حولاء عطاره در تاریخ اسلامی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث حولاء عطاره است. "حولاء عطاره" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

حولاء عطاره در تاریخ اسلامی - حولاء عطاره در تراجم و رجال

مقدمه

نام اصلی حولاء، زینب بنت ثویب و از قبیله قریش است. وی از دوستان حضرت خدیجه در مکه بود و در همان زمان هم به خانه پیامبر(ص) رفت و آمد می‌کرد. او به همراه شوهرش، عثمان بن مظعون، به مدینه هجرت کرد. حولاء، ارتباط اجتماعی خوبی با زنان داشت و برای آنها عطر تهیه می‌کرد و از این روی به حولاء عطاره (عطر فروش) مشهور شده بود. او از زنان مؤمن و اهل عبادت و تهجد بود و پیامبر(ص) به خاطر آشنایی حولاء با خدیجه، احترام خاصی برای او قائل بود.

عطر پیامبر پیامبر(ص)

روزی حولاء به خانه پیامبر(ص) رفته بود. پیامبر(ص) هنگام وارد شدن به خانه، فرمود: "از خانه بوی خوش به مشام می‌رسد، نکند حولاء مهمان ما شده است". پیامبر(ص) وارد خانه شد و دید که حولاء برای همسران و دخترش عطر آورده است. پیامبر(ص) به او فرمود: "وقتی تو در خانه ما هستی و من به خانه می‌آیم، بوی عطر همه جا را پر کرده و شامه ما را نوازش می‌کند و صفای دیگری به ما می‌دهد".

حولاء گفت: "یا رسول الله! خانه شما با بوی عطر خودتان خوشبوتر و دل انگیز‌تر است".

سپس پیامبر(ص) رو به حولاء کرد و فرمود: "ای حولاء! وقتی عطری می‌فروشی، جنس آن نیکو باشد و چیزی را با آن مخلوط نکنی؛ زیرا در این صورت، مالی که به دست می‌آوری، پاک‌تر و با برکت‌تر خواهد بود".

حولاء نزد ام سلمه

روزی همسر حولاء از او کاری خواست، اما او از به جا آوردن آن خودداری کرد و اعتنایی به او نکرد. همسرش ناراحت شده و دیگر با او سخن نگفت و با این حال، برای خواندن نماز مغرب و عشاء به مسجد رفت. حولاء که از عمل خود پشیمان شده بود، در هنگام خارج شدن او از خانه، به سوی او رفت که دلش را به دست آورد و عذر خواهی کند، اما همسرش به او اعتنایی نکرد و از خانه خارج شد. حولاء نیز پشت سر او به مسجد رفت. در آنجا نیز او به حولاء توجهی نکرد. پس حولاء جلو رفت و دست و سرش را بوسید، اما او هم چنان از دست حولاء ناراحت بود و آرام نگرفت. حولاء دریافت که همسرش به شدت از او رنجیده است. گرچه حولاء بر سر و صورت خود می‌زد و به شدت گریه می‌کرد، ولی آه گرم حولاء در همسرش اثر نکرد، پس به خانه برگشت و تدبیری اندیشید؛ شب هنگام که همسرش به خانه آمد، خود را خوشبو ساخت و لباس عروس پوشید و اتاق را همچون اتاق دامادی آراست و به گرمی و ملاطفت از شوهرش استقبال کرد. همسر حولاء، باز هم توجهی به او نکرد. حولاء به خاطر این که امر خدا را در اطاعت از شوهر به جا آورده باشد، از او به گونه‌ای مناسب دل جویی کرد ولی همسرش آن همه ابراز ادب او را نادیده گرفت و چهره از او برگرداند.

آن شب حولاء به خواب نرفت و برای او شبی طولانی‌تر از همیشه بود! در واپسین لحظات صبحگاهی خوابش برد و نمازش قضا شد.

هنگام صبح مصمم شد که به حضور رسول خدا(ص) برسد و از آن حضرت راه چاره بجوید. وقتی به خانه پیامبر(ص) رسید، با صدایی رسا گفت: "درود بر شما ای خاندان رسالت و جایگاه علم و معرفت! و محل فرود آمدن فرشتگان! آیا اجازه می‌دهید که به حضور شما برسم؟" ام سلمه، همسر پیامبر(ص)، صاحب این صدا، حولاء را شناخت و به خدمتکارش گفت: "این حولاء است که سخن می‌گوید؛ برو در خانه را باز کن تا وارد شود". ام سلمه که حولاء را پریشان دید، از او ماجرا را پرسید. حولاء! ماجرا چیست؟ حولاء یکی از زنان بزرگوار و مؤمن روزگار خویش بوده اما پای بندی و تعهد حولاء و احساس گناه از یک امر تقریبا عادی، این چنین او را نگران کرده بود.

حولاء گفت: "بانوی من! من از عذاب خدا ترسانم. من همسرم را رنجاندم و او اکنون مرا نمی‌بخشد". ام سلمه گفت: "بنشین ای حولاء! لحظاتی دیگر پیامبر(ص) می‌آید". در همین زمان پیامبر(ص) وارد خانه شد. قبل از دیدن حولاء، بوی خوش پیچیده در فضای خانه، به مشام پیامبر(ص) رسید و فرمود: حولاء نزد شما آمده است؟ ام سلمه گفت: "آری حولاء این جاست".

پیامبر(ص) فرمود: هر گاه حولاء به خانه ما می‌آمد، برای ما عطر می‌آورد، آیا اینک نیز عطری آورده است؟

اهل خانه گفتند: نه یا رسول الله! این بار عطر نیاورده است، بلکه آمده است که بپرسد همسرش چه حقوقی بر او دارد تا وظایف خود را در مقابل او به جا آورد.

حولاء، نیز اتفاقی را که برای او افتاده بود، برای پیامبر(ص) تعریف کرد. پیامبر(ص) سخنانی به او فرمود که در ادامه به صورت موضوعی بیان می‌شود:

1. پاداش معاشرت با همسر: پیامبر(ص) به او فرمود: ای حولاء! بیشتر به او برس.حولاء گفت: "من هیچ کم نگذاشته‌ام و بهترین عطرها را برایش به کار می‌برم ولی فایده‌ای ندارد".پیامبر(ص) فرمود: ای کاش می‌دانست که در توجه کردن و روی آوردن به تو، چه پاداش عظیمی برای او خواهد بود.حولاء پرسید: ای رسول خدا(ص)! در این صورت چه پاداشی دارد؟پیامبر(ص) فرمود: زمانی که مرد به سوی زنش می‌رود، دو فرشته دو طرفش را می‌گیرند و به او لطف و محبت می‌کنند و در این وضعیت، همانند کسی است که شمشیر کشیده که در راه خدا ‌جهاد کند. هنگامی که با همسرش هم بستر شود، گناهانش مانند برگ‌های درختان پاییزی از او فرو می‌ریزند و آن گاه که غسل کند، از همه گناهان جدا می‌شود.
2. بدون اجازه از مال شوهر: در ادامه پیامبر(ص) به حولاء فرمود: ای حولاء! قسم به آن خدایی که به حق مرا به پیامبری برانگیخت! برای زن شایسته نیست که چیزی از اموال همسرش را بدون اجازه او به کسی بدهد. اگر چنین کند، ثوابش برای همسرش نوشته و برای زن گناه محسوب می‌شود.
3. نگاه نکردن با خشم به همسر: پیامبر(ص) در ادامه فرمود: ای حولاء! هر زنی که با غضب و خشم به سوی شوهرش نگاه کند، در روز قیامت، چشمانش را با خاکستر جهنم سرمه می‌کشند.
4. مخالفت نکردن با همسر: ای حولاء! قسم به خدایی که به حق مرا به پیامبری برانگیخت، اگر زنی با شوهر خود بی‌جهت در امور زناشویی مخالفت کند، در روز قیامت به میخ‌هایی از آتش آویزان می‌شود.
5. بیرون نرفتن از منزل بدون اجازه همسر: ای حولاء! سوگند به خدایی که به حق مرا به پیامبری برانگیخت، هر زنی که بدون اجازه همسرش، در عروسی شرکت کند، چهل لعنت از راست و چهل لعنت از چپ بر او نازل می‌شود و لعنتی هم از روبرو دریافت می‌کند و سراپایش را لعنت خدا فرا می‌گیرد و هر قدمی که بر می‌دارد، چهل گناه به مدت چهل سال در پرونده او نوشته می‌شود و اگر چهل سال زندگی کرد، برای او به تعداد افرادی که صدایش را شنیده‌اند، گناه نوشته می‌شود و هرگز دعایش اجابت نمی‌شود، مگر اینکه همسرش از او راضی شود و برایش استغفار کند و گرنه این لعنت تا روز قیامت بر او خواهد بود.
6. امانتداری: ای حولاء! قسم به خدایی که مرا به حق به پیامبری برانگیخت! هر زنی که به اموال شوهرش بدون اجازه دست درازی کند و هرچند مالی کم ارزش بر دارد، دستانش را در روز قیامت با میخ‌های آتشین فرو خواهند کوبید.
7. نماز نخواندن بیرون از خانه: ای حولاء! سوگند به خدایی که مرا به حق به پیامبری برانگیخت! هر زنی که بدون اجازه همسرش در بیرون از خانه خود نماز بخواند، روز قیامت، آن نماز را بر سرش خواهند زد و نمازش در آتش افکنده خواهد شد.
8. شنا نکردن زنان در رودخانه یا نهر: ای حولاء! قسم به خدایی که مرا به حق به پیامبری برانگیخت! هیچ زن همسرداری در رودخانه و یا نهری شنا نکند مگر این که خداوند او را در روز قیامت، به رودخانه‌ای از آتش افکند که موج‌های آتش آن زبانه می‌کشد و همه چیز را در بر می‌گیرد.
9. نداشتن مهریه سنگین: ای حولاء قسم بر خدایی که مرا به حق به پیامبری برانگیخت! هر زنی که مهریه‌اش را برای شوهر سنگین کند، روز قیامت، زنجیرهای آتشین بر پایش سنگینی خواهد کرد.
10. نگرفتن روزه مستحبی بدون اجازه همسر: ای حولاء! قسم به خدایی که مرا به حق به پیامبری برانگیخت! هر زنی که بدون اجازه همسرش روزه مستحبی بگیرد، گناهکار است و گرفتن روزه واجب و نذر شده بدون اجازه همسر اشکال ندارد.
11. همسر؛ نمایندۀ خدا بر زن: ای حولاء! قسم به خدایی که مرا به حق به پیامبری برانگیخت همسر در خانه، نماینده خدا بر زن است؛ اگر همسر از زن راضی باشد، خدا هم از او راضی است و اگر بر او خشمگین باشد، خدا و فرشتگان هم از او ناراضی هستند و بر او خشم می‌گیرند .
12. اثر خشم همسر: ای حولاء! قسم به خدایی که مرا به حق به پیامبری و رسالت و هدایت برانگیخت، هر گاه مردی بر زنش خشم گیرد، خدا هم بر او غضب می‌کند.... .
13. آمرزش گناه زن: ای حولاء! زنی که نمازش را در خانه بخواند و به کارهای خانه رسیدگی کند و وقتش را در خانه سپری کند و از شوهرش اطاعت کند، خداوند تمام گناهان گذشته و آینده‌اش را می‌آمرزد.
14. تکلیف نکردن بر مرد بیش از طاقت او شکایت نکردن از او: ای حولاء؛ درست نیست که زن چیزهایی از همسرش بخواهد که در حد قدرت او نباشد و هرگز نباید نزد دیگران از شوهرش گله و شکایت کند.
15. حفظ زینت: ای حولاء! زینت و آرایش خود را به مردی غیر از همسرت نشان نده.
16. حق مرد بر زن: ای حولاء! قسم به خدایی که مرا به پیامبری مبعوث کرد، حق مرد بر زن آن است که هنگامی که از او چیزی خواست، راضی‌اش کند؛ و اگر به او دستوری داد نافرمانی‌اش نکند و جواب خلاف به او ندهد و با او مخالفت نکند. و هرگز نخوابد در حالی که همسرش بر او خشمگین است، هر چند ستمگر باشد. و خود را از او باز ندارد، هر چند سوار بر شتر باشد.
17. حق زن بر همسر: ای حولاء حق زن بر شوهر آن است که زندگی‌اش را تأمین کند، خوراک و پوشاکش را تهیه کند، مسائل نماز و روزه و زکات را به او بیاموزد، اگر چه در مال شوهرش حقی برای او نیز هست، ولی در این موارد با همسرش مخالفت نکند.
18. زن‌های جهنمی!: ای حولاء! قسم به خدایی که مرا به پیامبری برانگیخت! خداوند مرا به مقام محمود رسانید و بهشت و جهنم را نشانم داد. پس دیدم که بیشتر اهالی جهنم، زنان هستند. از جبرئیل پرسیدم که چرا چنین است؟ گفت: "به خاطر کفر آنها". گفتم: یعنی به خدا کافر شده‌اند؟ جبرئیل گفت: "نه! به خاطر کفران نعمتی که در زندگی مرتکب شده‌اند. پرسیدم: چگونه؟ او گفت: "اگر همسرش در تمام عمر به او نیکی کند و هرگز خطایی از او سر نزند، باز آن زن می‌گوید: من هیچ خیری از شوهرم ندیده ام!".
19. حق مرد بر زن: ای حولاء حق مرد بر زن آن است که ملازم خانه‌اش باشد و نسبت به او محبت و مهربانی کند و او را به خشم نیاورد و رضایت او را در نظر داشته باشد و به عهد او وفا کند و به او اهانت نکند و بر او ستم روا ندارد و در زندگی به او خیانت نکند. در حضور و غیابش، او را حفظ کند. خود را برای شوهرش آرایش کند و اعمال عبادی‌اش را انجام دهد و مسایل زنانه‌اش را بداند و... اگر چنین کرد، در روز قیامت دختری باکره با چهره روشن محشور خواهد شد و اگر شوهرش انسان مؤمنی باشد، زن او خواهد شد و اگر مرد مؤمنی نباشد، با یکی از شهیدان ازدواج خواهد کرد.
20. حفظ حریم: ای حولاء! زن نباید حتی پسر بچه مکلف را به خانه‌اش راه بدهد و به او با چشم ناپاک نظر کند و نیز اجازه ندهد که پسر بچه به او نگاه کند و با او غذا نخورد و مراوده نکند، مگر این که محرمش باشد. در این هنگام عایشه گفت: "یا رسول الله! این پسر بچه هر چند غلام انسان باشد؟" پیامبر(ص) فرمود: آری! هرچند غلام انسان باشد. اگر کاری بر خلاف آنچه گفته شد، به جا آورد، خداوند بر او خشم خواهد گرفت و لعنت خدا و فرشتگان نصیبش خواهد شد.
21. پاداش زن نجیب: ای حولاء هر زنی که بهترین چیزها را برای شوهر خود بخواهد، خداوند در بهشت از همه انواع نعمت‌ها می‌آفریند و به او می‌گوید: در عوض آن کاری که در دنیا برای همسرت به جا آوری، هر آن چه میل داری استفاده کن.
22. پاداش تحمل سخن شوهر: ای حولاء! هر زنی که سخنان شوهرش را برای خدا تحمل کند، در مقابل هر کلمه‌ای که تحمل می‌کند، پاداش روزه‌دار و جهاد کننده در راه خدا را برای او می‌نویسند.
23. گله نکردن از همسر: ای حولاء! زنی که از همسرش گله و شکایت کند، خدا بر او خشم و غضب می‌کند و زنی که عیب‌های شوهرش را می‌پوشاند، خداوند او را در روز قیامت با هفتاد لباس زیبای بهشتی می‌پوشاند که هر لباس، دلنشین‌تر از شقایق و ریحان است و روز قیامت چهل خدمتکار بهشتی از حوریان به خدمتکاری‌اش کمر می‌بندند.
24. پاداش بچه‌داری: ای حولاء! سوگند به خدایی که مرا به حق به رسالت و بیم مژده دادن برانگیخت، هر زنی که فرزندی را به دنیا بیاورد و سختی حملش را بپذیرد، همواره در پناه خدا خواهد بود. زمانی که درد زایمان او را گرفت، برای هر دردی، پاداش آزاد کردن بندۀ مؤمن به او داده می‌شود. زمانی که بچه را به دنیا آورد و شیرش داد، در ازای هر مکیدن نوزاد از پستان مادر، نوری در روز قیامت از بین دستانش بر آسمان بالا می‌رود که تمام خلایق آن را مشاهده می‌کنند و متعجب می‌شوند و نامش در زمره روزه‌داران و نماز شب خوان‌ها نوشته می‌شود. وقتی فرزندش را از شیر گرفت، خداوند به او می‌فرماید: "ای زن! اکنون من تمام گناهان گذشته‌ات را بخشیدم، عملت را از سر بگیر، خدا تو را رحمت کند. حولاء گفت: یا رسول الله! درود خدا بر شما! همه اینها برای مردان شد؟ پیامبر(ص) فرمود: آری! حولاء گفت: پس برای زنان چه خواهد بود؟ پیامبر(ص) نصیب زنان را اینگونه بیان فرمودند. 
25. ثواب به جا آوردن کارهای منزل: هرگاه زنی، در خانه همسرش، چیزی را بردارد و در جایی دیگر بگذارد و بخواهد که کاری را اصلاح کند، خداوند پاداشی به او می‌دهد و گناهی از او می‌زداید و درجه‌ای برایش مقرر می‌کند.
26. ثواب بارداری: هر زنی که باردار شود، از ابتدای بارداری تا روز وضع حمل، برای او ثواب کسی که روزها روزه می‌گیرد و شب‌ها به عبادت می‌پردازد و در راه خدا جهاد می‌کند، نوشته می‌شود.

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

• کاظمی، محمد ایوب، مقاله «حولاء عطاره»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۴

پانویس