رفق و مدارا در معارف و سیره سجادی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث رفق و مدارا است. رفق و مدارا از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: رفق و مدارا در قرآن - رفق و مدارا در معارف و سیره نبوی - رفق و مدارا در معارف و سیره علوی - رفق و مدارا در معارف و سیره سجادی - رفق و مدارا در معارف دعا و زیارات - رفق و مدارا در خانواده - پرسش مرتبط نداردمقدمه
«رفق و مدارا» یا همان «نرمخویی» به معنای ملاطفت، مهربانی، تسامح و تساهل است. خداوند عزیز، در قرآن به رسولش می‌فرماید: "به برکت رحمت الهی، در برابر آنان مردم نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می‌شدند"[۱]. و به موسی(ع) نیز دستور می‌دهد که "با فرعون به نرمی سخن گوید شاید متذکر شود و از خدا بترسد"![۲]
امام صادق(ع) حسن خلق را مساوی با نرمخویی و مهربانی، گفتار پاکیزه و مؤدبانه و خوش‌رویی معرفی کرده است[۳]. در روایات پیشوایان دین، نرمخویی با مردم نصف دین[۴]، نشانه حکمت[۵] و موجب سلامت دین و دنیا[۶] خوانده شده است. خط قرمز نرمخویی گذر از مرز حق است[۷].
امام زین العابدین(ع) از درگاه خداوند درخواست می‌کند که قلب امام و پیشوای الهی را نسبت به مردم سرشار از نرمش و مدارا فرماید: «خداوندا! به قلب ولی و امام خود برای دوستانت، مهربانی و نرمش عطا کن، دست قدرت او بر دشمنانت گشاده گردان. رأفت، رحمت، عطوفت و محبتش را نصیب ما گردان و ما را از فرمانبرداران دستور او قرار ده و چنان کن که در راه رضای او بکوشیم، یاری‌اش نماییم، در برابر دشمنش از او دفاع کنیم و این امور، زمینه تقرب ما به تو و رسولت(ص) را فراهم کند»[۸].
آن حضرت در رساله حقوق خود، درباره حق همنشین می‌فرماید: «فَأَنْ تُلِينَ لَهُ كَنَفَكَ وَ تُطِيبَ لَهُ جَانِبَكَ»[۹]: "وظیفه تو نسبت به همنشین آن است که] او را به خوبی بپذیری و به او خوش‌آمد بگویی". او همچنین یکی از صفات برجسته اخلاقی انسان را نرمخویی و مدارای با دیگران خوانده است: «بارالها! توفیقِ آشتی دادن دشمنان، فاش کردن نیکی و پوشاندن عیب دیگران، نرمخویی و فروتنی، نیک سیرتی، بیرون راندن باد غرور، خوش‌خویی، پیشتازی در فضیلت و ایثار و بخشش و دم فرو بستن نسبت به عیب دیگران را به من کرامت فرما»[۱۰].
امام سجاد(ع) از درگاه خداوند درخواست می‌کند که به او توفیق دهد تا نسبت به همسایگان و دوستان با مدارا و نرمخویی رفتار کند: «بارخدایا! چنان کن که همسایگان و دوستان بدکردار خود را به نیکی پاداش دهم:.. و با همگان مشفق و مهربان باشم... و با آنان از روی تواضع به نرمی رفتار کنم و...»[۱۱].
همچنین از خداوند می‌خواهد که به فرزندان توفیق نرمخویی نسبت به والدینشان را عنایت کند: «اللَّهُمَّ خَفِّضْ لَهُمَا صَوْتِي، وَ أَطِبْ لَهُمَا كَلَامِي، وَ أَلِنْ لَهُمَا عَرِيكَتِي، وَ اعْطِفْ عَلَيْهِمَا قَلْبِي، وَ صَيِّرْنِي بِهِمَا رَفِيقاً، وَ عَلَيْهِمَا شَفِيقاً»[۱۲]: «خداوندا! صدای مرا نزد ایشان پدر و مادر آرام گردان، سخنم را برای آنان خوشایند نما، مرا نسبت به آنان نرم‌خو فرما و دلم را بر ایشان مهربان ساز و چنان کن که با آنان به مدارا رفتار کنم و بر آنان مشفق باشم».[۱۳].[۱۴]
منابع
پانویس
- ↑ ﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ...﴾ «پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند»... سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.
- ↑ ﴿فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى﴾ «و با او به نرمی سخن گویید باشد که او پند گیرد یا بهراسد» سوره طه، آیه ۴۴.
- ↑ من لا یحضره‌الفقیه، ج۴، ص۴۱۲.
- ↑ بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۴.
- ↑ غررالحکم، ج۴، ص۵۲.
- ↑ غررالحکم، ج۴، ص۱۴۰.
- ↑ تحف العقول، ص۴۲.
- ↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
- ↑ تحف العقول، ص۲۶.
- ↑ نیایش بیستم.
- ↑ نیایش بیست‌و‌ششم.
- ↑ دعای ۲۴.
- ↑ تحف العقول، ابن‌شعبه حرانی، قم، ۱۴۰۴، جامعه مدرسین؛ الصحیفة السجادیة، امام زین العابدین(ع)، نشر الهادی، قم ۱۴۱۸؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم، ۱۳۷۳، دارالقرآن کریم؛ غررالحکم، عبدالواحد تمیمی آمدی، قم، ۱۳۶۶، دفتر تبلیغات اسلامی؛ من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی صدوق (ابن‌بابویه)، قم، ۱۴۰۴، جامعه مدرسین.
- ↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «مهرورزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۴۲۷.