رابطه‌ای وثیق بین آیات بخش ۱ و بخش ۳ برقرار می‌کند.
بخش سوم که شامل آیات ﴿ إِنَّ الأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ يَصْلَوْنَهَا يَوْمَ الدِّينِ وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَائِبِينَ وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ ثُمَّ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَيْئًا وَالأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ﴾[۳۷] است به بیان سرنوشت انسان‌ها در زندگی ابدی بر اساس عملکردشان در زندگی موقت این جهان پرداخته است. نیکان (ابرار) در بهشت پر نعمت متنعمند و بدکاران (فجار) در آتش اعمال بدشان می‌سوزند.
بخش ۳ با بخش ۱ در همبستگی و ارتباط پاراللی استعلایی است، بدین شکل که رویدادهای معنوی عینی پس از رویدادهای مادی در عالم طبیعت را نشان می‌دهد و با بخش ۲ در ارتباط صوری و محتوایی است. بدین شکل که مبین نتیجه کردار انسان‌ها و کتابت آنها به وسیله دو فرشته است.
آیه ﴿ثُمَّ مَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ﴾[۳۸] بخش ۳ تکرار آیه ﴿وَمَا أَدْرَاكَ مَا يَوْمُ الدِّينِ﴾[۳۹] است که برای تأکید تفخیم و علو روز جزا است. روز جزا در بخش ۲، چهار بار صریحاً ذکر شده است که به خوبی بیانگر اهمیت والای روز جزا و قیامت در جهان‌بینی اسلامی و در این سوره است.
آیه ﴿يَوْمَ لَا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئًا وَالْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ﴾[۴۰] به انسان یادآوری می‌کند که در روز جزا حاکمیت خداوند ظهور تام دارد و حکم و فرمانروایی هرکس دیگر ساقط می‌گردد.
غرض سوره بیان پیوستگی دنیا، آخرت، مبدأ، معاد و انسان است. خداوند حاکم مطلق جهان است و کامروایی ابدی انسان بستگی تام به کردار او در زندگی دنیوی دارد.[۴۱]
منابع
پانویس
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۹؛ زاد المسیر، ج ۹، ص۴۶؛ روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۱۱۰.
- ↑ البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ الموسوعة القرآنیه، ج ۱۱، ص۱۱۵؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۷.
- ↑ التفسیر الحدیث، ج ۵، ص۴۱۹.
- ↑ البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۷.
- ↑ جامع البیان، مج ۱۵، ج ۳۰، ص۱۰۶؛ التبیان، ج ۱۰، ص۲۸۹.
- ↑ المعجم الاحصائی، ج ۱، ص۳۰۴؛ معجم علوم القرآن، ص۶۹.
- ↑ بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۵۰۵.
- ↑ «هنگامی که آسمان بشکافد» سوره انفطار، آیه ۱.
- ↑ بصائر ذوی‌التمییز، ج۱، ص۵۰۵؛ التحریر والتنویر، ج۳۰، ص۱۶۹.
- ↑ صحیح البخاری، ج ۶، ص۹۶؛ ثواب الاعمال، ص۲۶۰؛ مجمع الزوائد، ج ۷، ص۱۳۴.
- ↑ تفسیر مجاهد، ص۷۱۰؛ تفسیر عبدالرزاق، ج ۳، ص۴۰۲؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۱۶۹.
- ↑ سعد السعود، ص۵۷۹؛ نهج البیان، ج ۵، ص۳۲۷.
- ↑ روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص۱۱۰؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۱۶۹.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱، ص۸۳؛ تاریخ قرآن، ص۱۰۲ ـ ۱۰۳؛ معجم علوم قرآن، ص۲۷۲.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۹.
- ↑ تفسیر بقاعی، ج ۸، ص۳۴۸.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۹.
- ↑ حسینی‌زاده، مقاله «سوره انفطار»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۵، ص 30-31.
- ↑ تفسیر بقاعی، ج ۸، ص۳۴۷.
- ↑ «هنگامی که آسمان بشکافد، و هنگامی که ستارگان بپراکنند، و هنگامی که دریاها روان گردند و به هم پیوندند، و هنگامی که گورها را برشورند، هر کس داند که چه کرده و چه نکرده است» سوره انفطار، آیه ۱-۵.
- ↑ «ای انسان! چه تو را با پروردگار بخشنده‌ات به خیرگی وا داشت؟ همان که تو را آفرید، پس استوار کرد و بهنجار داشت. به هر گونه‌ای که خواست، تو را به هم پیوست» سوره انفطار، آیه ۶-۸.
