نشاط در روانشناسی اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
(←مقدمه) |
|||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
==ضرورت نشاط== | ==ضرورت نشاط== | ||
*[[شادی]] و [[نشاط]]، یکی از نیازهای اساسی و [[فطری]] [[انسان]] است. [[شادی]]، [[هیجان]] مثبتی است که به [[روح]] و [[روان انسان]] [[توانایی]] می‌دهد تا در [[مسیر کمال]] و تعالی خود بکوشد و در این [[راه]] از [[شادابی]] و [[نشاط]] لازم برخوردار باشد و بر سختیها و [[مشکلات]] این مسیر چیره شود و از تلاش خود در جهت [[رشد]] و تعالی [[لذت]] ببرد. لذا [[خداوند متعال]]، اساس [[جهان هستی]] و پدیده‌های آن، به‌گونه‌ای [[خلق]] و طراحی کرده است که در [[آدمی]] [[شادی]] و [[نشاط]] ایجاد کنند. [[بهار]] باطراوت، صبح پرلطافت، [[طبیعت]] باظرافت، آبشارهای [[زیبا]]، گل‌های رنگارنگ، و هزاران [[آفریده]] دیگر، همه برای [[نشاط]] و شادی‌آدمی [[آفریده]] شده است. | |||
*[[اسلام]] که [[دین]] [[فطرت]] است و به همه نیازهای طبیعی و [[فطری]] [[انسان]] توجه وی‍ژه دارد، نه‌تنها [[نیاز انسان]] به [[شادی]] را به رسمیت شناخته است، بلکه [[پیروان]] خود را بارها به شادی‌های مثبت و سازنده [[دعوت]] کرده و آن را عامل [[توفیق]] و پیش‌رفت [[انسان]] در مسیر تعالی دانسته است. زیرا، همان‌گونه که [[جسم]] [[انسان]] نیاز به [[غذا]] و انواع ویتأمینها دارد، [[روح انسان]] نیز به تنوع، استراحت، [[تفریح]] و [[شادی]] و [[نشاط]] نیاز دارد<ref>دانش، شکرالله، شادی و نشاط در منابع و متون اسلامی، ص۴۱.</ref>. به [[باور]] یکی از پژوهش‌گران که درباره تأثیر [[شادی]] در [[زندگی]] [[تحقیق]] کرده است، "آن کس که دارای [[قلب]] طرب‌ناک است، همه عناصر [[جهان]] و پدیده‌های آن را در حیاتی پُرشور و جنبشی بانشاط [[حس]] می‌کند و [[حس]] زنده‌انگاری را در خود پرورش می‌دهد و همه هستی را در [[شور]] و طرب به نظاره می‌نشیند و از این منظر، [[امید]] و [[شوق]] به پیش‌رفت و تعالی را در خود باز می‌یابد. [[انسان]] طرب‌ناک همه عناصر هستی را در [[حیات]] پُرشور [[حس]] می‌کند و در همه چیز رنگ [[خدا]] و معنای [[ربوبیت]] را جست‌وجو می‌کند. [[قلب]] طرب‌ناک همه هستی را در [[شور]] و [[طلب]] می‌بیند و با دیدن هر نمودی از نمودهای هستی به ابتهاج و انبساط [[روحی]] دست می‌یابد. [[قلبی]] که پایگاه [[عرش الهی]] و [[جایگاه]] [[نزول]] [[رحمت]] و [[محبت]] خداست، آن [[قلب]] باطراوت و بانشاط است"<ref>کریمی، عبدالعظیم، تربیت طرب‌ناک، ص۵۶.</ref>. | |||
===اهمیت و [[جایگاه]] [[شادی]] و [[نشاط]] در [[آموزه‌های دینی]]=== | |||
