تمام بن عباس در تاریخ اسلامی
مقدمه
تمام بن عباس بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف بن قصی، از قبیله قریش[۱] و پسر عموی رسول خد است[۲]. کنیه وی «ابوجعفر» است[۳]. مادرش «ام‌ولد» (سبأ، ام‌رومیه) بود که کثیر - فقیه و محدث که در ینبع درگذشت[۴] - تنها برادر او از این مادر است[۵].
وی کوچک‌ترین فرزند عباس بود، ولی طبری[۶] کثیر و برخی دیگر عباس بن عباس را کوچک‌ترین فرزند او دانسته‌اند. وقتی عباس، تمام را به دوش می‌گرفت، شعری برای او می‌خواند[۷]. ابونعیم[۸] به اشتباه، تمام را فرزند قثم دانسته و ابن اثیر[۹] آن را رد کرده است. از آنجا که تمّام فرزندی به نام قثم داشته، ابونعیم مرتکب چنین خطایی شده است. شاید منشأ توهم ابونعیم، روایت احمد بن حنبل[۱۰] از تمام بن قثم یا قثم بن تمام بوده که به صورت جابه جایی (قلب) نقل کرده و درست آن چنین بوده است: "قثم بن تمام بن عباس عن ابیه عن رسول الله(ص)". شاید همین موضوع سبب اختلاف در صحابی بودن او شده است. اما تولدش در زمان رسول خدا(ص)[۱۱] و قواعدی که ابن حجر در ابتدای الاصابه برای اثبات صحابی بودن افراد برشمرده و نیز با توجه به روایت تمّام، صحابی بودن او را تأیید می‌کند.
وی فردی دلیر[۱۲]، بی‌باک و از مردان قدرتمند زمان خود بود[۱۳]. زمانی که به سال ۳۶ امام علی(ع) از مدینه به طرف بصره حرکت کرد، تمّام را والی مدینه قرار داد[۱۴]. تمّام در سال ۳۷ در مقام امیرالحاج مردم مدینه بود [۱۵]، وی پس از مدتی والی مکه شد[۱۶] که صحیح نیست و با قثم بن عباس اشتباه شده است[۱۷]. او از رسول خدا(ص) روایت کرده است: «بر من وارد نشوید زمانی که دندان‌هایتان زرد است. مسواک بزنید. اگر بر امتم دشوار نبود، مسواک زدن را برای هر نماز واجب می‌کردم» [۱۸]. وی می‌گوید: من سوره مرسلات را در نماز می‌خواندم. مادرم ام‌فضل]] گفت: ای فرزندم، از رسول خدا(ص) شنیدم که این آخرین سوره‌ای بود که آن حضرت در نماز مغرب می‌خواند [۱۹].
از تاریخ مرگ او اطلاعی در منابع یافت نشد و قاعدتاً باید پس از سال ۳۷ باشد. جعفر و قثم فرزندان او هستند[۲۰].[۲۱].[۲۲]
منابع
پانویس
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۴۲۵.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۴۲۵.
- ↑ بلاذری، ج۴، ص۸۹.
- ↑ ابن سعد، ج۴، ص۴.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۷۲.
- ↑ طبری، ص۲۳۹.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۷۲.
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۴۵۹.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۴۲۵ و ۴۲۶.
- ↑ احمد بن حنبل، ج۳، ص۴۴۲.
- ↑ احمدبن عبدالله الطبری، ص۲۳۹.
- ↑ بلاذری، ج۴، ص۸۹.
- ↑ ابن سعد، ج۴، ص۴.
- ↑ خلیفة بن خیاط، ص۱۵۲؛ طبری، ص۲۳۹؛ مفید، جمل، ص۱۲۹.
- ↑ ابن کثیر، ج۷، ص۳۵۲.
- ↑ بلاذری، ج۴، ص۸۹.
- ↑ بلاذری، ج۴، ص۸۹.
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۴۶۰؛ طبرانی، ج۲، ص۶۴؛ بیهقی، ج۱، ص۳۶؛ سیوطی، ج۱، ص۱۱۴.
- ↑ طبرانی، ج۵۲، ص۲۱.
- ↑ بلاذری، ج۴، ص۸۹.
- ↑ مآخذ: ابن حجر / الاصابه + ابن سعد / الطبقات الکبری + ابن عبدالبر / الاستیعاب + بلاذری / أنساب الأشراف + خلیفة بن خیاط / التاریخ + طبرانی / المعجم الکبیر + بیهقی (م۴۵۸)، السنن، بیروت، دارالفکر؛ سیوطی، جلال الدین (م۹۱۱)، الدر المنثور، بیروت، دارالفکر، ۱۳۶۵ش؛ طبری، احمد بن عبدالله (م ۶۹۴)، ذخائر العقبی، مکتبة القدسی، ۱۳۵۶ش؛ مفید، محمد بن نعمان (م۴۱۳)، الجمل، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳.
- ↑ مرادی‌نسب، حسین، مقاله «تمام بن عباس»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص ۲۸۱.