سوره ذاریات

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره ذاریات در علوم قرآنی

مقدمه

«ذاریات» جمع «ذاریه» و به معنای بادهای باران‌آور است. با سوگند به این پدیده آسمانی ﴿وَالذَّارِيَاتِ ذَرْوًا﴾سوره آغاز شده و خود، نام سوره قرار گرفته است تا انسان را به نعمت جریان بادهای باران‌آور و مفید متوجه سازد و به اندیشه و تدبر در این پدیده و اسرار نهفته در آن وادارد.

همواره لبه تیز دعوت پیامبر اسلام متوجه وثنیت (شرک و دوگانه پرستی) و مشرکان بود، و ایشان را به توحید در ربوبیت می‌خواند، تا به آنها بفهماند که خدای تعالی تنها رب آنان و رب تمامی عالم است. این دعوت از دو طریق بود، یکی از راه بشارت و نوید، و دیگری از راه انذار و تهدید که بر انذار بیش‌تر تکیه می‌شد. انذار از دو چیز بود: یکی عذاب دنیا که اقوام و ملل گذشته را به جرم تکذیب منقرض ساخت. و یکی هم عذاب آخرت که عذابی است جاودانه. در پیشبرد دعوت انذار ابزاری مؤثر و عمده بود، چون اگر حساب و جزای روز قیامت نباشد، ایمان به وحدانیت خدا و نبوت انبیاء در نظر دنیاگرایان لغو و بی‌اثر است.

هم‌چنان که مشرکین به همین منظور خدای آسمان و زمین را با خدایان دروغین معاوضه کردند، و شدیدا با اصول سه‌گانه توحید و نبوت و معاد مخالفت و انکار می‌ورزیدند. این گروه با انکار معاد و مسخره کردن آن در صدد برآمدند به هر راهی که ممکن باشد خود را از قید و بند آزاد کنند، چون می‌دانستند که اگر بتوانند اصل سوم یعنی معاد را باطل کنند آن دو اصل دیگر خود به خود از کار می‌افتد.

این سوره متعرض مسأله معاد و انکار مشرکین نسبت به آن است. و با این مسأله ختم می‌شود. اما نه از این جهت که خود معاد را اثبات کند، هم چنان که در مواردی از کلام مجید، معاد بدان جهت که معاد است مورد نظر قرار گرفته، بلکه از این جهت متعرض آن شده که روز جزاء است، و کسی که وعده آن را داده خدای تعالی است، و خدای تعالی هم یگانه رب ایشان است، و وعده او صدق است، و در آن شکی نیست. و به همین منظور وقتی رشته کلام به احتجاج بر مسأله معاد می‌کشد، بر مسأله توحید احتجاج می‌کند، و آیات بیرونی و آفاقی- از زمینی و آسمانی- و آیات درونی و انفسی را به رخ می‌کشد. و عذاب‌هایی را یادآوری می‌کند که با آن عذاب‌ها امت‌های گذشته را به دنبال دعوت به توحید ـ هنگامی دعوت انبیا را نپذیرفتند، و نبوتشان را تکذیب کردند ـ عقوبت کرد؛ و این نیست مگر برای همین منظور که با اثبات توحید، روز جزاء را که خدای واحد وعده داده اثبات کند، خدایی که هرگز خلف وعده نمی‌کند، از سوی دیگر روز جزاء را اثبات کند که دعوت انبیاء از آن خبر داده، (دعوتی که هرگز دروغ و فریب در آن وجود ندارد)، تا در نتیجه راهی برای انکار معاد برایشان باقی نماند، و نتوانند از راه انکار معاد

مسأله توحید و نبوت را هم لغو جلوه دهند.

نوزده آیه‌ای که اول سوره آورده شده، در حقیقت آغاز گفتار است، و در آن خاطرنشان می‌سازد این وعده‌ای که داده شده‌اند وعده‌ای است حق و صدق، و انکارشان نسبت به آن و لجبازی ایشان در انکار آن به جز تخمین و احتمال دلیلی ندارد، آن گاه به توصیف روز جزاء می‌پردازد که متقین در آن روز چه وصفی دارند، و منکرین چه حالی.

در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است: هر کس سوره ذاریات را در روز یا شب بخواند خداوند وضع زندگی و معیشت او را اصلاح می‌کند، روزی وسیعی به او می‌دهد، و قبر او را با چراغی روشن می‌سازد که تا روز قیامت می‌درخشد.

ویژگی‌های سوره ذاریات

1. شصت آیه، ۳۶۰ کلمه و ۱۲۸۷ یا ۱۵۴۶ حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، شصت و هفتمین و در قرآن کریم پنجاه و یکمین سوره است و پس از سوره احقاف و پیش از سوره طور. گفته شده: این سوره به شهادت سیاق آیاتش، در مکه نازل شده است.
3. از سوره‌های مفصل طوال قرآن و حدود نصف یک حزب است.
4. هفتمین سوره‌ای است که با سوگند آغاز می‌شود.
5. گفته‌اند دو آیه منسوخ دارد.

مهم‌ترین مطالب سوره ذاریات

1. سوگند به پنج پدیده مهم (باد، ابر، کشتی، فرشته و آسمان) به منظور بیان عظمت و اهمیت آنها؛
2. رستاخیز و حتمی بودن جهان دیگر؛
3. داستان مهمانان حضرت ابراهیم(ع)؛
4. نیکوکاران و نشانه‌های آنان؛
5. مسئله زوجیّت در جهان آفرینش؛
6. پرداختن به بخش‌هایی از تاریخ موسی و هارون(ع).

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس