جمرات

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

«جمرات» نام سه محل در منا است که اگر از سمت مکه، رو به منا حرکت کنیم از دامنه کوهی که حد فاصل میان مکه و منا است شروع می‌شود و به طرف عمق منا پیش می‌رود. تا قبل از حج سال ۱۳۸۳ هر یک از جمرات به صورت ستون چهارگوش بود که از سنگ‌های بر روی هم چیده شده با ملاطی از سیمان ساخته شده و چهار طرفش باز بود، جز جمره عقبه که در گذشته فقط یک طرف آن باز و آزاد بوده؛ زیرا به کوه متصل می‌شد و در سال‌های اخیر که کوه برداشته شده است، در جانب کوه، دیواری سیمانی، آن سمت را پوشانیده است، ولی در موسم حج ۱۳۷۲ ه. د. شمشاهده شد که دیوار آن را برداشته‌اند و آن نیز شکلی چون دو ستون دیگر پیدا کرده است. در حج سال ۱۳۸۳ تغییرات اساسی در جمرات ایجاد شد، و طول هر یک از جمرات به میزان قابل توجهی افزایش و وسعت پیدا کرد، به گونه‌ای که امکان حضور هم زمان تعداد بسیاری از حجاج در رمی جمرات فراهم گردیده، و خطرات ناشی از حضور انبوه زائران را در این مکان کاهش داده است، ضمن آنکه دولت سعودی طبقات جمرات را به پنج طبقه افزایش داده است. هر یک از جمرات نامی دارد: به ترتیب از سمت منا رو به مکه، به اولی «جمره اولی»، جمره صغری یا جمره دنیا و به دومی «جمره وسطی» و به آخری، «جمره عقبه»، «جمره اخری»، «جمره عظمی»، «جمره کبیره» و یا جمره کبری می‌گویند. شاید علت این نام‌ها این باشد که چون حاجی از مشعر به طرف منا حرکت می‌کند و از دل منا به جانب جمرات روی می‌آورد در نخستین جمره‌ای که به آن می‌رسد «جمره اولی» است و سپس جمره وسطی و جمره عقبه.

سنگ‌باران نمادین شیطان «رمی جمرات» در سرزمین منا، یکی از اعمال واجب به شمار می‌رود. این عمل در روز دهم ذی‌الحجه (عید قربان) در مورد جمره عقبه، «محل سنگ‌باران سوم» با هفت سنگ انجام می‌شود و در روز یازدهم و دوازدهم ذی‌الحجه «در مورد جمره اولی و وسطی و عقبه» و برای هر کدام هفت سنگ انجام می‌شود. معنای جمره؛ «جمره» در لغت به معنای آتش برافروخته و گداخته و همچنین به معنای ریگ می‌باشد و جمع آن «جمار» است. عرب سنگ‌ریزه‌ها را «جمار» می‌نامد و محل جمع شدن ریگ‌ها در منا را «جمرات» می‌گویند و به هر پشته‌ای از ریگ نیز «جمره» می‌گویند و از این جهت محل سنگ‌ریزه‌ها را در «منا» جمره گفته‌اند که با ریگ‌ها زده می‌شود و یا از این جهت که محل جمع شدن ریگ‌هایی است که به آن زده می‌شود.

معنای رمی؛ رمی به معنای انداختن چیزی و پرتاب کردن سنگ و انداختن تیر آمده است. از امام صادق(ع) روایت شده است: «إن علة رمي الجمرات أن إبراهيم(ع) تراءى له إبليس عندها فأمره جبرائيل برميه بسبع حصيات و أن يكبر مع كل حصاة ففعل و جرت بذلك السنة»؛ علت رمی جمرات آن است که نزدیک آن محل، شیطان بر حضرت ابراهیم(ع) نمایان شد، جبرئیل به آن حضرت دستور داد که با آن هفت سنگریزه شیطان را بزند و با هر سنگ تکبیر بگوید، او هم چنان کرد و سنت بر این جاری شد.

شایان ذکر است که دو روایت دیگر به همین گونه نقل شده است، یکی از امام علی(ع) درباره حضرت ابراهیم(ع) که آن حضرت در سه مرحله شیطان را تحت تعقیب قرارداد و دیگری از «ابن عباس» در مورد پیامبر اسلام(ص)، در هر صورت حکمت رمی، چیزی جز ادامه راه پیامبران توحید نیست. واجبات منا که در روز عید قربان انجام می‌گیرد سه چیز است:

1. رمی جمره عقبه
2. ذبح
3. حلق یا تقصیر

رمی جمرات که مهم‌ترین آن رمی جمره عقبه است، یعنی ریگ انداختن به جمره‌ای که نام محلی است در منا.

