نماز در معارف و سیره رضوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث نماز است. نماز از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: نماز در قرآن - نماز در کلام اسلامی - نماز در فقه سیاسی - نماز در معارف دعا و زیارات - نماز در معارف و سیره معصوم - نماز در معارف و سیره نبوی - نماز در معارف و سیره علوی - نماز در معارف و سیره حسینی - نماز در معارف و سیره سجادی - نماز در معارف و سیره رضوی - نماز در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
درباره امام رضا(ع) نقل شده که در شبانه‌روز هزار رکعت نماز می‌خواند. دراین‌باره دو روایت موجود است، یکی از اباصلت هروی و دیگری از برادر دعبل خزاعی[۱] که برابر این خبر، امام رضا(ع) در سال ۱۹۸ در طوس بوده و پیراهنی به دعبل داده که در آن هزار رکعت نماز در هزار شب خوانده که با حقایق تاریخی سازگار نیست؛ زیرا این جریان مربوط به بعد از ولایت‌عهدی حضرت در سال ۲۰۱ است[۲]؛ به همین جهت از نقل و بررسی آن خودداری می‌کنیم؛ اما روایت اباصلت، عبدالسلام بن صالح هروی، گوید: «به در خانه‌ای که امام رضا(ع) در آن در سرخس زندانی بود رفتم، بسته بود. از زندانبان اجازه خواستم؛ پاسخ داد: راهی برای دیدار با حضرت نداری. گفتم: چرا؟ پاسخ داد: «لِأَنَّهُ رُبَّمَا صَلَّى فِي يَوْمِهِ وَ لَيْلَتِهِ أَلْفَ رَكْعَةٍ...»: «چه‌بسا که ایشان در شبانه‌روز هزار رکعت نماز می‌خواند» و فقط ساعتی از اول روز و قبل از ظهر و هنگام زردی خورشید (غروب) از خواندن نماز دست بر می‌دارد. گفتم: در این اوقات از حضرت برایم اجازه بگیر. او اجازه گرفت و بر حضرت وارد شدم درحالی‌که در مصلای خود متفکرانه نشسته بود[۳]. در این روایت ذکر شده که گاهی امام رضا(ع) تا هزار رکعت نماز می‌خواند.[۴].
بررسی خبر
این خبر از نظر سند قابل خدشه است. شیخ صدوق آن را از یکی از مشایخش از علی بن ابراهیم نقل کرده. اباصلت را توثیق کرده‌اند[۵]، گرچه شیخ طوسی او را عامی دانسته است[۶]؛ اما زندانبان که خدمت‌گزار مأمون بوده، قابل اعتماد نیست. از نظر متن و محتوا تعبیر گوینده که زندانبان باشد، می‌رساند که ممکن است حضرت هزار رکعت بخواند؛ به تعبیر دیگر این سخن زندانبان است که از باب مبالغه ذکر کرده، نه کلام اباصلت و در این روایت هزار رکعت در شبانه‌روز مطرح است. مشکل دیگر روایت، زندانی‌بودن حضرت در سرخس است. مشخص نیست این اتفاق در چه زمانی بوده است. دیگر اخبار، چنین مطلبی را تأیید نمی‌کند که حضرت در سرخس زندانی بوده است؛ چون مأمون به‌ظاهر برای حضرت احترام قایل بود، حتی وقتی که سهل را در حمام سرخس کشت[۷].
نتیجه: با توجه به اخباری که ذکر شد و خبر کافی، خبر راجع به نماز امیرالمؤمنین(ع) از نظر سند قابل اعتماد است. می‌توان گفت آن حضرت در ینبع و در سال آخر عمر این‌گونه عمل کرده است. راجع به امام سجاد(ع) هم روایات متعدد بود و می‌توان گفت روایات تواتر اجمالی دارد و خواندن هزار رکعت هم دراین‌باره از امام باقر(ع) و هم زید بن علی نقل شده است. القاب حضرت و وضعیت سیاسی - اجتماعی دوران امامت ایشان و صحیفه سجادیه نشانه‌ای بر عبادت زیاد حضرت در طول زندگانی است. اگر در برخی اخبار خواندن هزار رکعت نماز در یک شب آمده، ممکن است از باب تغلیب باشد که بخش عمده نمازها در شب بوده است. اگر روایت مربوط به حضرت علی(ع) درباره خواندن نماز در کنار نخل‌ها را درست بدانیم، آنجا بیشتر مناسب با روز است تا شب؛ اما روایات مربوط به امام رضا(ع) دراین‌باره کامل نبود و درست نیست، هرچند هزار رکعت در شبانه‌روز بُعدی ندارد.
