محبت اهل بیت در حدیث
این مدخل زیرشاخهٔ بحث محبت اهل بیت است. محبت اهل بیت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: محبت اهل بیت در حدیث - محبت اهل بیت در اخلاق اسلامی - محبت اهل بیت در معارف و سیره نبوی - محبت اهل بیت در معارف و سیره حسینی - محبت اهل بیت در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارداحادیث خاصه
امام حسن مجتبی (ع) بعد از شهادت امیرالمؤمنین در نخستین خطبه‌اش در معرفی خود فرمودند: "من از خاندانی هستم که خداوند محبت و ولایت آنان را بر همه مسلمانان واجب کرده است و به پیامبرش فرموده: به مردم بگو: من از شما مزد رسالت نمی‌خواهم، جز محبت خاندانم..."؛[۱]. در این حدیث نیز امام با واژه «افْتَرَضَ اللَّهُ» که وجوب مودت را می‌رساند، مطلب را بیان می‌کند.
در حدیثی دیگر، حضرت امام باقر (ع) در این باره می‌فرمایند: خدای تعالی در این آیه ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾[۲] خواسته است درد رسول خدا (ص) چیزی علیه امتش نباشد، لاجرم مودت در قربی را بر امت واجب کرد حال اگر به آن عمل کنند واجبی را انجام داده‌اند و اگر ترکش کنند باز واجبی را ترک کرده‌اند[۳].[۴]
احادیث عامه
اهل سنت در مجامع روایی خود احادیث متعددی درباره حب به اهل بیت (ع) نقل کرده‌اند که در ادامه چند نمونه از این احادیث نقل می‌شود.
رسول خدا (ص) فرمود: "به ما اهل بیت محبت داشته باشید، هرکس خدا را ملاقات کند در حالی که محبت ما اهل بیت را داشته باشد، به شفاعت ما وارد بهشت میگردد، به خداوند سوگند بنده از عمل خود سود نمی‌برد مگر اینکه حق ما را بشناسد"[۵].
پیغمبر صریح فرمودند: «الْزَمُوا» همیشه ملازم با محبت ما باشید، در سفر یا حضر یا در حال فقر یا در حال غنی. پیامبر فرمود: "علی جان! اگر کسی، به اندازه عمر نوح بندگی خدا کند (نه شصت سال و هفتاد سال) و به اندازه کوه احد طلا در راه خدا انفاق کند و آن قدر عمرش طولانی شود که هزار سفر پیاده به حج مشرف شود و آخر عمر هم بین صفا و مروه مظلومانه کشته شود، ولی ولایت تو را نداشته باشد، بوی بهشت به مشامش نمی‌رسد و داخل در بهشت نخواهد شد"[۶].[۷]
مودت و محبت اهل بیت در روایات
در وجوب محبّت اهل بیت پیامبر (ص) نمی‌توان تردید کرد. در آیه: ﴿ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ﴾[۸]. مقصود از ﴿الْقُرْبَى﴾ "خویشاوندان" در این آیه همان کسانی‌اند که آیه تطهیر در مورد آنان نازل شده است، چنان که حاکم نیشابوری روایت کرده است حسن بن علی (ع) پس از شهادت علی بن ابی طالب (ع) برای مردم سخنرانی کرد و به معرفی خود پرداخت و گفت: من از اهل بیتی هستم که جبرئیل به سوی آنان فرود می‌آمد و من از اهل بیتی هستم که خداوند هرگونه پلیدی را از آنان دور ساخته است. من از اهل بیتی هستم که خداوند مودت آنان را بر هر مسلمانی واجب کرده و فرموده است: ﴿ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ﴾[۹]. اقتراف حسنه، مودت ما اهل بیت است[۱۰].
به نقل خوارزمی از ابن عباس، هنگامی که آیه ﴿الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ نازل شد، کسانی به پیامبر (ص) گفتند: این خویشاوندان تو که مودت آنان بر ما واجب شده، چه کسانی‌اند؟ پیامبر (ص) پاسخ داد: امام علی (ع)، فاطمه (س) و دو پسر آنها[۱۱].
طبری از ابو دیلم روایت کرده هنگامی که علی بن الحسین (ع) را به صورت اسیر وارد دمشق کردند، مردی شامی برپا خاست و از کشته شدن امام حسین (ع) و یارانش و اسیر شدن زن و فرزندانش اظهار خوشحالی کرد. حضرت سجاد (ع) به او گفت: آیا آیه ﴿قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ را قرائت کرده‌ای؟ آن مرد گفت: آیا مقصود از قُربی شما هستید، امام (ع) پاسخ داد:آری[۱۲].
