سیره حضرت فاطمه
سیره حضرت فاطمه(س) از یک سو به لحاظ انتساب ایشان به عنوان دختر پیامبر (ص)، همسر امامت و مادر ولایت و از سوی دیگر برجستگی‌های شخصیتی که در وجود ایشان دیده می‌شود و ایشان را به عنوان یک الگو مطرح می‌سازد. سیره حضرت در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و ... هرچند به صورت اندک در تاریخ آمده است، اما توجه به هر کدام از وقایع نقل شده، از زاویه‌های مختلف، ابعاد مختلفی از زندگی این شخصیت را برای ما آشکار می‌سازد.
مقدمه
سیره حضرت فاطمه (س) از یک سو به لحاظ انتساب ایشان به عنوان دختر پیامبر (ص)، همسر امامت و مادر ولایت و از سوی دیگر برجستگی‌های شخصیتی که در وجود ایشان دیده می‌شود و ایشان را به عنوان یک الگو مطرح می‌سازد، حائز اهمیت است. بنابه فرموده حضرت ولی‌عصر (ع) که مادرشان، حضرت فاطمه (س) را به عنوان الگویی برای خود معرفی می‌کنند[۱]، علاوه بر آنکه جنبه‌هایی از شخصیت ایشان که به شئون انسانیت باز می‌گردد، الگویی برای تمامی انسان‌ها اعم از زن و مرد است، به عنوان نمونه‌ای کامل برای زنان نیز (در شناخت ابعاد مختلف وجودی شخصیت زن، پی بردن به ارزش استعدادهای موجود در زن بدون تحت تأثیر القائاتی که در تحقیر جنس زن وجود دارد و در نهایت ظهور استعدادها در ابعاد مختلف به دور از هر گونه افراط و تفریط و در نهایت رسیدن به کمال و قرب الهی) مطرح است.
سیره حضرت در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی هرچند به صورت اندک در تاریخ آمده است، اما توجه به هر کدام از وقایع نقل شده، از زاویه‌های مختلف اعتقادی، اخلاقی و عملی، ابعاد مختلفی از زندگی این شخصیت را برای ما آشکار می‌سازد[۲].
ابعاد سیره فاطمی
سیره اخلاقی حضرت فاطمه
در بیان سیره اخلاقی حضرت فاطمه (س) به موارد متعددی اشاره شده است که بیانگر سلوک معنوی و اخلاقی ایشان است؛ برخی از آنها عبارت‌اند از:
- ایمان و اخلاص: حضرت فاطمه (س) به عنوان برترین بانوی جهان مطرح است. این امر بیانگر درجه ایمان ایشان است. اخلاص در اعمال که به نیت افراد برمی‌گردد نیز از موارد بسیار مهمی است که خداوند در سوره انسان، آن را اذعان کرده است: ﴿إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا﴾[۳].
- ساده‌زیستی و زهد: اکتفا به ضروریات زندگی و ساده‌زیستی، ویژگی برجسته فردی است که در مدینه به عنوان فرزند رهبر جامعه نبوی محسوب می‌شد. حضرت فاطمه (س) چه در دوران تنگدستی و چه در زمان گشایش مادی مسلمانان، اصل ساده‌زیستی را همواره با توجه به شرایط زمانه اجرا می‌کردند.
- ایثار: گذشت از حق خویش برای نفع رساندن به دیگران و ایثار، مورد دیگری است که در زندگی حضرت فاطمه (س) نمونه‌های فراوان دارد. نمونه بارز آن ادای نذر سه روز روزه حضرت فاطمه (س) برای سلامتی بیماری "حسنین" (ع) است.
- عدالت: حضرت فاطمه (س) نزد خداوند در بالاترین درجات ایمان قرار داشت و فرزند بزرگ‌ترین شخصیت روزگار خویش بود؛ اما به لحاظ مادی، خود را همچون سایر مردم می‌دانست. ایشان در روزگار گشایش مادی مسلمانان نیز که فضه به عنوان خدمتکار نزد ایشان بود، با توافق یکدیگر به تقسیم کار پرداخته بودند و به صورت یک روز در میان، روزی را به امور منزل و روزی را به عبادت می‌گذراند[۴].
سیره عبادی حضرت فاطمه
در احادیث شیعه آمده است، هنگامی که فاطمه در محرابش به عبادت می‌ایستاد، خداوند به فرشتگان می‌فرمود: "ای فرشتگانم! به بنده‌ام فاطمه بنگرید که در برابر من ایستاده به حالتی که شانه‌هایش از ترس من لرزان است و با قلب خود به عبادت من روی آورده"[۵] و وقتی او در محراب می‌ایستد، هفتاد هزار فرشته مقرب بر او سلام می‌فرستند و به همان سخنی که فرشتگان، با آن مریم را ندا دادند، ندا داده و می‌گویند: "فاطمه! خدا تو را برگزیده و پاک ساخته و بر تمام زنان جهان برتری داده است"[۶].[۷]
دعا و مناجات در محضر الهی از عبادات مطلوب و شیرین فاطمه بود و روایات زیادی، مشتمل بر دعاهای آن حضرت با مضامین بلند و آسمانی در منابع روایی به چشم می‌خورد[۸].[۹]
عبادت دختر پیامبر، عبادت خشک و بی‌روح نبود؛ بلکه عبادت همراه با خشوع و خضوع بود. وی که بارها شاهد نجوای عارفانه و عاشقانه پدر بزرگوارش در محراب عبادت بود، از پدر آموخته بود که چگونه عبادتی موجب سعادت انسان و باعث تکامل روح می‌شود. او که تربیت شده مکتب وحی الهی بود، می‌دانست عبادتی موجب رستگاری است که همراه خشوع و خشیت الهی باشد[۱۰]. او چندان اهل تهجد، عبادت و شب‌زنده‌داری بود که حسن بصری می‌گوید: «در میان امت، از نظر عبادت، والاتر از فاطمه (س) کسی نبود. او به قدری به نماز ایستاد که قدم‌هایش ورم کرد»[۱۱].[۱۲]
سیره خانوادگی حضرت فاطمه
حضرت فاطمه (س) به عنوان دختر پیامبر خاتم (ص) جایگاهی ویژه نزد آن حضرت داشت به‌گونه‌ای که از محبوب‌ترین افراد نزد ایشان به شمار می‌آمد. آن حضرت در نقش مادری نیز به به تربیت فرزندان خویش اهتمام ویژه‌ای داشت و در نقش همسرداری نیز جایگاهشان چنان برجسته بود که در لحظات پایانی عمر خویش، امیرالمؤمنین (ع)، رضایت خویش را از ایشان اعلام کرد و فرمود که هیچ‌گاه در زندگی، رفتاری از ایشان ندیده‌اند که خاطر ایشان را به عنوان همسر آزرده باشد[۱۳].[۱۴]
سیره اجتماعی حضرت فاطمه
از جمله قلمروهای الگوبخشی سیره حضرت فاطمه (س) زندگی اجتماعی آن حضرت است. حیات اجتماعی بانوی اسلام در این بُعد برای شیفتگان مکتبش بسیار درس‌آموز است. او همان‌گونه که در ابعاد مختلف علمی، اخلاقی، عبادی، تربیتی و سایر کمالات انسانی و ارزش‌های دینی پیشگام بود، در مسائل اجتماعی نیز انسانی ممتاز و چهر‌ه‌ای فعال به شمار می‌رفت.
فاطمه (س) گرچه در شرایط عادی، بانویی خانه‌دار بود و دور از مردان بیگانه زندگی می‌کرد و تمایل نداشت حتی مردی نابینا کنار او بنشیند و با او هم‌سخن شود، اما این بدان معنا نیست که دختر پیامبر (ص) از مسئولیت‌های اجتماعی خویش غافل بوده و خود را در برابر جامعه و مسائلی که در آن می‌گذرد مسئول نمی‌دانسته است[۱۵].
سیره علمی حضرت فاطمه
حضرت فاطمه (س) به شهادت معصومان (ع) دارای علم ما کان و ما یکون تا روز قیامت[۱۶] و در مسائل علمی، پاسخگوی مردم و محل رجوع بانوان بود. آثاری که از حضرت به یادگار مانده است مانند: سخنان، خطبه‌ها و ادعیه‌هایی است که به مناسبت‌ها و زمینه‌های مختلف ایراد فرموده است[۱۷] و آثاری چون مصحف فاطمه (س) که منسوب به حضرت است و پس از ایشان در دست ائمه (ع) قرار داشت و هم‌اکنون نیز بنابر روایات نزد حضرت ولی‌عصر (ع) است[۱۸].
سیره سیاسی حضرت فاطمه
از جمله قلمروهای الگوبخشی سیره حضرت فاطمه (س) زندگی سیاسی آن حضرت است. او همان‌گونه که در ابعاد مختلف علمی، اخلاقی، عبادی، تربیتی و سایر کمالات انسانی و ارزش‌های دینی پیشگام بود، در مسائل سیاسی نیز انسانی ممتاز و چهر‌ه‌ای فعال به شمار می‌رفت. فاطمه (س) گرچه در شرایط عادی، بانویی خانه‌دار بود و دور از مردان بیگانه زندگی می‌کرد، اما این بدان معنا نیست که دختر پیامبر (ص) از مسئولیت‌های اجتماعی خویش غافل بوده و خود را در برابر جامعه و مسائلی که در آن می‌گذرد مسئول نمی‌دانسته است.
حیات فاطمه (س) در مکه و در مدینه سرشار از وقایع و رخدادهای مهم فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی بود و فاطمه (س) در همان حال که از ویژگی‌های لطیف زنانه برخوردار بود، در همه این عرصه‌ها تا آنجا که وظیفه ایجاب می‌کرد حضور داشت. او زندگی سیاسی را از همان دوران خردسالی و در کنار پدر بزرگوار خویش آغاز کرد و در همه جبهه‌های رویارویی رسول خدا (ص) با طاغوت‌های زمان خویش، همراه و پشتیبان آن حضرت بود. زمانی هم که به مدینه هجرت و با دومین شخصیت اسلام ازدواج کرد، سنگر به سنگر با او پیش رفت؛ گویی یک روح بودند در دو بدن. پس از رحلت پیامبر (ص) و پیدایی رخدادهای جدید در جامعه اسلامی، فصلی جدید از زندگی سیاسی فاطمه (س) آغاز شد؛ فصلی که با مراحل پیشین بسیار متفاوت بود و دختر پیامبر (ص) را با همه خستگی ناشی از کار خانه سرپرستی کودکان خردسال، اشتغالات عبادی و اجتماعی و از همه رنج آورتر، فراق پدر، با همه توان به میدان سیاست کشانید[۱۹].
