مقام واسطه فیض الهی
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث مقام معصوم و مرتبط با مدخل وساطت در فیض الهی است. مدخل‌های وابسته به این بحث:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل وساطت در فیض الهی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
از جمله مقامات امامان معصوم(ع) مقام واسطه فیض الهی که در زیارت جامعه کبیره با عبارت "مَسَاكِنِ بَرَكَةِ اللَّهِ" آمده است.
واژه شناسی لغوی
مقام واسطه فیض الهی در زیارت جامعه کبیره
- از منظر عرفان و حکمت متعالیه می‌‌توان فلسفه دیگری برای امامت ترسیم کرد که از تأمل در روایات به دست می‌‌آید که اشاره می‌‌شود:
- در فلسفه ثاب شده است که هر وجود مادی وجود مُثُلی و برزخی و نیز وجود عقلی داشته است و در واقع وجود مادی هر شیء قبلاً سابقه‌ای در عالم مُثُل و پیش از آن در عالم تجرد- البتّه به قید بساطت- داشته که با آماده شدن شرایط مادی لازم از عالم بالا نازل شده است. فلسفه وجود نخستین را «عقل اول» می‌‌نامد که مستقیماً آفریده آفریدگار متعال است و آفریده‌های بعد از این طریق پا به عرصه وجود می‌‌گذارند. این بحث در فلسفه در مبحث «قاعده الواحد» قابل مطالعه است.
- تحلیل و اثبات دیدگاه فوق (امامان واسطه فیض الهی) از منظر روایات مجالی به انکار مخالف باقی نمی‌‌گذارد، قسمتی از روایات را این‌جا تقدیم و برخی دیگر را در ذیل نقد شبهه ادعای برتری امامان شیعه بر پیامبران در فصل بعدی واگذار می‌‌کنیم.
- در روایات تأکید شده است که مخلوق نخستین الهی وجود نورانی حضرت محمّد (ص) به همراه وجود نورانی اهل‌البیت (چهارده معصوم) می‌‌باشد که انوار نورانی امامان شیعه و حضرت زهرا(س) با وجود نورانی پیامبر اعظم(ص) متحقق و متحد بودند و فیض الهی در ادامه و استمرار خود از طریق وجود نورانی آن بزرگواران به دیگران منتقل می‌‌شد. از این‌رو پیامبر اسلام (ص) خود را پیامبر نخستین توصیف نمود که در آن وقت هنوز بر کالبد مادی حضرت آدم روح قدسی دمیده نشده بود.
- کنتُ نبیّاً و آدم بین الروح و الجسد.
- کنتُ أنا و علیّ بین یدی الله عزوجل قبل أن یخلق آدم . . .
- پیامبر اسلام(ص) خطاب به حضرت علی(ع) فرمود: "أنت منی و انا منک. انت کروحی من جسدی انت منی کالضوء من الضوء".
- پیامبر(ص) فرمود: "بُعث علیّ مع کل نبی سرّاً و معی جهراً".
- در یک روایت صحیح اهل سنت پیامبر(ص) فرمود: "کنتُ أنا و علیّ بن ابی‌طالب نوراً بین یدی الله تعالی قبل ان یخلق آدم باربعة آلاف عام. فلمّا خلق آدم قسّم ذلک النور قسمی‌ن: فجزء انا و جزء علیّ".
- پیامبر (ص) در روایتی در پاسخ جابربن‌عبدالله انصاری از تولد حضرت علی(ع) فرمود: "ان الله تبارک و تعالی خلق علیّاً من نوری و خلقنی من نوره و کلانا من نور واحد".
- مشابه همین روایات از پیامبر اسلام(ص) در منابع فریقین متعدد نقل و گزارش شده است.
- آن حضرت در روایت دیگر، خود و اهل‌بیتش را افضل از ملائکه توصیف نموده و دلیل آن را سبقت در وجود و در پرتو آن سبقت در شناخت قمان ربوبی ذکر می‌‌فرماید: "ما خلق‌الله عزوجل خلقاً افضل منی و لا اکرم علیه منی. . . لولا نحن ما خلق آدم و لاحوا و لا الجنة و لا سماء و لا ارض فکیف لانکون أفضل من الملائکه و قد سبقنا هم الی معرفة ربنا و تسبیحه و تهلیله و تقدسیه؟! لان اوّل ما خلق الله عزوجل ارواحنا فانطقنا بتوحیده و تحمی‌ده".
- امام علی(ع) نیز به مقام جانشینی پیامبر خاتم و ولایت و امامت خود- که مافوق مقام نبوت است و تبیین آن در فصل‌های بعد خواهد آمد- اشاره نمود و آن را پیش از حضرت آدم وصف می-کند، "کنتُ وصیاً و آدم بین الماء و الطین".
- امام صادق(ع) در روایتی وجود حضرت محمد(ص) و علی (ع) را دو نور متحد نخستین توصیف می‌‌کند که پیش از آن دو وجودی [البته جز وجود خدا] نبود، آن دو در اصلاب طاهره نیز متحد بودند تا در صلب عبدالله (پدر پیامبر (ص)) و ابوطالب (پدر حضرت علی(ع)) متفرق شدند:
- آن حضرت وجود خودشان را اولین و آخرین خلقت الهی توصیف می‌‌کند: "بنا فتح‌الله و بنا ختم الله و نحن الأولون و نحن الاخرون . . . نحن علة الوجود".