*[[نشاط]] و [[شادی]]، لازمه [[زندگی]]، محرک [[انسان]] در دست‌یابی به هدف‌های [[دینی]] و غیر [[دینی]] و عاملی برای ارتقای مادی و [[معنوی]] او به شمار می‌رود. [[دین اسلام]] که به همه [[شئون]] حیاتی [[انسان]] نگرش ژرف داشته و متناسب با نیازهای واقعی و تعالی هرچه بیش‌تر او برنامه‌هایی کاملی ارائه کرده است، [[شادی]] و [[نشاط]] و عوامل [[نشاط‌انگیز]] را که لازمه یک [[زندگی]] موفق است، به [[انسان]] معرفی و توصیه می‌کند. در دستورهای آسمانی [[اسلام]]، نکته‌های [[ارزش‌مندی]] در خصوص ایجاد [[شادی]] و [[نشاط]] آمده است. این [[شادی‌ها]] گاهی برای خود [[آدمی]] است و زمانی برای دیگران. آن همه سفارش که برای تبسّم به دیگران ذکر شده و سفارش‌هایی که برای پوشیدن لباس‌های شاد و روشن، بوی خوش، [[نظافت]] و [[نظم]] و [[پاکیزگی]]، [[مسافرت]] و [[تفریح]]، حضور در [[طبیعت]] و نگریستن به سبزه و آب، [[مهربانی]] و [[محبت]]، زدودن [[کینه]] و [[حسد]]، [[شوخی]] و [[مزاح]] و خلاصه ایجاد سرُور در [[قلب]] [[مردم]] شده است، همه برای ایجاد فضای [[شادی]] و راندن [[غم]] و [[اندوه]] و در نتیجه [[تجدید]] قوا برای ادامه حرکت تکاملی [[انسان]] است<ref>شرع و شادی، ص۲۰.</ref>. | |||
==اقسام نشاط== | ==اقسام نشاط== | ||
نسخهٔ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۴۲
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- مدخل‌های وابسته به این بحث:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل نشاط (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- پدیده شادی در روانشناسی، در حوزه "انگیزش و هیجان" بررسی، تبیین، تحلیل و تعریف می‌شود. هیجان عبارت است از تغییرات روانی و فیزیکی که میتواند منشأ درونی یا بیرونی داشته باشد و بر دو نوع است: هیجان‌های مثبت و منفی. مواردی مانند شادی، راحتی، ذوق، شور و عشق، تجربه‌های عرفانی،تغییر و تحول رو به رشد در فرهنگ و دین، لذت‌های جنسی، سرگرمی و ورزش، از هیجان‌های مثبت و مواردی مانند اندوه و غصه، ناکامی، تعارض، کشمکش و گناه، از هیجان‌های منفی هستند. هر دو گروه از هیجان‌ها می‌توانند وجود روانی انسان را تحت‌الشعاع قرار دهند و سمت و سوی فعالیت‌های را رقم زنند. در تعریف "شادی" از دیدگاه روان‌شناختی باید گفت وقتی انسان به رضامندی و کام‌یابی و ارضای نیازهایش دست می‌یابد، احساس و هیجانی در وی ایجاد می‌شود که از آن به خوش‌حالی، شادی و خرسندی تعبیر و تعریف شده. چگونگی ظهور آن نیز به عوامل متعددی وابسته است که فرهنگ،تربیت، ملیت، مذهب و عوامل اجتماعی از آن جمله هستند. روان انسان در مقابل عوامل بیرونی و درونی، واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهد که به آنها "هیجان" می‌گویند. یکی از جنبه‌های برجسته هیجان - که گاه مثبت است و گاه منفی - شادی است که به حوزه دانش روانشناسی مربوط می‌شود، اما با تأسف، در این علم نیز چندان به آن توجه نشده است. بعضی از روان‌شناسان چنین گفته‌اند: تعریف‌های پراکنده‌ای از این هیجان شده است و در آنها شادی به مجموع دردها، ترکیبی از عاطفه مثبت بالا و عاطفه منفی پایین، احساس مثبتی که ناشی از حس ارضا و پیروزی است و... معنا شده است[۱]. به طور خلاصه می‌توان گفت: "هر انسانی مطابق جهان‌بینی و اندیشه خویش، اگر به چیزهای مورد علاقه‌اش برسد، در خود، حالتی احساس می‌کند که "شادی" نام دارد. "شادی"، احساس مثبتی است که از حس ارضا و پیروزی به دست می‌آید[۲].
