حکومت در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخهها
جز (جایگزینی متن - '|دانشنامه نهج البلاغه]]؛' به '|دانشنامه نهج البلاغه]]،') |
|||
خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
==رعایت [[حقوق]] متقابل == | ==رعایت [[حقوق]] متقابل == | ||
*[[امام]] {{ع}} از [[حقوق]] متقابل [[حکومت]] و شهروند بهعنوان بزرگترین حقوقی که [[خداوند]] [[واجب]] کرده است یاد میکند. رعایت [[حقوق]] متقابل، [[همبستگی]] [[مردم]] و [[حکومت]] را در پی دارد و باعث میشود [[حق]] و [[عدالت]] در [[جامعه]] برپا و بنیاد [[دین]] و [[حکومت]] [[استوار]] شود<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵</ref>. [[امام]] {{ع}} از منظر دیگر هم به [[حقوق]] متقابل توجه دارد. اگر [[حقوق]] متقابل در [[جامعه]] [[اجرا]] نشود، در این صورت ناراستی در [[دین]] پیش میآید و در نتیجه به [[تباهی]] [[دین]]، حکومت و جاعه میانجامد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵</ref>. | *[[امام]] {{ع}} از [[حقوق]] متقابل [[حکومت]] و شهروند بهعنوان بزرگترین حقوقی که [[خداوند]] [[واجب]] کرده است یاد میکند. رعایت [[حقوق]] متقابل، [[همبستگی]] [[مردم]] و [[حکومت]] را در پی دارد و باعث میشود [[حق]] و [[عدالت]] در [[جامعه]] برپا و بنیاد [[دین]] و [[حکومت]] [[استوار]] شود<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵</ref>. [[امام]] {{ع}} از منظر دیگر هم به [[حقوق]] متقابل توجه دارد. اگر [[حقوق]] متقابل در [[جامعه]] [[اجرا]] نشود، در این صورت ناراستی در [[دین]] پیش میآید و در نتیجه به [[تباهی]] [[دین]]، حکومت و جاعه میانجامد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵</ref>. | ||
*[[امام]] {{ع}} در [[نهج البلاغه]] به بخشی از صفاتی که [[حاکم]] باید واجد آنها باشد، اشاره کردهاند. از آنجمله است: زندگیای همسطح با تودههای فرودست<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۰۸ و نامه ۴۵</ref>؛ پرهیز از [[حمیّت]] و خودبرتربینی<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۰</ref>؛ رأفت و [[مهربانی]] با [[مردم]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۴۶، ۵۰ و ۵۶</ref>؛ [[ضرورت]] [[ارتباط مستقیم]] با [[مردم]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ [[تبعیض]] نگذاشتن بین نزدیکان و دیگران<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ سعه صدر<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۷۶</ref>؛ عدالتورزی<ref>نهج البلاغه، خطبههای ۱۵ و ۸۶، نامه ۵۳ و حکمت ۳۷۴</ref>؛ رفق و [[مدارا]]<ref>نهج البلاغه، نامههای ۲۷ و ۴۶</ref>؛ [[میانهروی]]<ref>نهج البلاغه، خطبههای ۱۶، ۱۱۹ و ۱۶۶</ref>، [[نظم]] و [[انضباط]] و [[سازماندهی]] و [[برنامهریزی]]<ref>نهج البلاغه، نامههای ۳۱ و ۵۳ و ۴۷</ref>؛ مسئولیتپذیری<ref>نهج البلاغه، خطبههای ۱۰۲ و ۱۶۶ و نامه ۵۳</ref>؛ پایبندی به عهود<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ هماهنگی میان کردار و گفتار<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۷۴ و نامه ۵۳</ref>؛ [[مشورت]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵ و نامه ۵۳</ref>؛ تأمین زندگی و [[امنیت اجتماعی]] کارمندان<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ نظارت بر [[کارگزاران]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ ارزشیابی کارگزاران<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ [[تشویق]] و تنبیه<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>»<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]] | *[[امام]] {{ع}} در [[نهج البلاغه]] به بخشی از صفاتی که [[حاکم]] باید واجد آنها باشد، اشاره کردهاند. از آنجمله است: زندگیای همسطح با تودههای فرودست<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۰۸ و نامه ۴۵</ref>؛ پرهیز از [[حمیّت]] و خودبرتربینی<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۰</ref>؛ رأفت و [[مهربانی]] با [[مردم]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۴۶، ۵۰ و ۵۶</ref>؛ [[ضرورت]] [[ارتباط مستقیم]] با [[مردم]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ [[تبعیض]] نگذاشتن بین نزدیکان و دیگران<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ سعه صدر<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۷۶</ref>؛ عدالتورزی<ref>نهج البلاغه، خطبههای ۱۵ و ۸۶، نامه ۵۳ و حکمت ۳۷۴</ref>؛ رفق و [[مدارا]]<ref>نهج البلاغه، نامههای ۲۷ و ۴۶</ref>؛ [[میانهروی]]<ref>نهج البلاغه، خطبههای ۱۶، ۱۱۹ و ۱۶۶</ref>، [[نظم]] و [[انضباط]] و [[سازماندهی]] و [[برنامهریزی]]<ref>نهج البلاغه، نامههای ۳۱ و ۵۳ و ۴۷</ref>؛ مسئولیتپذیری<ref>نهج البلاغه، خطبههای ۱۰۲ و ۱۶۶ و نامه ۵۳</ref>؛ پایبندی به عهود<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ هماهنگی میان کردار و گفتار<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۷۴ و نامه ۵۳</ref>؛ [[مشورت]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵ و نامه ۵۳</ref>؛ تأمین زندگی و [[امنیت اجتماعی]] کارمندان<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ نظارت بر [[کارگزاران]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ ارزشیابی کارگزاران<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ [[تشویق]] و تنبیه<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>»<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 307- 309.</ref>. | ||
== پرسشهای وابسته == | == پرسشهای وابسته == |
نسخهٔ ۷ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۲:۵۵
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حکومت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- حکومت در اصطلاح سیاسی در دو معنای "حکمراندن"، و "مجموعه نهادهای قانونگذار و مجری احکام" بهکار میرود. از اینرو حکومت را میتوان اعم از وضع قوانین و اجرای آن دانست. سازوکارهای حکومت و فرایند آن در جوامع میتواند وضعیت عمومی یک ملت را سازماندهی کند و در مجموع، موجبات رفاه و زندگی مردم را سامان دهد. از اینرو نظام حکومت دارای اهمیت است. امام علی (ع) در آغاز دستورنامه خود به مالک اشتر، وظایف حکومت را در چهار مورد خلاصه میکند: گردآوری خراج (مسائل اقتصادی)، پیکار با دشمنان (مسائل نظامی)، اصلاح امور مردم (تعلیموتربیت) و آبادسازی شهرها (رفاه، عمران و آبادانی)[۱]. از اینرو وظیفه حکومت، وظیفهای چندجانبه و در راستای اهداف سیاسی، نظامی، اقتصادی و تربیتی بیان شده است.
مفهومشناسی واژه حکم
- واژه حکم ۴۱ بار در نهج ابلاغه بهکار رفتهاست. معانی این واژه عبارتاند از: حکم در معنای قضاوت[۲]؛ حکم در معنای فرمان خدا[۳]؛ حکم در معنای حکومت[۴].
- پس از ماجرای حکمیّت و بحثی که میان خوارج و امام درگرفت، خوارج با استناد به آیه شریفه ﴿إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ﴾ (فرمان جز به دست خدا نیست)[۵]، بر این باور بودند که هیچگونه حکومت و مدیریت اجرایی در جامعه وجود ندارد. امام (ع) در مناظره با آنان میفرماید: سخن حقّی است که باطل از آن خواستهاند. آری فرمان، فرمان خداست، امّا اینان حکومت و قانون را منکرند. بیتردید مردم از داشتن زمامدار ناگزیرند، چه نیکوکار و چه تبهکار[۶]. جامعه بهناچار باید حاکمی داشته باشد تا در سایه حکومت مجرای امور مشخص شود. در غیر این صورت جامعه دچار هرجومرج خواهد شد. از اینرو حکومت و مدیریت اجرایی نیاز و حق مردم است. امام (ع) حکومت را در سه مفهوم مدیریت[۷]، امانتداری (چنانکه در نامهای به والی آذربایجان حکومت را امانت و نه طعمه برمیشمرد)[۸] و خدمت به خلق[۹] میداند. از اینرو افزون بر مواردی که در ابتدای نامه ۵۳ آمده و در آن مسائل محوری حکومت بیان شده، اهمّ وظایف حاکم در چهار مورد تشریح شده است: انتقاد خیرخواهانه که به سود مردم باشد و آنها را از انحراف و اشتباه بازدارد، تأمین رفاه عمومی، آموزش مردم تا در اصول دین، امور اجتماعی و حقوق عمومی نادان نباشند و نسبت به حقوق و وظایف فردی و اجتماعی خود آگاه باشند[۱۰].
خاستگاه حکومت
- امام علی (ع) خاستگاه حکومت را از آنِ خدا میداند. خداوند با اعطای اراده و تدبیر به انسانها، حق حکومت را بر اساس اندیشه و اعتقاد، به انسانها تفویض کرده است. امام (ع) در مبنای بینش الهی خود، دو دلیل و برهان را در پذیرش حکومت بیان میدارد: نخست حضور مردم برای بیعت و اعلام یاری و طرفداری آنها؛ دوم، پایبندی و تعهد به آگاهی و دانش خود از اوضاع نابسامان مردم و شکاف طببقاتی و تبعیض و ستم طبقه حاکم بر توده مردم؛ زیرا خداوند از آگاهان و دانشمندان تعهد گرفته است که در برابر سیری ظالم و گرسنگی مظلوم ساکت ننشینند[۱۱]. از اینرو امام علی (ع) در دوران خلافت برای از میان برداشتن فاصله طبقاتی و کوتاه کردن دست ستمگران و انحصارطلبان اقدام میکند.
مشروعیت حکومت اسلامی
فعلیت حکومت اسلامی
هدف حکومت
- حکومت در مکتب امام علی (ع) هدفی برای بهدست آوردن قدرت و سلطه بر مردمان نیست. بلکه هدف برپاداری حق و از بین بردن باطل عنوان شده است[۱۲]. امام (ع) در کلامی فرمود: خدایا تو میدانی که تلاشها و جهادهای ما هیچ یک نه برای رقابت بر سر قدرت بوده است و نه به درخواست اندکی از بهرههای بیشتر این جهان بیارزش؛ بلکه همه تلاشهای ما برای بهجای خود بازگردانیدن راهنشانهای دین تو و پدیدار کردن اصلاح در سرزمینهای توست، تا در پرتو آن بندگان ستمدیدهات به امنیت و ایمنی دست یابند و قانون و حدود فروگذاشته تو برپا داشته شود[۱۳].
- البته این دو موضوع تمام اهداف حکومت نیست، بلکه دو هدف مهم از اهداف سرپرستی و زمامداری به شمار میرود که امام در شرایط خاص بیان داشته است.
شایستگی حکومت
- مدیریت اجتماع و اجرای قانون از یک سو نیازمند تخصص و دانش و از سوی دیگر، نیازمند قدرت اجرایی است. حاکم پس از احراز این دو شرط انتخاب یا نصب میشود. امام (ع) این ویژگیها را از شرایط حاکم میداند[۱۴]. ایشان برخی صفات سلبی برای حاکم را بدینشرح برمیشمرد: بخل، جهل، درشتخویی، حیف و میل کردن اموال عمومی، فرق گذاشتن بین مردمان، رشوه گرفتن، تعطیل کردن سنتهای نیکو[۱۵].
رعایت حقوق متقابل
- امام (ع) از حقوق متقابل حکومت و شهروند بهعنوان بزرگترین حقوقی که خداوند واجب کرده است یاد میکند. رعایت حقوق متقابل، همبستگی مردم و حکومت را در پی دارد و باعث میشود حق و عدالت در جامعه برپا و بنیاد دین و حکومت استوار شود[۱۶]. امام (ع) از منظر دیگر هم به حقوق متقابل توجه دارد. اگر حقوق متقابل در جامعه اجرا نشود، در این صورت ناراستی در دین پیش میآید و در نتیجه به تباهی دین، حکومت و جاعه میانجامد[۱۷].
- امام (ع) در نهج البلاغه به بخشی از صفاتی که حاکم باید واجد آنها باشد، اشاره کردهاند. از آنجمله است: زندگیای همسطح با تودههای فرودست[۱۸]؛ پرهیز از حمیّت و خودبرتربینی[۱۹]؛ رأفت و مهربانی با مردم[۲۰]؛ ضرورت ارتباط مستقیم با مردم[۲۱]؛ تبعیض نگذاشتن بین نزدیکان و دیگران[۲۲]؛ سعه صدر[۲۳]؛ عدالتورزی[۲۴]؛ رفق و مدارا[۲۵]؛ میانهروی[۲۶]، نظم و انضباط و سازماندهی و برنامهریزی[۲۷]؛ مسئولیتپذیری[۲۸]؛ پایبندی به عهود[۲۹]؛ هماهنگی میان کردار و گفتار[۳۰]؛ مشورت[۳۱]؛ تأمین زندگی و امنیت اجتماعی کارمندان[۳۲]؛ نظارت بر کارگزاران[۳۳]؛ ارزشیابی کارگزاران[۳۴]؛ تشویق و تنبیه[۳۵]»[۳۶].
پرسشهای وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۷۷
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۳۰
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۴۰
- ↑ انعام / ۵۷ و یوسف / ۴۰ و ۶۷
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۴۰
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۴۰
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵ و ۵۱
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۳۴
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۳
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۳۳
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۳۰
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۷۲
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۳۰
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۰۸ و نامه ۴۵
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۰
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۴۶، ۵۰ و ۵۶
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۷۶
- ↑ نهج البلاغه، خطبههای ۱۵ و ۸۶، نامه ۵۳ و حکمت ۳۷۴
- ↑ نهج البلاغه، نامههای ۲۷ و ۴۶
- ↑ نهج البلاغه، خطبههای ۱۶، ۱۱۹ و ۱۶۶
- ↑ نهج البلاغه، نامههای ۳۱ و ۵۳ و ۴۷
- ↑ نهج البلاغه، خطبههای ۱۰۲ و ۱۶۶ و نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۷۴ و نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵ و نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳
- ↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 307- 309.