ترور
ترور از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ترور در قرآن - ترور در فقه سیاسی - ترور در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمعناشناسی
ترور، واژه‌ای فرانسوی به معنای وحشت و هراس افکنی و قتل سیاسی با سلاح آمده است[۱]. در زبان عربی سه لغت «فتک» (قتل غافلگیرانه)[۲]، «اغتیال» (قتل با نیرنگ و در خفا)[۳] و «ارهاب» (ترساندن و ایجاد وحشت)[۴] برای رساندن مفهوم ترور وجود دارد. «فتک» و «اغتیال» هر دو به معنای حمله ناگهانی و کشتن غافلگیرانه است؛ اما در فتک، مقتول قاتل را می‌بیند و نوعی تأمین به فرد داده می‌شود؛ ولی در اغتیال قاتل را مشاهده نمی‌کند یا از این نظر اعم است[۵].
به‌طور کلی ترور را می‌توان عمل تهدیدآمیز و ناگهانیِ با پیش‌بینی قبلی دانست که به قصد کشتن فرد یا افرادی غالباً سرشناس یا برای ایجاد رعب و وحشت در دیگران[۶] و رساندن یک پیام و ایجاد تأثیر روانی معیّن[۷] صورت می‌گیرد.
تروریسم در ادبیات سیاسی بر خشونت مستمر برای رسیدن به هدف سیاسی گفته می‌شود. خشونت فیزیکی و ناگهانی با انگیزه سیاسی و خارج از فضای جنگ رسمی از شاخصه‌های عملیات تروریستی است[۸]. تروریست‌ها برای ایجاد وحشت از گروگان‌گیری، بمب‌گذاری، آدم‌ربایی و آدم‌کشی قتل کودکان و کهنسالان، هواپیماربایی، دزدی و سرقت اموال مردم و آتش‌زدن مزارع استفاده می‌کنند[۹].[۱۰]
پیشینه
ترور دارای پیشینه‌ای دیرینه است. در دوران باستان نمونه‌هایی از انواع ترور و سوء قصد به چشم می‌خورد؛ ترور پادشاهان دولت آشور در درون خاندان سلطنتی[۱۱]، ترور بردیا به دست برادرش کمبوجیه در دوران ساسانیان[۱۲] و اقدام کاسیوس به ترور ژولیوس سزار، امپراتور روم در سال ۴۴ق م[۱۳] از آن جمله است.
سابقه ترور در جهان اسلام به دوران نخست و سوء قصدهای مخالفان پیامبر اکرم(ص) به جان ایشان بازمی‌گردد؛ تلاش ناکام عمیر بن وهب با تحریک و معاونت صفوان بن امیه[۱۴]، واقعه معروف لیلة المبیت که امیرالمؤمنین علی(ع) برای حفظ جان پیامبر اکرم(ص) در بستر ایشان خوابید[۱۵] و تلاش یهودیان بنی‌نضیر برای ترور آن حضرت[۱۶] از جمله آن موارد است. پس از پیامبر اسلام(ص) نیز ترورهایی صورت گرفت که ترور امام علی(ع) به دست ابن ملجم مرادی[۱۷] از شهرت بیشتری برخوردار است.
در ایران و در دوره سلجوقیان، فرقه اسماعیلیه نزاری به رهبری حسن صباح مخالفان خویش را با ترور سازمان یافته‌ای از پا درمی‌آورد[۱۸]. در دوران معاصر، ترور ناصرالدین‌شاه قاجار به سال ۱۲۷۱ به دست میرزا رضا کرمانی از وقایع مهم در این زمینه است[۱۹].[۲۰]
ترور در قرآن
ترور در فقه اسلامی
بنابر احکام اولیه اسلام، جان، مال، ناموس و حقوق همه انسان‌ها محترم است و تعرض به آن بدون دلیل و مجوز شرعی جایز نیست[۲۱]؛ از این‌رو اقدام به کشتن کسی بدون حکم حاکم شرع و دادگاه صالح به شیوه فتک یا اغتیال یا به هر شکل دیگری، درصورتی که مهدورالدم نباشد، حرام و حرمت آن از ضروریات دین شمرده می‌شود و اگر به صورت فتک و اغتیال انجام شود، مصداق ترور است و زشتی و حرمت بیشتری دارد[۲۲].
بنابر روایت معتبر، امام صادق(ع)، ابوالصباح کنانی را از کشتن پنهانی کسی که به امیرالمؤمنین(ع) ناسزا گفته بود، منع کرد و چنین عملی را مصداق فتک و مورد نهی پیامبر(ص) و دین اسلام به‌شمار آورد[۲۳]. مسلم بن عقیل، پیشنهاد کشتن ناگهانی عبیدالله بن زیاد را با توجه به حدیث رسول اکرم(ص) در منع از ترور نپذیرفت[۲۴].
ترور را از نظر فقهی می‌توان در مواردی از مصادیق محاربه به‌شمار آورد و محاربه در اصطلاح فقها عملی مسلحانه است که به قصد ایجاد وحشت در میان مردم صورت می‌گیرد[۲۵] و به جهت داشتن مؤلفه‌هایی چون استفاده از سلاح، قصد ارعاب و وحشت و سلب امنیتِ مردم در مواردی اقدامی تروریستی به‌شمار آمده، مستوجب مجازات است[۲۶].[۲۷]
فرق ترور با اقدام مشروع
میان ترور و اقدام مشروع برای کشتن کسانی که علیه جامعه اسلامی و مسلمانان فعالیت می‌کنند، فرق است؛ چنان‌که نقل شده است پیامبر اسلام(ص)، دستور قتل کعب بن اشرف و تعدادی از سران یهودی را به دلیل نقض پیمان، محاربه، شرکت در جنگ‌های علنی و غیر علنی علیه اسلام، تحریک مشرکان علیه مسلمانان، هجو پیامبر(ص) و همسران آن حضرت و برخی دیگر از زنان مسلمان که موجب آزار خدا و پیامبر(ص) می‌شد، صادر کرد و جوانان اوس و خزرج آن را اجرا کردند[۲۸]. کشتن این افراد به دلایل مزبور، مصداق فتک و اغتیال به‌شمار نمی‌آید[۲۹].
امروزه عده‌ای با فرق نگذاشتن میان تروریسم و دفاع مشروع از این عنوان‌ها به نفع خود بهره می‌برند[۳۰]؛ همچنان‌که هر یک از سازمان‌ها و دولت‌های تروریستی، دیگری را به تروریسم و حمایت از آن متهم می‌کند[۳۱]. برخی سازمان‌های بین‌المللی، با فرق نگذاشتن میان مبارزه مشروع و تروریسم، از برخی گروه‌ها و دولت‌های تروریست به عنوان دولت و سازمانِ قانونی دفاع می‌کنند و دفاع ملت‌های مظلوم و مبارزات نهضت‌های آزادی‌بخش را به بهانه تروریسم سرکوب می‌سازند[۳۲]، اما دفاع مشروع (جهاد دفاعی) در برابر تهاجم و تجاوز دشمن و دفع ضرر از جان و مال و ناموس خود و حفظ کرامت انسانی، در صورت ضرورت و نبودن راهی دیگر برای دفع تجاوز، یک حق طبیعی، فطری و عقلی به‌شمار می‌رود و با رعایت تناسب نوع دفاع با تهاجم و مراتب دفاع از آسان به سخت، تکلیف شرعی[۳۳] و دفاع با جان و مال از کشور، دین و عقیده بر همه مسلمانان واجب است[۳۴].[۳۵]
اقسام ترور
اعمال تروریستی را به لحاظ عاملان اجرا می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
- تروریسم دولتی: تروریسم دولتی به اقدام برخی دولت‌ها که در جهت حذف، سرکوب و ترساندن مخالفان صورت می‌گیرد، گفته می‌شود[۳۶]. گاه برخی دولت‌ها در داخل مرز جغرافیایی و حتی در ورای آن، مخالفان خود را به قتل می‌رسانند که نمونه آن، اعمال تروریستی دولت آمریکا توسط سازمان سیا در نقاط مختلف جهان ازجمله ایران است[۳۷]. یکی از مصادیق آشکار تروریسم دولتی، دولت غاصب اسرائیل است که تاریخ آن آکنده از جنایات و اعمال تروریستی است و بیشترین عملیات تروریستی و کشتارهای فجیع و رعب‌آور در تاریخ آن ثبت شده است[۳۸].
- تروریسم غیردولتی: این نوع ترور را مخالفان حکومت با حذف چهره‌های سیاسی و ایجاد رعب و وحشت در دستگاه حاکم انجام می‌دهند و از این اقدام رسیدن به قدرت یا تعدیل و کنترل قدرت حاکم را می‌خواهند[۳۹].[۴۰]
منابع
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۴/۵۸۴۹، آشوری، فرهنگ سیاسی، ۹۹.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۰/۴۷۲.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۱/۵۱۳.
- ↑ بوذرجمهر، فرهنگ فارسی-عربی، ۸۵.
- ↑ منتظری، حکومت دینی و حقوق انسان، ۷۵.
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۳/۱۷۱۷.
- ↑ توکلی، دو نظریه تروریسم و فداکاری، ۱۶.
- ↑ علی‌بابایی، فرهنگ روابط بین‌الملل، ۸۳–۸۴.
- ↑ پلنو و آلتون، فرهنگ روابط بین‌الملل، ۲۴۳.
- ↑ عفتی و تام، مقاله «ترور»، دانشنامه امام خمینی ج۳، ص ۳۲۴ ـ ۳۳۵.
- ↑ ماله، تاریخ ملل شرق و یونان، ۷۸.
- ↑ سایکس، تاریخ ایران، ۱/۲۰۴.
- ↑ بیگدلی، ترورهای سیاسی در تاریخ معاصر، ۱/ش.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویه(ص)، ۱/۶۶۱–۶۶۲.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۲/۳۷۱–۳۷۲.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویه(ص)، ۳/۱۹۹–۲۰۰؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۴/۷۵.
- ↑ شمّری، الخوارج اصول و عقاید، ۵۸–۶۳.
- ↑ توکلی، دو نظریه تروریسم و فداکاری، ۴۸–۶۸.
- ↑ آوری، تاریخ معاصر ایران، ۱/۲۲۸.
- ↑ عفتی و تام، مقاله «ترور»، دانشنامه امام خمینی ج۳، ص ۳۲۴ ـ ۳۳۵.
- ↑ عبداللهی‌نژاد، ترور از دیدگاه فقه، ۱۷۳–۱۷۴.
- ↑ منتظری، حکومت دینی و حقوق انسان، ۷۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۷/۳۷۵.
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبین، ۱۰۲؛ منتظری، حکومت دینی و حقوق انسان، ۷۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۴۱/۵۶۴–۵۶۵؛ بجنوردی، مجموعه مقالات، ۶/۲۰۷–۲۰۸.
- ↑ طارمی، بررسی فقهی اقدامات تروریستی، ۷۶–۷۷؛ نعمتی، ترور از دیدگاه اسلام و امام خمینی(ره)، ۷۸–۸۴.
- ↑ عفتی و تام، مقاله «ترور»، دانشنامه امام خمینی ج۳، ص ۳۲۴ ـ ۳۳۵.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۴/۵–۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ۲۰/۱۳؛ سبحانی، فروغ ابدیت، ۶۲۰.
- ↑ منتظری، حکومت دینی و حقوق انسان، ۱۰۱.
- ↑ برجی، پیشگفتار کتاب دفاع مشروع.
- ↑ زکی، مفهوم و مصداق تروریسم، ۲۰۲.
- ↑ زکی، مفهوم و مصداق تروریسم، ۲۰۶ و ۲۱۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۲۱/۱۶–۱۷؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۶۱–۴۶۳ سلطانی، نگاهی به دفاع مشروع، ۲۶–۳۷ و ۴۸–۴۹.
- ↑ زکی، مفهوم و مصداق تروریسم، ۵۷.
- ↑ عفتی و تام، مقاله «ترور»، دانشنامه امام خمینی ج۳، ص ۳۲۴ ـ ۳۳۵.
- ↑ علیزاده، فرهنگ خاص علوم سیاسی، ۲۷۴.
- ↑ شیرودی، اسلام و تروریسم، ۱۵۹–۱۶۰.
- ↑ زکی، مفهوم و مصداق تروریسم، ۲۳۶–۲۳۷.
- ↑ فیضی، چالش مشروعیت، ۴۱–۴۲.
- ↑ عفتی و تام، مقاله «ترور»، دانشنامه امام خمینی ج۳، ص ۳۲۴ ـ ۳۳۵.