القاب امام علی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث القاب امام علی است. القاب امام علی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: القاب امام علی در تاریخ اسلامی - پرسش‌های مرتبط

لقب، نام ویژه‌ای است که نشانۀ خصوصیاتی در صاحب نام است و مفهوم آن خوبی‌ها و فضایل یک انسان است.

مقدمه

القاب حضرت علی (ع) که در روایات، زیارات، اشعار و ادعیه آمده، بسیار است. برخی از معروفترین لقب‌های وی در عربی و فارسی چنین است:

• الامام؛
• امیر المؤمنین؛
• حیدر؛
• مرتضی؛
• انزع البطین؛
• یعسوب الدین؛
• امام المؤمنین؛
• یعسوب المؤمنین؛
• امام الأمه؛
• امام الأولیاء؛
• امام المتقین؛
• اسد الله؛
• ولی؛
• وصی؛
• تقی؛
• قاتل الناکثین و القاسطین؛
• شبیه هارون؛
• صاحب اللواء؛
• سیف رسول الله؛
• صدیق اکبر؛
• خاصف النعل؛
• کاشف الکرب؛
• ابو الریحانتین؛
• بیضة البلد؛
• قائد الغر المحجلین؛
• امیر البرره؛
• مختار؛
• سیف الله؛
• فاروق امت؛
• باب علم النبی؛
• امیر النحل.

ابن شهر آشوب نقل می‌کند: وی در قرآن سیصد نام دارد و در روایات، خدا می‌داند. در کاربرد ادبیات و اشعار فارسی هم تعابیر فراوانی به عنوان لقب خاصّ او رواج دارد، از جمله:

• فاتح خیبر؛
• شیرگیر؛
• مولود کعبه؛
• ضیاء دیده؛
• شیر خدا؛
• مرتضی علی؛
• حیدر؛
• ساقی کوثر؛
• امین پیامبر؛
• شاه ولایت؛
• شحنه نجف؛
• مولای متقیان؛
• شاه مردان؛
• شیر یزدان؛
• حیدر کرار؛
• شاه دلدل‌سوار؛
• خیبرگشا؛
• بت‌شکن؛
• خانه‌زاد خدا و...

لقب‌های ویژۀ او نزد آسمانیان و زمینیان و در لوح و صحف ابراهیم و نزد حورالعین و در زبان عبری و سریانی، در زبور و انجیل و قرآن، نزد رومیان و عرب و عجم و ترک و دیلم، نزد کاهنان و جنّیان در منابع مکتوب آمده است.فهرست مفصّلی به ترتیب الفبا نیز از القاب آن حضرت در کتاب«مناقب» نقل شده که خواندنی است. لقب‌ها و یا اوصاف علی (ع) در احادیث شیعه و سنّی بسیار است.

شهید قاضی نور اللّه شوشتری براساس تتبّع خود در روایات عامّه ۲۴۷ صفت یافته و متن آن احادیث را که مشتمل بر این اوصاف است، از منابع اهل سنت آورده است، از قبیل:

• امام المتقین؛
• سید المسلمین؛
• سید الأوصیاء؛
• امام کل مؤمن و مؤمنه؛
• قائد الغر المحجلین؛
• یعسوب الدین؛
• خاتم الوصیین؛
• امیر المؤمنین؛
• ولی الناس؛
• ولی اللّه؛
• اول من آمن برسول اللّه؛
• وصی رسول اللّه؛
• اخو رسول اللّه؛
• امین اللّه علی وحیه؛
• خلیفة رسول اللّه؛
• سیف اللّه علی اعدائه؛
• حجة اللّه؛
• الصدیق الأکبر؛
• وزیر رسول اللّه؛ و...

"کنیه"، غیر از نام اصلی شخص است و اغلب به خاطر داشتن فرزند یا چیزی یا صفتی دارای ستایش یا نکوهش، به کسی گفته می‌شود و با "اب"، "ام"، "ابن" و "بنت" می‌آید، مثل ابو الحسن و امّ لیلا. گاهی کنیه به عنوان تکریم و احترام بر کسی اطلاق می‌شود. از کنیه‌های حضرت علی (ع) می‌توان از:

• ابو الحسن؛
• ابو الحسین؛
• ابو الحسنین؛
• ابو زینب؛
• ابو ریحانتین؛
• ابو تراب؛
• ابو الهیجاء؛
• ابو الأئمه؛
• ابو السبطین؛
• ابو الشهداء؛
• ابو العتره؛
• ابو القصم؛
• ابو المؤمنین؛
• ابو شبر؛
• ابو محمد؛

یاد کرد.

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر