سیره خانوادگی امام سجاد

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سیره امام سجاد است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

امام زین العابدین(ع) در برخورد با اهل خانه خود از رئوف‌ترین، نیکوکارترین و مهربان‌ترین افراد به حساب می‌آمد و چیزی را بر آن ترجیح نمی‌داد از ایشان نقل شده که فرمود: «اگر خانواده من میل به گوشت داشته و من هم چند درهمی پول باشم، بیشتر دوست دارم که به بازار بروم و برایشان گوشت تهیه کنم تا اینکه با آن پول بنده‌ای بخرم و در راه خدا آزاد کنم».

امام(ع) هرروز صبح زود در طلب روزی برای خانواده‌اش از خانه بیرون می‌آمد سؤال شد: به کجا می‌روید؟ فرمود: «پیش از اینکه مال خود را در راه خدا انفاق کنم برای خانواده‌ام از پول حلال خود خرج می‌کنم چون روزی حلال صدقه‌ای از طرف خداوند بر آن است». آن حضرت در کارهای منزل نیز شخصا به اهل منزل کمک می‌کرد و امور شخصی خود را به احدی از آنان واگذار نمی‌کرد هم‌چنانکه در امور عبادی خویش از احدی طلب یاری نمی‌نمود.

با پدر و مادر

امام سجاد(ع) زحمات و خوبی‌های مادر گرامی‌اش را با همه توان و انواع نیکویی‌ها پاسخ داد. از زیباترین نیکی‌های او به مادرش این بود که هرگز با مادرش بر سر یک سفره غذا نخورد، بعضی از مردم ایشان را مورد سرزنش قرار داده و می‌گفتند: تو نیکوکارترین مردم و فامیل دوست‌ترین آنانی چگونه است که با مادر خود غذا نمی‌خوری؟ آن حضرت جوابی به آنان دادند که دنیا مانند چنین ادب و کمالی را از کسی جز گوینده این جواب ندیده است: «بیم آن دارم که دستم را به سوی لقمه‌ای دراز کنم که مادرم به آن چشم داشته باشد و بدین ترتیب عاقّ او شوم».

از دیگر نمونه‌های نیکی آن حضرت به والدین دعا کردن در حق آنان بود که خود یکی از برترین آموزه‌های تربیت هدفمند اسلامی است، اینک گوشه‌ای از دعای جاویدان آن حضرت در این‌باره: خدایا پدر و مادرم را به کرامت نزد خود، و رحمت از جانب خود اختصاص ده، ای مهربان‌ترین مهربانان... و علم آنچه را که درباره ایشان بر من واجب است به من الهام نما، و آموختن آن واجبات را بی‌کم‌وکاست برایم فراهم ساز و آنگاه مرا خود بر آن دار که هرچه به من الهام کرده‌ای به کار بندم... .

خدایا مرا چنان کن که هیبت والدینم را همچون کسانی که هیبت پادشاهان ستمکار را رعایت می‌کنند رعایت کنم، و همچون مادری مهربان درباره ایشان خوشرفتاری کنم، فرمانبرداری و نیکوکاری درباره ایشان را در نظرم از لذت خواب در چشم خواب‌آلوده لذیذتر، و در کام دلم از شربت گوارا در مذاق تشنه گواراتر ساز تا آرزوی ایشان را بر آرزوی خود ترجیح دهم و خشنودیشان را بر خشنودی خود بگزینم، و نیکویی‌های ایشان را درباره خود- هرچند کم باشد- بسیار بینم و نیکویی خویش را درباره ایشان- گرچه بسیار باشد- کم شمارم. خدایا صدایم را در گوششان ملایم ساز و سخنم را برایشان خوشایند کن و خویم را برایشان نرم ساز، و دلم را برایشان مهربان نما، و مرا نسبت به آن دو سازگار و مشفق گردان... خدایا ایشان را در برابر پرورش من جزای نیکو ده و در مقابل گرامی داشتنم مأجور دار، و آنچه را که در کودکی‌ام منظور داشته‌اند برایشان منظور فرما... خدایا در پی نمازها و در قسمتی از اوقات شب و در ساعتی از ساعات روزم ذکر ایشان را از یادم مبر. خدایا بر محمد و آل او رحمت فرست، و مرا به وسیله دعایم درباره ایشان، و ایشان را به سبب مهربانیشان درباره من مشمول آمرزش حتمی قرار ده.