ابن عساکر از امام حسین (ع) روایت کرده که فرمود: قرابتی که خداوند آن را عظیم شمرده و رعایت آن را واجب کرده، و اجر رسالت قرار داده، قرابت ما اهل بیت است[۱۳].
حافظ ابوعبداللّه گنجی از طبرانی روایت کرده که پیامبر (ص) فرمود: خداوند پیامبران را از درخت‌های گوناگونی "سرچشمه‌های مختلفی" آفرید و من و علی را از یک درخت "منشأ" آفرید. من ریشه آن درخت و علیشاخه آن، فاطمه لقاح و حسن و حسین میوه‌های آن است. هر کس به یکی از آنها درآویزد نجات یافته و هر کس روی برگرداند، سقوط خواهد کرد. و اگر فردی سه هزار سال میان صفا و مروه عبادت کند و محبت ما را نداشته باشد، خداوند او را به دوزخ خواهد افکند، سپس آیه ﴿قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ را تلاوت کردند[۱۴]. ابو عبداللّه گنجی درباره سند حدیث گفته است: هذا حدیث حسن عال.
ابو نعیم اصفهانی از زاذان روایت کرده که امام علی (ع) فرمود: درباره ما آل حم، این مطلب مقرر شده است که مودت ما را جز مؤمنان رعایت نخواهند کرد، سپس آیه ﴿قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ را تلاوت کرد[۱۵].
ابن حجر مکی پس از نقل روایات مربوط به وجوب محبّت اهل بیت گفته است: از احادیث پیشین وجوب محبّت اهل بیت و حرمت شدید بغض نسبت به آنان، معلوم شد. بیهقی و بغوی و دیگران بر وجوب محبت آنان تصریح کرده‌اند، و شافعی در ابیاتی که از او نقل شده به آن تصریح کرده است، چنان که گفته است: یا أهل بیت رسول اللّه حبّکم * فرض من اللّه فی القرآن أنزله[۱۶] وی، پس از نقل حدیث، إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ مَثَلُ بَابِ حِطَّةٍ مَنْ دَخَلَهُ غُفِرَ لَهُ گفته است: وجه تشبیه اهل بیت به باب حطّه این است که خداوند داخل شدن از آن در که در أریحا بود، را به بیت المقدس با تواضع و استغفار، سبب آمرزش بنی اسرائیل و مودت اهل بیت را سبب آمرزش امت اسلامی قرار داد[۱۷].
فخرالدین رازی بر وجوب محبت اهل بیت این گونه استدلال کرده است: شکی نیست که پیامبر (ص) امام علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین (ع) را دوست می‌داشت، بر این اساس، این عمل بر همه امت واجب است زیرا خداوند فرموده است ﴿قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِيِّ الأُمِّيِّ الَّذِي يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَكَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ﴾[۱۸]. و نیز فرموده است: ﴿قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾[۱۹] و نیز فرموده است: ﴿لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَة﴾[۲۰]؛ وی، آل محمد (ص) را به امام علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین (ع) تفسیر کرده و گفته است: آل محمد کسانی‌اند که نسبت آنان به پیامبر (ص) باز میگردد، بنابراین، هر کس نسبتش با پیامبر شدیدتر و کاملتر باشد، آل او خواهد بود و شکی نیست که امام علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین (ع) با پیامبر (ص) شدیدترین تعلق را داشتند. بنابراین، آنان آل پیامبرند. آنگاه به روایتی استشهاد کرده است که زمخشری نقل کرده که هنگامی که آیه مودت نازل شد، از پیامبر (ص) پرسیدند اقربای شما که محبّت آنها بر ما واجب است، چه کسانی‌اند، پیامبر (ص) فرمود: امام علی، فاطمه و دو پسر آنان است[۲۱].
