تفسیر اهل‌سنت
مقدمه
دانشمندان و مفسران اهل‌سنّت براساس مبانی فقهی و کلامی خود، قرآن کریم را تفسیر کرده‌اند.
یکی از ویژگی‌های بارز تفسیر اهل‌سنت این است که اقوال صحابه و تابعین را در تفسیر، چون روایات نبوی گرامی داشته، إعمال نظر در مقابل آنها را همانند اجتهاد در مقابل نص قلمداد می‌کنند[۱].[۲]
تفاسیر اهل‌سنت
معروف‌ترین تفسیرهای اهل‌سنت را می‌توان به سه دسته عمده تقسیم کرد:
تفاسير نقلى که به روايات مأثور استناد کرده‌اند
1. تنوير المقباس من تفسير ابن‌عباس (م 68 ق) که فيروزآبادى (م 817 ق) مؤلف کتاب قاموس آن را گرد‌آورى کرده است؛
2. تفسير ابن‌عُيينه، نوشته سفيان بن عيينه (م 198ق)؛
3. الرغيب فى غريب القرآن تأليف محمد بن عمر واقدى (م 207ق)؛
4. تفسير إبن‌ماجه، تأليف محمد بن ماجه (م 275ق)؛
5. الکشف و البيان عن تفسير القرآن (تفسير ثعلبي)، تأليف ابواسحاق احمدبن محمد نيشابورى معروف به ثعلبى (م 427ق)؛
6. جامع البيان فى تفسير القرآن، تأليف محمد ابن‌جرير طبرى (م 310ق)؛
7. تفسير إبن أبي‌شيبه؛ تأليف حافظ ابوالحسن عثمان بن ابى شيبه کوفى (م 239 ق)؛
8. معالم التنزيل بغوي؛ ابو محمد حسين بن مسعود بن محمد (م 516 ق)؛
9. تفسير القرآن العظيم (تفسير ابن‌کثير)، تأليف عمادالدين ابوالفداء اسماعيل بن کثير قرشى (م 774 ق)؛
10. الجواهر الحسان فى تفسير القرآن (تفسير ثعالبي)، تأليف ابو زيد عبدالرحمان ثعالبى (م 873 ق)؛
11. الدرّ المنثور فى التفسير بالمأثور تأليف سيوطي، جلال الدين عبدالرحمان بن ابى بکربن محمد (م 911ق)؛
12. فتح‌القدير الجامع بين فَنَّى الروايه والدرايه من علم التفسير تأليف محمدبن على بن محمد شوکانى صنعانى (م 1250ق)؛
13. المحرّر الوجيز فى تفسير الکتاب العزيز تأليف ابن‌عطيه، ابومحمد عبدالحق ابن غالب بن عبدالرحمان بن غالب محربى (م 541 ق).
تفاسیر عقلی و اجتهادی که مبنای آنها بیشتر، استنباطات شخصی است
- تفسیر جبّایی، تألیف ابوعلی محمد بن عبدالوهاب بن سلام؛
- الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل، تألیف محمود بن عمر بن محمد بن احمد خوارزمی زمخشری مشهور به زمخشری؛
- مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر، تفسیر فخر رازی)، تألیف محمد بن عمر بن حسن بن حسین تیمی بکری مشهور به فخرالدین رازی؛
- مدارک التنزیل و حقایق التأویل (تفسیر النسفی)، تألیف عبدالله بن احمد نسفی؛
- لباب التأویل فی معانی التنزیل (تفسیر خازن)، تألیف علاءالدین علی بن محمد بن ابراهیم بغدادی مشهور به خازن؛
- البحر المحیط فی التفسیر (تفسیر ابن حیان)، تألیف محمد بن یوسف بن علی بن الحیان مشهور به ابوحیان اندلسی؛
- تفسیر انوار التنزیل و اسرار التاویل (تفسیر بیضاوی)، تألیف عبدالله بن عمر بيضاوى؛
- ارشاد العقل السلیم إلی مزایا الکتاب الکریم معروف به «تفسیر ابی السعود»، اثر محمد بن محمد بن مصطفی عمادی معروف به ابو السعود؛
- تفسیر جلالین اثر جلال الدین محلی و جلال الدین سیوطی؛
- الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، تألیف ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابوبکر بن فرح انصاری خزرجی اندلسی مشهور به محمد بن احمد قرطبی؛
- روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (تفسیر آلوسی)، تألیف شهاب الدین سید محمود آلوسی
- تفسیر روح البیان، تألیف شیخ اسماعیل حقی بروسوی؛
- السراج المنیر فی تفسیر القرآن الکریم تألیف، شمس الدین محمد بن محمد خطیب شربینی؛
- غرائب القرآن و رغائب الفرقان (تفسیر نیشابوری)، تألیف نظام‌الدین حسین قمی نیشابوری معروف به نظام نیشابوری.
تفاسیر جدید
- الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم (تفسیر طنطاوی)، تألیف شیخ طنطاوی بن جوهری؛
- تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، بخش اول (از ابتدای قرآن تا آیه ۱۲۶ سوره نساء) با انشای شیخ محمد عبده، و بخش دوم (آیه ۱۲۷ سوره نساء تا آیه ۵۳ سوره یوسف) تألیف شاگردش محمد رشید بن علی رضا قلمونی، معروف به محمد رشید رضا؛
- تفسیر مراغی، تألیف شیخ احمد بن مصطفی مراغی؛
- فی ظلال القرآن، تألیف سید بن قطب بن ابراهیم بن حسین بن شاذلی، معروف به سید قطب؛
- التفسیر الحدیث اثر محمد عزة دروزه؛
- محاسن التأویل (تفسیر القاسمی)، اثر محمد جمال الدین قاسمی[۳].[۴]
جستارهای وابسته
- تفاسیر تابعین تابعین
- تفاسیر تک نگار
- تفاسیر عصر جدید
- تفاسیر عصر کهن
- تفسیر اجتهادی
- تفسیر اجمالی قرآن
- تفسیر اِعراب
- تفسیر باطنی
- تفسیر پلورالیستی قرآن
- تفسیر تبیینی قرآن
- تفسیر تحلیلی
- تفسیر تدبری قرآن
- تفسیر تمسکی قرآن
- تفسیر در عصر تابعین
- تفسیر در عصر تدوین
- تفسیر در عصر پیامبر خاتم
- تفسیر درایی
- تفسیر زبدة البیان
- تفسیر سکولاریستی قرآن
- تفسیر سیستمی
- تفسیر عبدالله بن عباس
- تفسیر قرآن به قرآن
- تفسیر لفظی قرآن
- تفسیر لیبرالیستی قرآن
- تفسیر مأثور
- تفسیر مجمل به مبین
- تفسیر مطلق به مقید
- تفسیر معتزلیان جدید
- تفسیر معنا
- تفسیر معنوی قرآن
- تفسیر موضوع
- تفسیر وجوه قرآن
- تفسیر ترتیبی
- تفسیر مزجی
- تفسیر موضوعی
- تفسیر اهل بیت
- تفسیر پیامبر خاتم
- تفسیر تابعین
- تفسیر دوران نهضت‌های اصلاحی
- تفسیر صحابه
- تفسیر عصر جدید
- تفسیر باطن قرآن
- تفسیر ظاهر قرآن
- تفسیر اهل‌سنت
- تفسیر باطنیه
- تفسیر خوارج
- تفسیر شیعه
- تفسیر متصوفه
- تفسیر اجتماعی
- تفسیر اخلاقی
- تفسیر ادبی
- تفسیر اشاری
- تفسیر به رأی
- تفسیر بیانی
- تفسیر پوزیتیویستی
- تفسیر تاریخی
- تفسیر تربیتی
- تفسیر رمزی
- تفسیر عرفانی
- تفسیر علمی
- تفسیر فقهی
- تفسیر فلسفی
- تفسیر کلامی
- آداب تفسیر قرآن
- آراء تفسیری
- اسرائیلیات در تفسیر
- اقطاب اسرائیلیات
- اقطاب وضّاعین
- اولین مدون تفسیر
- تأویل قرآن
- تدوین تفسیر قرآن
- تفاسیر قرآن
- تفسیر پذیری قرآن
- تفسیر نگاری
- تنزیل قرآن
- توقیفیت تفسیر قرآن
- جری و تطبیق
- روایات تفسیری
- روشهای تفسیری
- سیاق عام
- شرافت تفسیر قرآن
- طرق تفسیری
- غرایب تفسیر
- فضیلت تفسیر قرآن
- قواعد تفسیر
- مبادی تفسیر
- مدارس تفسیر قرآن
- مراتب تفسیر
- مراحل تفسیر
- مصادر نقلی تفسیر
- مفسران
- مقدمات تفسیر
- مکاتب تفسیری
- منابع تفسیر
- تأویل قرآن
منابع
پانویس
- ↑ خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی،جلد۱،صفحه ۶۵۴؛ طباطبایی، محمد حسین، قرآن دراسلام،صفحه ۵۷.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۶۱.
- ↑ عمید زنجانی، عباسعلی، مبانی و روشهای تفسی رقرآن، صفحه (۶۳-۶۵)؛ کمالی دزفولی، علی، شناخت قرآن، صفحه (۵۵۳-۵۵۴)؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، جلد۱، صفحه (۲۰۴-۴۸۲)؛ خرمشاهی، بهاء الدین، قرآن پژوهی(هفتاد بحث و تحقیق قرآنی)، صفحه ۵۰.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۶۸۷.