با فرزندان‌

رفتار امام]سجاد(ع) با فرزندان نیز به برخورداری از آموزه‌های بلند تربیت اسلامی ممتاز بود، آن حضرت نهال‌های خیر و گرایش‌های بزرگ اصلاحگرانه را در نفوس آنان می‌کاشت و آنان نیز در اثر تربیت آن امام همام از نامدارترین رجال دانش، تفکر و جهاد در عالم اسلام گردیدند. یکی از فرزندان ایشان امام محمد باقر(ع) مشهورترین امام مسلمانان است کسی که بیشترین بهره علمی از او به مردم رسید. دیگر فرزند ایشان عبدالله باهر است که او هم از بارزترین دانشمندان مسلمان و دارای فضیلت و جایگاه بلند علمی است. دیگر فرزند ایشان زید است که او هم دانشمندی بزرگ بوده که در بسیاری از علوم چون فقه، حدیث، تفسیر، کلام و... چیره‌دست بوده است، و هم اوست که به طلب حقوق ستمدیدگان برخاست و رهبری قیام خونینی را بر عهده گرفت که بینش سیاسی را در جامعه اسلامی گسترش داده نقش مثبت و فعالی در سرنگونی حکومت اموی ایفا کرد.

ایشان فرزندان خود را با پندها و وصایای تربیتی خود مجهز می‌کرد تا راهی روشن برای زندگی آنان باشد، از آن جمله می‌فرمود:

1. فرزندم، بنگر تا با پنج کس همنشین، همکلام و همسفر نشوی عرض کرد این پنج تن چه کسانی هستند؟ فرمود: از همنشینی با دروغگو بر حذر باش که او به مانند سراب است دور را به تو نزدیک می‌نمایاند و نزدیک را دور، و از همنشینی با فاسق بپرهیز چراکه او تو را به لقمه نانی یا کمتر از آن خواهد فروخت، و از همنشینی با بخیل بپرهیز چراکه او تو را در شرایطی که سخت به کمک مالی نیاز داری از مال خود محروم خواهد ساخت، و از همنشینی با احمق بپرهیز چراکه چون خواهد به تو نفعی رساند ضرر می‌رساند، و از همنشینی با کسی که قطع رحم می‌کند بپرهیز که من او را در کتاب خدا لعنت‌شده یافتم....
2. فرزندم بر مصیبت بردباری کن، به حقوق دیگران تجاوز مکن، و خواسته برادرت را در چیزی که ضررش برایت از نفعش بیشتر است اجابت مکن.
3. فرزندم خداوند تو را بر من ترجیح نداده لذا تو را به مراعات حال من سفارش کرده است و مرا بر تو ترجیح داده لذا مرا از تو بیم داده است، بدان‌که بهترین پدر برای فرزند آن است که محبت فرزند او را به تفریط در محبت نکشاند و بهترین فرزند آن است که کوتاهی‌اش او را به حد عاق والدین نرساند.

با بردگان‌

امام سجاد(ع) با بندگان خود نیز با عطوفت، مهربانی و مدارا رفتار کرده و با آنان چون فرزندان خود برخورد می‌نمود، محبت و مدارایی که آنان زیر سایه امام سجاد(ع) می‌دیدند حتی در سایه پدران خود هم ندیده بودند، آن حضرت حتی بردگانی را که مرتکب گناه می‌شدند نیز مجازات نمی‌کرد.

روزی یکی از بندگان خود را صدا کرد و او جواب آن حضرت را نداد بار دوم او را صدا کرد و باز جواب نداد بار سوم با کمال لطف و مدارا به او فرمود: «پسرم آیا صدای مرا نشنیدی؟» پاسخ داد: چرا شنیدم، امام(ع)‌فرمود: «پس چرا جواب مرا ندادی؟» گفت: چون از تو در امان بودم. امام(ع) در حالی‌که شکر خدای را این‌چنین به‌جای می‌آورد از آنجا خارج شد: «شکر خدایی را که بندگان مرا از من در امنیت قرار داده است».

جستارهای وابسته

• سبک زندگی امام سجاد
• سیره اخلاقی امام سجاد
• سیره عبادی امام سجاد
• سیره خانوادگی امام سجاد
• سیره تربیتی امام سجاد
• سیره اجتماعی امام سجاد
• سیره علمی امام سجاد
• سیره تبلیغی امام سجاد
• سیره سیاسی امام سجاد
• سیره اقتصادی امام سجاد
• سیره فرهنگی امام سجاد
• سیره مدیریتی امام سجاد
• سیره نظامی امام سجاد
• سیره قضایی امام سجاد

منابع

1. حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۶