عهد: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ']] سعیدیان‌فر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگ‌نامه' به ' سعیدیان‌فر و ایازی، [[فرهنگ‌نامه') |
جز (جایگزینی متن - 'میفرماید' به 'میفرماید') |
||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
#برخی [[دانشمندان]] [[اهل کتاب]]، ناقض [[پیمان]] خود با [[خداوند]]، در [[ایمان به پیامبر]] [[اسلام]]: {{متن قرآن|أَوَكُلَّمَا عَاهَدُوا عَهْدًا نَبَذَهُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ}}؛ | #برخی [[دانشمندان]] [[اهل کتاب]]، ناقض [[پیمان]] خود با [[خداوند]]، در [[ایمان به پیامبر]] [[اسلام]]: {{متن قرآن|أَوَكُلَّمَا عَاهَدُوا عَهْدًا نَبَذَهُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ}}؛ | ||
# [[خداوند]] میگوید: بدترین جنبندگان نزد [[خدا]] کسانی هستند که راه [[کفر]] پیش گرفتند و همچنان به آن ادامه می‌دهند و به هیچ رو [[ایمان]] نمی‌آورند {{متن قرآن|إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ}} اینها همان کسانی بودند که با آنها عهد و [[پیمان]] بستی که لااقلّ بی‌طرفی را رعایت کنند ولی آنها هر بار [[پیمان]] خود را می‌شکستند {{متن قرآن|الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ}} نه از [[خدا]] [[شرم]] می‌کردند و نه از [[مخالفت]] [[فرمان]] او [[پرهیز]] داشتند و نه از زیر پا گذاردن اصول [[انسانی]] [[پروا]] می‌نمودند {{متن قرآن|وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ}}؛ | # [[خداوند]] میگوید: بدترین جنبندگان نزد [[خدا]] کسانی هستند که راه [[کفر]] پیش گرفتند و همچنان به آن ادامه می‌دهند و به هیچ رو [[ایمان]] نمی‌آورند {{متن قرآن|إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ}} اینها همان کسانی بودند که با آنها عهد و [[پیمان]] بستی که لااقلّ بی‌طرفی را رعایت کنند ولی آنها هر بار [[پیمان]] خود را می‌شکستند {{متن قرآن|الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ}} نه از [[خدا]] [[شرم]] می‌کردند و نه از [[مخالفت]] [[فرمان]] او [[پرهیز]] داشتند و نه از زیر پا گذاردن اصول [[انسانی]] [[پروا]] می‌نمودند {{متن قرآن|وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ}}؛ | ||
# [[خداوند]] | # [[خداوند]] میفرماید: کسانی که با تو [[بیعت]] می‌کنند در [[حقیقت]] تنها با [[خدا]] [[بیعت]] می‌کنند {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ}} و [[دست خدا]] بالای دست آنهاست {{متن قرآن|يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ}} سپس می‌افزاید: پس هر کس [[پیمان‌شکنی]] کند تنها به زیان خود [[پیمان]] شکسته است {{متن قرآن|فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ}} و آن کس که نسبت به عهدی که با [[خدا]] بسته [[وفا]] کند، به زودی، [[پاداش]] عظیمی به او خواهد داد {{متن قرآن|وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا}} و چون [[بیعت]] با [[خدا]] است برهم زدن آن به [[خدا]] نمی‌تواند زیانی برساند؛ بلکه زیان و [[خسران]] نصیب خودش می‌شود ولی پای‌بندی به عهد و [[پیمان]] از سوی [[خداوند]] اجری [[عظیم]] خواهد داشت؛ | ||
# عهد و [[پیمان]] [[مؤمنان]] با [[پیامبر]] و [[وفاداری]] به آن، مایه [[رضایت‌مندی]] [[خدا]] از آنان: {{متن قرآن|لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ}}؛ | # عهد و [[پیمان]] [[مؤمنان]] با [[پیامبر]] و [[وفاداری]] به آن، مایه [[رضایت‌مندی]] [[خدا]] از آنان: {{متن قرآن|لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ}}؛ | ||
# [[آرامش]] [[قلوب]] [[مؤمنان]]، بر اثر [[وفای به عهد]]، در [[بیعت]] با [[پیامبر]]: {{متن قرآن|فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ}}؛ | # [[آرامش]] [[قلوب]] [[مؤمنان]]، بر اثر [[وفای به عهد]]، در [[بیعت]] با [[پیامبر]]: {{متن قرآن|فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ}}؛ | ||
نسخهٔ ۲۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۹:۵۷
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل عهد (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- قرآن از واژه‌هایی چون میثاق، عهد، یمین و ذمه در مورد معاهدات و لزوم پای‌بندی به آن استفاده می‌کند. و پای‌بندی به آن را واجب و لازم میشمارد: ﴿وَاحْفَظُوا أَيْمَانَكُمْ﴾[۱]، ﴿وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذَا عَاهَدْتُمْ وَلَا تَنْقُضُوا الْأَيْمَانَ بَعْدَ تَوْكِيدِهَا وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَيْكُمْ كَفِيلًا إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ﴾[۲]، ﴿لَا يَرْقُبُونَ فِي مُؤْمِنٍ إِلًّا وَلَا ذِمَّةً وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُعْتَدُونَ﴾[۳]. این در حالی است که یکی از اصول مهم اخلاقی انسان و اسلام رعایت عهد و پیمان و از برجسته‌ترین اصول تتمیم مکارم پیامبر است، که در قرآن بارها به آن تأکید و ارشاد شده است: ﴿وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا﴾[۴]. حتی گفته شده معیار خوبی به این نیست که به سمت مکه بروید و به سمت خدا روی بگردانید، بلکه معیار ایمان به خدا و وفای به عهد است: ﴿لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ﴾[۵] و حتی پیمان‌شکنان ملامت و تهدید شده: ﴿وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذَا عَاهَدْتُمْ وَلَا تَنْقُضُوا الْأَيْمَانَ بَعْدَ تَوْكِيدِهَا وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَيْكُمْ كَفِيلًا﴾[۶] تا جایی که با تعبیرهایی چون ضرورت رعایت: ﴿وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ﴾[۷] و ایجاد خسران در ترک آن را مطرح می‌کند: ﴿الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ﴾[۸]. یا رابطه‌ای میان رعایت عهد و تقوا قائل می‌شود: ﴿بَلَى مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ وَاتَّقَى فَإِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ﴾[۹] یا میگوید کسانی که نقض عهد می‌کنند، تقوا ندارند: ﴿الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ﴾[۱۰]. البته عهد جنبه‌های فردی و اجتماعی و سیاسی دارد. عهدی که انسان با خود می‌گذارد، یا با خدای خود دارد: ﴿الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ﴾[۱۱]. و یا خانواده و یا جامعه. اما شاید مهم‌ترین آنها عهد با پیامبران در پس ایمان به خدا و رسول است. فهم بسیاری از رفتارهای پیامبر در شناخت جایگاه عهد در اسلام و معاهدات ایشان در غزوات و در تعامل با مردم مکه و مدینه در همین اصل اخلاقی است. نمونه روشن آن در آیات آغازین سوره توبه تا آیه ۱۲ است که نشان می‌دهد که اعلام برائت و جنگ با مشرکین، جنبه عقیدتی و به دلیل شرک آنان نبوده، و جنبه اخلاقی و نقض عهد آنان داشته که بارها آن را یادآور شده و آنان نظام امنیت جامعه را تهدید نموده‌اند.
پیمان الهی در قالب بنیان فطرت
- ﴿إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ﴾[۱۲].
- ﴿وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ﴾[۱۳].
- ﴿وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمِيثَاقَهُ الَّذِي وَاثَقَكُمْ بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ﴾[۱۴].
- ﴿وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِيِّينَ مِيثَاقَهُمْ وَمِنْكَ وَمِنْ نُوحٍ وَإِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَأَخَذْنَا مِنْهُمْ مِيثَاقًا غَلِيظًا﴾[۱۵].
نتیجه: در آیات فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
- ایمان به پیامبر اسلام و یاری کردن او، عهد و میثاق الهی از انبیای گذشته و امت‌های آنان: ﴿إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ﴾ عامل: ﴿وَإِذْ﴾ از (اُذکر) محذوف است یعنی به یاد آور وقتی را که... و گفته شده که (اذ) عطف بر گذشته یعنی ﴿إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ﴾ است. و از امیرمؤمنان روایت شده که خداوند میثاق و پیمانی از انبیاء پیشین گرفت که به امت خود از بعثت و صفات و خصوصیات وی خبر و بشارت دهند و آنها را به تصدیق پیغمبری وی امر نمایند[۱۶].
- پیامبر مأمور توجه دادن علمای اهل کتاب، به عهد و میثاق‌شان با خداوند: ﴿وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَكْتُمُونَهُ﴾، چنان‌که در برخی روایات آمده که مراد یهود یا یهود و نصاری هر دو یا هر کس که کتابی آسمانی داده شده است. ﴿لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ﴾ یعنی محمد(ص) را به مردم معرفی کنید و مرجع ضمیر در ﴿لَتُبَيِّنُنَّهُ﴾ محمد(ص) است؛ زیرا در کتاب ایشان آمده که محمد(ص) رسول خداست و دین الهی اسلام می‌باشد. ممکن است ضمیر به کتاب برگردد، یعنی کتاب را که اسم محمد در آن است بیان کنید[۱۷].
- عهد و پیمان مؤمنان صدر اسلام با پیامبر بر اطاعت کامل از وی: ﴿وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمِيثَاقَهُ الَّذِي وَاثَقَكُمْ بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا...﴾ که در این باره اقوالی است: یکم، مقصود همان پیمان و بیعتی است که پیامبر در موقع مسلمان شدن، از آنها گرفت، تا خدا را در همه امور واجب اطاعت کنند، خواه طبق میلشان باشد یا نباشد. این قول از ابن عباس و سدی است. دوم، ابو الجارود از امام باقر(ع) روایت کرده است که: مقصود مطالبی از قبیل حرام بودن چیزهای غیر مباح و کیفیت طهارت و وجوب ولایت است که در حجة الوداع بیان شده بود. این معنی داخل در قول اول است. سوم: ابو علی جبایی گوید: مقصود، متابعت آنها از پیامبر است در روز بیعت عقبه و بیعت رضوان[۱۸].
- خداوند این نکته را مطرح می‌کند که پیامبری - نبوت - امتیازی ذاتی نیست که خداوند با تشریفات به اشخاصی ویژه بخشیده باشد بلکه پیمانی معهود میان خدا و پیامبران که مسئولیت دعوت به توحید را بپذیرند و در تحمل مشکلات و اذیت‌ها در این راه صبر داشته باشند و با رویی گشاده و اخلاقی نیکو و موعظه‌ای زیبا با مردم روبه‌رو شوند و از میان پیامبران خداوند نام نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمد(ص) درود خدا بر همه آنها باد را برده است ﴿وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِيِّينَ مِيثَاقَهُمْ وَمِنْكَ وَمِنْ نُوحٍ وَإِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ﴾ به دلیل رسالت آنان از نظر امتداد زمانی و وسعت جغرافیایی از پیامبران دیگر متفاوت بوده است و از آنها پیمان محکمی گرفتم این دعوت توحیدی عام را در امتداد زمان و در پهنای عالم با تلاش و کوشش مستمر بگسترانند ﴿وَأَخَذْنَا مِنْهُمْ مِيثَاقًا غَلِيظًا﴾[۱۹].
موارد نقض عهد با پیامبر
- ﴿أَوَكُلَّمَا عَاهَدُوا عَهْدًا نَبَذَهُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ * وَلَمَّا جَاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِيقٌ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ كِتَابَ اللَّهِ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ كَأَنَّهُمْ لَا يَعْلَمُونَ﴾[۲۰]
- ﴿إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ * الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ﴾[۲۱].
- ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا﴾[۲۲].
- ﴿لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا * وَمَغَانِمَ كَثِيرَةً يَأْخُذُونَهَا وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا * وَعَدَكُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ كَثِيرَةً تَأْخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَكُمْ هَذِهِ وَكَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنْكُمْ وَلِتَكُونَ آيَةً لِلْمُؤْمِنِينَ وَيَهْدِيَكُمْ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا﴾[۲۳].
- ﴿وَمَا لَكُمْ لَا تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ لِتُؤْمِنُوا بِرَبِّكُمْ وَقَدْ أَخَذَ مِيثَاقَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾[۲۴].
- ﴿هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنْتُمْ أَنْ يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُمْ مَانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُمْ بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ * وَلَوْلَا أَنْ كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْجَلَاءَ لَعَذَّبَهُمْ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ﴾[۲۵].
نتیجه: در آیات فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
- برخی دانشمندان اهل کتاب، ناقض پیمان خود با خداوند، در ایمان به پیامبر اسلام: ﴿أَوَكُلَّمَا عَاهَدُوا عَهْدًا نَبَذَهُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ﴾؛
- خداوند میگوید: بدترین جنبندگان نزد خدا کسانی هستند که راه کفر پیش گرفتند و همچنان به آن ادامه می‌دهند و به هیچ رو ایمان نمی‌آورند ﴿إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ﴾ اینها همان کسانی بودند که با آنها عهد و پیمان بستی که لااقلّ بی‌طرفی را رعایت کنند ولی آنها هر بار پیمان خود را می‌شکستند ﴿الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ﴾ نه از خدا شرم می‌کردند و نه از مخالفت فرمان او پرهیز داشتند و نه از زیر پا گذاردن اصول انسانی پروا می‌نمودند ﴿وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ﴾؛
- خداوند میفرماید: کسانی که با تو بیعت می‌کنند در حقیقت تنها با خدا بیعت می‌کنند ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ﴾ و دست خدا بالای دست آنهاست ﴿يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ﴾ سپس می‌افزاید: پس هر کس پیمان‌شکنی کند تنها به زیان خود پیمان شکسته است ﴿فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ﴾ و آن کس که نسبت به عهدی که با خدا بسته وفا کند، به زودی، پاداش عظیمی به او خواهد داد ﴿وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا﴾ و چون بیعت با خدا است برهم زدن آن به خدا نمی‌تواند زیانی برساند؛ بلکه زیان و خسران نصیب خودش می‌شود ولی پای‌بندی به عهد و پیمان از سوی خداوند اجری عظیم خواهد داشت؛
- عهد و پیمان مؤمنان با پیامبر و وفاداری به آن، مایه رضایت‌مندی خدا از آنان: ﴿لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ﴾؛
- آرامش قلوب مؤمنان، بر اثر وفای به عهد، در بیعت با پیامبر: ﴿فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ﴾؛
- پیمان پیامبر از مردم برای ایمان به خدا و رسول: ﴿وَمَا لَكُمْ لَا تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ لِتُؤْمِنُوا بِرَبِّكُمْ وَقَدْ أَخَذَ مِيثَاقَكُمْ...﴾.
کیفر ناقضان عهد
- ﴿هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنْتُمْ أَنْ يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُمْ مَانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُمْ بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ * وَلَوْلَا أَنْ كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْجَلَاءَ لَعَذَّبَهُمْ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ﴾[۲۶].
- ﴿بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ * إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئًا وَلَمْ يُظَاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ﴾[۲۷].
- ﴿كَيْفَ يَكُونُ لِلْمُشْرِكِينَ عَهْدٌ عِنْدَ اللَّهِ وَعِنْدَ رَسُولِهِ إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَمَا اسْتَقَامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ﴾[۲۸].
- ﴿وَإِنْ نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ * أَلَا تُقَاتِلُونَ قَوْمًا نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ وَهَمُّوا بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُمْ بَدَءُوكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾[۲۹].
نتیجه: در آیات فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
- عهد و پیمان صلح و عدم تعرض یهود بنی‌نضیر با پیامبر و نقض آن از سوی آنان: ﴿هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنْتُمْ أَنْ يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُمْ مَانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللَّهِ...﴾ گفته شده که این آیه تسبیح موجودات و عزت و حکمت خدای را که در آیه قبلی آمده را تأیید می‌کند، و مراد از جمله “آنان که از اهل کتاب کافر شدند و خدا بیرونشان کرد” قبیله بنی‌النضیر است که یکی از قبائل یهود بودند، و در بیرون شهر مدینه منزل داشتند، و بین آنان و رسول خدا(ص) عهدی برقرار شده بود که همواره با هم به مسالمت زندگی کنند، دشمنان هر یک دشمنان دیگری و دوستان هر یک دوستان دیگری باشد. ولی بنی‌نضیر این پیمان را شکستند، و رسول خدا(ص) دستور داد تا جلای وطن کنند[۳۰]؛
- عهد و پیمان مکرّر پیامبر از کافران و نادیده گرفتن آن از سوی آنان: ﴿الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ﴾؛
- وفای مؤمنان به عهد خود با پیامبر، مایه دستیابی آنان به غنائم و فتح خیبر و مکه: ﴿وَمَغَانِمَ كَثِيرَةً يَأْخُذُونَهَا وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا...﴾؛
- مشرکان عصر بعثت، از عهد شکنان معاهده صلح با مسلمانان: ﴿بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئًا وَلَمْ يُظَاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ * وَإِنْ نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ...﴾ اخراج از مسجدالحرام و برائت از مشرکان جزای پیمان‌شکنان با پیامبر و مسلمین ﴿بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾؛
- نتیجه شکستن پیمان صلح مقابله وجنگ با پیمان‌شکنان ﴿وَإِنْ نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ * أَلَا تُقَاتِلُونَ قَوْمًا نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ وَهَمُّوا بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُمْ بَدَءُوكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ﴾[۳۱].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ «حرمت سوگندهای خود را بدارید» سوره مائده، آیه ۸۹.
- ↑ «و چون با خداوند پیمان بستید وفا کنید و سوگندهای خود را چون استوار کردید در حالی که خداوند را بر خود گواه گرفته‌اید مشکنید؛ بی‌گمان خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره نحل، آیه ۹۱.
- ↑ «درباره هیچ مؤمنی نه پیوندی را پاس می‌دارند و نه پیمانی را و آنانند که تجاوزگرند» سوره توبه، آیه ۱۰.
- ↑ «و به پیمان وفا کنید که از پیمان خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۴.
- ↑ «نیکی آن نیست که روی را سوی خاور و باختر بگردانید، بلکه نیکی (از آن) کسی است که به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب (آسمانی) و پیامبران ایمان آورد و دارایی را با دوست داشتنش به نزدیکان و یتیمان و بیچارگان و به راه‌ماندگان و کمک‌خواهان و در راه (آزادی) بردگان ببخشد و نماز برپا دارد و زکات پردازد و (نیکی از آن) آنان (است) که چون پیمان بندند وفا کنند؛ و به ویژه شکیبایان در سختی و رنج و در هنگامه کارزار، آنها راستگویند و آنانند که به راستی پرهیزگارند» سوره بقره، آیه ۱۷۷.
- ↑ «و چون با خداوند پیمان بستید وفا کنید و سوگندهای خود را چون استوار کردید در حالی که خداوند را بر خود گواه گرفته‌اید مشکنید» سوره نحل، آیه ۹۱.
- ↑ «و آنان که سپرده‌های نزد خویش و پیمان خود را پاس می‌دارند» سوره مؤمنون، آیه ۸ و سوره معارج، آیه۳۲.
- ↑ «همان کسان که پیمان با خداوند را پس از بستن آن می‌شکنند و چیزی را که خداوند فرمان به پیوند آن داده است می‌گسلند و در زمین تباهی می‌ورزند، آنانند که زیانکارند» سوره بقره، آیه ۲۷.