احکام رمی جمره:

1. وقت انداختن ریگ از طلوع آفتاب روز عید است تا غروب آن.
2. با قصد خالص، بدون ریا و نمایش دادن عمل به غیر باشد.
3. تعداد ریگ‌ها هفت عدد باشد.
4. ریگ‌ها از محدوده حرم باشد.
5. ریگ‌ها را یکی پس از دیگری پرتاب کند.

هنگامی که ریگ‌ها را در دست گرفته و آماده رمی است این دعا را بخواند. «اللَّهُمَّ هَذِهِ حَصَيَاتِي فَأَحْصِهِنَّ لِي وَ ارْفَعْهُنَّ فِي عَمَلِي» و نیز هر سنگی که می‌اندازد «تکبیر» بگوید. همچنین هر سنگی را که می‌اندازد این دعا را بخواند: «اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُمَّ ادْحَرْ عَنِّي الشَّيْطَانَ، اللَّهُمَّ تَصْدِيقاً بِكِتَابِكَ وَ عَلى سُنَّةِ نَبِيِّكَ(ص)، اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ حَجّاً مَبْرُوراً، وَ عَمَلًا مَقْبُولًا، وَ سَعْياً مَشْكُوراً، وَ ذَنْباً مَغْفُوراً». پس از برگشتن به جای خود در منا، این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ بِكَ وَثِقْتُ وَ عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ فَنِعْمَ الرَّبُّ وَ نِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصِيرُ». خلاصه: پس از آنکه حاجی تمام اعمال روز عید قربان را انجام داد دو وظیفه مهم دیگر در منا دارد:

1. بیتوته
2. رمی جمرات سه‌گانه که روز یازدهم و دوازدهم به ترتیب باید جمرات سه‌گانه را رمی‌کند.

حَصی: سنگریزه است. در مراسم حج در منی باید به جمرات سنگریزه پرتاب کرد.

حَصی الخَذف: در رمی جمرات، ریگ‌هایی که پشت ناخن می‌گذارند و پرتاب می‌کنند را گویند.

رَمی

یکی از مهم‌ترین اعمال «ایام تشریق»، «رمی جمرات» است. می‌گویند: ابلیس برای بار اول در «جمره عُقبی» بر حضرت ابراهیم(ع) آشکار شد و آن حضرت با سنگریزه‌هایی او را راند. وی بار دیگر در «جمره وُسطی» و بار دیگر در «جمره اُولی» بر آن حضرت ظاهر و ابراهیم(ع) مجدداً وی را با پرتاب سنگریزه از آن مکان‌ها دور ساخت. ابلیس هنگام پرتاب این سنگریزه‌ها به سرعت می‌گریخت و «جمره و اجمار» نیز به معنای شتاب کردن و گریختن است. از صدر اسلام، دو جمره اولی و وسطی از تمامی اطراف باز و قابل رمی بوده است؛ اما جمره عقبه، سینه کوه بوده و رسول خدا(ص) در حالی که در سمت چپش مکه و سمت راستش منا بود، آن را رمی می‌کرد. بنابر روایات شیعه، مستحب است فرد رمی‌کننده، پشتش به مکه و رویش به طرف جمره باشد. رمی اصطلاحاً پرتاب هفت سنگریزه به هر یک از «جمرات ثلاث» در منی را در مراسم حج (تمتع، افراد و قرآن) می‌گویند. رمی از واجبات غیر رکنی می‌باشد و زمان رمی «جمار ثلاث» از طلوع آفتاب است تا غروب آفتاب در ایام منی به توالی در:

1. دهم ذی‌حجه - رمی جمره اخری (که چهارمین واجب حج است و با آمدن از مشعرالحرام به منی و در لباس احرام انجام پذیرد).
2. یازدهم ذی‌حجه - رمی جمرات ثلاث (به ترتیب اولی و وسطی و اخری که سیزدهمین و آخرین واجب است و در لباس معمولی انجام می‌گیرد).
3. دوازدهم ذی‌حجه - رمی جمرات ثلاث (به ترتیب اولی و وسطی و اخری که سیزدهمین و آخرین واجب است و در لباس معمولی انجام می‌پذیرد).

واجبات رمی؛ نیت کردن، پرتاب کردن؛ هفت بار پرتاب کردن، تک تک پرتاب کردن، پرتاب کردن (سنگ‌ها) نه گذاردن، مستقیماً سنگ را به جمره پرتاب نمودن.

