تفسیر اهل‌سنت
مقدمه
دانشمندان و مفسران اهل‌سنّت براساس مبانی فقهی و کلامی خود، قرآن کریم را تفسیر کرده‌اند.
یکی از ویژگی‌های بارز تفسیر اهل‌سنت این است که اقوال صحابه و تابعین را در تفسیر، چون روایات نبوی گرامی داشته، إعمال نظر در مقابل آنها را همانند اجتهاد در مقابل نص قلمداد می‌کنند[۱].[۲]
تفاسیر اهل‌سنت
معروف‌ترین تفسیرهای اهل‌سنت را می‌توان به سه دسته عمده تقسیم کرد:
تفاسیر نقلی که به روایات مأثور استناد کرده‌اند
- تنویر المقباس من تفسیر ابن‌عباس که فیروزآبادی مؤلف کتاب قاموس آن را گرد‌آوری کرده است؛
- تفسیر ابن‌عیینه، نوشته سفیان بن عیینه؛
- الرغیب فی غریب القرآن تألیف محمد بن عمر واقدی؛
- تفسیر ابن‌ماجه، تألیف محمد بن ماجه؛
- الکشف و البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر ثعلبی)، تألیف احمد بن محمد ثعلبى نيشابورى مشهور به ثعلبی؛
- جامع البیان فی تفسیر القرآن، (تفسیر طبری) تألیف محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب طبری؛
- تفسیر ابن ابی‌شیبه؛ تألیف حافظ ابوالحسن عثمان بن ابی شیبه کوفی؛
- معالم التنزیل فی تفسیر القرآن؛ حسین بن مسعود بغوی؛
- تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن کثیر)، تألیف ابوالفداء عماد الدین اسماعیل بن عمر بن کثیر القرشی الدمشقی معروف به ابن کثیر؛
- الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن (تفسیر الثعالبی)، تألیف عبدالرحمن بن محمد ثعالبى؛
- الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور تألیف جلال الدین سیوطی؛
- فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة و الدرایة من علم التفسیر (تفسیر فتح القدیر) تألیف محمد بن علی بن محمد شوکانی؛
- المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز تألیف ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عبدالرحمن بن غالب محاربى مشهور به ابن عطیه اندلسی.
تفاسیر عقلی و اجتهادی که مبنای آنها بیشتر، استنباطات شخصی است
- تفسیر جبّایی، تألیف ابوعلی محمد بن عبدالوهاب بن سلام؛
- الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، تألیف محمود بن عمر بن محمد بن احمد خوارزمی زمخشری مشهور به زمخشری؛
- مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر، تفسیر فخر رازی)، تألیف محمد بن عمر بن حسن بن حسین تیمی بکری مشهور به فخرالدین رازی؛
- مدارک التنزیل و حقایق التأویل (تفسیر النسفی)، تألیف عبدالله بن احمد نسفی؛
- لباب التأویل فی معانی التنزیل (تفسیر خازن)، تألیف علاءالدین علی بن محمد بن ابراهیم بغدادی مشهور به خازن؛
- البحر المحیط فی التفسیر (تفسیر ابن حیان)، تألیف محمد بن یوسف بن علی بن الحیان مشهور به ابوحیان اندلسی؛
- تفسیر انوار التنزیل و اسرار التأویل (تفسیر بیضاوی)، تألیف عبدالله بن عمر بيضاوى؛
- ارشاد العقل السلیم إلی مزایا الکتاب الکریم معروف به «تفسیر ابی السعود»، اثر محمد بن محمد بن مصطفی عمادی معروف به ابو السعود؛
- تفسیر جلالین اثر جلال الدین محلی و جلال الدین سیوطی؛
- الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، تألیف ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابوبکر بن فرح انصاری خزرجی اندلسی مشهور به محمد بن احمد قرطبی؛
- روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (تفسیر آلوسی)، تألیف شهاب الدین سید محمود آلوسی
- تفسیر روح البیان، تألیف شیخ اسماعیل حقی بروسوی؛
- السراج المنیر فی تفسیر القرآن الکریم تألیف، شمس الدین محمد بن محمد خطیب شربینی؛
- غرائب القرآن و رغائب الفرقان (تفسیر نیشابوری)، تألیف نظام‌الدین حسین قمی نیشابوری معروف به نظام نیشابوری.
تفاسیر جدید
- الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم (تفسیر طنطاوی)، تألیف شیخ طنطاوی بن جوهری؛
- تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، بخش اول (از ابتدای قرآن تا آیه ۱۲۶ سوره نساء) با انشای شیخ محمد عبده، و بخش دوم (آیه ۱۲۷ سوره نساء تا آیه ۵۳ سوره یوسف) تألیف شاگردش محمد رشید بن علی رضا قلمونی، معروف به محمد رشید رضا؛
- تفسیر مراغی، تألیف شیخ احمد بن مصطفی مراغی؛
- فی ظلال القرآن، تألیف سید بن قطب بن ابراهیم بن حسین بن شاذلی، معروف به سید قطب؛
- التفسیر الحدیث اثر محمد عزة دروزه؛
- محاسن التأویل (تفسیر القاسمی)، اثر محمد جمال الدین قاسمی[۳].[۴]
جستارهای وابسته
- تفاسیر تابعین تابعین
- تفاسیر تک نگار
- تفاسیر عصر جدید
- تفاسیر عصر کهن
- تفسیر اجتهادی
- تفسیر اجمالی قرآن
- تفسیر اِعراب
- تفسیر باطنی
- تفسیر پلورالیستی قرآن
- تفسیر تبیینی قرآن
- تفسیر تحلیلی
- تفسیر تدبری قرآن
- تفسیر تمسکی قرآن
- تفسیر در عصر تابعین
- تفسیر در عصر تدوین
- تفسیر در عصر پیامبر خاتم
- تفسیر درایی
- تفسیر زبدة البیان
- تفسیر سکولاریستی قرآن
- تفسیر سیستمی
- تفسیر عبدالله بن عباس
- تفسیر قرآن به قرآن
- تفسیر لفظی قرآن
- تفسیر لیبرالیستی قرآن
- تفسیر مأثور
- تفسیر مجمل به مبین
- تفسیر مطلق به مقید
- تفسیر معتزلیان جدید
- تفسیر معنا
- تفسیر معنوی قرآن
- تفسیر موضوع
- تفسیر وجوه قرآن
- تفسیر ترتیبی
- تفسیر مزجی
- تفسیر موضوعی
- تفسیر اهل بیت
- تفسیر پیامبر خاتم
- تفسیر تابعین
- تفسیر دوران نهضت‌های اصلاحی
- تفسیر صحابه
- تفسیر عصر جدید
- تفسیر باطن قرآن
- تفسیر ظاهر قرآن
- تفسیر اهل‌سنت
- تفسیر باطنیه
- تفسیر خوارج
- تفسیر شیعه
- تفسیر متصوفه
- تفسیر اجتماعی
- تفسیر اخلاقی
- تفسیر ادبی
- تفسیر اشاری
- تفسیر به رأی
- تفسیر بیانی
- تفسیر پوزیتیویستی
- تفسیر تاریخی
- تفسیر تربیتی
- تفسیر رمزی
- تفسیر عرفانی
- تفسیر علمی
- تفسیر فقهی
- تفسیر فلسفی
- تفسیر کلامی
- آداب تفسیر قرآن
- آراء تفسیری
- اسرائیلیات در تفسیر
- اقطاب اسرائیلیات
- اقطاب وضّاعین
- اولین مدون تفسیر
- تأویل قرآن
- تدوین تفسیر قرآن
- تفاسیر قرآن
- تفسیر پذیری قرآن
- تفسیر نگاری
- تنزیل قرآن
- توقیفیت تفسیر قرآن
- جری و تطبیق
- روایات تفسیری
- روشهای تفسیری
- سیاق عام
- شرافت تفسیر قرآن
- طرق تفسیری
- غرایب تفسیر
- فضیلت تفسیر قرآن
- قواعد تفسیر
- مبادی تفسیر
- مدارس تفسیر قرآن
- مراتب تفسیر
- مراحل تفسیر
- مصادر نقلی تفسیر
- مفسران
- مقدمات تفسیر
- مکاتب تفسیری
- منابع تفسیر
- تأویل قرآن
منابع
پانویس
- ↑ خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، جلد۱،صفحه ۶۵۴؛ طباطبایی، محمد حسین، قرآن دراسلام، صفحه ۵۷.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۶۱.
- ↑ عمید زنجانی، عباسعلی، مبانی و روشهای تفسی رقرآن، صفحه (۶۳-۶۵)؛ کمالی دزفولی، علی، شناخت قرآن، صفحه (۵۵۳-۵۵۴)؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، جلد۱، صفحه (۲۰۴-۴۸۲)؛ خرمشاهی، بهاء الدین، قرآن پژوهی(هفتاد بحث و تحقیق قرآنی)، صفحه ۵۰.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۶۸۷.