- ↑ «چرا، (بازخواست خواهند شد ولی) آن کس که به پیمان خود وفا کند و پرهیزگاری ورزد (بداند) بی‌گمان خداوند پرهیزگاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۷۶.
- ↑ «همان کسانی از ایشان که با آنان پیمان بستی سپس هر بار پیمان خود را می‌شکنند و پرهیزگاری نمی‌ورزند» سوره انفال، آیه ۵۶.
- ↑ «آنان که به عهد خداوند وفا می‌کنند و پیمان را نمی‌شکنند؛» سوره رعد، آیه ۲۰.
- ↑ «و آنگاه خداوند از پیامبران پیمان گرفت که چون به شما کتاب و حکمتی دادم سپس پیامبری نزدتان آمد که آن (کتاب) را که با شماست راست میشمارد، باید بدو ایمان آورید و باید او را یاوری کنید و (آنگاه) فرمود: آیا اقرار کردید و بر (پایه) آن پیمان مرا پذیرفتید؟ گفتند: اقرار کردیم؛ فرمود: پس گواه باشید و من نیز همراه شما از گواهانم» سوره آل عمران، آیه ۸۱.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که خداوند از اهل کتاب پیمان گرفت که آن (کتاب آسمانی) را برای مردم، روشن بگویید و پنهانش مدارید اما آن را پس پشت افکندند و با آن بهای ناچیزی ستاندند و بد است آنچه می‌ستاندند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۷.
- ↑ «و نعمت خداوند را به یاد آورید و (نیز) پیمانی را که استوار با شما بسته است هنگامی که گفتید: شنیدیم و گردن نهادیم؛ و از خداوند پروا کنید بی‌گمان خداوند به اندیشه‌ها داناست» سوره مائده، آیه ۷.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که از پیامبران پیمان گرفتیم و (نیز) از تو و نوح و ابراهیم و موسی و عیسی پسر مریم و از آنها پیمانی استوار گرفتیم» سوره احزاب، آیه ۷.
- ↑ ترجمه مجمع البیان، ج۴، ص۱۴۴.
- ↑ ترجمه مجمع البیان، ج۴، ص۳۷۹.
- ↑ ترجمه مجمع البیان، ج۶، ص۳۳.
- ↑ من وحی القرآن، ج۱۸، ص۲۶۵.
- ↑ «و چرا هر بار پیمانی بستند برخی از ایشان آن را شکستند؟ (نه) بلکه بیشتر ایشان ایمان ندارند * و چون فرستاده‌ای از سوی خدا نزدشان آمد که آنچه را آنان با خود داشتند راست می‌شمرد، گروهی از اهل کتاب، کتاب خداوند را پس پشت افکندند گویی (چیزی) نمی‌دانند» سوره بقره، آیه ۱۰۰-۱۰۱.
- ↑ «بی‌گمان بدترین جنبندگان نزد خداوند کافرانند که ایمان نمی‌آورند * همان کسانی از ایشان که با آنان پیمان بستی سپس هر بار پیمان خود را می‌شکنند و پرهیزگاری نمی‌ورزند» سوره انفال، آیه ۵۵-۵۶.
- ↑ «بی‌گمان آنان که با تو بیعت می‌کنند جز این نیست که با خداوند بیعت می‌کنند؛ دست خداوند بالای دست‌های آنان است؛ از این روی هر که پیمان شکند به زیان خویش می‌شکند و هر کس به آنچه با خداوند پیمان بسته است وفا کند به زودی به او پاداشی سترگ خواهد داد» سوره فتح، آیه ۱۰.
- ↑ «به راستی خداوند از مؤمنان خشنود شد هنگامی که با تو در زیر آن درخت بیعت می‌کردند پس آنچه در دل داشتند معلوم داشت، از این‌رو آرامش را بر آنها فرو فرستاد و به پیروزی زودرسی پاداششان داد * و نیز به غنیمت‌های فراوانی که به دست خواهند آورد؛ و خداوند، پیروزمندی فرزانه است خداوند غنیمت‌های فراوانی را به شما وعده داد که به دست می‌آورید، آنگاه این (وعده) را برایتان پیش افکند و دست مردم را از شما کوتاه کرد و (چنین کرد) تا نشانه‌ای برای مؤمنان باشد و شما را به راهی راست رهنمون گردد» سوره فتح، آیه ۱۸-۲۰.
- ↑ «و شما را چه می‌شود که به خداوند ایمان نمی‌آورید در حالی که پیامبر شما را فرا می‌خواند که به پروردگارتان ایمان آورید و اگر مؤمن باشید از شما پیمان گرفته است» سوره حدید، آیه ۸.
- ↑ «اوست که کافران اهل کتاب را از خانه‌هایشان در نخستین گردآوری بیرون راند (هر چند) شما گمان نمی‌کردید که بیرون روند و (خودشان) گمان می‌کردند که دژهایشان بازدارنده آنان در برابر خداوند است اما (اراده) خداوند از جایی که گمان نمی‌بردند بدیشان رسید و در دل‌هایشان هراس افکند؛ به دست خویش و به دست مؤمنان خانه‌های خویش را ویران می‌کردند؛ پس ای دیده‌وران پند بگیرید! * و اگر خداوند آوارگی را بر آنان مقرّر نکرده بود بی‌گمان در این جهان عذابشان می‌کرد و آنان را در جهان واپسین عذاب آتش (دوزخ) خواهد بود» سوره حشر، آیه ۲-۳.
- ↑ «اوست که کافران اهل کتاب را از خانه‌هایشان در نخستین گردآوری بیرون راند (هر چند) شما گمان نمی‌کردید که بیرون روند و (خودشان) گمان می‌کردند که دژهایشان بازدارنده آنان در برابر خداوند است اما (اراده) خداوند از جایی که گمان نمی‌بردند بدیشان رسید و در دل‌هایشان هراس افکند؛ به دست خویش و به دست مؤمنان خانه‌های خویش را ویران می‌کردند؛ پس ای دیده‌وران پند بگیرید! * و اگر خداوند آوارگی را بر آنان مقرّر نکرده بود بی‌گمان در این جهان عذابشان می‌کرد و آنان را در جهان واپسین عذاب آتش (دوزخ) خواهد بود» سوره حشر، آیه ۲-۳.
- ↑ «(این) بیزاری خداوند و پیامبر اوست از مشرکانی که با آنان پیمان بسته‌اید * مگر کسانی از مشرکان که با آنان پیمان بسته‌اید سپس چیزی از (پیمان) شما نکاسته‌اند و در برابر شما از کسی پشتیبانی نکرده‌اند؛ پیمان اینان را تا پایان زمانشان پاس بدارید؛ بی‌گمان خداوند پرهیزکاران را دوست می‌دارد» سوره توبه، آیه ۱ و ۴.
- ↑ «چگونه مشرکان را نزد خداوند و پیامبرش پیمانی تواند بود؟ جز کسانی که با آنها در کنار مسجد الحرام پیمان بسته‌اید پس تا (در پیمان خود) با شما پایدارند شما نیز (بر پیمان) با آنان پایدار بمانید که خداوند پرهیزگاران را دوست می‌دارد» سوره توبه، آیه ۷.
- ↑ «و اگر پیمانشان را پس از بستن بشکنند و به دینتان طعنه زنند با پیشگامان کفر که به هیچ پیمانی پایبند نیستند کارزار کنید باشد که باز ایستند * چرا با گروهی که پیمان‌های خود را شکستند و به بیرون راندن پیامبر دل نهادند و نخست بار پیکار با شما را آغاز کردند جنگ نمی‌کنید؟ آیا از آنها می‌هراسید؟ با آنکه- اگر مؤمنید- خداوند سزاوارتر است که از وی بهراسید» سوره توبه، آیه ۱۲-۱۳.
- ↑ ترجمه المیزان، ج۱۹، ص۳۴۹.
- ↑ سعیدیان‌فر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۲، ص ۳۰۶.