- در روایات نبوی در منابع فر یقین نیز آمده است که حضرت آدم بعد از آفرینش خود چشمش در عرش الهی به پنج نور مشابه خود می‌‌افتد و از خداوند درباره آن‌ها سؤال می‌‌کند، خداوند در جواب فرمود: "لولاهم ما خلقتک . . . یا آدم هؤلاء صفوتی من خلقی، هم أنجبیهم و هم أهلکهم فاذا کان لک الیّ حاجة فبهولاء توسّل".
- در روایات فریقین تأکید شده است که اهل بیت(ع) نه‌تنها واسطه فیض الهی بلکه واسطه بقا و حفظ اصل هستی عالم امکان می‌‌باشد، به دیگر سخن جهان هستی از وجود امام معصوم به دلیل مزبور (امام واسطه فیض حدوثاً و بقائاً) هیچ‌وقت تهی نخواهد ماند.
- مطلب مزبور مورد تأکید و تأیید عرفان و عرفاس که از آن به قطب عالم و مقام ولایت تعبیر می‌‌کنند.
- این نکته در روایت فریقین نیز تأکید شده است.
- حضرت علی (ع) فرمود: بار خدایا! آری زمین خالی و تهی نمی‌‌ماند از کسی که با حجت و دلیل دین خدا را برپا دارد، یا آشکار و مشهور است یا ترسان و پنهان تا حجت‌ها و دلیل‌های روشن خدا از بین نرود.[۱]
- ابن‌فضیل از امام رضا(ع) پرسید آیا زمین بدون امام باقی خواهد ماند؟ حضرت فرمود: نه. وی دوباره از حضرت پرسید که از امام صادق(ع) چنین روایت شده است که اگر زمین بدون امام باشد خداوند بر اهل زمین و یا بندگان خشم می‌‌گیرد، حضرت فرمود: لا، لا تبقی اذاً لساخت. نه، [زمین از حجت] خالی باقی نمی‌‌ماند، در این صورت زمین نابود می‌‌شود.
- امام سجاد(ع) در روایتی بلند تصریح می‌‌کند خداوند با ما آسمان را از فروریختن بر زمین نگه می‌‌دارد و با ما باران، رحمت و خروج ثمرات زمین تحقق می‌‌یابد: ما امان و حافظ اهل زمینیم، چنان‌که ستارگان حافظ آسمان‌اند. خداوند با ما آسمان را از فرود آمدن بر زمین و زمین را از فشار و اضطراب آوردن بر اهلش نگه می‌‌دارد. به واسطه ما باران نازل و رحمت منتشر و برکات و ثمرات زمین خارج می‌‌شود. اگر آنچه در زمین بود از ما نبود زمین اهل خود را فرو می‌‌برد.[۲]
- فقرات مختلف زیارت جامعه نیز در این مضمون وارد شده است.
- امام صادق (ع): "ان الأرض لاتخلو الا و فیها امام".
- این مسئله مورد تأیید فلاسفه اسلامی نیز قرار گرفته است.
- حاصل آنکه:
- وجود امامان در عالم امر جدید و حادث نبوده، بلکه وجود شریف نورانی آنان پیش از خلقت عالم ماده و پیش از هر وجودی متحد با وجود نورانی پیامبر اعظم(ص) به صورت وجودهای شریف و بلندمرتبه حاصل در مقام قرب الهی تحقق داشته است و تنها ظهورات آنان در عالم مادی در کالبد انسانی ظهور پیدا کرده‌اند و به تعبیری وجود آن‌ها لازمه و ذاتی اصل خلقت عالم ممکن بوده و گفته‌اند که: "الذاتی لا یعلل" ذاتی یک شیء علت نیست.
- به دلیل شرافت و منزلت وجودی امامان، اصل وجود عالم امکان به وجود آنان متقوم است و وجود آن عامل حدوث و بقای دیگر وجودها می‌‌باشد و با نبود آنان عالم به نیستی مبدل می‌‌گردد. پس وجود آنان برای حفظ وجود اصل هستی امر لازم و ضروری می‌‌باشد می‌‌گیرد[۳].
منابع
منبع‌شناسی جامع مقام معصوم
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ «اللهم بلی لاتخلو الأرض من قائم لله بحجة امّا ظاهراً مشهوراً و امّا خائفاً مغموراً لئلا تبطل حجج الله و بیناته».
- ↑ «نحن امان اهل الأرض کما ان النجوم امان اهل السماء و نحن الذین بنا یمسک الله السماء اَن تقع علی الأرض الا باذنه و بنا یسمک باهلها و بنا یُنزِّل الغیث و ینشر الرحمة و یخرج برکات الأرض و لولا ما فی الأرض منّا لساخت الأرض بأهلها. . . و لم تخل الأرض – منذ خلق الله آدم- من حجة لله فیهما ظاهر مشهور او غائب مستور».
- ↑ ر.ک. قدردان قراملکی، محمد حسن، امامت، ص ۴۸-۵۳.