- ↑ «نه چنین است بلکه شما روز پاداش و کیفر را دروغ می‌شمارید. و بی‌گمان بر شما نگهبانی گمارده‌اند. که نویسندگانی بزرگوارند، آنچه انجام می‌دهید می‌دانند، بی‌گمان نیکان در ناز و نعمتی بی‌شمارند. و به راستی گنهکاران در دوزخ‌اند. که روز پاداش و کیفر به آن درمی‌آیند. و آنها از آن غائب (و در امان) نیستند» سوره انفطار، آیه ۹-۱۶.
- ↑ «و تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ آری، تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ روزی که هیچ کس برای دیگری هیچ اختیاری ندارد و در این روز، کار یکسره با خداوند است» سوره انفطار، آیه ۱۷-۱۹.
- ↑ حسینی‌زاده، مقاله «سوره انفطار»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۵، ص 31-32.
- ↑ ثواب الاعمال، ص۲۶۰؛ البرهان، ج ۵، ص۵۹۹.
- ↑ حسینی‌زاده، مقاله «سوره انفطار»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۵، ص 32.
- ↑ مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۷۹.
- ↑ «هنگامی که آسمان بشکافد، و هنگامی که ستارگان بپراکنند، و هنگامی که دریاها روان گردند و به هم پیوندند، و هنگامی که گورها را برشورند» سوره انفطار، آیه ۱-۴.
- ↑ «هر کس داند که چه کرده و چه نکرده است. ای انسان! چه تو را با پروردگار بخشنده‌ات به خیرگی وا داشت؟ همان که تو را آفرید، پس استوار کرد و بهنجار داشت. به هر گونه‌ای که خواست، تو را به هم پیوست. نه چنین است بلکه شما روز پاداش و کیفر را دروغ می‌شمارید. و بی‌گمان بر شما نگهبانی گمارده‌اند. که نویسندگانی بزرگوارند، آنچه انجام می‌دهید می‌دانند» سوره انفطار، آیه ۵-۱۲.
- ↑ «بی‌گمان نیکان در ناز و نعمتی بی‌شمارند. و به راستی گنهکاران در دوزخ‌اند. که روز پاداش و کیفر به آن درمی‌آیند. و آنها از آن غائب (و در امان) نیستند. و تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ آری، تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ روزی که هیچ کس برای دیگری هیچ اختیاری ندارد و در این روز، کار یکسره با خداوند است» سوره انفطار، آیه ۱۳-۱۹.
- ↑ «و (از) روزی (یاد کن) که آسمان با ابر بشکافد» سوره فرقان، آیه ۲۵.
- ↑ «آنگاه که آسمان بشکافد و سرخ‌فام چون چرم سرخ شود» سوره الرحمن، آیه ۳۷.
- ↑ «و آسمان گشوده گردد و به گونه دروازه‌هایی درآید،» سوره نبأ، آیه ۱۹.
- ↑ «آسمان از (سختی) آن می‌شکافد، که وعده خداوند انجام یافتنی است» سوره مزمل، آیه ۱۸.
- ↑ «هر کس داند که چه کرده و چه نکرده است. ای انسان! چه تو را با پروردگار بخشنده‌ات به خیرگی وا داشت؟ همان که تو را آفرید، پس استوار کرد و بهنجار داشت. به هر گونه‌ای که خواست، تو را به هم پیوست. نه چنین است بلکه شما روز پاداش و کیفر را دروغ می‌شمارید. و بی‌گمان بر شما نگهبانی گمارده‌اند. که نویسندگانی بزرگوارند، آنچه انجام می‌دهید می‌دانند» سوره انفطار، آیه ۵-۱۲.
- ↑ «ای انسان! چه تو را با پروردگار بخشنده‌ات به خیرگی وا داشت؟» سوره انفطار، آیه ۶.
- ↑ «بی‌گمان نیکان در ناز و نعمتی بی‌شمارند. و به راستی گنهکاران در دوزخ‌اند. که روز پاداش و کیفر به آن درمی‌آیند. و آنها از آن غائب (و در امان) نیستند. و تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ آری، تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟ روزی که هیچ کس برای دیگری هیچ اختیاری ندارد و در این روز، کار یکسره با خداوند است» سوره انفطار، آیه ۱۳-۱۹.
- ↑ «آری، تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟» سوره انفطار، آیه ۱۸.
- ↑ «و تو چه دانی روز پاداش و کیفر چیست؟» سوره انفطار، آیه ۱۷.
- ↑ «روزی که هیچ کس برای دیگری هیچ اختیاری ندارد و در این روز، کار یکسره با خداوند است» سوره انفطار، آیه ۱۹.
- ↑ صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره انفطار»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.