سیره نظامی حضرت فاطمه
از جمله قلمروهای الگوبخشی سیره حضرت فاطمه (س) زندگی سیاسی و نظامی آن حضرت است. او همان‌گونه که در ابعاد مختلف علمی، اخلاقی، عبادی، تربیتی و سایر کمالات انسانی و ارزش‌های دینی پیشگام بود، در مسائل نظامی نیز انسانی ممتاز و چهر‌ه‌ای فعال به شمار می‌رفت. فاطمه (س) گرچه در شرایط عادی، بانویی خانه‌دار بود و دور از مردان بیگانه زندگی می‌کرد، اما این بدان معنا نیست که از مسئولیت‌های اجتماعی خویش غافل بوده و خود را در برابر جامعه و مسائلی که در آن می‌گذرد مسئول نمی‌دانسته است.
در طول نه سال زندگی مشترک فاطمه و علی (ع) بیش از شصت برخورد نظامی بین پیامبر (ص) و مخالفان رخ داد که علی (ع) در بسیاری از آنها حضور داشت. حضرت زهرا (س) در این مدت، ضمن ایفای مسئولیت سنگین خانه‌داری و فرزندداری، در مواقع لازم با حضور در میدان‌های نبرد به یاری رزمندگان اسلام می‌شتافت و کارهای خدماتی و امدادی انجام می‌داد[۲۰].
جستارهای وابسته
- سبک زندگی حضرت فاطمه
- سیره اخلاقی حضرت فاطمه
- سیره عبادی حضرت فاطمه
- سیره خانوادگی حضرت فاطمه
- سیره تربیتی حضرت فاطمه
- سیره اجتماعی حضرت فاطمه
- سیره علمی حضرت فاطمه
- سیره تبلیغی حضرت فاطمه
- سیره سیاسی حضرت فاطمه
- سیره اقتصادی حضرت فاطمه
- سیره فرهنگی حضرت فاطمه
- سیره مدیریتی حضرت فاطمه
- سیره نظامی حضرت فاطمه
- سیره قضایی حضرت فاطمه
منابع
پانویس
- ↑ «وَ فِي ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ ص لِي أُسْوَةٌ حَسَنَة»؛ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار، ج۵۳، ص۱۸۰.
- ↑ شریعت‌جو، منیره، حضرت فاطمه و سیره ایشان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱، ص۳۲۰.
- ↑ «(با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی» سوره انسان، آیه ۹.
- ↑ شریعت‌جو، منیره، حضرت فاطمه و سیره ایشان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱، ص۳۲۰ ـ ۳۲۴.
- ↑ الامالی، شیخ صدوق، ص۹؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۲۵، ص۱۷.
- ↑ الامالی، شیخ صدوق، ص۵۷۵؛ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص۱۴۹؛ بشارة المصطفی، طبری، ص۲۷۴؛ مناقب آل ابی طالب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۱۳۴.
- ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱، ص۲۶۴.
- ↑ بنگرید: بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، جلد اول از مجلد فاطمه، ص۳۳۸ - ۳۰۷؛ شیخ الاسلامی، مسند فاطمه الزهرا، ص۲۱۳-۲۴۵.
- ↑ جباری، محمد رضا، سیره اخلاقی و سبک زندگی حضرت زهرا، ص ۶۷.
- ↑ ﴿قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ﴾ «بی‌گمان مؤمنان رستگارند» سوره مؤمنون، آیه ۱.
- ↑ مناقب، ج۳، ص۳۸۹.
- ↑ مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم، ص ۱۱۳.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۱۵۱.
- ↑ شریعت‌جو، منیره، حضرت فاطمه و سیره ایشان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱، ص۳۲۲-۳۲۴.
- ↑ رفیعی، علی، درآمدی بر سیره فاطمی، ص۱۴۷.
- ↑ سید مرعشی، شرح احقاق الحق، ج۲۵، ص۵۸۴.
- ↑ اسماعیل الأنصاری الزنجانی الخوئینی، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهرا (س)، ج۲۲، ص۲۶۶-۳۴۱.
- ↑ شریعت‌جو، منیره، حضرت فاطمه و سیره ایشان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱، ص۳۲۵-۳۲۶.
- ↑ رفیعی، علی، درآمدی بر سیره فاطمی، ص۱۴۷ ـ ۱۵۳؛ شریعت‌جو، منیره، حضرت فاطمه و سیره ایشان، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱، ص۳۲۴-۳۲۵.
- ↑ رفیعی، علی، درآمدی بر سیره فاطمی، ص۱۴۷ ـ ۱۵۳.