اشکال: در آیات قرآن تأکید شده است که پیامبران الهی بر تبلیغ رسالت خداوند از مردم درخواست مزد نمی‌کردند و این یکی از ویژگی‌های پیامبران بوده است، آنان تأکید می‌کردند که مزدشان بر خداوند است و نه دیگری ﴿إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ﴾[۲۲]. در این صورت، چگونه می‌توان مودت اهل بیت پیامبر (ص) را مزد رسالت او به شمار آورد؟
پاسخ: از مجموع آیات مربوط به مزد رسالت پیامبر (ص) به دست می‌آید که وی هیچ گونه مزد مادی و غیر مادی که به خود او باز گردد از مسلمانان نخواسته است: ﴿قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِينَ﴾[۲۳] و اگر هم مودت اهل بیت خود را به عنوان مزد رسالت خویش مطرح کرده است، در واقع به خود آنان باز میگردد: ﴿قُلْ مَا سَأَلْتُكُم مِّنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾[۲۴] مزدی که پیامبر (ص) از مردم خواسته است و در واقع به خود آنان باز میگردد این است که آیین او را بپذیرند و به آن عمل کنند، چرا که آیین او راه خدا است، و برگزیدن راه خدا مایه سعادت مندی انسان خواهد بود: ﴿قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلاَّ مَن شَاء أَن يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلا﴾[۲۵]. امّا پیمودن راه خدا در گرو شناخت آن است، و شناخت راه خدا به راه‌شناسی نیاز دارد که هم راه را به خوبی بشناسد و هم در پیمودن آن کوشا و راسخ قدم باشد، این راهنمایان همان اهل بیت معصوم پیامبرند. بدیهی است کسی که بخواهد از راهنمایی آنان به طور کامل بهره ببرد، قبل از هر چیز باید آنان را دوست بدارد و به آنان با دیده تکریم و تعظیم بنگرد تا شخصیت آنان برای او جذّاب و تأثیرگذار باشد. این مطلب در آیه مودت قربی آمده است[۲۶].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ الَّذِينَ افْتَرَضَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُمْ وَ وَلَايَتَهُمْ، فَقَالَ فِيمَا أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ (ص): ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾»؛ شیخ طوسی، الأمالی، ص۲۷۰؛ شرح نهج البلاغة ابن ابی الحدید معتزلی، ج۱۶، ص۳۰، عبارت «الَّذِينَ افْتَرَضَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُمْ» به تنهایی آمده است.
- ↑ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ بحارالأنوار، ج۹، ص۲۳۵ وج ۲۳، ص۲۳۷.
- ↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۸۹.
- ↑ «الْزَمُوا مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَإِنَّهُ مَنْ لَقِيَ اللَّهَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ هُوَ يَوَدُّنَا دَخَلَ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَتِنَا وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يَنْفَعُ عَبْداً عَمَلُهُ إِلَّا بِمَعْرِفَةِ حَقِّنَا»؛قندوزی، ینابیع المودة، ج۲، ص۲۷۲ و ۲۵۸.
- ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۵۴؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۶۹؛ قندوزی، ینابیع المودة، ج۲، ۶ ص۲۹۳.
- ↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۸۹- ۹۰.
- ↑ این همان است که خداوند (آن را) به بندگانی از خویش که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند مژده می‌دهد بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است؛ سوره شوری، آیه۲۳.
- ↑ این همان است که خداوند (آن را) به بندگانی از خویش که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند مژده می‌دهد بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است؛ سوره شوری، آیه۲۳.
- ↑ المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۷۲.
- ↑ المناقب، حدیث ۲۶۳.
- ↑ تفسیر طبری، ج۲۵، ص۱۶ـ۱۷۷.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۲، ص۱۴۴۴،تعلیقه.
- ↑ کفایة الطالب، ص۱۳۱۷.
- ↑ تاریخ اصفهان، ج۲، ص۱۶۵
- ↑ الصواعق المحرقه، ص۲۱۷.
- ↑ الصواعق المحرقه، ص۱۹۰.
- ↑ بگو: ای مردم! به راستی من فرستاده خداوند به سوی همه شمایم، همان که فرمانفرمایی آسمان‌ها و زمین از آن اوست، هیچ خدایی جز او نیست که زنده می‌دارد و می‌میراند، پس به خداوند و فرستاده او پیامبر درس ناخوانده‌ای که به خداوند و قرآن او ایمان دارد ایمان بیاورید و از او پیروی کنید باشد که راهیاب گردید؛ سوره اعراف، آیه ۱۵۸.
- ↑ بگو اگر خداوند را دوست می‌دارید از من پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است؛ سوره آل عمران، آیه۳۱.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج۲۷، ص۱۶۶.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج۲۷، ص۱۶۶.
- ↑ سوره هود، آیه۲۹.
- ↑ بگو: من از شما پاداشی بر این (رسالت) نمی‌خواهم و چیزی بر خود نمی‌بندم؛ سوره ص، آیه۸۶.
- ↑ بگو هر پاداشی از شما خواسته باشم از آن خودتان باد! پاداش من جز با خداوند نیست و او به هر چیزی گواه است؛ سوره سبأ، آیه۴۷.
- ↑ بگو: برای این (پیامبری) از شما مزدی نمی‌خواهم جز اینکه هر کس بخواهد به سوی پروردگار خویش راهی پیش گیرد؛ سوره فرقان، آیه۵۷.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «اهل بیت»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۵۳۹-۵۴۹.