مستحبات رمی؛ پیاده رمی کردن، با طهارت رمی کردن، با هر رمی تکبیر گفتن، با هر رمی دعای «اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُمَ ادْحَرْ...» خواندن. هنگام آمادگی برای رمی دعای «اللَّهُمَّ هَذِهِ حَصَيَاتِي فَأَحْصِهِنَّ لِي عِنْدَكَ وَ ارْفَعْهُنَّ فِي عَمَلِي» خواندن. هنگام رمی، سنگریزه را به دست چپ گرفتن و با دست راست انداختن. سنگریزه را بر انگشت ابهام (بزرگ) گذاردن و با ناخن انگشت شهادت انداختن (خذف). پشت به قبله (و از رو به رو) جمره عقبه (اخری) را رمی کردن ولی جمره‌های اولی و وسطی را رو به قبله رمی کردن با فاصله (۵/۵ یا ۵/۷ متری) جمره اخری (عقبه) و بدون فاصله (و در کنار ایستادن) جمره‌های اولی و وسطی را رمی نمودن.

واجبات سنگ رمی: ریگ بودن، بکر بودن، مباح بودن، از حرم بودن (ولی نه از ریگ‌های مسجدالحرام و مسجد خیف).

مستحبات سنگ رمی: سیاه بودن، شکسته نبودن، از مشعر بودن، به اندازه سر انگشت بودن، سست و نیز خیلی سر سخت نبودن، نقطه نقطه و رنگ‌های مختلف داشتن، دانه دانه از زمین جمع‌آوری گردیدن، در صورت کثیف بودن شست و شویش دادن.

نیابت رمی: فرموده‌اند در صورت وجود مشقت و حرج در رمی می‌توان برای انجام آن نایب گرفت.

پاداش رمی: طبق روایت منقول از امام صادق(ع) هر کس رمی جمره کند، خداوند به پاداش هر سنگی گناهی از وی پاک می‌کند. چون مؤمن سنگ می‌اندازد فرشته‌ای آن را می‌گیرد و اگر غیر مؤمن سنگ بیندازد شیطان به او ناسزا می‌گوید و می‌گوید تو سنگ نزدی.

سابقه رمی:

1. محل جمرات، در جاهلیت محل نصب سه بت بوده است.
2. محل جمرات، محل سنگسار شدن سه تن از اهالی مکه است که در حمله ابرهه به مکه برای منافع شخصی با او همدست شده به جاسوسی مبادرت کردند.
3. حضرت آدم(ع) در محل جمرات شیطان را که بر او آشکار شده بود با هفت سنگریزه براند.
4. حضرت ابراهیم(ع) بعد از ساختن خانه خدا شیطان را که در محل جمرات بر او آشکار شده بود با هفت سنگریزه از خود براند (هم در روز قربانی و هم در دو روز بعد).
5. حضرت ابراهیم(ع) به هنگام قربانی کردن حضرت اسماعیل(ع) شیطان را که در صدد برآمد تا او را از این کار باز دارد در محل جمرات رمی نمود.
6. حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل و حضرت هاجر(ع) شیطان را که در مواضع جمرات در قیافه ناصحی در صدد برآمد با وسوسه آنها را از قربانی کردن حضرت اسماعیل باز دارد به ترتیب در یکی از مواضع با هفت سنگریزه براندند.

رمی جمره اخری در مراسم حج، پرتاب هفت سنگریزه است به سومین جمره در منی (یعنی جمره عقبه) در هر یک از روزهای دهم و یازدهم و دوازدهم ذی‌حجه. در روز دهم (روز عید) فقط همین یک جمره رمی می‌شود و چهارمین عمل حج است و در دو روز بعد آخرین رمی جمره‌هاست که بعد از رمی جمره وسطی صورت می‌پذیرد و آخرین عمل حج هستند. رمی جمره اولی در مراسم حج، پرتاب هفت سنگریزه است به اولین جمره در منی (جمرة الصغری) در هر یک از روزهای یازدهم و دوازدهم ذی‌حجه و اولین رمی جمره‌ها در این دو روز است (که آخرین عمل حج می‌باشند). رمی جمره وسطی در مراسم حج، پرتاب هفت سنگریزه است به دومین جمره در منی در هر یک از روزهای یازدهم و دوازدهم ذی‌حجه و دومین رمی جمره‌هاست که بعد از رمی جمره اولی صورت می‌گیرد و آخرین عمل حج می‌باشند.

منابع

1. تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه