برهان
برهان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: برهان در قرآن - برهان در حدیث - برهان در کلام اسلامی - برهان در فلسفه اسلامی - برهان در عرفان اسلامی - برهان بودن معصوم - مقام برهان الهی - پرسش‌های مرتبطبرهان ثابت کننده حقانیت امور به طور قطع و یقین.
معناشناسی
معناشناسی لغوی
برهان واژه‌ای عربی است که درباره ریشه آن میان لغت شناسان اختلاف است؛ برخی آن را مصدر ثلاثی مجرد "بَرِهَ یَبْرَه بُرْهاناً" به معنای سفید شدن[۱] و برخی دیگر آن را مشتق از ریشه رباعی مجرّد "بَرْهَنَ یُبَرْهِنُ بَرهَنةً" و به معنای حجّت و دلیل دانسته‌اند[۲]؛ ولی بعید نیست این واژه در اصل مصدر "بَرِهَ یَبْرَه" به معنای سفید شدن بوده و پس از آن بر کلام آشکاری که ابهامی ندارد یا چیز روشنی که در آن خفایی نیست اطلاق شده و سپس به طور اشتقاق انتزاعی فعل رباعی "بَرْهَنَ" از آن اشتقاق یافته است، بنابراین نونِ برهان با توجّه به مادّه اصلی، زاید و با توجّه به اشتقاق ثانوی اصلی است و شاید این معنای سخن کسانی است که گفته‌اند: بَرْهَنَ مُوَلَّد است[۳]، به هر تقدیر برهان در لغت اخص از دلیل و به معنای حجّت و بیان واضح[۴] و دلیل قاطع[۵] است[۶].
معناشناسی اصطلاحی
برهان، قیاسی منطقی است که از مقدّمات یقینی تشکیل شده و غرض از آن اثبات حقّ است[۷].احتجاج حضرت موسی با فرعون، جنبه برهان به خود می‌گیرد. موسی با این برهان که خلق و هدایت و راهبری همه نظام هستی در دست قدرت خداوندی است، حقّ را برای فرعون آشکار می‌سازد: ﴿قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى ﴾ [۸]. استدلال مذکور، بر ربوبیت خداوند، بر موجودات و هدایت تکوینی آنها متّکی است[۹]. خداوند، روش احتجاج برهانی را در آیه۱۲۵ سوره نحل[۱۰]. به رسول گرامی سفارش کرده و به وی دستور می‌دهد که در دعوت خویش و استدلال خود از سخنان حقّ[۱۱]. سود جوید و سخن ناروا و باطل را به‌کار نبرد: ﴿ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ﴾ [۱۲]؛ ازاین‌رو، رسول خدا(ص) در احتجاجات خود در مباحث عقلی، هرگز از مقدّمات وهمی و خیالی استمداد نمی‌جست و در بحث‌های کلامی از متشابهات کتاب‌های آسمانی انبیای گذشته یاری نمی‌گرفت و در استدلال‌های منقول از ملل و نحل از محکمات وحی تجاوز نمی‌کرد[۱۳].[۱۴]
برهان در قرآن کریم
گستره برهان
دعوت به دین با برهان و مطالبه آن از مدعیان
نفی برهان از کفر و شرک
اسامی و شئون برهان
انواع برهان
آثار پیروی از برهان
پیامدهای بی‌توجهی به برهان
منابع
پانویس
- ↑ مفردات، ص۱۲۱، «بره».
- ↑ لسان العرب، ج۱، ص۳۹۴، «برهن».
- ↑ التحقیق، ج۱، ص۲۶۲، «برهن».
- ↑ منتهی الارب، ج۱، ص۷۷.
- ↑ لغت نامه، ج۳، ص۴۰۴۵، "برهان".
- ↑ رمضانی، حسن، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵، ص ۵۰۲ - ۵۱۷.
- ↑ شرح المنظومه، ج۱، ص۳۲۲ـ۳۲۳.
- ↑ گفت: پروردگار ما کسی است که آفرینش هر چیز را به (فراخور) او، ارزانی داشته سپس راهنمایی کرده است؛ سوره طه، آیه: ۵۰.
- ↑ المیزان، ج۱۴، ص۱۶۷؛ التحریروالتنویر، ج۱۶ ص۲۳۳؛ تفسیرمراغی، مج۶، ج۱۶، ص۱۱۸.
- ↑ المیزان، ج۱۲ ص۳۷۲
- ↑ التحریروالتنویر، ج۱۴، ص۳۲۷؛ المیزان، ج۱۲ ص۳۷۱.
- ↑ مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان؛ سوره نحل، آیه: ۱۲۵.
- ↑ تفسیر موضوعی، ج۹، ص۱۳۹.
- ↑ دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۲، ص ۲۰۴ - ۲۱۵.