نکته مهم این است که شرع دستوری دراین‌باره نداده است و فقط از اخباری استفاده می‌شود که در طول ماه رمضان خواندن هزار رکعت نماز مستحب است[۸]؛ ولی طبق دستور پیامبر(ص) و معصومان، ما از رهبانیت و گوشه‌نشینی و عبادت تنها، نهی شده‌ایم و شرع از به‌زحمت‌انداختن خود نهی کرده است. در سیره حضرت ذکر شده است که ایشان دو برابر رکعات نمازهای روزانه نماز نافله و مستحبی می‌خواندند[۹]. امام سجاد(ع) در عین عبادت شبانه، به مردم نیازمند و بیوه‌زنان کمک می‌کرد؛ به گونه‌ای که آنان پس از درگذشت حضرت متوجه شدند کسی که به آنان کمک می‌کرده، علی بن الحسین(ع) بوده است. آثار حمل وسایل و بارها بر پشت و شانه‌های حضرت باقی مانده بود[۱۰] و می‌توان گفت هزار رکعت از باب مثال است. در روایتی پیامبر(ص) به علی(ع) می‌فرماید: دو رکعت که عالم بخواند، برتر از هزار رکعت عابد است[۱۱].[۱۲].
منابع
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ص۳۵۹.
- ↑ احمد بن ابی‌یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۴۴۸.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۸۳: «حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ قَالَ: جِئْتُ إِلَى بَابِ الدَّارِ الَّتِي حُبِسَ فِيهَا الرِّضَا(ع) بِسَرَخْسَ وَ قَدْ قُيِّدَ(ع) فَاسْتَأْذَنْتُ عَلَيْهِ السَّجَّانَ فَقَالَ لَا سَبِيلَ لَكَ إِلَيْهِ(ع) قُلْتُ وَ لِمَ قَالَ لِأَنَّهُ رُبَّمَا صَلَّى فِي يَوْمِهِ وَ لَيْلَتِهِ أَلْفَ رَكْعَةٍ وَ إِنَّمَا يَنْفَتِلُ مِنْ صَلَاتِهِ سَاعَةً فِي صَدْرِ النَّهَارِ وَ قَبْلَ الزَّوَالِ وَ عِنْدَ اصْفِرَارِ الشَّمْسِ...».
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۱۶۳
- ↑ احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۴۵، ش۶۴۳؛ شیخ طوسی، إختیار معرفة الرجال، ص۶۱۵. ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۱۶.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۳۵۹، ش۵۳۲۸.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۶۵؛ ابوعلی فضل بن حسن طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی (۱ج)، ص۳۳۷؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۴۹، ص۳۰۴.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۱۵۴؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۳، ص۶۶؛ همو، مصباح المتهجد؛ ج۲، ص۵۵۳.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۴۴۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۲، ص۴؛ همو، الإستبصار، ج۱، ص۲۱۸: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) يُصَلِّي مِنَ التَّطَوُّعِ مِثْلَيِ الْفَرِيضَةِ وَ يَصُومُ مِنَ التَّطَوُّعِ مِثْلَيِ الْفَرِيضَةِ».
- ↑ ابن‌‌کثیر، البدایة و النهایه، ج۹، ص۱۰۵.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۷: «يَا عَلِيُّ رَكْعَتَيْنِ يُصَلِّيهِمَا الْعَالِمُ أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ رَكْعَةٍ يُصَلِّيهَا الْعَابِدُ».
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۱۶۴