- در تعریف‌های روان‌شناسانه دیگر بر عناصر و مفاهیم دیگری از این هیجان انسانی تأکید شده است. برخی روان‌شناسان گفته‌اند: "شادی، احساس مثبتی است که از حس رضایت‌مندی و پیروزی به دست می‌آید"[۳]. برخی دیگر می‌گویند: "شادی عبارت است از: مجموع لذت‌های بدون درد"[۴][۵] نویسنده کتاب "به دنبال شادکامی؛ چه کسی شاد است و چرا؟" شادی را چنین تعریف می‌کند: "حس خوشی؛ احساس اینکه زندگی، در کل به خوبی و خوشی ادامه می‌یابد"[۶]. برخی روان‌شناسان به این نتیجه رسیده‌اند که شادکامی و نشاط، ترکیبی است از: وجود عاطفه مثبت یا خوشایند، نبودن عاطفه منفی یا ناخوشایند، زندگی بسیار رضایت‌مندانه و ادراک خشنودکننده فرد از زندگی[۷]. از دیدگاه دیگری، شادکامی و نشاط، حالتی است که در آن، شخص تمایل به تغییر مثبت دارد[۸].
ضرورت نشاط
- شادی و نشاط، یکی از نیازهای اساسی و فطری انسان است. شادی، هیجان مثبتی است که به روح و روان انسان توانایی می‌دهد تا در مسیر کمال و تعالی خود بکوشد و در این راه از شادابی و نشاط لازم برخوردار باشد و بر سختیها و مشکلات این مسیر چیره شود و از تلاش خود در جهت رشد و تعالی لذت ببرد. لذا خداوند متعال، اساس جهان هستی و پدیده‌های آن، به‌گونه‌ای خلق و طراحی کرده است که در آدمی شادی و نشاط ایجاد کنند. بهار باطراوت، صبح پرلطافت، طبیعت باظرافت، آبشارهای زیبا، گل‌های رنگارنگ، و هزاران آفریده دیگر، همه برای نشاط و شادی‌آدمی آفریده شده است.
- اسلام که دین فطرت است و به همه نیازهای طبیعی و فطری انسان توجه وی‍ژه دارد، نه‌تنها نیاز انسان به شادی را به رسمیت شناخته است، بلکه پیروان خود را بارها به شادی‌های مثبت و سازنده دعوت کرده و آن را عامل توفیق و پیش‌رفت انسان در مسیر تعالی دانسته است. زیرا، همان‌گونه که جسم انسان نیاز به غذا و انواع ویتأمینها دارد، روح انسان نیز به تنوع، استراحت، تفریح و شادی و نشاط نیاز دارد[۹]. به باور یکی از پژوهش‌گران که درباره تأثیر شادی در زندگی تحقیق کرده است، "آن کس که دارای قلب طرب‌ناک است، همه عناصر جهان و پدیده‌های آن را در حیاتی پُرشور و جنبشی بانشاط حس می‌کند و حس زنده‌انگاری را در خود پرورش می‌دهد و همه هستی را در شور و طرب به نظاره می‌نشیند و از این منظر، امید و شوق به پیش‌رفت و تعالی را در خود باز می‌یابد. انسان طرب‌ناک همه عناصر هستی را در حیات پُرشور حس می‌کند و در همه چیز رنگ خدا و معنای ربوبیت را جست‌وجو می‌کند. قلب طرب‌ناک همه هستی را در شور و طلب می‌بیند و با دیدن هر نمودی از نمودهای هستی به ابتهاج و انبساط روحی دست می‌یابد. قلبی که پایگاه عرش الهی و جایگاه نزول رحمت و محبت خداست، آن قلب باطراوت و بانشاط است"[۱۰].
اهمیت و جایگاه شادی و نشاط در آموزه‌های دینی
- نشاط و شادی، لازمه زندگی، محرک انسان در دست‌یابی به هدف‌های دینی و غیر دینی و عاملی برای ارتقای مادی و معنوی او به شمار می‌رود. دین اسلام که به همه شئون حیاتی انسان نگرش ژرف داشته و متناسب با نیازهای واقعی و تعالی هرچه بیش‌تر او برنامه‌هایی کاملی ارائه کرده است، شادی و نشاط و عوامل نشاط‌انگیز را که لازمه یک زندگی موفق است، به انسان معرفی و توصیه می‌کند. در دستورهای آسمانی اسلام، نکته‌های ارزش‌مندی در خصوص ایجاد شادی و نشاط آمده است. این شادی‌ها گاهی برای خود آدمی است و زمانی برای دیگران. آن همه سفارش که برای تبسّم به دیگران ذکر شده و سفارش‌هایی که برای پوشیدن لباس‌های شاد و روشن، بوی خوش، نظافت و نظم و پاکیزگی، مسافرت و تفریح، حضور در طبیعت و نگریستن به سبزه و آب، مهربانی و محبت، زدودن کینه و حسد، شوخی و مزاح و خلاصه ایجاد سرُور در قلب مردم شده است، همه برای ایجاد فضای شادی و راندن غم و اندوه و در نتیجه تجدید قوا برای ادامه حرکت تکاملی انسان است[۱۱].
اقسام نشاط
مراتب نشاط
ویژگی‌ها و شرایط نشاط
خاستگاه نشاط (اسباب و عوامل نشاط)
- پی بردن به اهمیت شادی از جنبه اجتماعی، مبتنی بر شناخت مفهوم زندگی اجتماعی و ضرورت وجود شادی برای تحقق یک زندگی جمعی آرمانی است. اگر از اهمیت زندگی اجتماعی انسان و تأثیر آن در رشد فردی و جمعی جامعه آگاه باشیم، می‌توانیم بگوییم لازمه این رشد و تعالی، برخورداری جامعه از فضایی سالم، بانشاط، شاد و سرشار از شور و سرزندگی است؛ زیرا تنها در این فضاست که عواطف منفی بی‌اثر می‌ماند و عوامل بیماری‌زا در زندگی اجتماعی، برطرف و در نتیجه، تعالی و رشد انسان‌ها و جامعه در مسیر هدف‌های ترسیم شده آن ممکن می‌شود. در مقابل، غم و اندوه میتواند زندگی اجتماعی انسان را با مشکلات گسترده‌ای روبه‌رو سازد؛ مشکلاتی که تنها بخشی از آنها میتواند اساس زندگی جمعی انسان‌ها را تهدید کند[۱۲].
راه کسب نشاط
موانع نشاط
نشانه‌های نشاط
فواید و کارکردهای نشاط
نشاط عامل حرکت
گستره نشاط
عواقب نبود نشاط
نشاط و مهدویت
احساس نشاط در سایه انتظار ظهور
نشاط یکی از دستاوردهای دولت مهدوی
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ مایکل آیزِنک، روانشناسی شادی، ترجمه: خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، ص۴۲ و ۱۷۹؛ جان مارشال ریو، انگیزش و هیجان، ترجمه: یحیی سید محمدی، ص۳۶۷.
- ↑ مایکل آیزِنک، روانشناسی شادی، ترجمه: خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، ص۴۲ و ۱۷۹؛ جان مارشال ریو، انگیزش و هیجان، ترجمه: یحیی سید محمدی، ص۳۶۷.
- ↑ جان مارشال ریو، انگیزش و هیجان، ترجمه: یحیی سید محمدی، ص۳۶۷.
- ↑ مایکل آیزِنک، روانشناسی شادی، ترجمه: خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، ص۴۲ - ۱۷۲.
- ↑ David Myers.
- ↑ طریقه‌دار، ابوالفضل، «جلوه‌های شادی در فرهنگ و شریعت»، مجله حدیث زندگی، بهار ۱۳۷۹، پیش‌شماره ۲.
- ↑ دوآن شولتس، روانشناسی کمال، ترجمه: گیتی خوشدل، ص۴۹.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت
- ↑ دانش، شکرالله، شادی و نشاط در منابع و متون اسلامی، ص۴۱.
- ↑ کریمی، عبدالعظیم، تربیت طرب‌ناک، ص۵۶.
- ↑ شرع و شادی، ص۲۰.
- ↑ نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه امامت و ولایت